ۋكرايناداعى ساياسي جاعدايدىڭ ۋشىعۋى، يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستىڭ ءورشۋى، ەۋرووداق اۋقىمىنداعى ميگرانتتاردىڭ سانى ارتۋىنا الاڭداپ، ەۆرو ىقپالداسۋدىڭ بولاشاعىنا كۇمانمەن قارايتىن ۇلتشىل ەۆروسكەپتيكتەردىڭ سانى ارتۋى، شوۆينيستىك پيعىلداعى كەيبىر رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ قوعامدىق پىكىردى دۇرلىكتىرۋى، «سكينحەدتەر» سياقتى نەوناتسيستىك قوزعالىستاردىڭ بەلەڭ الۋى، الەم كارتاسىندا ەتنيكاارالىق جانجالداردان تۋىندايتىن «ىستىق نۇكتەلەردىڭ» كوبەيۋى ۇلتشىلدىق ماسەلەسىنىڭ قازىرگى ساياسي ومىردەگى وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعانىن كورسەتەدى.

سولاي بولا تۇرا، كەڭەستىك توتاليتارلىق كەزەڭدە قالىپتاسقان قاساڭ ستەرەوتيپ بويىنشا ۇلتشىلدىق جاعىمسىز ۇعىمعا اينالىپ، «اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايدىنىڭ» كەرىمەن ۇلتشىلدىق دەسە ازا بويى قازا بولاتىندار ءالى كۇنى دە جەتىپ ارتىلادى. ءبىرتۇتاس «سوۆەت حالقىن»  جاساۋ ەكسپەريمەنتى ءۇشىن، ارينە، ۇلتشىلدىق تەرىس ءارى قاۋىپتى ۇعىم سانالدى. «ۇلتشىل» دەگەن جالا جابىلىپ، قانشاما قازاق زيالىسى رەپرەسسيا كەزىندە سايا­سي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى، ۇلتجاندىلىعى ءۇشىن جازالانىپ، قانشاسى اتىلدى. بۇعان قوسا، ناتسيونال-سوتسياليستىك يدەولوگياعا سۇيەنگەن ا.گيتلەردىڭ ناتسيستىك ءۇشىنشى رەيحى نەمىس ءفاشيزمىن تۋىنداتىپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا سەبەپكەر بولدى. وسىنداي تاريحي جاعدايلار ۇلتشىلدىق ۇعىمىنا دەگەن جاعىمسىز كوزقاراستىڭ تۋىنداۋىنا ىقپال ەتتى. ال، تۇپتەپ كەلگەندە، ۇلتشىل دەگەن ۇعىمدى قۇبىجىق ەتۋ­گە ىقپال ەتكەن ماسەلە – «ناتسيوناليزم» مەن «ناتسيزم» دەگەن ۇعىمداردىڭ ارا-جىگى اشىلماستان، قازاقشاعا «ۇلت­شىلدىق» دەپ اۋدارما جاسالىپ، قوعامدىق سانادا شاتاسۋدىڭ ورىن الۋى ەدى. «ناتسيوناليزم» – ۇلتتىق مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋشى ءارى نىعايتۋشى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتقۇرۋشى ءتول ۇلتتىڭ (نەمىس – گەرمانيا، فرانتسۋز – فرانتسيا، قازاق – قازاقستان ت.س.س.) ءرولىن باستى قۇندىلىق رەتىندە تانيتىن دۇنيەتانىم، ۇلتجاندىلىق سەزىمى، ءوز ۇلتىڭدى ءسۇيۋ، ۇلتشىل بولۋ. ۇلتشىلدىق تولەرانتتى: ءوز ۇلتىڭدى سۇيە وتىرىپ، وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇلتشىلدىعىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋدى تالاپ ەتەدى; ال، «ناتسيزم» – «ناتسيونال-سوتسياليزم» دەگەن يدەولوگيا اتاۋىنىڭ قىسقارتىلىپ الىنعان نۇسقاسى، بۇل – ءشوۆينيزمدى («ۇلى» ۇلتتىڭ استامشىلىعىن ناسيحاتتاپ، «بۇراتانا» ۇلتتاردى قاناۋ، شەتتەتىپ، تۇرتپەكتەۋ قۇقىعىن نەگىزدەۋ), راسيزم (ناسىلدىك ديسكريميناتسيا) مەن انتيسەميتيزمدى (سەميتتىك ءتىل توبىنا جاتاتىن ەۆرەيلەرگە جاۋ رەتىندە قاراۋ), كسەنوفوبيانى (گرەكشە: كسەنوس – بوتەن، شەتەلدىك، فوبيا – قورقىنىش) ءسوتسياليزمنىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ءبىر ۇلتتىڭ اريالىق ەتنيكالىق ارتىقشىلىعىنا سۇيەنە وتىرىپ «الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك» ورناتۋدى اڭسايتىن اسىرە ۇلتشىل-سوتسياليستىك قوعامدىق قۇرىلىستىڭ توتاليتارلىق يدەولوگياسى. بۇرمالانعان ۇلتشىلدىقتىڭ قۇبىجىق فورماسى رەتىندە ناتسيونال-سوتسياليزم يدەولوگياسى بۇكىل الەمگە قايعى-قاسىرەت اكەلىپ، ادامزاتقا قارسى اۋىر قىلمىستاردىڭ جاسالۋىنا نەگىز بولدى. سوندىقتان دا، ء«ناتسيزمدى» قازاقشا ناقتىلاپ، «اسىرە ۇلتشىل-سوتسياليزم» دەپ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ ايتقان ءجون. سول كەزدە عانا ونىڭ ناعىز ۇلتجاندى ۇلتشىلدىقتان ايىرماشىلىعىن تۇ­سىنۋگە بولادى.
ۇلتجاندىلىق ءاربىر ۇلت ءۇشىن قاجەت، ۇلتجاندى ۇلتشىل بولۋ ارقىلى عانا ۇلتتىڭ ءتىلىن، سالت-ءداستۇرىن، ەرەكشەلىكتەرى مەن ۇلتتىق مەملەكەتىن ساقتاپ، دامىتۋعا بولادى. تازا ناتسيوناليزم، ياعني، ءوز ۇلتىڭدى ءسۇيۋدى بىلدىرەتىن ۇلتشىلدىق ۇعىمى جاعىمدى قۇبىلىس، ول ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن اسا قاجەتتى رۋحاني قۇندىلىق.
ۇلتشىلدىق – ءوز ۇلتىڭا دەگەن سۇيىس­­­پەنشىلىك، شىققان تەگىڭە دەگەن ىس­تىق سەزىم. ياعني، ۇلتشىلدىق دەگە­نىمىز – ۇلتجاندى بولۋ، ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىڭە ماقتانىشپەن قاراۋ، سالت-داستۇرلەرىڭدى ساقتاپ، انا تىلدە سويلەۋ، قىسقاسى، ءوز ۇلتىڭا ءتان بارلىق بەلگىلەر مەن ۇستانىمدارعا قاتىستى اسقاق تا پوزيتيۆكە تولى سەزىم.ۇلتشىلدىقتىڭ اۋقىمى كەڭ، ول ساياسي، قوعامدىق نەمەسە مادەني سيپاتتاعى يدەيا نەمەسە قوزعالىس ەمەس، ۇلتشىلدىق ۇلتتىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن قامتيدى. ول ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ ۇلگىلەرىنەن تاۋەلسىز ءومىر سۇرۋگە قابىلەتتى، ساياسي رەجيمدەر اۋىسا بەرەدى، ەكونوميكا دا سان-الۋان جولدارمەن داميدى، ال، ۇلت ءوزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاپ، قوعامدىق وزگەرىستەرگە بەيىمدەلە وتىرىپ ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرادى. وسىلايشا، ۇرپاق الماسۋ، مادەني مۇرانى ۇزبەي، ۇلتتىق بولمىستى  جوعالتپاي بولاشاققا قادام باسۋ جۇزەگە اسادى. ال، ۇلتتىق سانا-سەزىمىن، بولمىس-ءبىتىمىن جوعالتقان ۇلت جەر بەتىنەن جويىلادى.
