بۇگىنگىدەي داعدارىس دەرتى دەندەپ، پۋتين اۆانتيۋراسى ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ وتىن  ۇرلەپ، رف مەن باتىس ەلدەرىنىڭ اراسى سۋىعان، الاعاي دا بۇلاعاي كەزەڭدە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ باتىستاعى بىرنەشە مەملەكەتكە رەسمي ساپارمەن باردى.

اۋەلى ۇلىبريتانيا پرەمەرىمەن كەزدەسىپ، ەكى جاقتى بىرقاتار كەلىسىمدەرگە قول قويدى. 1992 جىلدان بەرى قاراي جالعاسىپ كەلە جاتقان بايلانىسقا ەكى ەل باسشىلارى جاڭا سەرپىن بەرۋگە نيەتتى ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى.  ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىزدەي، قازاقستان مەن ۇلىبريتانيا اراسىندا سىندارلى ديالوگ ورناتىلعان. بىرىككەن كورولدىك قازاقستان ەكونوميكاسىنا، اسىرەسە، مۇناي-گاز سەكتورىنا قۇيعان تىكەلەي ينۆەستيتسيالار كولەمى بويىنشا ءۇشىنشى ورىندا. 2005 جانە 2014 جىلدار ارالىعىندا بريتاندىق ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمى 11 ملرد. اقش دوللارىن قۇرادى.

قازاقستاندىق ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس، وتكەن جىلدىڭ قاڭتار-قازان ايلارىندا ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 1,05 ملرد. دوللاردى قۇرادى.

قازاقستان نارىعىندا جۇمىس ىستەيتىن بريتاندىق كومپانيالار: BG, Shell, AMEC, Invensys, BAE Systems, RioTinto, PETROFAC, Sun Group, Rolls Royce, HSBC, RBS, EY, Deloitte, PwC, KPMG, SNR Denton, GlaxoSmithKline, AstraZeneca. ولاردىڭ كوبى لوندوندىق قور بيرجاسىنىڭ تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. سول تىزىمدە بىرقاتار قازاقستاندىق كومپانيالار دا بار («قازمۇنايگاز» ءبو» اق، «كازكوممەرتسبانك» اق، «حالىك بانك» اق، «Kcell» اق (فوند نارىعى), Orsu Metals Corp.، W Resources, Steppe Cement, Max Petroleum, Tau Capital, Roxi Petroleum, Central Asia Metals, Frontier Mining, Jupiter Energy, Kemin Resources (بالاما نارىق).

سونىمەن بىرگە وزگە دە قۇرىلىمدار جۇمىس ىستەيدى. 2015 جىلى 24 اقپاندا «سامرۇق-قازىنا» اق مەن ۇلىبريتانيانىڭ ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالار جونىندەگى اگەنتتىگىنىڭ (UKTI) ىسكەرلىك كەڭەسى جانە بريتاندىق ساۋدا پالاتاسىنىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگى اشىلدى.

مىنە، وسىلاي جالعاسىپ كەلە ەجاتقان قازاقستان – بريتان قارىم-قاتىناسى ەندى قايتا جاندانىپ، بريتانيالىق كومپانيالاردىڭ قازاقستان نارىعىندا جۇمىس جاساۋىنا قر پرەزيدەنتىنىڭ وسى جولعى ءىس-ساپارى جول اشقان ەدى. بريتانيا ۇلكەن جەتىلىك پەن جيىرمالىققا مۇشە، ساياسي ويىنشى رەتىندە قازاقستانمەن ىنتىماقتاستىعىن ارتتىرۋدى كوزدەۋى ءوز كەزەگىندە مەملەكەتىمىزدىڭ ورتالىق ازياداعى ءرولىن ايقىندايتىن بولسا كەرەك-ءتى.

پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ بريتانياعا جاساعان ساپارى تۋرالى قازاقستاندىق باق از جازبادى. باق-تاردا جاريالانعان ماقالالار قازاقستان – بريتان قارىم-قاتىناسى جاڭا قالىپقا كەلەتىنى تۋرالى ايتتى.

