ارابتىڭ «جيھاد» ءسوزى «كۇرەس»، «تىرىسۋ» دەگەن ماعىنا بەرەدى.

دجيحادتىڭ ەتنيكالىق سەپاراتيزمگە، ءدىني ەكسترەميزمگە نەمەسە لاڭكەستىككە ەشقانداي قاتىسى جوق. يسلام لاڭكەستىككە قارسى، جانە قازىرگى زامانعى ەكسترەميستىك اعىمداردى جويۋ، الدىن الۋ – مۇسىلماننىڭ الدىنداعى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. دجيحاد – بۇل باسقا دىندەگىلەردى قىرىپ-جويۋ جولىنداعى سوعىس ەمەس، تەك وتاندى قورعاۋ جولىندا كەلىپ جۇگىنەتىن ءماجبۇرلى شارا. الايدا، ءتىپتى سوعىس كەزىنىڭ وزىندە دە اللا مۇسىلماندارعا ادىلدىكتى ساقتاپ، تۇتقىندارعا جاناشىرلىق تانىتۋدى، قارتتار، ايەلدەر مەن بالالارعا زۇلىمدىق جاساماۋعا وسيەت ەتەدى. شاريعات: «اللا جولىندا تەك وزدەرىڭە قارسى سوعىسىپ وتىرعاندارمەن عانا كۇرەسىڭدەر، بىراق (شەكتەن) اسپاڭدار. اللا قىلمىستىلاردى جاقسى كورمەيدى»، - دەيدى. (2:190). وتاندى قورعاۋ – مۇسىلماننىڭ قاسيەتتى پارىزى. تۋعان ەلىن قورعاي وتىرىپ، مۇسىلمان ءوزىنىڭ ءۇيى مەن جانۇياسىن، مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن، ءوز ءدىنى مەن كوزقاراستارىن دا قورعايدى. وسى جولدا ول بايلىعىن دا، ءومىرىن دە ايامايدى. يسلام اسكەري پارىزدى جوعارى باعالايدى، ال اسكەردە قىزمەت ەتۋ جانە وتاننىڭ شەكارالارىن قورعاۋ – ءار مۇسىلماننىڭ پارىزى. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.): «اللا جولىندا شەكاراداعى ءبىر كۇندىك قىزمەت بۇل الەمدەگى بارلىق نارسەدەن ارتىق» دەگەن.

جيھاتتىڭ - (جهاد) اراب تىلىندەگى سوزدىك ماعىناسى كۇرەسۋ، كۇش-قۋاتىن جۇمساۋ، ەڭبەكتەنۋ دەگەن ماعىنالارىعا كەلەدى. ال، تەرميندىك ماعىناسىندا جيھاد ءسوزىنىڭ تۇسىنىگىنە ءدىن ءۇشىن اتقارىلاتىن جانە پايعامبارىمىزدىڭ رۋحاني تاجىريبەسىنە سايكەس كەلەتىن كەز-كەلگەن ءىس-ارەكەت كىرەدى. حاديستەردە جيھاد – بۇل يسلامنىڭ وزەگى مەن نەگىزگى شىڭى رەتىندە  كورىنىس تابادى. جيھادتىڭ ەڭ جوعارعى دارەجەسى – ادامنىڭ ءوز ناپسىسىمەن كۇرەسى، رۋحاني تاربيە جانە ادامدارعا اقيقاتتى جەتكىزۋ بولىپ تابىلادى. قاسيەتتى قۇراندا قۇران ىلىمدەرىن ءتۇسىندىرۋدىڭ ءوزى «ۇلى جيھاد» دەپ اتالعان. (25:52).

جيھاد ۇعىمىن ەكسترەميزم تەرورريزم تەرميندەرىمەن شاتاستىرۋعا بولمايدى. سەبەبى يسلام ءدىنى تىنىشتىقتى جاقتايدى ءارى بارلىق ماسەلەنى بەيبىت جولمەن شەشۋگە تىرىسادى. ادام بالاسىنا قاسىرەت اكەلەتىن ارەكەتتەردىڭ بارلىعىنا تۇبەگەيلى قارسى ەكەنى قۇرانداعى مىنا ايات:

وَمَا اللّهُ يُرِيدُ ظُلْمًا لِّلْعَالَمِينَ

«...اللاتاعالا الەمگە زۇلىمدىق ەتۋدى قالامايدى.»،- دالەل بولا الادى. ء(ال يمران 108).

