كەشە «حابار» ارناسىنىڭ تىكەلەي ەفيرىندە ەلباسى تاپسىرماسىنا سايكەس ەلىمىزدە الداعى 1 قىركۇيەكتەن باستالاتىن مۇلىكتى جاريا ەتۋ اكتسياسىنا بايلانىستى تەلەكوپىر ءوتتى. وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر - ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ، وڭىرلىك دامۋ ءمينسيترى بولات جامىشەۆ، قر باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى كراۆچەنكو ا.ن.، قر ادىلەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ءابدىرايىم ب.ج.، ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى كوجاحمەتوۆ ك.ب.   قاتىستى. نازارلارىڭىزعا اتالعان تەلەكوپىردەگى كەيبىر ماڭىزدى سۇراقتار مەن جاۋاپتارىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

سۇراق: ءبىز وسى تالاپكەرگە كەلگەندە، اكىمشىلىك بىزگە جەر ءبولدى. اكيماتتىڭ (اكىمشىلىكتىڭ) جەر ءبولۋ تۋرالى شەشىمى قولىمىزدا. بىراق ءالى جەردىڭ اكتىسىن العان جوقپىز. جەرىمىزگە ءۇي سالىپ الدىق. وسى ءۇيدى زاڭداستىرا الامىز با؟

باقىتجان ابدىرايىم: قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس جەر ۋچاسكەسىن بەرۋ تۋرالى ماسەلەنى شەشۋ جانە جەر ۋچاسكەسىنە مەملەكەتتىك اكت بەرۋ جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنىڭ قۇزىرەتىنە جاتادى.

         ەگەر سىزدە جەر ۋچاسكەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىم بولسا، بىراق وعان مەملەكەتتىك اكت الىنباعان جاعدايدا، ءسىز وسى قۇجاتتى الۋ ءۇشىن ءتيىستى اكىمدىككە جۇگىنۋىڭىز قاجەت.

         سىزگە مەملەكەتتىك اكت بەرىلمەگەن جاعدايدا، ءسىز ءوز قۇقىقتارىڭىزدى قورعاۋ بويىنشا سوت ورگاندارىنا جۇگىنە الاسىز.

         مەملەكەتتىك اكتىنى العاننان كەيىن، ءسىز ونى حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى ارقىلى ادىلەت ورگاندارىندا تىركەۋىڭىز قاجەت.

وسى راسىمدەردەن كەيىن عانا، ءسىز ءوز ءۇيىڭىزدى زاڭداستىرۋ بويىنشا اكتسياعا قاتىسا الاسىز.

سۇراق: نايبولەە زاينتەرەسوۆانى تەموي  جيتەلي الماتى، شىمكەنتا، استانى. وتمەچۋ، چتو ني ودين ۆوپروس نە وستانەتسيا نەزامەچەننىم. ابسوليۋتنو ۆسە وبراششەنيا بۋدۋت وبرابوتانى ەكسپەرتامي، وتۆەتى بۋدۋت دوستۋپنى ۆ اككاۋنتاح سوتس.سەتەي ي نا سايتە ەلەكتروننوگو پراۆيتەلستۆا.   ي ۆوت سامىە راسپروسترانەننىە ۆوپروسى. كاكيە دوكۋمەنتى نەوبحوديمو پرەدستاۆليات ۆ كوميسسيۋ دليا لەگاليزاتسي يمۋششەستۆا، گدە ناحودياتسيا ەتي كوميسسي، ي كوگدا ستارتۋەت لەگاليزاتسيا؟

بولات جامىشەۆ: زاڭعا سايكەس مۇلىكتى جاريا ەتۋ ءۇشىن كوميسسياعا مىناداي قۇجاتتاردى تاپسىرۋ قاجەت:

1) مۇلiكتi جاريا ەتۋگە ءوتىنىش، ەكi دانادا;

2) ءوتىنىش بەرگەن كەزدە جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتىڭ كوشiرمەسi, تۇپنۇسقاسىن كورسەتۋ قاجەت;

3) عيماراتتار مەن قۇرىلىستارعا تەحنيكالىق تەكسەرۋ جۇرگىزگەن اتتەستاتتالعان ساراپشىنىڭ قورىتىندىسى;

4) جىلجىمايتىن مۇلىك وبەكتىسىنىڭ تەحنيكالىق پاسپورتى.

