شىمكەنت – قازاقستانداعى ەڭ iرi ءۇش قالانىڭ بiرi. «قازاقستاندا ەكi مەگاپوليس – استانا مەن الماتىنى دامىتۋ جوسپارلانعان. بۇل ەكi قالامەن قوسا، شىمكەنت تە مەگاپوليستەر قاتارىنا قوسىلۋى مۇمكiن»، - دەپ جازادى "وڭتۇستىك قازاقستان" گازەتىنىڭ ءتىلشىسى.

وسىدان بiراز جىل بۇرىن وڭتۇستiككە كەلگەن ساپارلارىنىڭ بiرiندە قر پرەزيدەنتi ن.نازارباەۆ وسىلاي دەگەن بولاتىن. سودان بەرiدە شىمكەنت ءۇشiنشi قالا مارتەبەسiنە قاراي بوي تۇزەپ كەلەدi. شىمكەنت قالاسى اكiمi اپپاراتى ءباسپاسوز قىزمەتiنiڭ مالiمدەۋiنشە، قالا حالقىنىڭ سانى بۇگiنگi تاڭدا 871 مىڭ 900-گە جەتكەن. ال، بەيرەسمي دەرەك تۇرعىندار سانى ميلليوننان اسىپ جىعىلاتىنىن ايتادى. الايدا، حالقىنىڭ سانى ميلليونعا جەتەعابىل شىمكەنتتi وركەنيەتتi قالا دەۋگە اۋىز بارمايدى. وبلىس ورتالىعى قالادان گورi ۇلكەن اۋىلعا ۇقسايدى. ءباسپاسوز قىزمەتi ۇسىنعان مالiمەتكە جۇگiنسەك، شىمكەنتتە كوپقاباتتى ۇيلەر سانى – 1971, ال، جەكە سەكتورداعى جەر ۇيلەر سانى – 124810.

راس، سوڭعى جىلدارى قالانىڭ اجارىن اشا تۇسەتiن كوپتەگەن ارحيتەكتۋرالىق نىساندار، تاريحي-تانىمدىق كەشەندەر، زاماناۋي عيماراتتار بوي كوتەردi. ءزاۋلiم سارايلار، اسەم گۇلزارلار، دەمالىس ورىندارى، الەۋمەتتiك نىساندار، تiپتi, تۇتاس جاڭا شاعىناۋداندار سالىنىپ، كوپقاباتتى ۇيلەر حالىق يگiلiگiنە بەرiلدi. ءباسپاسوز قىزمەتiنەن الىنعان مالiمەتكە جۇگiنسەك، قالادا بيىل 43 تۇرعىن ءۇيدiڭ (كرەديتتiك – 7, جاس وتباسىلارعا – 2, ارەندالىق – 34) قۇرىلىسى جۇرگiزiلۋدە. جىل باسىنان بەرi 10 تۇرعىن ءۇي تاپسىرىلعان، جىل سوڭىنا دەيiن 38 كوپقاباتتى ءۇي پايدالانۋعا بەرiلەدi دەپ كۇتiلۋدە.

– بۇدان بولەك «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» اق تاراپىنان اكiمشiلiك-iسكەرلiك ورتالىعىندا بوي تۇزەگەن 1080 پاتەرلi 15 تۇرعىن ۇيگە باسپانا كەزەگiندە تۇرعان ازاماتتار قونىستانۋدا. قازiرگi تاڭدا وبلىس ورتالىعىندا ءۇي كەزەگiندە تۇرعان ازاماتتار سانى 18 مىڭنان استى. جەرگiلiكتi بيلiك تۇرعىنداردىڭ باسپاناعا دەگەن مۇقتاجدىعىن شەشۋ باعىتىندا جوسپارلانعان جۇمىستاردى كەزەڭ-كەزەڭiمەن اتقارۋدا، – دەپ حابارلادى ءباسپاسوز قىزمەتi.

الايدا، شىمكەنتتە بىلتىر عانا قالا قۇرامىنا ەنگەن 40 اۋىلدىڭ ارقالاپ كەلگەن 40 ءتۇرلi قيىندىعىن ايتپاعاننىڭ وزiندە، سۋ مەن گاز بارماعان، جولىنا تاس توسەلمەي، شاڭى بۇرقىراپ جاتقان كوشەلەر ءالi دە كوپ.

كوشە دەمەكشi, قالا iشiندە جولاۋشى تاسىمالدايتىن اۆتوبۋستاردىڭ قىزمەتi دە، جۇرگiزۋشiلەر مەن كوندۋكتورلاردىڭ مادەنيەتi دە سىن كوتەرمەيدi.