ۇلتشىلدىق  ماسەلەسىندە ەرەكشە ءمان بەرەتىن ماڭىزدى ەرەكشەلىك – ول تەك ءبىر ۇلتتى ماقتاپ، اسىرا سىلتەۋدى عانا بىلدىرمەيدى، ۇلتشىلدىقتا سىنعا دا ورىن بار: ۇلتتىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەردى سىناپ كورسەتىپ، ولاردان ارىلۋدىڭ جول­دارىن ىزدەپ، قايعىرىپ-قامىقپاعان ۇلت­شىل ويشىل جوق شىعار. اباي اتا­مىز­دىڭ «قارا سوزدەرىندەگى» قازاقتىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەردىڭ ايتىلۋى وسىدان، الاشتىڭ ۇلتجاندى قايراتكەرلەرى دە «ايقاپ»، «ماسا»، «قازاق» باسىلىمدارى ارقىلى ءوز ۇلتىنىڭ جوعىن جوقتادى. بۇل تۇرعىدان العاندا، ۇلتشىلدىق – ۇلتتىڭ ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ ينستينكتى ىس­پەت­تى اسا قاجەتتى قاسيەت. رەسەي ويشىلدارى دا ورىستىڭ ولقىلىقتارىن اشى­نا كور­­سەتىپ، سىنعا تولى قانشاما شى­عار­مالارىن جازدى. الەمدەگى باسقا ۇلت­تار­دىڭ ويشىلدارى دا سولاي، ءوز ۇلتىن سۇي­گەندىكتەن، جاقسى قاسيەتتەرىن اسقاقتاتىپ ماقتاسا، جامان قىلىقتارىنا ۇيالادى، جا­نى اشىعاندىقتان كەمشىلىكتەرىن سىناپ، ۇلتىنىڭ مىقتى بولۋىن ارماندايدى. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەپ، ناعىز ۇلتشىلدار جاقسى مەن جاماندى قاتار كورە بىلەدى. ۇلتشىلدىقتىڭ ءبىر سيپاتى وسىنداي. ۇلدارى ۇلتشىل كەلەتىن، سول ۇلتشىل ۇلدارىن ۇلىقتاي بىلەتىن ۇلت تا ۇلى بولماق. ال، كەرىسىنشە، ۇلتىن سۇيەتىن ۇلتشىل ۇلدارىن ۇرىداي كورىپ، قۋىستانعان ۇلت ءتۇبى ۇتىلادى.
ەلدىڭ وركەندەۋى مەن دامۋىن ۇنەمى جانە بىرجاقتى ناسيحاتتاي بەرۋ دە ۇلتشىلدىقتىڭ حالىقتى ۇيىستىرۋداعى قىزمەتىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. بىراق، بۇل باس سالىپ ۇكىمەتتى، ەلىمىزدىڭ ساياساتىن سىناۋدا عانا ەمەس، ونى وسى ماسەلەگە ءوزىم قانداي ۇلەس قوسىپ ءجۇرمىن دەگەن ساۋال توڭىرەگىنەن دە ىزدەۋ كەرەك. قيىنشىلىقتاردىڭ بار ەكەندىگىن جانە ونىڭ سەبەپتەرىن انىقتاپ، زيانكەستىكتى جويۋدىڭ جولدارىن كورسەتۋ، وعان ارقايسىمىزدىڭ ساياسي سىلكىنىسىمىزدىڭ، رۋحاني جاڭارۋىمىزدىڭ، ۇلتجاندىلىعىمىزدىڭ قاجەت ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى ونى جانداندىرۋعا بولادى. بۇل كوپ جاعدايدا حالىقتى، ۇلتتى قيىنشىلىقتى جەڭۋگە جۇمىلدىرۋدا ءتيىمدى قىزمەت اتقاراتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. 

