اداسۋ ادامعا ءتان...

سۋرەتتە: جازۋشى ورالحان بوكەيدىڭ قارىنداسى عاليا بوكەيقىزى

جاس اقىن ازامات تاسقارانىڭ «ورالحان بوكەيدىڭ ومىرىندەگى… ءبىز بىلمەيتىن قۇپيا…» اتتى ماقالاسى 4 ماۋسىم كۇنى «قازاق ءۇنى» گازەتىندە جارىق كورگەن ەدى. ماقالادا اۆتور جازۋشى ورالحان بوكەي ءومىرىنىڭ ءبىز بىلمەيتىن قۇپياسى دەپ جازۋشىنىڭ العاشقى جۇبايى ايماننىڭ ءولىمى جايلى قالامگەر ءمۇسىلىم قۇماربەكۇلىنىڭ ايتقانىن كەلتىرگەن. اتالعان وقيعا الەۋمەتتىك جەلىدە ۇلكەن داۋ تۋدىردى. ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن قالامگەردىڭ قارىنداسى عاليا بوكەيقىزى بىلاي باياندادى.

ءسىزدىڭ اعاڭىز، ورالحان بوكەي تۋرالى «قازاق ءۇنى» پورتالىندا ءبىر تۇسىنىكسىز ماقالا جاريالانىپتى. الەۋمەتتىك جەلىدەگى جاستار شۋلاپ جاتىر دەدى ءبىر جۋرناليست. ءوز باسىم الەۋمەتتىك جەلىنى قارامايتىنمىن. قاراۋعا تۋرا كەلدى.
«قازاق ءۇنى»، سونىڭ ىشىندە جاستار ءۇنى قازىرگى تاڭدا شۋلاعان ۇنگە اينالعان با؟ دەگەن تاڭقالىسپەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى «ورالحان بوكەيدىڭ ومىرىندەگى … ءبىز بىلمەيتىن قۇپيا…» اتتى ازامات تاسقارانىڭ ۇسىنۋىمەن جارىق كورگەن ءمۇسىلىم قۇماربەك اقساقالدىڭ ەستەلىگىن وقىپ شىقتىم. پورتالدا – 28, facebookتە – 87 (جازۋشىنى شىعارماسى ارقىلى جاقسى كورىپ، جاماندىققا قيمايتىندارى بار، جەلىنى سىيلايتىندارى بار) پىكىر تىركەلىپتى. وقىرمان قاۋىمعا ازامات تاسقارا ەمەس، ماسقارا ەكەندىگىن جەتكىزۋ ءۇشىن وسى اشىق حاتتى جازىپ وتىرمىن.
ازامات، سەنىڭ مىناۋ قارالاۋ ىسىڭنەن سوڭ ولەڭدەرىڭدى ءبىرشاما وقىدىم. ولەڭدەرىڭ جاقسى ەكەن. تۇسىنگەنىم، سانالى تۇردە وسىنداي سەنساتسياعا بارىپسىڭ. ايتپەسە 20 جاسىڭدا نەبىر ايتۋلى سىيلىقتى الىپ جۇرگەن تالانتتى بالاسىڭ عوي، ءسوزدىڭ قادىرىن بىلەسىڭ. «جۋسان قىز» اتتى تۇڭعىش جىر كىتابىڭنىڭ العىسوزى دە تۇنىپ تۇرعان سەن تۋرالى التىنداي سالماقتى، كىلەڭ دۋالى اۋىزدان شىققان كەرەمەت پىكىرلەر ەكەن.
بىراق سول جەتكەن بيىگىڭە ماسايراعانداي، ءتىرىنى بىلاي قويىپ، ءولى ارۋاققا ءتىل تيگىزىپسىڭ. «اتىڭ شىقپاسا جەر ورتە!» دەگەن قارعىستان جامان بولدى مىناۋ تەرىس قىلىعىڭ. ءتىپتى اۋىلدا وسكەن قازاق بالاسىنا جات مىنەز.