وسىنداي كوميسسيالار بارلىق اكىمدىكتەردە بار. جاريا ەتۋ پروتسەسى 2014 جىلعى 1 قىركۇيەكتەن باستالادى جانە 2015 جىلعى 31 جەلتوقسانعا دەيىن جۇرگىزىلەدى.

سۇراق: وسى ۋاقىتقا دەيىن بىزدە ەكى مارتە مۇلىكتى زاڭداستىرۋ (جاريا ەتۋ) شاراسى وتكەنى بەلگىلى. وسى ەكى شارادا قانشا قارجى زاڭداستىرىلدى؟ جانە الداعى مۇلىكتى جاريا ەتۋ اكتسياسىنان قانداي ناتيجە كۇتەمىز؟

باقىت سۇلتانوۆ: ءيا، شىنىمەن-اق جاريا ەتۋدى وتكىزۋدە قازاقستاننىڭ تاجىريبەسى بار. العاشقى اقشانى جاريا ەتۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2001 جىلعى شىلدە-تامىز ايلارىندا ءبىر اي بويىندا وتكىزىلدى. جاريا ەتۋ ول كەزدە ءبىر جولعى اكتسيا تۇرىندە، سول وتكىزۋ كەزەڭىنە قر ازاماتتارىنىڭ  ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردەگى ارنايى شوتتارعا اقشا سالۋى جولىمەن وتكىزىلدى. امنيستيا ناتيجەسىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شامامەن 3 مىڭعا جۋىق ازاماتى 480,0 ميلليوننان استام اقش دوللارىن جاريا ەتتى.

2006-2007 جىلدارى جاريا ەتۋگە تەك قانا اقشا ەمەس، سول سياقتى جىلجىمالى جانە جىلجىمايتىن مۇلىك تە جاتقىزىلدى. وسى ەرەكشەلىكتى، سونداي-اق مەرزىمدەرىن ۇزارتۋدى ەسكەرە وتىرىپ، اكتسيا اناعۇرلىم سوزىلمالى سيپاتتا بولدى جانە ءبىر جىلدان استام ۋاقىت -  2006 جىلعى 3 شىلدەدەن باستاپ، 2007 جىلعى 1 تامىزعا دەيىن وتكىزىلدى. سول كەزدە مۇلىكتى جاريا ەتۋدى وتكىزۋ ءۇشىن جاريا ەتىلگەن مۇلىكتىڭ قۇنىنان 10% مولشەرىندە الىم الۋ كوزدەلگەن.

وسى اكتسيانى وتكىزۋ ناتيجەسىندە:

 - شامامەن سوماسى 845 ملرد. تەڭگە نەمەسە شامامەن 7 ملرد.اقش دوللارىنا (8,3% ك ۆۆپ 2006گ.) مۇلىك جاريا ەتىلدى، ونىڭ ىشىندە اقشا – 538 ملرد. تەڭگە (بۇكىل مۇلىكتىڭ 63,7%-ى), جىلجىمايتىن مۇلىك – 236 ملرد. تەڭگەگە;

- رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە شامامەن 60 ملرد. تەڭگە نەمەسە 483 ملن. اقش دوللارى (جاريا ەتۋ ءۇشىن الىم) ءتۇستى.