ۇلتشىلدىقتىڭ دامۋى ءتۇرلى كەزەڭ­دەردەن وتكەن، ونىڭ نەبىر تەوريالارى مەن جىكتەمەلەرى بار. قىسقا قايىرساق، ۇلتشىلدىق ەرتە كەزەڭدە باستى قۇندىلىق رەتىندە ۇلتتى قانعا، ياعني، شىعۋ تەگىنە قاراي انىقتاۋعا نەگىزدەلدى. بۇل ۇلتتى انىقتاۋدىڭ نەمىستىك ۇلگىسى. ارينە، گەنەتيكا عىلىمى تۇقىم قۋالاۋ زاڭىنىڭ اقيقاتىن اشىپ بەردى، دەگەنمەن، ۇلت ماسەلەسىنە كەلگەندە گەنوقوردى بۇزاتىن قايشىلىقتى قۇبىلىستاردىڭ ورىن الاتىنىن ءومىر كورسەتىپ وتىر. الىسقا بارماي-اق، كەيبىر اتا-اناسى قازاق بالالاردىڭ ءوز انا ءتىلىن بىلمەي، ءدۇبارا كۇيگە ءتۇسىپ، اتى-ءجونى مەن بەت الپەتى قا­زاق بولعانىمەن، ورىستانۋى بۇعان انىق دالەل. حالىق اراسىندا وندايلار «شا­لاقازاق» دەپ اتالاتىنى دا بارى­مىزگە بەلگىلى. بۇل كەڭەستىك كەزەڭدەگى «دوستىق لابوراتورياسىندا» ورىستانىپ كەتكەن كورەي، ساحا، بۋريات سياقتى بىرقاتار ۇلتتارعا دا ءتان قيىن ماسەلە. اقش، كانادا، ەۋروپا ەلدەرىنە قونىس اۋدارعان كەيبىر ميگرانتتاردىڭ ۇرپاقتارى دا وسىنداي كۇيگە دۋشار بولعان. بۇدان كەز كەلگەن ۇلتتىڭ تەكتىك قورىنىڭ، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنىڭ بۇزىلۋىنا ىقپال ەتۋشى فاكتورلاردىڭ كوپ ەكەنىن بايقاۋىمىزعا بولادى. جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىندا ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەنىڭ ماڭىزى اسا زور، جاس بالا بەينە ءبىر بوس ىدىس سەكىلدى، ال، بوس ىدىستى نەشە ءتۇرلى سۇيىق نەمەسە قويۋ زاتتارمەن تولتىرۋعا بولادى. ياعني، بالا ءوزىنىڭ جاستايىنان العان تاربيەسى مەن بىلىمىنە، وسكەن ورتاسىنا قاراي قالىپتاسادى. ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى زور، باسەكەگە قابىلەتتى ءارى ساپالى بولۋى ءۇشىن ارقايسىمىز بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرۋىمىز قاجەت. بۇل مىندەت جۇزەگە اسۋى ءۇشىن اتا-انالاردىڭ ۇلتتىق نامىسى بەرىك، اتا-بابا اماناتىنا ادال، ۇلتتىق مادەنيەت پەن سالت-ءداستۇردى قاستەرلەي ءبىلۋى ءتيىس. جانە، ەڭ باستىسى – ءار قازاقتىڭ ءوز ۇلتىنا، تىلىنە، دىلىنە، ەلى مەن جەرىنە دەگەن ماقتانىشى مەن سەنىمى مول بولۋى قاجەت. ونداي ماقتانىش سەزىمى قاي كەزدە بولادى؟ ارينە، ەلىمىز ءسوز جۇزىندە ەمەس، ناعىز ءىس جۇزىندە دامىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ارتىپ، ءومىر ساپاسى جاقسارىپ، ءبىلىم-عىلىم مەن مادەنيەت كوركەيىپ، زاڭ الدىندا ءبارى تەڭ بولاتىنداي قۇقىقتى جانە قاۋىپسىز قوعام ورناسا قازاق ەلى ءۇشىن ءبارىمىز ماقتانىپ، حالقىمىز ءوز وتانى ءۇشىن جانىن قيۋعا دايار بولارى ءسوزسىز. بۇل ءبىز اشقان جاڭالىق ەمەس. ۇلتتىق مەملەكەتتى نىعايتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتىڭ سانى مەن ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت دەگەن قاعيدا باياعىدان بار. دامىعان ەلدەر بۇل قاعيداعا يمانداي سەنەدى جانە ونى شىنايى جۇزەگە اسىرىپ تا جاتىر. ال، بىزدەگى جاعداي قالاي؟ قازاقستانداعى مەملەكەت قۇرۋشى ءتول ۇلت – قازاق ۇلتىنىڭ سانى مەن ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن بىزگە ءالى دە كوپ ەڭبەكتەنۋ قاجەت. قازاقتار كوپ قونىستانعان اۋىل-ايماقتاردى دامىتۋ، تۇرالاعان اۋىل شارۋاشىلىعىن كوتەرۋ، جاستاردى باسپانامەن قامتۋ، اۋىلدىق جەرلەردەگى ءومىر ساپاسىن جاق­سارتۋ، شەتەلدەگى قازاقتاردى جيناۋ ت.ب. قازاق ۇلتى مىقتى بولماي، قازاق ەلى مىقتى بولماسى انىق. بۇل ءوزارا تاۋ­ەلدى ماسەلە، ءبىر جاعىنان قازاق ۇلتى باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن بارىنشا تىرىسىپ، عىلىم-ءبىلىمدى، كاسىپتى، بيزنەستى بارىنشا مەڭگەرۋگە ۇمتىلۋى شارت. ەكىنشى جاعىنان، بيلىك تاراپىنان مەملەكەتقۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ دامۋىنا بارىنشا جاعداي جاسالۋى ءتيىس. مەملەكەت قۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ اتقاراتىن ميسسياسى اۋىر، جاۋاپكەرشىلىگى زور، سوندىقتان دا، ءوز اتامەكەنىندە تۇرىپ جاتقان ءتول ۇلتتىڭ ارتىقشىلىقتارعا يە بولۋىنا مورالدىق قۇقىعى بار. بۇعان وزگە ۇلت وكىلدەرى تۇسىنىستىكپەن قاراۋى كەرەك، قازاقتار ءاردايىم كەڭپەيىلدىلىك تانىتىپ كەلە جاتقانىن ولار دا ۇمىتپاس. مەملەكەتقۇرۋشى ۇلت رەتىندە قازاق ۇلتى قازاقستان اتتى ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى سۋبەكتىسى، ۇلتتىق مۇددەنىڭ قاينار باستاۋى ءارى باستى قورعاۋشىسى. قازاقستانعا لايىقتاپ ايتساق، ۇلتتىق مۇددەنىڭ وزىندىك قازاقىلىق سيپاتى، قازاقى ءيسى بولۋى شارت. كەز كەلگەن ۇلتتىق مەملەكەتتەگى ءتول ۇلتتىڭ ورنى مەن ءرولى وسىنداي. ولاي بولماسا، بۇكىل ەلدى، جالپىمەملەكەتتىك سيپاتتاعى ۇلتتىق مۇددە تۋرالى اڭگىمە قوزعاي المايمىز. مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتىڭ مۇڭ-مۇقتاجى مەن ارمان-ماقساتى ەسكەرىلمەسە، ول – ۇلتتىق مۇددە ەمەس، بيلىك باسىندا وتىرعان بيلەۋشى ەليتانىڭ عانا مۇددەسىن بىلدىرەتىن  ۆوليۋنتاريستىك تار ساياسي مۇددەگە اينالماق. مۇنداي الدامشى، مەملەكەتسىماقتىق تار ساياسي مۇددەنى ساياساتكەرلەر ءجۇز جەردەن جالاڭ ۇرانمەن بۇركەمەلەگەنىمەن، ول ۇلتتىق مۇددە دەڭگەيىنە كوتەرىلە المايدى.
ۇلتشىلدىق تەورياسىنىڭ دامۋى بارىسىندا ۇلتتى مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولۋىمەن انىقتاۋ دا ورىن الدى. بۇل ساياسي عىلىمدا فرانتسۋزدىق مودەل دەپ تە اتالادى. مۇن­داي ۇلگى بويىنشا قانداي ۇلتتىڭ وكىلى بولماسىن، قولىندا فرانتسيا ازاماتى ەكەنىن راستايتىن تولقۇجاتى بار بولسا، ول – فرانتسۋز. فرانتسياعا باقىت ىزدەپ كەلگەن قانشاما اراب، افريكالىق، ازيالىق ميگرانتتار ازاماتتىق الىپ، ەۋروپالىق ومىردەن ورنىن تاۋىپ، باعى جانىپ جاتسا، وزدەرىن فرانتسۋزبىز دەپ ماقتانىشپەن ايتادى. بۇل مودەلدەردەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، ازاماتتىق – تەك ساياسي، ياكي، مەملەكەتتىك سيپاتتاعى، ال، ۇلت – ساياسي ءارى حالىقتىق سيپاتتاعى ۇعىم. ۇلت ۇعىمىنىڭ اۋقىمى دا كەڭ، ءمان-ماعىناسى دا تەرەڭ.