ال كەيبىر قازاقستاندىق ساراپشىلار نازارباەۆتىڭ باتىسقا ساپارىن «قازاقستان ءوزىنىڭ ەسكى ءھام جاڭا وداقتاسى رەسەي ينگەراتسياسىنا بالاما رەتىندە باتىس ەلدەرىن تاڭدادى" دەيدى.  ەندى بىرەۋلەرىنىڭ پىكىرى بۇعان مۇلدە قايشى بولدى.

سونىمەن ساراپتاپ كورەيىكشى. باتىسپەن بايلانىستى نىعايتۋ ارقىلى قازاقستان ءوزىنىڭ ورتالىق ازياداعى ىقپالىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى مە؟ كەرري نە ءۇشىن كەلدى؟ فرانۋتسا وللاند پەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس قاي دەڭگەيدە؟

اڭگىمەنى كەرريدىڭ قازاقستانعا ساپارىنان باستايىق. ايگىلى Washingtonpost باسىلىمى كەرريدىڭ قازاقستانعا ساپارى تۋرالى بىلاي دەپ جازدى:

«كەرري: ادام قۇقىقتارىن شەكتەۋ – ەكستريميزمگە جەتەلەيدى» اتتى ماقالادا (Kerry in Kazakhstan: Human rights abuses feed extremism ) اۆتور – كارول مورەللو «مەملەكەتتىك حاتشى دجون كەرري ورتالىق ازياداعى جانە قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارىن شەكتەۋ ماسەلەلەرىنە قاتىستى ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. «تەرروريزممەن كۇرەس ءتۇرى رەتىندە ساياسي وپپونەنتتەرگە قىسىم جاساۋ – ەكستريميزمنىڭ ۋشىعۋىنا اكەلىپ سوقتىرادى» دەدى»، – دەپ تۇيىندەيدى (https://www.washingtonpost.com/world/kerry-in-kazakhstan-human-rights-abuses-feed-extremism/2015/11/02/edc39c8e-7daa-11e5-bfb6-65300a5ff562_story.html).

ال پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىنا قاتىستى بريتاندىق باسىلىمدار وزگەشە كوزقاراس بىلدىرگەن.

مىسالى، بريتانيالىق The Guardian باسىلىمىندا «قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ۇلىبريتانياعا ەكى كۇندىك ساپارى» اتتى ماقالا جارىق كوردى. ماقالا اۆتورى ليۋك حاردينگ قازاقستان بيلىگىن سىناعان.

The Guardian باسىلىمى قازاقستاننان قاشىپ بارىپ، ساياسي باسپانا سۇراعان ەكس-بانكير مۇحتار ءابليازوۆ پەن ەكس-ەلشى راحات اليەۆتىڭ  ماسەلەلەرىن جىپكە ءتىزىپ، «پرەزيدەنت نازارباەۆتى ۇلىبريتانيا جانە ونىڭ حالقى قولداۋعا نيەتتى ەمەس» دەگەن ماقالا جاريالاعان(http://www.theguardian.com/law/2015/nov/03/kazakh-leader-should-not-be-welcome-in-uk).

بريتان ءجۋرناليستى مايك ۋەيل «توني بلەردىڭ قر پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشى رەتىندە تۇك بىتىرە الماعانىن، جاڭاوزەن وقيعاسىن جانە وپپوزيتسيا بەلسەندىسى اتانعان قاماۋداعى ارون اتابەكتىڭ جايىن ءسوز ەتىپتى.  

سونىمەن قاتار، «قازاقستان سوڭعى جىلدارى الەمدىك ساياسات ارەناسىندا  ادام ايتسا ناعىسىز ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرگە جەتكەن مەملەكەت. الايدا ادام قۇقىقتارىن شەكتەۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە ءالى دە بولسا كەڭەستىك رەجيمنەن ارىلا قويماعانىن كورۋگە بولادى»، - دەيدى (http://www.theguardian.com/world/2015/nov/03/kazakh-president-arrives-uk-visit) باتىستىقتار.