دۇنيەدەن وتكەنىنە 21 جىل بولعان قايران اعامنىڭ ارۋاعىن شۋلاتىپسىڭ. ونى كىسى ءولتىردى، 20 جىل وتاسقان جارىنىڭ تۇبىنە جەتتى دەگىڭ كەلگەنى نەسى؟ بىرەۋدىڭ اۋزىمەن كەلتىرسەڭ دە، بۇل قاي ساسقانىڭ؟ ول كوپ قازاقتىڭ ءبىرى ەمەس، الاشتىڭ ارداقتى ازاماتى، ءوز ءداۋىرىنىڭ كوككە ورلەگەن مىقتى جازۋشىسى – ورالحان بوكەي.
ورالحان اعاڭدى، نۋلى التايدا تۋعان جەرلەس اعاڭنىڭ رۋحىن ءبىر جانشىپسىڭ. قازاقتا «ولگەنگە وتىرىك داۋ» دەيدى. سول بىقسىق جالانى وربىتەردەي قارا باسىڭا نە كۇن تۋدى؟ بەسىكتەن بەلىڭ شىقپاي جاتىپ كوزىڭە نە كورىندى، قاراعىم؟
تۋرا جولدى بىلگەنمەن،
ءبىر اداسۋ – تىلەگىم.
ءيىر-ءيىر جۇرگەنمەن،
ىنگە ءتۇزۋ كىرەمىن.

تىلىمە ۋ تولادى،
توراڭعى اسسام تالاي كۇن،
جارىم جىلان بولادى،
ايانى وتسە ابايدىڭ.
«جىلان» اتتى ولەڭدى وقىپ، اداسۋدى سۇراپ الدىڭ-اۋ، سەن بالا، – دەپ ويلادىم.
دوسىمنان جاقسى قاس شىقتى،
قاستىققا قازاق دارىندى-اي.
قوس كوزدەن ارەڭ جاس شىقتى.
تاعى ءبىر ولەڭىندە وسىلاي مۇڭ شاعىپسىڭ. ءتىرى ادامدارمەن، ءوزىڭ قاتارلى جاستارمەن باسەكەلەسە بەر، بىراق 49 جاسىندا دۇنيەدەن وزعان اعامنىڭ رۋحىنا كىم ساعان قاستىق جاسا دەدى؟
زەر سالا وقىپ، ولەڭدەرىڭنەن ورالحان اعاممەن ۇندەستىكتى تاۋىپ جانە قايران قالدىم. «جۋسان قىز» العاشقى كىتابىڭنىڭ اتاۋى – «قار قىزى»، اعامنىڭ ايگىلى پوۆەسىنىڭ اتاۋىنا ۇقساس ەكەن.
«التىن ءمۇيىز كەربۇعى-اۋ»، بۇل ولەڭىڭ دە ورالحان اعامنىڭ سارىنى، «قار ۇلدارىن ۇعۋعا قانداي جۇرەك كەرەك-اۋ؟»، بۇل دا ورالحان اعام، شابىتىڭدى الدىڭعى تولقىن جازۋشى اعاڭنىڭ كىتاپتارى وياتقانى تاسقا تاڭبا باسقانداي كورىنىپ تۇرعان جوق پا!
اداسۋ ادامعا ءتان. جۇرەگىڭدى، جانىڭدى تازارت، قاراعىم. ورالحان اعاڭنىڭ رۋحىنان كەشىرىم سۇرا!