قازىرگى زامانعى عالامدانۋ پروتسەسى ۇلتتى ايقىنداۋ ماسەلەسىنە دە، ۇلتشىلدىق سەزىمىنە دە ايتارلىقتاي ىقپال ەتىپ وتىر. «الەم ازاماتى» دەگەن كوسموپوليتتىك ءوزىن-ءوزى ايقىنداۋ ءتۇرى پايدا بولىپ، كەيبىر ەلدەردە ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەر، ازاماتتىق ءوزىن-ءوزى ايقىنداۋ ەكىنشى كەزەككە قالىپ بارادى. ترانسۇلتتىق كومپانيالار عالامدىق دەڭگەيدە پايدا تابۋدى كوزدەيدى، ءبىر مەملەكەتتىڭ اۋقىمى ولار ءۇشىن تار. ولار عالامدانۋدىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشتەرى. بۇل ازداي، نارىقتىق قاتىناستار ادامداردى تۇتىنۋشىلىق پسيحولوگياعا نەگىزدەلگەن ەگويزمگە ۇرىندىرىپ، الەۋمەتتىك جىكتەلۋدىڭ جاڭا تۇرلەرىن تۋىنداتۋدا. مۇنىڭ بارلىعى اينالىپ كەلگەندە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ دەۆالۆاتسياعا ۇشىراۋىنا وزىندىك ۇلەستەرىن قوسۋدا. بىزدىڭشە، شىنايى ۇلتشىلدار دا، پاتريوتتار دا نەگىزىنەن ورتا تاپتان شىعادى. تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ باي-كەدەي بولىپ جىكتەلۋى قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىنا قاۋىپ ءتوندىرۋشى باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى. ورتا تاپ ساياسي تۇرعىدا الەۋمەتتىك امورتيزاتور قىزمەتىن اتقاراتىنىن ەسكەرسەك، مۇنداي جۇمسارتۋشى-تۇراقتاندىرۋشى فاكتورسىز انتوگونيستىك سيپاتتاعى باي-كەدەي قايشىلىعى تاپتىق كۇرەسكە ۇلاسىپ، ساياسي جانجالعا نەمەسە داعدارىسقا ۇرىندىرۋى عاجاپ ەمەس. ال، رەسپۋبليكامىزدا ناعىز ورتا تاپتى قالىپتاستىرىپ، ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن: ءوندىرىستى جولعا قويۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن جانداندىرۋ، ەركىن ساۋدانى قالپىنا كەلتىرۋ، سالىقتاردى تومەندەتۋ، نەسيەنىڭ سىياقىلىق پايىز­دىق مولشەرىن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە جاقىنداتۋ، جالاقى مەن زەي­نەت­اقى سياقتى تولەمدەردى كوتەرۋ،  بيۋ­روكراتيالىق كەدەرگىلەر مەن سىبايلاس جەم­قورلىقتى بارىنشا ازايتۋ، ورتا جانە شاعىن بيزنەسكە قولداۋ كورسەتۋ، كەدەي­شىلىكپەن جانە جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس، نارىقتىق قاتىناستارعا سايكەس مامانداردى قايتا دايارلاۋ سياقتى بىرقاتار اسا ماڭىزدى مىندەتتەردى شە­شۋ ۇلتشىل ازامات پەن مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى كەرى بايلانىستى جۇزەگە اسى­رۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرى، قىسقاشا ايتساق، قازاقى ۇلتشىلدىق پەن وتانشىلدىقتى نىعايتاتىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق فاكتورلار بولىپ تابىلادى.
رۋحاني فاكتورلارعا كەلسەك، ەڭ الدىمەن، قازاق ۇلتى حالىقتى ۇيىستىرۋشى يادرو قىزمەتىن اتقارعانىمەن، قازاق ءتىلى مۇنداي ميسسيانى اتقارۋدا كەنجەلەپ قالعانى جاسىرىن ەمەس. پرەزيدەنتىمىز دە يدەيالىق بىرىگۋدىڭ سىندارلى جۇمىسى ارناسىندا قوعامدا جوعارعى ءتىل مادەنيەتىنىڭ ورنىعۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ كورسەتەدى. وعان مەملەكەتتىك ءتىلدى وقشاۋلاۋ، ونى باسقالارعا قارسى قويۋ تۇرعىسىنان ەمەس، كەرىسىنشە، ونىڭ بىرىكتىرۋشى ءرولى تۇرعىسىنان قاراۋ كەرەك. قازاق ءتىلى مادەنيەتتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە، بارلىق قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋدىڭ قوسىمشا فاكتورى بولۋعا ءتيىس. ول شىن مانىسىندە بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستارعا قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىن، ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن، تۇرمىس-تىرشىلىگىن تانىپ ءبىلۋدىڭ نەگىزى ەكەنى داۋسىز. ۇلتشىلدىقتىڭ نەگىزى – مەملەكەتتىك ءتىل، سوندىقتان، قازاقستاندى مەكەن ەتكەن ءاربىر ازامات مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى ءتيىس. الەمدە ءبىز سياقتى كوپەتنوستى مەملەكەتتەر جەتكىلىكتى ەكەنى راس. بىراق، شەتەلدەردە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەسەڭ، ازاماتتىق الا المايسىڭ، جاقسى جۇمىس جوق، ءومىر ءسۇرۋىڭ قيىن. سويتە تۇرا، ونداي مەملەكەتتەردى ەشكىم دە «ۇلتشىل» دەپ كىنالاپ، ايىپ تاعىپ جاتقان جوق.
