كوكتەمگi-كۇزگi دالا جۇمىستارى كەزiندە جەڭiلدەتiلگەن باعادا بوساتىلعان سولياركانى شارۋالاردىڭ بارلىعى بiردەي وبلىس ورتالىعىنا بارىپ الىپ كەلۋگە شامالارى جەتە بەرمەيدi. ديزەل وتىنىمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسiندەگi ولقىلىقتاردى انىقتاۋ مەن ساراپتاۋ ماقساتىندا وقو كاسiپكەرلەر پالاتاسى كوكتەمدە وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىمەن بiرلەسiپ، ارنايى باقىلاۋ توبىن قۇرعان ەدi. جاقىندا كاسiپكەرلەر پالاتاسى جيىن وتكiزiپ، كوكتەمگi باقىلاۋدىڭ ناتيجەسiندە قانداي كەمشiلiكتەر انىقتالعانىن باياندادى. سونداي-اق، جانارماي تاراتۋ جۇيەسiندە قالىپتاسىپ وتىرعان پروبلەمالاردى بiرجاقتى شەشiپ الۋ ءۇشiن شارۋالارمەن جانە جانار-جاعارمايمەن قامتاماسىز ەتۋشi وپەراتورلارمەن اقىلداستى.

جيىندى باسقارعان وقو كاسiپكەرلەر پالاتاسى اكiمشiلiك كەدەرگiلەردi ازايتۋ دەپارتامەنتiنiڭ باسشىسى ت.ناقىپبەكوۆ اۋدانداردا وپەراتورلىقپەن اينالىساتىن كومپانيالاردىڭ كوپ جاعدايدا جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرi, سولياركا ساقتايتىن قويمالارى بولمايتىنىن جانە شارۋالارعا جانارماي جەتكiزiپ بەرۋ ماسەلەسi ناقتى جولعا قويىلماعانىن جاسىرمادى. شارۋالار سولياركانى شىمكەنتتەن كەلiپ اكەتiپ ءجۇر. اۋىل مەن وبلىس ورتالىعىنىڭ ەكi اراسى كەيدە جۇزدەگەن شاقىرىمدى قۇرايدى. وسىنداي كەزدە ديزەلدi وتىننىڭ باعاسىنا جول شىعىنى كەلiپ قوسىلاتىنى انىق. ت.ناقىپبەكوۆ تەندەر ارقىلى وپەراتورلاردى تاڭداۋ كەزiندە ولاردىڭ اۋدانداردا جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرiنiڭ جانە جانارماي تاسيتىن كولشiكتەرiنiڭ بارىنا نازار اۋدارۋ كەرەكتiگiن ايتتى. الايدا، تەندەرلiك بايقاۋدىڭ ەرەجەسiندە بۇل تالاپتاردىڭ بiردە-بiرi جازىلماعان ەكەن. سوندىقتان ونى ەرەجەگە مiندەتتi تۇردە ەنگiزۋ قاجەت دەپ ۇيعاردى. ول جانارماي ماسەلەسiندە اۋداندارداعى وڭiرلiك كاسiپكەرلەر پالاتاسىنىڭ فيليالدارى، باق وكiلدەرi جانە اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندiرۋشiلەردiڭ قاتىسۋىمەن قوعامدىق باقىلاۋدى كۇشەيتۋگە شاقىردى. Iرi شارۋا قوجالىقتارى ديزەلدi وتىندى تاسىمالداۋعا شاماسى جەتكەنiمەن ۇساق شارۋاشىلىقتار جايلى بۇلاي دەپ ايتۋ قيىن. سول ءۇشiن ت.ناقىپبەكوۆ شاعىن شارۋا قوجالىقتارى بiرiگۋ قاجەت دەگەن وي قورىتتى.

– «سولياركانى قىمبات باعاعا ساتىپ الىپ جاتىرمىز» دەگەن وتىرار، ماقتاارال، سوزاق اۋداندارى جانە تۇركiستان قالاسى شارۋالارىنىڭ اتىنان كاسiپكەرلەر پالاتاسىنا بiراز شاعىمدار كەلiپ ءتۇستi. وسىعان بايلانىستى وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىمەن بiرگە انىقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگiزۋدەمiز. ەگەر شارۋالاردىڭ ءسوزi راستالسا، iستi پروكۋراتۋراعا تەكسەرۋگە جiبەرەمiز، –دەدi ول.