ءتۇيىن: قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ۇلىبريتانيا ساپارى كەزىندە مەملەكەت باسشىسى داۆيد كەمەرون مەن پاتشايىمنىڭ ارنايى قابىلداۋىندا بولىپ، ەكى جاق ءبىر مامىلەگە كەلگەن بولاتىن.   

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باتىستىق ينتەگراتسيانى قولداۋى - رەسەيدىڭ ۋكراينا جانە سيرياداعى جانجالدارعا تىكەلەي ىقپال ەتەتىنى تۇسىنىكتى. قىتاي توراعاسى سي ءتسزينپيننىڭ استاناعا كەلۋى، جاپونيا پرەمەرى سيندزو ابەنىڭ استاناعا ساپارى، رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ەلباسىنىڭ قابىلداۋىندا بولۋى، اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى دجون كەرريدىڭ استاناعا ارنايى كەلۋى مەن بريتانيا پرەمەرى داۆيد كەمەروننىڭ قازاقستان پرەزيدەنتىمەن كەزدەسۋى، فرانتسيا پرەزيدەنتى فرانتسۋا وللاندتىڭ نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ارنايى شاقىرتۋى ءبىر-بىرىمەن ءوزارا ساباقتاسادى. ارينە، الەمدەگى  ورىن الىپ جاتقان جانجالدار مەن سيريا جانە ۋكراينا ماسەلەلەرىندە قازاقستاننىڭ پوزيتسياسى قىتاي مەن باتىس ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنى تۇسىنىكتى. ولار ورتالىق ازيانىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ رەسەي ىعىنا جىعىلىپ كەتپەۋىن قالايدى جانە وزگە مەملەكەتتەر سەكىلدى ۇلىبريتانيا دا وا-دا دەرجاۆالىق ساياسات جۇرگىزۋگە قۇلىقتى. ساياسي ارەنادا مۇنداي ويىن جۇرگىزۋگە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دا كەت ءارى ەمەس ەكەنىن ءبىز بىلەمىز.

الايدا بريتانيالىق باسىلىمدار مەن ساياساتكەرلەر نازارباەۆ ساياساتىن قاراپايىم قازاقستاندىقتاردىڭ قولدايتىنىن ەسكەرمەسە كەرەك. تاۋەلسىزدىك العان شيرەك عاسىردىڭ ىشىندە قازاقستان ورتالىق ازيادا جانە الەمدىك ساياساتتاعى وزىق ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلعانى ەلباسىنىڭ ەڭبەگىنىڭ جەمىسى ەكەنى راس. كەيدە استام سويلەپ، ارتىق قالاعانىمىزبەن، ماسەلەگە كوز جۇمىپ قاراۋ ادامشىلدىققا جات.

جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي، برياتانياداعى  دەموكراتيالىق پرينپيپتەر مەن قازاقتىڭ دالالىق دەموكراتياسىنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا ماسكەۋدە وتكەن ەاەو ەلدەرى باسشىلارىنىڭ جيىنىندا بەلورۋسسيا پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ جۋرناليستەرگە دۇرسە قويا بەرگەندەگى ايتقان ءسوزىن ءبىز بريتان جۋرناليستەرىنە ايتقاندى ءجون كوردىك.

«لۋكاشەنكو – وپ-وڭاي ىعىستىرا سالاتىن ادام ەمەس. ەگەر ول قالايتىن بولسا – پرەزيدەنت بولادى. مەنى بەلورۋسسيا حالقى سايلادى. ەگەر بەلورۋسسيا حالقىن قۇرمەتتەسەڭىزدەر – لۋكشەنكوعا شىداڭىزدار!»، – دەپ ەدى باتكا.

"پرەزيدەنت نازارباەۆتى قازاقستاننىڭ حالقى تاڭدادى، سايلادى. سوندىقتان، ەگەر «قازاقستان حالقىن قۇرمەتتەسەڭىزدەر – ونىڭ پرەزيدەنتى نازارباەۆقا دا قۇرمەت كورسەتۋلەرىڭىز ءتيىس!" دەگىمىز كەلەدى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

اbai.kz