جالپى، ۇلتشىلدىق ماسەلەسى بويىنشا جاساعان تۇجىرىمدارىمىزدىڭ ءتۇيىنى تومەندەگىدەي بولماق: ءبىرىنشى، قازاقى ۇلتشىلدىققا تاربيەلەۋدە تاريحىمىزدى، رۋحاني-مادەني مۇرالارىمىزدى جاڭعىرتا وتىرىپ، ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىقتى ءوز­ارا بەيىمدەپ، قاتار وربىتكەنىمىز ءجون. الاي­دا، ۇلتشىلدىق سياقتى اسا نازىك ماسە­لەدە ەشقاشان سىڭارجاقتىلىققا، اسىرا سىل­تەۋشىلىك پەن ەلىكتەگىشتىككە بوي الدىرماۋىمىز قاجەت. ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ ءىس-شارالارى ومىرلىك شىنايىلىقپەن ساباقتاسۋى قاجەت. ەكىنشى، ۇلتشىلدىق ۇعىمىنىڭ ءمانى تەرەڭ، اتقاراتىن قىزمەت اۋقىمى دا اناعۇرلىم كەڭ. سونىمەن قاتار، ۇلتشىلدىق سەزىمى جاسامپازدىق سيپاتتا عانا بولمايتىنىن ەسكەرۋىمىز قاجەت. راديكالدى، ناتسيستىك، ەكسترەميستىك، تەرروريستىك ت.ب. ساياسي كۇشتەر پاتريوتتىق ۇرانداردى جامىلىپ، حالىقتىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋى دا ىقتيمال. ناعىز ۇلتشىلدىق سانا-سەزىمدى  قالىپتاستىرۋ جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا قايشى كەلمەيتىن ۇلتتىق تاربيە ارقىلى جۇزەگە اسادى. ء ۇشىنشى، قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ دە، قازاقى ۇلتشىلدىقتىڭ دا ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ياعني، قازاق ءتىلى. سوندىقتان، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدى مىندەت ەتىپ قوياتىن كەز كەلدى. ءبىزدىڭ اتا زاڭىمىزدا مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ پارىز رەتىندە بەكىتىلگەنى قىنجىلتادى، ول پارىز ەمەس مىندەت، بورىش، تالاپ ەتۋ دەگەن سوزدەرمەن الماستىرىلۋى ءتيىس. مىندەت قويىلمايىنشا، تالاپ ەتىلمەيىنشە زاڭ ورىندالمايتىنى سياقتى، مەملەكەتتىك ءتىل دە كوركەيمەيدى. قىزمەت پەن شەن كەرەك پە – مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىل. مىندەت پەن تالاپ قويۋ – كۇشتەۋ نەمەسە ماجبۇرلەۋ ەمەس. ءبىز كونستيتۋتسيالىق تۇرعىدا قۇقىقتى مەملەكەت بولعاندىقتان قازاق ءتىلىن وقىپ-ۇيرەنۋ كۇشتەۋ ارقىلى ەمەس، تالاپ قويۋ جولىمەن، سانالى تۇردە، حالىقتىڭ بارىنە ورتاق قاجەتتىلىك رەتىندە، جاس ۇرپاققا بالا كەزىنەن ۇيرەتىلىپ، ۇيىمدىق جانە ادىستەمەلىك جاعىنان قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك. 

سەيىلبەك مۇساتاەۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇۋ-ءى 
ساياساتتانۋ كافەدراسىنىڭ 
پروفەسسورى، ساياسي عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

"اقيقات" جۋرنالى

Abai.kz