ال، جيھاتتىڭ سوعىسۋ ماعىناسى وتانعا باسقىنشىلىق جاساۋ قاۋپى تونگەندە ەكى مەملەكەت اراسىندا ەشقانداي ديپلوماتيالىق كەلىسىم پايدا بەرمەگەن جاعدايدا عانا ىسكە اسادى. قۇراننىڭ كوپتەگەن اياتتارىندا جابىرلەنۋشىنىڭ كەشىرىمى ىزگى ءىس رەتىندە سيپاتتالادى. مۇنان بولەك، مۇسىلماندارعا جاماندىققا جاقسىلىقپەن جاۋاپ قايتارۋ ءلازىم بولىپ تابىلادى، سەبەبى، زۇلىمدىقتى تەك ماحابباتپەن جانە ادامگەرشىلىكپەن عانا جەڭۋگە بولادى.

الايدا، ەگەر مۇسىلمان تۇرىپ جاتقان ەل شاپقىنشىلىققا ۇشىراپ، جازىقسىز جانداردىڭ، ايەلدەردىڭ، قارتتار مەن بالالاردىڭ قانى توگىلىپ جاتسا، وندا مۇنداي زورلىقتى تەك قولعا قارۋ الىپ قانا توقتاتۋعا بولادى. قۇران مۇنداي جاعدايدا مۇسىلماندارعا وتان قورعاۋ جولىنا باس كوتەرىپ، باسقىنشىلارعا تويتارىس بەرۋدى بۇيىرادى: «ەگەر بىرەۋ سەندەرگە باسقىنشىلىق جاساسا، وندا سەندەر دە ولاردىڭ وزدەرى سياقتى باسقىنشىلىق جاساڭدار»، - دەيدى. (2:194). شاريعات بويىنشا، جيھادتى، مۇسىلمان عۇلامالارىمەن كەڭەسە وتىرىپ، تەك ەل باسشىلىعى عانا جاريالاي الادى. ودان بولەك ەشكىم حالىقتى سوعىسقا جۇمىلدىرا المايدى. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.) حاديسىندە: «اسكەرگە شاقىرعاندا، جورىققا اتتانىڭدار»، - دەگەن. قارۋلى جيھادقا تەك وتاندى قورعاۋ ماقساتىندا عانا رۇقسات بەرىلسە دە ادىلەتتى بولۋى ءتيىس ياعني، ايەلدەر مەن بالالاردى، قارتتاردى جازىقسىز ولتىرۋگە، توناۋعا جانە مايىتتەردى قورلاۋعا جول بەرىلمەيدى.

وَقَاتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبِّ الْمُعْتَدِينَ 

«وزدەرىڭمەن سوعىسقاندارمەن اللاھ جولىندا سوعىسساڭدار دا شەكتەن شىقپاڭدار...» جانە

الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ

مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ

 «سونداي-اق، كىم سەندەرگە سوقتىقسا، سەندەر دە ولار سوقتىققانداي سوقتىعىندار جانە بىلىڭدەر شەكسىز اللاھ تاقۋالارمەن بىرگە.»,- دەگەن اياتتار بار. (2:194;190)

مۇسىلمان عۇلاماسى يبن رۋشد: «يسلامداعى جيھاد ۇعىمىنىڭ باستى مىندەتى ار نامىسى ءۇشىن مال-جانىمەن اللاھ جولىندا كۇرەسۋ. ال، اللاھ جولىندا جيھاد جاساۋ ءوز ءناپسىسىن جاماندىقتان تيىپ، كۇنالى ىستەردەن اۋلاق بولۋ»،- دەگەن. (يبن رۋشد مۇحادديمات 1.259)

وسى ەڭبەگىندە يبن رۋشد جيھادتى بىرنەشە بولىمگە بولەدى:

ا) جۇرەك ارقىلى شايتانعا قارسى جاسالعان جيھاد;