سۇراق:اقشانى جاريا ەتكەندە ول قاي ۋاقىتتان باستاپ زاڭداستىرىلعان بولىپ تانىلادى؟ بانكتىڭ ەسەپ شوتىندا ساقتالاتىن بەس جىلدى، ياعني تولىق مەرزىمدى كۇتۋ كەرەك پە؟

كۋات  كوجاحمەتوۆ: وسى زاڭ بويىنشا اقشا زاڭدى دەپ بانكتە نەمەسە قازپوشتادا اشىلعان ارنايى جيناقتاۋ شوتىنا سالعان ساتتەن باستاپ زاڭدى دەپ تانىلادى. ول ءۇشىن ولار ءتيىستى قۇجات بەرەدى. سول سەبەپتى بەس جىل كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق.

سۇراق: ا موجنو دوپولنيت ۆوپروسوم،  چاستو زاداۆاەمىم    ۆ call- تسەنتر. نا منوگيح داچنىح ۋچاستكاح پوستروەنى دوبروتنىە جيلىە دوما، موجنو سەيچاس بۋدەت لەگاليزوۆات ەتو جيلە؟

بولات جاميشەۆ:

زاڭعا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى عيماراتتار جاريا ەتۋگە جاتادى. عيماراتتار قۇرىلىس تالاپتارىنا جانە جەر ۋچاسكەسىنىڭ ماقساتىنا سايكەس كەلۋ كەرەك. ساياجايلار، عيماراتتار تەك ءوزىنىڭ ماقساتىنا قاراي جاريا ەتىلەدى، ونىڭ جەر ۋچاسكەسى جەكە مەنشىكتە بولۋعا ءتيىس جانە قۇرىلىس تالاپتارىنا سايكەس بولۋ كەرەك.

سۇراق: جىلجىمايتىن مۇلىككە تەحپاسپورتتى قالاي الامىز؟ ول قانشا ۋاقىتتا جاسالادى؟

باقىتجان ابدىرايىم: جاريا ەتۋ اياسىندا، ەگەر سىزدە جەر ۋچاسكەسىنە مەملەكەتتىك اكتى بولسا، قۇرىلىسقا تەحنيكالىق تولقۇجات الۋ ءۇشىن جىلجىمايتىن مۇلىك وبەكتىسىنىڭ ورنالاسۋى مەكەنجايى بويىنشا ءتيىستى قۇجاتتار تىزبەسىمەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا جۇگىنىڭىز قاجەت ء(وتىنىش; جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجات; جەر ۋچاسكەسىنە سايكەستەندiرۋ قۇجاتىن قوسا بەرە وتىرىپ، تىركەۋ وبەكتىسىن راستايتىن قۇقىق بەلگىلەۋشى قۇجاتتار; الىم سوماسىن تولەگەنiن راستايتىن قۇجات).

         تەحنيكالىق تولقۇجاتتى ازىرلەۋ مەرزىمى جىلجىمايتىن مۇلىك وبەكتىسىنىڭ تۇرىنە بايلانىستى جاسالىنادى.

اتاپ ايتساق، پاتەرلەرگە، جاتاقحانالارداعى بولمەلەرگە تەحنيكالىق پاسپورت ءۇشىنشى جۇمىس كۇنi, جەكە تۇرعىن ۇيلەرگە، جەكە گاراجدارعا، ساياجاي قۇرىلىستارىنا تەحنيكالىق پاسپورت جەتىنشى جۇمىس كۇنi بەرiلەدi جانە ونىڭ باعاسى مۇلىكتىڭ اۋماعىنا بايلانىستى 3 مىڭ. تەڭگەدەن جوعارى بولادى.

باسقا جىلجىمايتىن وبەكتىلەرگە تەحنيكالىق تولقۇجاتتار ولاردىڭ اۋماعى مەن كۇردەلىلىگىنە بايلانىستى 20 جۇمىس كۇنىنە دەيىن جاسالادى.

