ەگەمەن ەل اتانعانىمىزعا 20 جىلدان اسسا دا، ەرتىس وزەنى بويىندا ىرگەلەس  ورنالاسقان ەكى ءوڭىر: پاۆلودار مەن  شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا شەشىمىن تاپپاعان ۇلتتىق ماسەلەلەر از ەمەس. اسىرەسە، ونوماستيكا سالاسىنداعى كۇرمەۋلى تۇيىندەر: وتارشىلدىق زامانىن دارىپتەيتىن  ەلدىمەكەندەر مەن كوشە اتاۋلارى ءالى دە قازاقتاردىڭ ۇلتتىق نامىسىن قاجاۋدا. ماسەلەن،  پاتشازادا پاۆەل رومانوۆتىڭ  (1860-1919 ج.ج.) قۇرمەتىنە قويىلعان پاۆلودار اتاۋى، سول قالادا پاتشالىق رەسەي مەن كەڭەس يمپەرياسىنىڭ اسكەري قولباسشىلارى مەن رەۆوليۋتسيونەر كوشباسشىلارى:  كۋتۋزوۆ، سۋۆوروۆ، ەرماك، لەنين،  دەريباستىڭ ت.ب. قۇرمەتىنە قويىلعان كوشە اتتارى ءباز-باياعىسىنشا ۇلىقتالۋدا. بۇلاردى ەل ەگەمەندىگىنىڭ رۋحىمەن ۇندەسەتىن اتاۋلارمەن اۋىستىرۋ  جونىندەگى وتىنىشتەر ەلەۋسىز قالدىرىلادى، ءتىپتى تىكەلەي ەلباسىنىڭ اتىنا دەيىن جازعان حاتىمىز  دا وڭ ناتيجە بەرگەن جوق.

ەگەمەن ەل اتانعانىمىزعا 20 جىلدان اسسا دا، ەرتىس وزەنى بويىندا ىرگەلەس  ورنالاسقان ەكى ءوڭىر: پاۆلودار مەن  شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا شەشىمىن تاپپاعان ۇلتتىق ماسەلەلەر از ەمەس. اسىرەسە، ونوماستيكا سالاسىنداعى كۇرمەۋلى تۇيىندەر: وتارشىلدىق زامانىن دارىپتەيتىن  ەلدىمەكەندەر مەن كوشە اتاۋلارى ءالى دە قازاقتاردىڭ ۇلتتىق نامىسىن قاجاۋدا. ماسەلەن،  پاتشازادا پاۆەل رومانوۆتىڭ  (1860-1919 ج.ج.) قۇرمەتىنە قويىلعان پاۆلودار اتاۋى، سول قالادا پاتشالىق رەسەي مەن كەڭەس يمپەرياسىنىڭ اسكەري قولباسشىلارى مەن رەۆوليۋتسيونەر كوشباسشىلارى:  كۋتۋزوۆ، سۋۆوروۆ، ەرماك، لەنين،  دەريباستىڭ ت.ب. قۇرمەتىنە قويىلعان كوشە اتتارى ءباز-باياعىسىنشا ۇلىقتالۋدا. بۇلاردى ەل ەگەمەندىگىنىڭ رۋحىمەن ۇندەسەتىن اتاۋلارمەن اۋىستىرۋ  جونىندەگى وتىنىشتەر ەلەۋسىز قالدىرىلادى، ءتىپتى تىكەلەي ەلباسىنىڭ اتىنا دەيىن جازعان حاتىمىز  دا وڭ ناتيجە بەرگەن جوق.

ونوماستيكا ساياساتىندا  مەملەكەتشىلدىك، وتانشىلدىق سەزىمدەرىن ۇلىقتاۋ  ءىسىن جۇزەگە اسىرۋدى تىلەيتىن پاۆلودار وبلىسىنداعى جانە قازاقستاننىڭ وزگە ايماقتارىنداعى قازاق زيالىلارىنىڭ وسىنداي ءوتىنىشى مەن ۇسىنىسىن  جەرگىلىكتى بيلىك پەن ءماسليحاتتار كۇن تارتىبىنە قويۋعا جۇرەكسىنەتىن ءتارىزدى.  ويتكەنى تاتيانا كۋزينا حانىم   باسقاراتىن وبلىستىق سلاۆيان مادەني ورتالىعى مەن «گورودسكايا نەدەليا»، «نوۆوە ۆرەميا»  ءتارىزدى  تاۋەلسىز باسىلىمدار  قالا مەن كوشە اتاۋلارىن اۋىستىرۋ جونىندە ماسەلە كوتەرىلسە بولدى، بايبالام سالىپ، شۋ كوتەرەدى.   دەگەنمەن،  وسىنداي كۇردەلى جاعدايدىڭ وزىندە كەرەكۋلىك ۇلتشىل كۇرەسكەرلەر مەن عالىمدار الگى مادەني ورتالىق پەن باسىلىمداردىڭ پاۆلوداردىڭ ىرگەتاسى اسكەري بەكىنىس رەتىندە قالانعانىنا 1990 جىلى - 270 جىل، 2000 جىلى - 280 تولۋىن تويلاۋ جونىندەگى تالابىنا تاباندى قارسىلىق كورسەتىپ، قالا اكىمدىگى جوسپارلاعان سالتاناتتى مادەني شارالاردىڭ وتكىزىلۋىنە توسقاۋىل قويۋعا قول جەتكىزدى!