ءا) دىلمەن (كوڭىلمەن) ەكىجۇزدىلەرگە جاسالعان جيھاد;

ب) قولى نەمەسە كۇشى ارقىلى قوعامداعى بەلەڭ العان جاپپاي ادىلەتسىزدىككە قارسى كۇرەسۋ;

ۆ) قارۋ ارقىلى وتانىنا قاۋىپ توڭگەن كەزدە جاسالاتىن جيھاد. بۇل جيھاد كەلىسىمگە كەلمەيتىندەي جاعداي بولىپ، سوڭعى امال تاۋسىلعاندا عانا ىسكە اسادى. بۇل تۋرالى حز. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «شىنايى مۇجتاحيد – ناپسىسىمەن جيھاد جاساعان مۇسىلمان»,-دەگەن. ادامنىڭ ەڭ ءبىرىنشى دۇشپانى ءناپسىسى ەكەنىنە داۋ جوق. سوندىقتان، ءار ءبىر ادام ءوزىن شىنايى تۇردە مۇسىلمانمىن دەپ ساناسا ىشكى جان دۇنيەسىن تاكاپپارلىق، مەنمەندىك، ەكىجۇزدىلىك سەكىلدى جامان ادەتتەردەن ساقتاپ، تاربيەلەۋى كەرەك. سوندا عانا شىنايى مۇسىلمان دەگەن اتقا لايىق بولا الادى. سونىمەن بىرگە، حز. پايعامبارىمىز (س.ع.س.) حاديسىندە ءۇش نارسە يماننىڭ نەگىزى دەگەن. ولار اۋەلى ء«لا يلاھا يللاللاھ» دەگەن ادامدى شىنايى جاقسى كورىپ، جاقىن تارتۋ. ونى كۇنالى ىستەردەن ساقتاپ، وعان تۋرا جولدى ناسيحاتتاۋ. ەكىنشى اللاھتىڭ جانە ءوزىنىڭ پايعامبارىنىڭ جولىندا مالىمەن جانىمەن جيھاد جاساۋ. ياعني، ءوز ءناپسىسىن تيىپ، شايتاننىڭ ازعىرۋىنا قارسى كۇرەسۋ. سوڭعىسى تاعدىرىنا مويىنسۇنىپ يمان كەلتىرۋ. (يبن داۋد. جيحاد. 33.)

جيھادتىڭ باستى ماعىناسى قوعامداعى بارلىق ماسەلەلەردى سوعىس ارقىلى عانا ەمەس، يسلام مەيىرىمدىلىكتىڭ ءدىنى بولعاندىقتان، ونى كوركەم تۇردە شەشۋگە تىرىسادى. اللا تاعالا قۇراندا:

«وَالصُّلْحُ خَيْ»

«سونداي-اق  (بەيبىت) جاراسۋ جاقسى»، - دەگەن (4:128). قاسيەتتى قۇراننىڭ كوپتەگەن اياتتارىندا جاماندىققا تەك جاقسىلىق ارقىلى جاۋاپ بەرۋ، كەشىرىممەن قاراۋعا ءامىر ەتەدى. يسلام ءدىنى ادامزاتقا بارلىق زۇلىمدىققا شاماسى كەلگەنشە كوركەم مىنەزدەر ارقىلى جاۋاپ بەرۋگە ۇيرەتەدى. بۇنى ءبىز حز. پايعامبارىمىزدىڭ تايف قالاسىناداعى وقيعاسىنان كورە الامىز. وندا قاتىگەزدىك كورسەتكەن تايف قالاسى تۇرعىندارىنا اللادان جارىلقاۋ تىلەپ: «مەن جەر بەتىنە كوركەم مىنەز قالىپتاستىرۋ ءۇشىن كەلدىم» دەپ دۇعا ەتكەن ەدى.