كورسەتىلگەن مەرزىمدەرگە جىلجىمايتىن مۇلىك ورتالىقتارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى سىزبەن كەلىسە وتىرىپ، تەحنيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن وبەكتىگە بارۋ جانە ونىڭ ناتيجەسىندە تەحنيكالىق تولقۇجاتتى ازىرلەپ، سىزگە بەرۋ كىرەتىنىن قوسىمشا اتاپ وتەمىن.

تەلەجۇرگىزۋشى: الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى بىزگە جىلجىمايتىن مۇلىككە بايلانىستى مىنانداي ءبىر ساۋال كەلىپ تۇسكەن ەكەن. شەت ەلدەگى جىلجىمايتىن مۇلىكتى زاڭداستىرۋ تۋرالى سۇراق. "مەنىڭ بارسەلونادا ءۇيىم بار. قازىر ءىس جۇزىندە ەكى ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. كۇز بەن قىستا يسپانيادا بولامىز. قازاقستان ازاماتتارىمىز. بىزگە وسى مۇلىكتى زاڭداستىرۋ قاجەتتىلىگى بار ما؟ جانە قانداي شارتتارمەن زاڭداستىرۋ جۇرەدى؟ ويتكەنى تەحنيكالىق ساراپشىلار قازاقستاننان يسپانياعا بارمايتىن شىعار؟" باقىت تۇرلىحانۇلى، شەتەلدىك جىلجىمايتىن مۇلكى بار ازاماتتار وسى اكتسيادان نە ۇتادى؟ جانە وسى ءبىر مىسالداعىداي جاعدايدا زاڭداستىرۋ قانداي تارتىپپەن جۇرەدى؟

 باحىت سۋلتانوۆ: قم جاۋابى (قاز.): اكتسيا بار مۇلىكتى جاريا ەتۋ جانە زاڭدى اينالىمعا ەنگىزۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. بىرىنشىدەن، بۇل الدىمىزدا تۇرعان جالپىعا بىردەي  دەكلاراتسيالاۋدىڭ ەنگىزىلۋىمەن بايلانىستى، ازاماتقا كەيىننەن ونى قورىقپاستان دەكلاراتسيادا كورسەتۋى ءۇشىن، مۇلكىن قازىر جاريا ەتىپ الۋ قۇقىعى بەرىلەدى.  ەكىنشىدەن، شەت ەلدەگى مۇلىكتى جاريا ەتۋ كەزىندە  جاريا ەتىلگەن مۇلىكتىڭ قۇنىنان جاريا ەتۋ ءۇشىن الىناتىن 10% مولشەرىندەگى الىم مەملەكەت بيۋدجەتىنە تۇسەدى.

سۇراق: زاڭ بويىنشا مۇلىكتى ورالماندار دا زاڭداستىرا الادى دەپ جازىلىپتى. ولار قازاقستان ازاماتتارى ەمەس پە؟ نەگە بۇلاي بولگەن؟ الدە ورالماندارعا ارتىقشىلىقتار بار ما؟

باقىتجان ابدىرايىم: «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ 1-تارماعى 13) تارماقشاسىنا سايكەس ورالماندار – تاريحي وتانىندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەلگەن جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ايقىندايتىن وڭىرلەرگە قونىستاندىرىلاتىن جانە وسى زاڭدا بەلگiلەنگەن تارتiپپەن تيiستi مارتەبە العان، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندiك العان كەزدە ودان تىس جەردە تۇراقتى تۇرعان ەتنيكالىق قازاقتار جانە ونىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندiك العاننان كەيiن ودان تىس جەردە تۋعان جانە تۇراقتى تۇرعان ۇلتى قازاق بالالارى. 

وسىعان بايلانىستى، جاريا ەتۋ تۋرالى زاڭعا سايكەس ورالماندار جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇرۋعا ىقتيارحاتى بار ادامدار مۇلىكتى جاريا ەتۋ سۋبەكتىلەرىنە جاتادى (1-باپ، 4)تارماقشا).

Abai.kz