ەرتىستىڭ كەرەكۋ ءوڭىرىن تۇركى قاعاناتى زامانىنىندا دا ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ قونىستانعانى،  پاۆلودار قالاسىنىڭ ورنى  كونە تۇركى-قازاق تىلىندە «كەرەگە جار» («كەرەكۋ جار») اتالعانى، كەيىن سول جەرگە سالىنعان  فورپوست الگى گەوگرافيالىق اتاۋدىڭ ورىسشا ايتىلۋى بويىنشا «كورياكوۆ يار» دەلىنىپ حاتقا تۇسىرىلگەنى تاريحي شىندىق.  ال وبلىستىڭ ءورىستىلدى تاۋەلسىز باسىلىمدارىندا وسى وڭىرگە وزگەلەردەن بۇرىن كەلىپ قونىس تەۋىپتى-مىس، كاسىبى -  «اسكەري»، «ءجۇزباسى»، «گەولوگ»، «ساۋداگەر»، «كاسىپكەر»، «ءوندىرىسشى»،  «قۇرىلىسشى» دەلىنىپ، ءار كەلكى ايتىلاتىن  كورياكوۆ دەگەننىڭ ناقتى ومىردە بولماعان، ويدان شىعارىلعان اڭىز كەيىپكەرى ەكەنىن تاريحشى، فيلولوگ عالىمدارىمىز عىلىمي نەگىزدەپ دالەلدەگەن ەدى. سوعان قاراماستان، پاۆلودار قالاسىنىڭ مەرەيتويىنا بايلانىستى پىكىرتالاس قىزعان شاقتا  سول گازەتتەردىڭ كەيبىر اۆتورلارى «بۇل ءوڭىر «ورىس ەكسپەديتسياسى» كەلىپ يگەرگەنشە  بوس جاتقان، يەسىز  جەر ەدى،  قازاقتار بولسا  ورىستاردان كەيىن، «اقتابان شۇبىرىندى» كەزەڭىندە وڭتۇستىكتەن اۋىپ كەلىپ قونىستانعان، سوندىقتان  بۇل ءوڭىردى ەجەلگى ورىس جەرى دەپ  تانۋ دۇرىس» دەگەن سىڭايدا ءسوز ساپتاپ، قازاقستاننىڭ جەر اۋماعىنىڭ تاريحي بىرتۇتاستىعىنا كۇمان كەلتىرەتىن ويلارىن اشىق تا، استارلاپ تا جازدى. سويتسە  دە،  ۋاقىت وتە كەلە ساباسىنا ءتۇستى.  تەك وكىنىشتىسى، ەرتىس جاعالاۋىندا پاۆلودارمەن ءبىر مەزگىلدە: 1720 جىلى ىرگەتاسى قالانعان وسكەمەن مەن سەمەي قالالارىنىڭ «مەرەيتويلارى» سالتاناتپەن اتالىپ ءوتىلدى. وسىلايشا، 3 عاسىرلىق وتارشىلدىق قامىتىنان قۇتىلعان تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە پاتشا اسكەرىنىڭ ەرتىس جاعالاۋىن جاۋلاپ  الىپ،  حالقىمىزدى بوداندىققا تۇسىرە باستاعان تاريحي وقيعا اس تا توك توي دەڭگەيىندە قۇرمەتتەلدى...

بۇل مەرەيتوي از بولعانداي، وتكەن جىلدىڭ  جەلتوقسان ايىندا، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا  «وسكەمەن.  2010 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى (شقو) 290 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتەدى. قالادا وسىناۋ اتاۋلى وقيعاعا وراي ءىرى شارالار وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر» - دەگەن قازتاگ حابارى جاريالاندى. بۇعان كەرەكۋلىك ۇلتشىل كۇرەسكەرلەر مەن عالىمدار بىردەن   ەلەڭ ەتىپ، دەرەۋ وبلىسىمىزدىڭ ءورىستىلدى تاۋەلسىز باسىلىمدارىنان، وزگە دە اقپارات كوزدەرىنەن پاۆلوداردىڭ 290 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ جونىندەگى مالىمەتتەردى ىزدەستىردى، سۇراستىردى، بىراق تابا المادى.

