قىتايدىڭ اتاقتى فيلوسوفى كونفۋتسي ايتقان ەكەن: «ەگەر دە ماعان ەل باسقارۋ مۇمكىندىگى تۋسا، ەڭ الدىمەن سول ەلدىڭ ءتىل ماسەلەسىن قولعا الار ەدىم. سەبەبى ءتىل بىرلىگى بولماسا، پىكىر بىرلىگى بولمايدى جانە يدەولوگيا دۇرىس جۇرگىزىلمەيدى (تۇسىندىرىلمەيدى). يدەولوگيا دۇرىس جۇرگىزىلمەي، ورتاق تۇسىنىستىك تاپپاعان ەلدە بىرلىك بولمايدى. سوندىقتان بارىنەن دە بۇرىن ادامدار اراسىنداعى بىرلىكتى ۇستاپ تۇرعان ءتىل ماسەلەسى ماڭىزدى».

قازاق ءتىلىنىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋدى سوناۋ الاش زيالىلارىنان باستاپ ءبىر عاسىردان بەرى ايتىلىپ، جازىلىپ كەلەدى. بىراق  اۋىز تولتىرارلىقتاي ناتيجە شىقپادى. سول ءۇشىن دە قازىرگى كۇنى ءتىل تۋرالى ماقالا، وي-پىكىر حالىقتىڭ پسيحولوگياسىن شارشاتىپ تا جىبەردى. قۇر ءسوز ەكەنىن ءتۇسىندى. سوندىقتان بۇل تاقىرىپتا قۇر جىلامسىراپ جازعاندى ءجون كورمەي ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ تەتىكتەرى جونىندە ناقتى ۇسىنىستارىمدى بەرىپ وتىرمىن. ەندى ءتىل تاقىرىبىندا ءبارىمىز تەك ۇسىنىستار عانا جازىپ جانە ونى ورىنداۋدا ءوزىمىز ۇلگى كورسەتە بىلەيىك.

ۇسىنىستار:

1.     ادامنىڭ تابيعاتى كەز-كەلگەن جاستا ءتىلدى ۇيرەنىپ كەتۋگە بەيىم ەكەندىگىن قازىرگى عىلىم دالەلدەدى. بالكىم ءتىلدىڭ قادىرىن «ەگەر وسىدان ماعان ءتىل بىتسە ءتىل اتاۋلىنىڭ ءبارىن ۇيرەنىپ الار ەدىم» دەيتىن مىلقاۋلاردان سۇراپ كورۋ كەرەك شىعار. 20 جىلدا قازاق ءتىلىن ۇيرەنە الماعان قازاقستاننىڭ ازاماتتارى مەملەكەتتىك ءتىلدى قۇرمەتتەمەيتىنىن جانە ۇيرەنگىسى كەلمەيتىنىن اشىق دالەلدەگەنىن ەندى بۇلتاقتاماي شىندىعىن ايتۋىمىز كەرەك. بۇنداي جاعدايدا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ ءۇشىن 25-كادردى پايدالانۋىمىز ۋاقىت كۇتتىرمەيدى. اقىرى قازىر ءبارى كىتاپ وقىعاننان كورىنىستى (كينو، كليپ، مۋلتفيلم، بەينەروليكتەر، ت.ب.) تاماشالاۋعا قۇشتار عوي. وسى مۇمكىندىكتى ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك. بۇنداي ءتاسىل شەتەلدەردە قولدانىپ جاتىر. ول ءۇشىن 25-كادر ارقىلى ۇيرەتۋدىڭ ادىستەمەسىن جاساۋىمىز قاجەت. بۇل ءتاسىل ارقىلى ەكى ايدا ءتىل ۇيرەنۋگە بولاتىندىعىن الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىر. ياعني ءتىلدى ەڭ قىسقا ۋاقىتتا ۇيرەنۋدىڭ جولى وسى. مۇنىڭ كەرەمەتتىگى ءتىل ۇيرەنۋگە بارلىق جاعدايى بولا تۇرىپ ۇيرەنگىسى كەلمەيتىندەردى دە، قىسقاسى بۇل كورىنىستەردى كورگەن ادامنىڭ بارىنە ۇيرەتىپ جىبەرەدى. بۇل ماسەلەدە ءبىر مەملەكەتتىڭ ءتىلىن ساقتاۋ ءۇشىن جەكە ادامنىڭ قۇقى دەگەندى ەسكەرىپ جاتقان ەشقانداي مەملەكەت جوق. ولاردىكى دۇرىس. سەبەبى جەكە ادامنىڭ قۇقىنان گورى ۇلتتىڭ قۇقى جوعارى تۇرعانى دۇرىس دەپ ويلايمىن.

2.     قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ ءۇشىن ءتىل كوميتەتىنىڭ جاساعان دۇنيەلەرى قازىر 1 بولمەگە سياتىنداي بولدى. سول دۇنيەلەرىنىڭ ەلەكتروندىق نۇسقاسى مىندەتتى تۇردە بار. سونى عالامتورعا ەنگىزىپ جىبەرسە بولعانى. الەمنىڭ بارلىق تۇكپىرىندەگى ادامدار قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن كادەسىنە اسىرار ەدى. عالامتوردا وسى دۇنيەلەرىن اينالىمعا ءتۇسىرىپ وتىراتىن ءبىر ۆەب-ماستەر اكىمشىسىن ۇستاسا ءتىپتى قاتىپ كەتەر ەدى. عالامتورعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن دايىن تۇرعان بارلىق دۇنيەلەردى ەنگىزەر بولساق، قالتافونعا دا جۇكتەپ الۋ مۇمكىندىگى تۋادى. ياعني كەز كەلگەن ادام قالتافونىنا سوزدىك، ت.ب. جۇكتەي الادى.