استانادا قۇرالاي ومار ەكەۋىنىڭ جىر كەشىن قاتار ۇيىمداستىرىپ بەرگەنمىن، ءبىزدىڭ ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا «التىن قىران» كومپانيالار توبىنىڭ (باس ديرەكتورى – يسلامبەك سالجانوۆ) مەتسەناتتىق كومەگىمەن جارىق كورگەن جەتى اۆتوردىڭ ءبىرى رەتىندە جاقىندا تۇساۋكەسەرى وتكەن، ءوزىم ءىش تارتىپ باۋىر ساناپ جۇرگەن ازاماتقا حابارلاستىم. باسىندا ء«سىز تۇسىنبەي قالعانسىز عوي» دەپ بۇلتاقتاپ، سوڭىندا ءمۇسىلىم قۇماربەك اقساقالعا جاۋىپ، ودان تۇك شىقپاعاننان كەيىن، كەشىرىم سۇراي باستادى. سول تۇستا ورالحان بوكەيدىڭ ءوزى جاۋاپ بەرگەندەي بولدى. ازامات تاسقارا، ساعان ارناعان-اۋ دەيمىن. «…مىنا وتىرعان كوگەن كوز – كەيىنگى ۇرپاق سەندەردىڭ ورتالارىڭنان القۇلىمداپ دارىن شىققانداي بولسا، داندايسىپ كەتپەي، اسقار تاۋىڭ مەن ارقار ۇراندى ازاماتتارىڭنىڭ وتكەن-كەتكەنىن پاش ەتىڭدەر» («مۇزتاۋ»).
ازامات، سەن اقتالعانمەن، سوڭعى پىكىرىڭدە، پوست سكريپتۋمدا نە ويلايتىنىڭ انىق تۇر. جازۋشىلاردى زيالى ءارى زىميان دەپ مۇقاعاليدىڭ ولەڭىن كەلتىرىپ، ۇكىم ايتىپسىڭ. بۇل ەندى پارادوكس. ناشار جازۋشىنى بەكەرگە زيالىعا قوسپا. مىقتى جازۋشى – بۇل قۇدايدان بەرىلەر دارىن يەسى. قۇداي تەگىن ادامعا باق بەرمەيدى، سونى نەگە بىلمەيسىڭ؟
«كەربۇعى» اتتى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋدى قولعا الىپ، جاقسى باستاما باستادىڭ، وعان قۋاندىق. ال، پورتالداعى مىنا تىرلىگىڭ اقىندىعىڭ بىلاي تۇرسىن، قازاقتىعىڭا سىن. ناعىز قازاق ارۋاققا ءتىل تيگىزبەگەن. ماحاببات سيمۆولىنا اينالعان، ءومىردان وزعان ورالحان مەن ايماننىڭ ەكەۋىنە دە ءتىل تيگىزىپ وتىرسىڭ. ەكەۋىندە بالا بولمادى، ول ءبىر پەرزەنتتىڭ زارى، تراگەديا، ءبىر اللانىڭ قولىندا. ولاردىڭ جەكە ومىرلەرىنە ارالاسقانىڭ ءۇشىن قۇداي الدىندا ءوزىڭ جاۋاپ بەرەسىڭ. ايمان جەڭگەمنىڭ باسىنداعى قۇلپىتاستاعى اعامنىڭ جازعان ءتورت شۋماقتى ەسىڭە تۇسىرەيىن، ازامات تاسقارا. اقىنسىڭ عوي، ولەڭدى تەز ۇعارسىڭ.
بۇل ەسكەرتكىش اياۋلىما، جارىما
ماڭگى ۇيىقتاعان تۇرماي مەنىڭ زارىما.
ايمان، ساعان ارناپ كىتاپ جازامىن،
قالامىمدى مالىپ كوزدىڭ جاسىنا.
مەن، پەندەلىكتەن تاپ-تازا دەپ اعامدى اقتاپ الايىن دەگەننەن اۋلاقپىن. جەكە تۇلعا جايلى جازاردا جان-جاقتى زەرتتەپ، وزىڭە جاۋاپ بەرە الاتىنداي دەرەكتى دالەلىڭ بولۋ كەرەك.