ال، شاردارا مەن وتىراردا شارۋا قوجالىعىن باسقاراتىن تاجiريبەلi فەرمەر جانiبەك سەنبەك «نەشەمە جىل اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ەڭبەكتەنiپ كەلەمiن. بiراق وسى ۋاقىت iشiندەگi تاجiريبەمنەن بايقاعانىم، ديقانداردىڭ بارلىعى تەگiس جانارمايعا قول جەتكiزگەن كۇنi بولماعان. جۇيەنi جونگە كەلتiرۋدiڭ بiر-اق جولى قالىپ تۇر. ناقتىلاي ايتساق، ەگiنگە بولiنەتiن سۋبسيدياعا سولياركانىڭ قارجىسىن قوسۋ كەرەك. سۋبسيديا تەك ەگiلگەن ەگiستiككە عانا بەرiلەدi. ال، سولياركانى الىپ بولىپ، بiراق كەيiن ەشنارسە ەكپەي قوياتىن شارۋالار بار. سوندىقتان ۇنەم مەن ادiلدiك جاعىنان كەلگەندە سولياركانى قارجىلاي ۇلەستiرگەن دۇرىس دەپ سانايمىن. ونىڭ ۇستiنە وپەراتور جانارمايدى ءاربiر شارۋاعا جەتكiزiپ بەرە المايدى. ولاي ەتسە، ءوزi شىعىنعا باتادى. اۋدان ورتالىعىنان تاسىمالداۋ دا پروبلەمانى شەشپەيدi. ماسەلەن، شارداراداعى اۋدان ورتالىعى مەن سۇتكەنت اۋىلىنىڭ اراسى 100 شاقىرىمدى قۇرايدى. قالاي دەگەنمەن دە ءبارiبiر شارۋا شىعىندالادى» دەيدi.

فەرمەردiڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ديزەلدi وتىندى الىستان شىعىندالىپ تاسىعانشا الماي-اق قويعانىم ارتىق دەپ باس تارتقان شارۋالاردىڭ جانارمايىن وپەراتورلار ءوز پايداسىنا اسىراتىنعا ۇقسايدى. ول ەگەر 1000 گەكتار جەرگە بولiنگەن جانارمايدىڭ 300 گەكتارعا تەڭ بولiگi عانا تاسىمالدانسا، قالعان 700 گەكتاردىڭ سولياركاسى وپەراتورلاردىڭ يەلiگiندە قالاتىنىن مىسال رەتiندە كەلتiرiپ ءوتتi.

جانارمايدى تاراتۋدىڭ قيىندىعى ءوز الدىنا، سۋبسيديا دا سول سەكiلدi سان ءتۇرلi كوميسسيا مۇشەلەرiنiڭ تەكسەرۋiنەن ءوتiپ، قۇجاتقا قولدارى قويىلىپ بارىپ بەرiلەدi. سوندىقتان شارۋالار مەن پالاتا مۇشەلەرi مۇنى قاعازباستىلىققا جاتقىزىپ، قۇجاتقا جەرگiلiكتi اكiمنiڭ، جەر مامانى مەن دەمەۋقارجىنى الىپ جاتقان ديقاننىڭ قولى-اق جەتكiلiكتi دەگەن ويلارىن بiلدiردi. وپەراتورلاردى تاڭداۋدا كەيدە ءوز قىزمەتiنە ناعىز لايىقتىلارى تاسادا قالىپ قوياتىندىقتان بۇل iسكە كاسiپكەرلەر پالاتاسى دا ارالاسۋ كەرەكتiگi ايتىلدى. سونىمەن، جيىن مۇشەلەرi كەڭەسە كەلە، ماسەلەنiڭ شەشiمiن ەكi ءتۇرلi ۇسىنىسپەن تۇيiندەدi. ونىڭ بiرiنشiسi – ديزەلدi وتىننىڭ ءوزiن ەمەس، ونىڭ باعا ايىرماسىن ، شارۋالارعا سۋبسيديا رەتiندە تولەۋ. ەكiنشiسi – ەگەر بۇل ۇسىنىس قولداۋ تاپپاعان جاعدايدا، جانارماي تاراتۋ قىزمەتiن تەك جەرگiلiكتi وپەراتورلاردىڭ قولىنا وتكiزۋ. ويتكەنi, بۇگiندە تەندەردi ۇتىپ الىپ جاتقاندار كوبiنەسە ەشقانداي بازاسى جوق سىرتتان كەلگەن بوگدە وپەراتورلار ەكەن.

ءانۋار جۇماشباەۆ

Abai.kz