ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ ەلىمىزدە استىق وندىرىسىندە مول ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋدە جاۋىن-شاشىنعا تاۋەلدى بولماي، جاڭا عىلىمي تەحنولوگيا جەتىستىكتەرىنە سۇيەنۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتتى.

بۇل باعىتتا ءبىز سەكىلدى جەردى يگەرۋدىڭ قۋاڭشىلىق ايماقتارىندا ورنالاسقان دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە ساراپتاما جاساساق، ولار كوپ جاعدايدا تابيعاتتىڭ كەرى اسەرىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەندەرىن بايقايمىز. اتالعان ەلدەر مۇنداي جەتىستىكتەرگە قازىرگى اگروتەحنولوگيا ادىستەرىن، اتاپ ايتساق، جەرگىلىكتى ايماقتىڭ تابيعاتىنا بەيىمدەلگەن جوعارى ءونىمدى سورتتاردى پايدالانۋ ارقىلى جانە حيميالىق تىڭايتقىشتاردى ءتيىمدى قولدانۋ ناتيجەسىندە قول جەتكىزگەن. 

شىندىعىندا، وسى جىل ەلىمىزدىڭ نەگىزگى استىقتى القاپتارى ءۇشىن استىق داقىلدارىن وسىرۋدە سىناققا تولى بولدى. الايدا بارلىق ساتسىزدىكتى اۋا-رايىنا جابۋعا بولمايدى، ەگەر ۇسىنىلعان تەحنولوگيالار تولىعىمەن ساقتالعان بولسا، استىق شىعىنى مۇنشالىقتى كوپ بولماس ەدى.

وسى ورايدا كورنەكتى عالىم، اكادەميك الەكساندر باراەۆتىڭ: «جەردى الداي المايسىڭ، ونى تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك»،– دەگەن سوزدەرى ەسىمىزگە تۇسەدى. ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن الەمگە بەلگىلى ەگىنشىلىكتىڭ توپىراقتى قورعاۋ جۇيەسى ازىرلەنگەن بولاتىن، ول جۇيەگە ساي قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە استىق داقىلدارىن ءوسىرۋدىڭ بارلىق تەحنولوگيالارى ەگىندى كەش دەگەندە 20 قىركۇيەككە دەيىن جيناپ الۋعا باعىتتالعان ەدى. سەبەبى بۇل ايماق ءۇشىن كۇزدىڭ ەرتە ءتۇسۋى – زاڭدىلىق. ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ايماعىندا ايازسىز مەرزىم از بولاتىندىقتان، مۇندا 30% ورتاشا مەرزىمىنەن ەرتە پىسەتىن سۇرىپتار جانە 70% ورتاشا مەرزىمدە پىسەتىن سۇرىپتار سەبىلۋى كەرەك. كەش پىسەتىن سۇرىپتاردى ەگۋ ماسەلەسىن بۇل جەردە ايتۋعا دا كەلمەيدى. الايدا وندىرىستە بۇلاي ەمەس. بۇل جەردە كىنا تەك اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن وندىرۋشىلەردە عانا ەمەس. ماسەلە – ۆەگەتاتسيالىق مەرزىمى قىسقا، جوعارى ءونىمدى، جەرگىلىكتى تابيعات جاعدايىنا بەيىمدەلگەن ءداندى، مايلى، بۇرشاق داقىلدارى سۇرىپتارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىندە.

تاعى ءبىر نازار اۋداراتىن ماسەلە. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك ايماعىندا ەگىس جۇمىستارى 10 ماۋسىمعا دەيىن سوزىلادى، ال ەگىندى سەبۋدىڭ  قولايلى مەرزىمى 25 مامىردا اياقتالۋى ءتيىس. ءدال وسىنداي ەگىستەر وسى جىلداعىداي قۇرعاقشىلىقتىڭ، ەرتە تۇسكەن ۇسىك پەن جاڭبىردىڭ استىندا قالادى.

بۇگىنگى كۇنى ءجيى قوزعالىپ جۇرگەن تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – توپىراق قۇنارلىلىعىنىڭ اپاتتى جاعدايعا تومەندەۋى. ماماندارعا جاقسى ءمالىم، توپىراق – بۇل كۇردەلى بيولوگيالىق نىسان، ونىڭ ساپالى كورسەتكىشتەرىنىڭ تومەندەۋىن قالپىنا كەلتىرە المايمىز. سوندىقتان بولاشاق ۇرپاققا قانداي جەردى قالدىراتىنىمىز – قازىرگى ۋاقىتتا ويلاناتىن ماسەلە.

عالىمداردىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، 20 جىل ىشىندە ەگىندى توپىراقتاردا  قاراشىرىكتىڭ قۇرامى 20-30 پايىزعا، ال كەي جاعدايدا 40 پايىزعا دەيىن  تومەندەدى. اسىرەسە، سۋارىلاتىن جەرلەر قيىن جاعدايدا قالدى، ولاردىڭ القابى 2,5 ميلليوننان 1,1 ميلليون گەكتارعا دەيىن ازايدى. بۇل سۋدىڭ تاپشىلىعىنان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ەكىنشى  رەت جەردىڭ سورتاڭداۋىنىڭ ناتيجەسىنەن بولىپ تۇر. كەز كەلگەن باسقا ەلدەردەگىدەي  ازىق-تۇلىك  قورىنا كەپىلدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن سۋارمالى جەرلەر – بۇل "التىن قورىمىز". ال سۋارمالى جەرلەردىڭ وتاندىق وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا 35 پايىزعا دەيىن ءونىم بەرگەن جىلدارى  بولدى.

سولتۇستىك قازاقستان ماسەلەسىنە ورالا وتىرىپ، مينەرالدى تىڭايتقىشتاردىڭ  ەگىننىڭ ونىمدىلىگىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، استىقتىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا سەبەپشى بولاتىنىن  اتاپ وتكىم كەلەدى. 80-جىلدارى قازاقستاندا 3,5 ميلليون تونناعا دەيىن 1-2 كلاستاعى جوعارى پروتەيندى  استىق ءوندىرىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا جاقسى جىلداردىڭ وزىندە 10 ەسە كەم الامىز.

 ەگەر ءبىز جەتكىلىكتى كولەمدە فوسفورلى تىڭايتقىش قولدانساق، ايماقتا استىقتىڭ ءپىسۋىن شامامەن 7 كۇنگە دەيىن قىسقارتۋعا بولادى.

بىراق فوسفوردىڭ قولدانىستاعى زاتتەگىنىڭ 1 گەكتارعا قاجەتتى 60 كگ. مولشەرىنىڭ ورنىنا بۇگىندە تەك 3 كگ. عانا جۇمسالادى، ياعني تىڭايتقىش قاجەتتى مولشەرىنەن 20 ەسەگە از سەبىلەدى. 90-جىلدارى بۇل كورسەتكىش گەكتارىنا 30 كگ-دى قۇراعان ەدى. مينەرالدى تىڭايتقىشتاردى پايدالانۋ دەڭگەيىمىز العا جىلجۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە، 60-جىلدارعا كەتىپ بارامىز.  سوندىقتان اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەردىڭ تىڭايتقىش قولدانۋىن قاداعالاۋ ءۇشىن، مەملەكەت ولاردى ارزانداتۋعا قاجەتتى مولشەردە سۋبسيديا ءبولىپ، اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتتاعى جەرلەردىڭ ءتيىمدى پايدالانىلۋىنا تەكسەرىس جۇرگىزىپ وتىرۋى كەرەك.

استىق شارۋاشىلىعى – اگرو-وندىرىستىك كەشەننىڭ تابىستى دامۋىن انىقتايتىن، ەلىمىزگە ەكسپورتتان ميللياردتاعان كىرىس اكەلىپ وتىرعان باستى سالاسى. استىقتىڭ تۇراقتى وندىرىسىنە ەلىمىزدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى عانا ەمەس، سىرتقى نارىقتا ونى ساتۋداعى جىلدار بويعى قول جەتكىزگەن ورنىمىزدى ساقتاپ قالۋىمىزعا دا بايلانىستى.

سوندىقتان مەملەكەت استىق داقىلدارىن ءوسىرۋ تەحنولوگياسىنىڭ ساقتالۋىن قاداعالاۋدى نارىق ەنشىسىنە بەرىپ قويماي، ونى ءوزى ۇيىمداستىرىپ، ديقانداردى وسى تالاپتى ۇستانۋعا ىنتالاندىرۋى قاجەت.

ورىن العان جاعداياتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، الدىمەن استىق شارۋاشىلىعىنىڭ قازىرگى جاعدايى مەن ماسەلەلەرىنە،  بۇل سالانى عىلىمي تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋدى رەتتەيتىن مەملەكەتتىك كەشەندى شارالاردى انىقتاۋعا، مەملەكەتتىك مونيتورينگ جانە باقىلاۋ جۇرگىزۋگە، سۋبسيديالاۋ مەحانيزمىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن وبەكتيۆتى تالداۋلار جاسالۋ كەرەك. وسىنداي شارالار ارقىلى ءبىز ەلدەگى تۇراقتى استىق نارىعىن دامىتۋعا قول جەتكىزەمىز.    

اقىلبەك كۇرىشباەۆ،

س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق

اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ

رەكتورى

Abai.kz