ازامات تاسقارانىڭ كەشىرىمىنەن كەيىن، سول كۇنى كەشكى ساعات 19.30-دا انىق-قانىعىن بىلەيىن دەپ، ءمۇسىلىم قۇماربەك اقساقالعا تەلەفون شالدىم. بۇرىننان جاقسى بىلەتىن، ەلپىلدەپ قالعان اعامىز: «اينالايىن-اۋ مەن ءتىرىمىن عوي، بۇل ازامات تاسقارانىڭ جازىپ وتىرعاندارىنا مەن كەلىسپەيمىن، مەن وسىلاي جازايىن دەپ ەدىم دەپ ءبىر اۋىز حابارلاسپادى. مەنىڭ ۇيىمە كەلگەنى دە وتىرىك. «ايمانعا قوڭىراۋ شالىپ، كەلگەنىنشە ءۇيدى بوساتۋىن بۇيىرعان» دەپ ايتاتىن مەن قاسىندا تۇرعانىم جوق قوي، اينالايىن. بۇل ازامات تاسقارانىڭ نە ويى بار ەكەنىن بىلمەيمىن. مەن سەنىڭ ايتىپ وتىرعان عالامتورىڭدى تۇسىنبەيمىن».
مەن اقساقالعا ءوز ايتقانىن ماقالادان باستان-اياق وقىپ بەردىم. ءمۇسىلىم اقساقال اڭ-تاڭ بولىپ ەسىنەن ايىرىلعانداي بولدى. ءمۇسىلىم اقساقال دا، ازامات تاسقارا دا مەنى جاقسى بىلەتىن ازاماتتار. وتىرىكتىڭ قۇيرىعى ءبىر-اق تۇتام دەگەن وسى. ازامات تاسقارا مەن ءمۇسىلىم قۇماربەككە ورالحان بوكەي ءوزى جاۋاپ بەردى…  «ەگەر قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن سول ولىلەر قايتىپ ورالسا، بۇل جالعاننان ءۇن-ءتۇنسىز، جىم-جىرت ءوتۋدى تىرىلەرگە ۇيرەتەر مە ەدى، قايتەر ەدى… ءبىر-بىرىنە قاتتى ءسوز ايتپاي، ءبىرىنىڭ تىنىشتىعىن ەكىنشىسى بۇزباي، جىلقىنىڭ جۋساعانىنداي، بەيبىت تە بەرەكەلى ءومىر ورناتار ما ەدى، قايتەر ەدى، ەگەر ارۋاقتار زاۋدە قايتىپ ورالسا… (شىركىن-اي، قايتىپ ورالسا) دۇنيەدەگى سانسىز سۇمدىقتىڭ بەت پەردەسى اشىلىپ، بىزدەر ۇياتتىڭ وتىنا ورتەنىپ كەتەر ەدىك-اۋ… امال قايسى، ولار ەشقاشان دا، ەشقاشان دا قايتىپ كەلمەيدى». («سايتان كوپىر»).
اداسۋ ادامعا ءتان... ورالحان بوكەي تۋرالى ماقالاعا قارسى جاۋاپ. ءمۇسىلىم قۇماربەك بولسىن، باسقالارى بولسىن، ايمان جەڭگەم قايتىس بولعاننان كەيىن (1988 ج. 3 ماي) اعام 5 جىل ءومىر ءسۇردى (1993 ج.17 ماي) سول كەزدە جازسا قايدا قالىپتى؟! ءبىر-بىرىنە دەگەن تازا ماحاببات بولماسا، 22 جىل (1966 ج. 24 قىركۇيەك ۇيلەنگەن كەزى) بىرگە تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇرەر مە ەدى؟ وسىنى دا ويلاعاندارىڭ ءجون. وتىرىك ماس بولىپ، ەڭ ءالسىز تۇسىڭ وسى عوي دەپ، ۇيگە كەلىپ بىلعاقتاپ، تالاي مارتە اعامنان ءوش الۋدىڭ لاس جولىن ىزدەپ، بالاسى جوقتىعىن بەتتەرىنە باساتىن اعالارىمنىڭ سۇرقى دا ەسىمدە. ەرلى-زايىپتى ەكەۋى دە ءۇنسىز، سول اعالارعا داستارحانىنداعى ءدامىن الدىنا قويعان كۇيى وتىرىپ قالاتىن. مەنىڭ جۇرەگىمدە سول اعالارىمنىڭ ءار ءسوزى سايراپ تۇر. بالام بار دەپ داندايسىعان سول اعالاردىڭ بالالارى اكەلەرىنە توپىراق سالۋعا جاراماعاندارى بار. ونى ساناڭنان ءوشىرىپ تاستاي المايسىڭ، اعام مەن جەڭگەمنىڭ جانىن جارالاعان سول اعالاردىڭ بالالارى تۋرالى دەرەكتى ەرىكسىز ىزدەيدى ەكەنسىڭ.