تەك، وسى مامىر ايىنىڭ 12-ءسى كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكىنىڭ وسكەمەن قالاسىندا ورنالاسقان قازاقستان تەڭگە سارايى ديرەكتورى فاريت تۋگانباەۆ مىرزانىڭ  پاۆلودار قالاسى اكىمىنە جازعان حاتىنىڭ مازمۇنىنان حاباردار بولدىق.   حات قازاقستان تەڭگە سارايى پاۆلودار قالاسىنىڭ 2010 جىلى 290 جىلدىعىنا بايلانىستى  قالا اكىمىمەن ىنتىماقتاساتىنىنا قۋانىشتى ەكەنىن بىلدىرۋدەن باستالعان.  ودان ارى قازاقستان تەڭگە سارايى پاۆلودار قالاسى اكىمى كەلىسكەن جاعدايدا 290 جىلدىق مەرەيتويدىڭ قۇرمەتىنە قۇندى ءتۇستى مەتالداردان ارنايى مەرەيتويلىق بەلگى، كەۋدە بەلگىسى، مەدالدار دايىنداپ بەرەتىنى  تۋرالى ۇسىنىس ايتىلعان. ارينە،  تەگىن ەمەس، اقشاسىنا، ءبىر مەرەيتويلىق بەلگى ءۇشىن نەبارى 500-دەن 800 تەڭگەگە دەيىن تولەۋ كەرەك، ءبىر مەدال (قورابىمەن) 2000 تەڭگەدەن 6000 مىڭ تەڭگەگە دەيىن تۇرادى...  وتارشىلدىقتىڭ بەلگىلەرىن ساتىپ الۋعا اقشا تابىلسا، ولاردى كەۋدەسىنە تاعىپ ماساتتانىپ جۇرۋشىلەر تابىلمايدى دەيسىز بە؟..

كوكتەمگى سۋ تاسقىنى اپاتىنان ەرتىستىڭ سەمەي مەن وسكەنمەن وڭىرلەرى تۇرعىندارى قاتتى زارداپ شەگىپ، قارجىلىق جانە ماتەريالدىق قولداۋعا اسا مۇقتاج بولىپ وتىرعان قازىرگى شاقتا سول قالالاردىڭ باسشىلىعى فاريت تۋگانباەۆ مىرزانىڭ  ۇسىنىسىن قالاي  قۇپ كورگەنى تۇسىنىكسىز. بىراق، ءبىر انىعى پاۆلودار  قالاسى مەن وبلىس باسشىلىعى قۇرامىندا   «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكىنىڭ قازاقستان تەڭگە سارايى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنىنىڭ «قۋانىشى»  ەرتىستىڭ كەرەكۋ وڭىرىنە  قۋانىشتى احۋال ورناتپايتىنىن بايىپتايتىن شەنەۋنىكتەر جوق ەمەس، بار!

ال فاريت تۋگانباەۆ مىرزا ەندى  وسكەمەن مەن سەمەيدى قاناعات تۇتپاي، پاۆلوداردىڭ سالىق تولەۋشىلەرىن اتىمتاي جومارت كورسە، ءوزى ءبىلسىن. تەك   ول ءوز ىسىمەن ءبىزدىڭ وبلىستا وتارشىلدىق كەزەڭىن ماڭگىلىك دارىپتەۋدى كوكسەۋشى  توپتار مەن ەگەمەندىك رۋحىن اسقاقتاتۋدى كوزدەيتىن توپتار اراسىندا الاۋىزدىق وتىنىڭ قايتا تۇتانۋىنا تۇرتكى سالاتىنىن تۇسىنسە ەكەن دەپ تىلەيمىز. ەگەر وسكەمەندە رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىندى باسقارىپ وتىرعان ف. تۋگانباەۆ  تۋعانىمىزعا لاۋازىمى ونىكىنەن دە جوعارى مارتەبەلى مىرزالاردىڭ ءبىرى نەمەسە بىرنەشەۋى وتارشىلدىقتى دارىپتەيتىن مەرەيتويلىق بەلگى، كەۋدە بەلگىسى، مەدالدار دايىنداۋعا تاپسىرما بەرىپ، قىسىم جاساسا، سولاردىڭ اتى-ءجونىن جۇرتشىلىقتىڭ بىلگەنى دۇرىس. ويتكەنى  قازاقستان تەڭگە سارايىنىڭ الگىندەي ونىمدەرىنە  بايلانىستى  ەرتىستىڭ كەرەكۋ وڭىرىندە، سونداي-اق وزگە ايماقتاردا داۋ-داماي تۋىنداپ، ۇلتارالىق ىنتىماققا سىزات تۇسسە، بىرەۋلەرگە جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلۋى كەرەك قوي...

ارمان قاني،

پاۆلودار قالاسى.