جيھاد پارىز اين جانە پارىز كيفايا بولىپ ەكىگە بولىنەدى. پارىز ايىن بولۋ شارتتارى:

1). ەكى جاقتىڭ اسكەرلەرى سوعىسۋ ماقساتىندا بەتپە-بەت كەلىپ تۇرعاندا شەگىنىپ، مايدان دالاسىن تاستاپ، كەرى كەتۋ حارام بولىپ سانالادى. بۇل تۋرالى قۇراندا:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ

ء«اي يمان ەتكەندەر! قاشان ءبىر (جاۋ) توپپەن قارسىلاسساڭدار مىقتى بولىڭدار دا اللاھتى كوپ ەسكە الىڭدار، ارينە قۇتىلاسىڭدار.» ء(انفال 45),-دەگەن ايات كەلتىرىلگەن.

2). وتانىنا قاۋىپ توندىرگەن دۇشپاننان ەلىن، جەرىن ازات ەتۋ ءۇشىن جانە ار-نامىسىن قورعاۋ ماقساتىندا جيھادقا شىعۋ.

3) مۋفتي بولماسا مۇسىلمان مەملەكەتىنىڭ باسشىسى ءامىر ەتىپ، جيھاد جاريالاسا سونىمەن قوسىلىپ شىعۋ مىندەت بولىپ سانالادى.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انفِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِيتُم

بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ

«اللاھ جولىندا سوعىسقا شىعىڭدار دەگەندە سالماقتارىڭدى جەرگە سالدىڭدار، (قوزعالعىلارىڭ كەلمەدى). نەگىزىندە دۇنيە تىرشىلىگىنىڭ پايداسى احيرەتكە قاراعاندا وتە از عانا.» (9:38). وسى جاعدايلاردان باسقا ۋاقىتتا جيھاد پارىز ايىن بولىپ ەسەپتەلىنبەيدى.

 ال، جيھاد تەك قانا ازداعان اداممەن عانا بىتسە، وندا باسقا مۇسىلماندار ءۇشىن پارىز كيفايا بولادى. ياعني، باسقا مۇسىلماندار ءۇشىن پارىز بولمايدى.

لاَّ يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُوْلِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ

بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً وَكُلاًّ وَعَدَ

اللّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا

 «مۇمىندەردەن سەبەپسىز  (سوعىسقا شىقپاي)  وتىرۋشىلارمەن اللاھ جولىندا مالدارى جانە جاندارىمەن سوعىسۋشىلار تەڭ ەمەس. اللاھ تاعالا مالدارىمەن، جاندارىمەن سوعىسۋشىلاردى دارەجەدە ارتتىردى. سونداي-اق بارلىعىنا يگىلىك ۋادە ەتتى. جانە سوعىسۋشىلاردى وتىرۋشىلاردان ۇستەم كەڭشىلىككە بولەپ، ءىرى سىيلىق بەردى.» (4:95). تاعى ءبىر اياتتا:

وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَآفَّةً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي الدِّينِ

وَلِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ

«سونىمەن قاتار، مۇمىندەردىڭ ءبىرتۇتاس جاۋعا اتتانۋلارى ءتيىستى ەمەس. سوندا ءار توپتان ءدىن عىلىمىن ۇيرەنىپ، ولار قايتىپ كەلگەندە; ولاردىڭ ساقتانۋلارى ءۇشىن ەسكەرتۋلەرى كەرەك ەمەس پە؟» (9:122),-دەپ بارلىق مۇسىلماندارعا جيھاتتىڭ  بىردەي پارىز بولا بەرمەيتىنىن ەسكەرتىپ وتىر.

يسلام ادامداردى جيھادقا ياعني، تۋرا جولعا شاقىرعاندا كوركەم مىنەزدى ءارى سابىرلى بولۋدى تالاپ ەتەدى. حز. پايعامبارىمىزعا (س.ع.س.) اللاھ قۇراندا:

ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ

أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ

«ادامداردى راببىڭنىڭ جولىنا دانالىق جانە كوركەم ۇگىت ارقىلى شاقىر. ءارى ولارمەن كوركەم تۇردە كۇرەس. كۇدىكسىز راببىڭ ول، جولىنان اداسقان كىسىنى دە جاقسى بىلەدى. ءارى ول، تۋرا جول تاپقانداردى دا جاقسى بىلەدى.» (16:125),-دەپ مۇسىلمان ەمەس باسقا دىندەگى ادامدارعا دا مادەنيەتتى ءارى ولارمەن جاقسى قارىم-قاتىناس جاساۋ ارقىلى ناسيحاتتاۋىن بۇيىرعان.