فاريزا اپام (وڭعارسىنوۆا) 2013 جىلى شىلدە ايىندا مەنىڭ ۇيىمدە ءبىر اڭگىمە ايتىپ ەدى، سونىڭ رەتى كەلىپ تۇر. «مەن ايمان قايتقاننان كەيىن ورالحانعا ءبىر ءتۇرلى ىشتەي رەنجىپ ءجۇردىم. ورالحاننىڭ جانى نازىك ەدى عوي، ول دا سەزسە كەرەك. بىردە كەڭساي زيراتىندا بىرەۋدىڭ جەرلەۋ راسىمىنە بارعانىمىزدا ورالحان ماعان، فاريزا، ءجۇر، ايماننىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقىپ قايتالىق، – دەدى. كارىباي احمەتبەكوۆ ۇشەۋىمىز قابىر باسىنا كەلدىك. بۇعان دەيىن ەستىگەمىن، ايمانعا ادەمى قۇلپىتاس قويدى دەگەندى. ورالحان ماعان، فاريزا سەن قۇران وقى، – دەدى. بىلەتىن اياتتارىمدى وقي باستادىم. قايسار ورالحاننىڭ كوزىنەن اققان جاستى كورگەنىمدە ادامنىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىك وسى-اۋ ىشتەي ريزا بولدىم. ورالحان سەنى تۇسىنبەيتىن جانىن اۋىرتاتىن ادامدار كوپ بولدى عوي دەپ قۇلازىپ ۇيگە قايتتىم…».
مۇنىڭ ءبارىن جازىپ وتىرعان سەبەبىم، ءار ادام ءسوزدىڭ كيەسى دە، يەسى دە بار ەكەنىن ۇمىتپاسا ەكەن. سول سەبەپتى ازامات تاسقارادان شيكى دۇنيەمەن وقىرماندى دۇرلىكتىرگەنى ءۇشىن مەنەن ەمەس، وقىرمانداردان كەشىرىم سۇراۋىن تالاپ ەتەمىن.
ەسكەرەتىن جايت، قر «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭىنىڭ 21-بابى 2-تارماعىندا جۋرناليست «شىندىققا سايكەس كەلمەيتiن اقپاراتتى تاراتپاۋعا» مىندەتتى دەپ كورسەتىلگەن. جازىلعان زاڭدارمەن جۇمىس ىستەۋ قاجەتتىگىن تاعى دا ەسىڭدە ساقتاعايسىڭ.
ورالحاننىڭ اكە-شەشەسىنىڭ جانە ايماننىڭ قولىنان ءدام تاتقان ءمۇسىلىم اقساقال، نە ايتساڭىز دا ويلانىپ، وزىڭىزشە شىندىقتى ايتقان ەكەنسىز، ودان جالتاقتاماڭىز. ايتا الماساڭىز، انىق-قانىعىن زەرتتەپ بارىپ جاريالاۋ – جازۋشىنىڭ پارىزى. ويتكەنى، ءسىز ءجاي ادام ەمەسسىز، جازۋشىسىز. ءدام تاتقان قۇدىعىڭىزدى لاستاماڭىزشى!
مەنى كوپتەگەن جاستارىمىزدىڭ وسەك پەن جالاعا سەنبەي دۇرىس ويلايتىنى ءسۇيسىنتتى. راحمەت!
قازىبەك يسا باۋىرىم، پورتالدى دا قاداعالاپ وتىرىڭىزشى. ولگەننىڭ ارتىنان وسەك ەمەس، قازاق دەگەن ۇلى حالىقتىڭ ناعىز ءۇنىن ەستىگىمىز كەلەدى.

قۇرمەتپەن،
عاليا يساقانوۆا بوكەيقىزى
11.06.2014 ج.

«جاس قازاق» گازەتى - http://jasqazaq.kz