شىڭعىس ايتماتوۆ پەن مۇحتار شاحانوۆ بىرلەسىپ جازعان «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارى» (عاسىر ايرىعىنداعى سىرلاسۋ) اتتى رۋحاني فيلوسوفيالىق، تاريحي تانىمدىق جانە ماحاببات حيكايالارىنا قۇرىلعان ەسسەلەر كىتابى دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپتەگەن تىلدەرىندە اۋدارىلعانىمەن قىتاي تىلىندە جارىققا شىققان جوق ەدى.

ماسەلەن، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىر جارىم ميلليونعا جۋىق قازاق تۇراتىن شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىندا شاحانوۆتىڭ ءار كىتابى بەس-التى رەتتەن قايتا باسىلىپ، «ەڭ كوپ وقىلاتىن اقىن» اتانسا دا، «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارىنىڭ» ءوزى سەگىز رەت جارىق كورسە دە، قىتاي تىلىندە جاريالانباعان بولاتىن. «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارى» (عاسىر ايرىعىنداعى سىرلاسۋ) قىتاي قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى اتىنان شىعاتىن «ادەبي دۇنيە» اتتى جۋرنالدىڭ ەكى سانىندا ۇلكەن كولەمدە جاريالانۋى قىتاي وقىرماندارىنىڭ عانا ەمەس، كەيبىر قىتاي باسشىلارىنىڭ دا ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپتى.

قىتاي تىلىنە بەلگىلى قالامگەر قايشا تابارىكقىزى اۋدارعان ش.ايتماتوۆ پەن م.شاحانوۆ كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى قىتايدىڭ 25 ميلليوننان استام حالىق تۇراتىن شانحاي قالاسىندا ءوتۋى جانە سول قالادا 150-گە جۋىق مەملەكەت وكىلدەرى قاتىسقان حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەسىندە «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارىنىڭ» «ادامزاتتىڭ ەرتەڭگى كۇنىنە دۇرىس باعىت، ونەگەلى ءتالىم-تاربيە بەرەتىن، سوڭعى جىلدارداعى «ەڭ پاراساتتى كىتاپ» دەپ باعالانۋى ايتۋلى ۇلكەن وقيعا بولدى.

م.شاحانوۆ ءوز سوزىندە قازاق حالقىنىڭ جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپايتىنىن، ال وزبەك، تۇرىك، ءازىربايجان، ۇيعىر جانە قىتاي جەرىندە تۇراتىن وزگە ۇلتتاردىڭ ەداۋىرى تۋعان اعاسىنىڭ قىزىن تۋعان ءىنىسىنىڭ بالاسى الا بەرەتىنىن، ءتىپتى ءبىر انادان وربىگەن پەرزەنتتەردىڭ ءوزى ءبىر-بىرىمەن تاعدىر قوسىپ جاتاتىنىن ايتا كەتىپ، مۇنىڭ ۇلتتىق گەنوفوندىعا كەرى اسەر ەتەتىنىن اڭگىمەلەدى. مىسالى، قايبىر جىلى ەۋروپادا «قاراسان اۋرۋى» بۇرق ەتە قالعاندا، ونىڭ شىعۋ سەبەبى دە انىقتالدى. مالدىڭ سۇيەگىن ۇن ەتىپ تارتىپ، ونىمەن حايۋاننىڭ ءوزىن قورەكتەندىرگەندە، مال ەكى-ءۇش ەسە جىلدامدىقپەن سەمىرەتىن كورىنەدى. ەگەر، مالعا اكەسى مەن اناسىنىڭ سۇيەگى تاپ كەلسە، «قاراسان اۋرۋى» شىعا كەلەدى ەكەن. ال گۆينەيا بيساۋدا اكەسى نەمەسە اناسى قازا بولسا، ونىڭ ميىن ۇلدارى مەن قىزدارىنىڭ قاسىقپەن الىپ جەۋى داستۇرگە اينالعان. ولاردىڭ تۇسىنىگىنشە، وسىنداي جولمەن عانا اتا-انا پاراساتى پەرزەنتتەرىنە جۇعىستى بولادى-مىس. مىنە، سول ەلدە دە «قاراسان اۋرۋىنا» ۇقساس ىندەت ءورىس الىپتى. ءوز سوزىندە م.شاحانوۆ وسىنداي قىزىقتى مىسالداردى كەلتىرە وتىرىپ، كەزىندە «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارىن» وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆتىڭ وقىپ، ش.ايتماتوۆپەن جانە مەنىمەن جولىعىپ، وزبەكستاندا جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپايتىن زاڭ شىعارتقىزاتىنىن ايتتى. كىتاپتى وزبەك تىلىنە اۋدارتقىزىپ، ايتماتوۆ ەكەۋمىزدى وزبەكستانعا شاقىرىپ، ۇلكەن عىلىمي كونفەرەنتسيا وتكىزدى. ءارى ول ارنايى زاڭ شىعارتقىزىپ، ءوز ۋادەسىن ورىندادى. – جۋىردا ءازىربايجان رەسپۋبليكاسىندا بولعانىمدا، – دەدى م.شاحانوۆ، – سول ەلدىڭ ءبىر بەلگىلى اقىنى، دەپۋتاتى ايتماتوۆ ەكەۋمىز اڭگىمەلەگەن گەنوفوندى توڭىرەگىندە پارلامەنتتە ۇلكەن ماسەلە كوتەرەتىنىن مالىمدەدى.

بۇعان قوسا شانحايدا م.شاحانوۆ 29 مەملەكەتتىڭ اقىندارى قاتىسقان پوەزيا كەشىندە جىر وقىدى. جيىندا يۋنەسكو ءوزىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىندا ءبىر دە ءبىر كوزى ءتىرى اقىندى قاراماعىنداعى، ال شاحانوۆتىڭ «وركەنيەتتىڭ اداسۋى» جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسى (شىڭعىسحاننىڭ پەندەلىك قۇپياسى) اتتى ولەڭمەن جازىلعان روماندارى تۋرالى ەكى رەت جيىن وتكىزىپ ونىڭ پوەزياسىن «وسى زاماندىق الەمدىك پوەزيانىڭ بيىگى» دەپ باعالانعاندىعى ايتىلدى. حالىقارالىق پوەزيا كەشىنە قاتىسۋشىلار تەك شاحانوۆ ولەڭدەرىنە عانا ورىندارىنان تۇرىپ قول سوقتى.

قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ 12 تەلەارناسى، 20-دان استام گازەتتەرى ايتماتوۆ پەن شاحانوۆ تۋرالى جانە شاحانوۆ اڭگىمەلەگەن وسىزاماندىق كوكەيتەستى پروبلەمالار حاقىندا جارىسا پىكىر ءبىلدىردى. عالامتورلارداعى قولداۋلاردىڭ كوپشىلىگى قازاق اقىنى بىلدىرگەن ويلاردىڭ توڭىرەگىندە بولدى. سونىمەن ش.ايتماتوۆ پەن م.شاحانوۆ بىرلەسىپ جازعان «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارى» قىتاي وقىرماندارىن ءدۇر سىلكىندىردى.

 ساۋلە احمەتوۆا

 ەركىنبەك سەرىكباي

Abai.kz