         يسلام ءدىنىن عىلىم ارقىلى ناسيحاتتاپ، ادامداردى تۋرا جولعا شاقىرۋ قۇرانمەن جيھاد جاساۋ ءادىسى بولىپ سانالادى.  

فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا

«كاپىرلەرگە باعىنبا! ولارمەن قۇران ارقىلى كۇرەس جاسا!» (25:52). حز. پايعامبارىمىزدا (س.ع.س.) حاديسىندە: «زۇلىم ءبىر بيلەۋشىگە قورىقپاي ونىڭ ادىلەتسىزدىگى تۋرالى اشىق ايتقان – ۇلكەن جيھاد.» (يبن ماجە.فيتەن 4011),-دەگەن. بۇل تۋرالى يسلام عۇلامالارى دا جيھاد سوعىس ەمەس كوركەيتۋ دامىتۋ ماعىناسىندا ەكەنى تۋرالى ايتقان. ماسەلەن، شەيح يبن تايميا ءوز ەڭبەكتەرىندە جيھاد ۇعىمىن بىلاي: «جيھادتىڭ ماعىناسى ءبىر اللاھتى بار ىنتا-جىگەرىمەن ءسۇيۋ جانە تاقۋالىق امالدار جاساۋ. اللاھ سەنىمسىزدىك بىلدىرگەندەر مەن قاسارىسقانداردى ۇناتپايدى",-دەپ  انىقتاما بەرسە، ال، شەيح ساليح ءال فاۋزان: «مۇسىلمان ءوزىن تۇزەۋ ءۇشىن قۇرىلاتىن كۇرەستى ءبىز-جيھاد دەپ اتايمىز. بۇلىك شىعارۋ نەمەسە قىرىپ جويۋ بۇل جيھاد بولىپ سانالمايدى.»، - دەگەن كوزقاراس بىلدىرەدى.

يسلام ءدىنى قاي جەردە بولسا دا باسقىنشىلىق سوعىسقا جول بەرمەي بەيبىت تۇردە تارالۋدى كوزدەيدى. باسقا دىندەگى ادامداردى زورلىقپەن يسلامعا كىرگىزۋدى اللا تاعالا قۇرانداعى مىنا اياتتارمەن:

لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ

اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

«دىندە زورلاۋ جوق. راسىندا تۋرالىق، ازعىندىقتان  اجىراتىلادى. ەندى كىم جاۋىزدىققا قارسى كەلىپ، اللاھقا يمان كەلتىرسە، سوندا ول راس ۇزىلمەيتىن (بەرىك) تۇتقانى ۇستادى. اللاھ ءار نارسەنى ەستۋشى، ءبىلۋشى.» (2:256);

وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَاء فَلْيُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْيَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ نَارًا أَحَاطَ

بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن يَسْتَغِيثُوا يُغَاثُوا بِمَاء كَالْمُهْلِ يَشْوِي الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقًا

«بۇل قۇران اقيقات! راببىلارىڭنان دە. سوندا كىم قالاسا سەنسىن، كىم قالاماسا قارسى كەلسىن. راسىندا ءبىز، زالىمدار ءۇشىن دۋالداردى قورشاپ الاتىن توزاق وتىن ازىرلەدىك. ەگەر ولار سۋ سۇراپ جالبارىنسا ەرىگەن كەن ءتارىزدى بەتتەردى قۋىراتىن ءبىر سۋ بەرىلەدى. ول نەندەي جامان ورىن.» (18:29);

وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِي الأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ

«ەگەر راببىلارىڭ قالاسا ارينە جەر جۇزىندەگىلەردى بارلىعى تۇگەلدەي يمان كەلتىرەر ەدى. ادامداردى سەن يمان كەلتىرۋگە زورلايسىڭ با؟» (10:99),- يسلامنىڭ زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءدىن ەكەنىن اڭعارتىپ تەرىستەيدى. سونىمەن بىرگە مۇسىلمان مەملەكەتتەرىندە تۇراتىن باسقا دىندەگى ادامدارعا ءوز دىندەرىمەن ءومىر سۇرۋلەرىنە ەركىندىك بەرىپ وتىر. ولار مۇسىلمانداردىڭ دىنىنە زيان كەلتىرمەسە ولارمەن بەيبىتشىلىكتە تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرۋدى اللاھ وسى كەلتىرىلگەن اياتتارى ارقىلى بۇيىردى.