3.     قالتافونعا* بايلانىستى ۇسىنىستار. قالتافون بايلانىس جەلىلەرىندە قازاق ءتىلىن جانە ورىس ءتىلىن پايدالاناتىنداردىڭ ءتىزىمى بار (مىسالىعا مەن قازاق تىلىندەگى قىزمەتتى تاڭدادىم. سول ءۇشىن ماعان اكتيۆ جەلىسى حابارلامالارىن قازاق تىلىندە اۆتوماتتى تۇردە جولدايدى). ورىس تىلىندەگى قىزمەتتى پايدالانۋشىلارعا كۇنىنە ءبىر رەت كۇندەلىكتى قولداناتىن قىزىقتى قازاقشا سوزدەردى ورىسشا تۇسىنىكتەمەسىمەن جولداپ وتىرۋ، ت.ب.;

4.     قازاق ءتىلىن تەزارادا ۇيرەتۋدىڭ توتە جولدارىنىڭ ءبىرى اقپاراتتىق-ەلەكتروندىق تەحنولوگيالاردىڭ باعدارلامالارىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ. سولاردىڭ ءبىرى قالتافونعا ارنالعان Mobile Tutor ء(موبيلدى ۇيرەتۋشى) باعدارلاماسىن جاساۋ; Lingvo Tutor-دىڭ قازاقشا نۇسقاسىن، ءموبيلدى قازاقشا ءتىلاشار (Mobile phrasebook) جاساۋ;windows mobile-دىڭ قازاقشا نۇسقاسىن جاساۋ; قىسقاسى ءموبيلدى Java باعدارلامالاردى قازاقشالاۋ; باسقا دا باعدارلاماردى پايدالانا وتىرىپ (Skype, twitter, facebook, ت.ب. نەگىزىندە قازاقشا كۋرستار ۇيىمداستىرۋ) قازاقشا ۇيرەتۋ مۇمكىندىكتەرىن تۋعىزۋ; مىلقاۋلار ءۇشىن قالتافونعا ارنالعان قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن ءۇش ولشەمدى انيماتسيالىق ىم ءتىلىن جاساۋ;

5.     عالامتوردىڭ دامۋى ونى قولدانۋشىلاردىڭ كوپتىگىمەن ولشەنەدى. عالامتوردىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن سايتتاردى كوپتەپ اشۋ. جوعارىداعى مۇمكىندىكتى ىسكە اسىرساق، ياعني ءتىل كوميتەتى شىعارعان ءتۇرلى ەڭبەكتەرىن جەكە-جەكە سايت ەتىپ اشىپ تاستاۋعا دا بولادى. عالامتوردا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە قىزىقتىراتىن سايتتار كوبەيسە الەمنىڭ تۇكپىر تۇكپىرىندەگى قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلگەن ادامدار وزدىگىنەن ۇيرەنە بەرەدى. قانداستارىمىز سەنبەۋى مۇمكىن، قازاقستان دەگەن كەڭ بايتاق ەلدىڭ ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلىپ جۇرگەن شەتەلدىكتەر عالامتوردا قاپتاپ ءجۇر. وسى مۇمكىندىك ارقىلى الەمدەگى 6,5 ملرد. (عالامتور قولدانۋشىلاردى عانا ەسەپتەۋگە بولمايدى. سەبەبى قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلگەن شەتەل ازاماتى قازاقستانعا كەلمەي-اق عالامتوردىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن الدەقايدا ءتيىمدى بولادى) ادامنىڭ كەمىندە ءجۇز مىڭداعانى عالامتورعا شىعىپ ءتىلىمىزدى ۇيرەنەرى ءسوزسىز. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى بولماسىن. مىسالىعا، قازاقستاندا بيزنەس جاساعىسى كەلىپ جۇرگەن قانشاما شەتەلدىكتەر ءجۇر قازاقشا ۇيرەنگىسى كەلىپ. ارينە ولار قازاقستاننىڭ بيزنەس ءتىلى ورىس ءتىلى ەكەنىن بىلمەيدى. تەك قازبا بايلىقتارعا باي ەل ەكەنىمىزدى عانا بىلەدى.

جوعارىدا اتالعان ۇسىنىستاردىڭ ءبارى جاڭالىقتار ەمەس الەمدىك تاجىريبەدە قولدانىستا بار.

ۇسىنىستارىمدى الفونس داۋدەتتىڭ«سوڭعى ساباق»اتتى ايگىلى حيكاياسىنان ءۇزىندى كەلتىرىپ اياقتايىن. حيكايادا جاۋ قولىندا قالعان ەلدەگى مۇعالىم سوڭعى ساباعىن«قۇلدىقتان قۇتىلۋدىڭ جالعىز جولى انا ءتىلىمىزدى ۇمىتپاۋ جانە قورعاۋ»دەپ اياقتاعان ەكەن.

«حقكو» رمك وقو بويىنشا ورداباسى اۋداندىق ءبولىمىنىڭ ينسپەكتورى ك.بيتۋگانوۆ 

Abai.kz