قازىرگى تاڭدا ءدىني ءبىلىمنىڭ تومەندىگىنەن جيھاد ءسوزىنىڭ ماعىناسىن تەرەڭ تۇسىنبەيتىن كوپتەگەن جاستارىمىزدىڭ اداسىپ جۇرگەنى اقيقات. اسىرەسە، سوڭعى ۋاقىتتا سيرياداعى قارۋلى قاقتىعىستاردى جيھادپەن شاتاستىرعان ازاماتتاردىڭ دا سوندا بارىپ شاھيت بولعىسى كەلەتىنى جاسىرىن ەمەس. بىراق بۇل ەلدەگى جاعدايدى الەم مۇسىلمان عۇلامالارى جيھاد دەپ مويىندامايدى. سەبەبى مۇنداعى جاعداي جيھات، شاھيتتىك تۋرالى قۇران جانە سۇننەتتەگى شارتتارىنا ەش ساي كەلمەيدى.

جيھاد بولۋى ءۇشىن الدىمەن سول ەلدىڭ ءمۋفتيى نەمەسە مەملەكەت باسشىسى مۇسىلمان حالقىنىڭ ءدىني قۇقىقتىق جاعدايلارىنا قىسىم كورسەتىلىپ، دۇشپاندىق قاۋپى توڭگەن جاعدايدا عانا وزدەرىن قورعاۋ ماقساتىندا جاريالاۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، بۇل مەملەكەتتە جيھاد جاريالانعان ۋاقىتتا دا ول جەرگە جيھادقا بارۋ ءۇشىن الدىمەن ءوز ەلىڭنىڭ باسشىسىنىڭ رۇحساتى بولۋى ءتيىس. سەبەبى قۇراندا اللا تاعالا:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي

شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ

تَأْوِيلاً

ء«اي مۇمىندەر! اللاھقا بوي ۇسىنىپ، پايعامبارعا ءارى وزدەرىڭنەن بولعان ءامىر يەلەرىنە بوي ۇسىنىڭدار. سوندا ەگەر ءبىر نارسەگە تالاسساڭدار ونى اللاھقا پايعامبارعا ۇسىنىڭدار. ەگەر سەندەر اللاھقا، احيرەت كۇنىنەن يمان كەلتىرگەن بولساڭدار. مىنە، وسى قايىرلى دا ناتيجەدە جاقسى.» (نيسا 59). ەگەردە جوعارىدا كورسەتىلگەن جيھاتتىڭ يسلام قۇقىعىنداعى شارتتارى ورىندالماسا ول جيھات جاساعان بولىپ سانالمايدى.

ءداستۇرلى قازاق مۇسىلماندىعىندا دا جيھاد ءسوزى باسقىنشىلىق سوعىس ۇعىمىندا ەمەس، كەرىسىنشە ىجداقات ءسوز تىركەسى ارقىلى قوعامدا تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ادال ەڭبەك ەتۋ، ءبىلىم ىزدەۋ تاعى دا باسقا ىزگىلىكتىڭ جولىنداعى كۇرەس ماعىناسىندا قولدانعانىن تۇرماعامبەت اقىننىڭ "شاكىرتتەرگە ايتىلعان ءسوز" ولەڭىندەگى:

"...بولۋدى عىلىمعا باي ويلاساڭدار،

     از بولسىن ۇيقى مەنەن تاماقتارىڭ.

     جاستىقتا جاتپاي تۇرماي جاھاد جاساپ،

     جىرتىقتىڭ جاڭارتىڭدار جاماپ ءبارىن...." مىنا جولدارىنان كورۋگە بولادى.   

تاڭجارىق تۇرعانقۇلوۆ،

ءدىنتانۋ ماگيسترى.

اباي.kz