قوعامدىق كولiك – كوپشiلiك ورىن. ەندەشە، مۇندا ادەپ پەن ءتارتiپ ساقتالۋى شارت. جۇرگiزۋشiلەردiڭ قۇلاققا جاعىمسىز، داڭعازا اۋەندەردi شەگiنە جەتكiزiپ داڭعىرلاتىپ قوياتىنى ازداي، جولاۋشىعا تالاسىپ، جولدا ءوزارا جارىسىپ، بiرiن-بiرi بالاعاتتاپ، ونسىز دا جۇيكەسi جۇقا جۇرتتىڭ بەرەكەسiن كەتiرەتiنi بار. وعان كوندۋكتورلاردىڭ ايقايى قوسىلادى. ءاربiر كولiكتە باعىتى ايقىن جازىلىپ كورسەتiلسە دە، ايالداما اتتارىن ايقايلاپ ءارi ساۋاتسىز حابارلايتىن كوندۋكتورلار تەك شىمكەنتتە عانا بار شىعار. ەندەشە، قوعامدىق كولiك قىزمەتiن تۇتىنۋشى ءارi سالىق تولەۋشi رەتiندە جولاۋشىلاردىڭ ءۇشiنشi قالانىڭ كوندۋكتورلارىنان ادەپتi, مادەنيەتتi عانا ەمەس، ساۋاتتىلىقتى دا تالاپ ەتۋگە قۇقى بار دەپ ويلايمىز. قوعامدىق كولiك قىزمەتiندەگi مادەنيەت جايلى ايتقاندا، استانا قالاسى اۆتوبۋستارىنداعى جۇرگiزۋشiلەردiڭ كيiم ۇلگiسi كوز الدىمىزعا كەلەدi. قوعامدىق كولiك جۇرگiزۋشiلەرiنiڭ بiرىڭعاي كيiم ۇلگiسiنەن-اق قىزمەت كورسەتۋ مادەنيەتiنiڭ دەڭگەيi اڭعارىلىپ تۇرادى. ال، بiزدە شە؟ بiرi جەڭiل جەيدە مەن شولاق شالبار، بiرi القام-سالقام كويلەك پەن بالاعى قايتارىلعان شالبار، جەمپiر نە كۇرتە... بiرiنiڭ اياعىندا – سۇيرەتپە، ەكiنشiسiندە كروسسوۆكا نە تۋفلي... ايتەۋiر، iلiنگەنiن كيiپ، ارقايسىسى ءوز «ۇلگiسiمەن» جۇرەدi. بۇل – ماسەلەنiڭ بiر جاعى.

ەكiنشiدەن، شىمكەنتتە قوعامدىق كولiكتەردە جولاقى تولەگەنiڭدi دالەلدەيتiن «بيلەت» دەگەن دۇنيە بەرiلە قويمايدى. ايتپەسە، الماتىدا قوعامدىق كولiكتەردە جولاقى ۆاليداتور ارقىلى قابىلدانادى. مامانداردىڭ تۇسiندiرۋiنشە، وسى بiر امبەباپ تەرمينال اۆتوماتتى تۇردە اقشانى قابىلدايدى، تولەم تۋرالى دەرەكتەردi حابارلايدى جانە دەرەكتەردi جيناقتاۋ جۇيەسiنە جiبەرەدi. بۇل اۆتوپاركتەردiڭ تابىسىن باقىلاۋدا ۇستاۋعا سەپتiگiن تيگiزەدi ەكەن. ەسەپ ايىرىسۋدىڭ وسىناۋ وركەنيەتتi ءتاسiلi باقىراۋىق كوندۋكتورلاردان قۇتىلۋدىڭ دا توتە جولى بولاتىنى انىق.

ۇشiنشiدەن، شىمكەنتتە جولاۋشى تاسىمالداۋ سالاسى سوناۋ توقسانىنشى جىلداردىڭ دەڭگەيiنەن اسا الماي تۇر. وركەنيەتتi ەلدەردiڭ حالقى ەكi قاباتتى اۆتوبۋستار مەن تروللەيبۋس، جۇيرiك ترامۆايلار، مەترو مەن مەتروبۋستارعا مiنiپ جۇرگەندە، شىمكەنتتە قىتايدىڭ «ۇشقالاق»، جازدا ليۋگi اشىلمايتىن، قىستا تەرەزەسi قىراۋدان ارىلمايتىن شاعىن اۆتوبۋستارى ءورiپ ءجۇر. الايدا، شىمكەنت قالاسى اكiمi اپپاراتى ءباسپاسوز قىزمەتiنەن كەلگەن مالiمەتكە سەنسەك، باعىتتاعى اۆتوبۋستاردىڭ تەڭ جارتىسى – جاڭا. سوڭعى ءۇش جىلدا شىمكەنتكە 539 جاڭا اۆتوبۋس اكەلiنگەن. «2013 جىلى – 162, 2014 جىلى 167 قوعامدىق كولiك جاڭارتىلسا، بيىل جىل باسىنان بەرi كولiك كومپانيالارى جاڭا 210 اۆتوبۋسپەن تولىقتى. بۇگiندە شىمكەنت قالاسىنداعى 29 كولiك كومپانياسى كۇنiنە ورتا ەسەپپەن 400 مىڭنان استام جولاۋشىعا قىزمەت كورسەتiپ كەلەدi» دەلiنگەن حابارلامادا.

شىمكەنت قالالىق جولاۋشىلار كولiگi جانە اۆتوموبيل جولدارى ءبولiمi كولiك جانە كوممۋنيكاتسيا سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشiسi ناۋرىز سۇگiراليەۆتiڭ مالiمدەۋiنشە، قالادا 81 باعىتتا جولاۋشى تاسىمالدايتىن 1189 قوعامدىق كولiك تiركەلگەن. ونىڭ 58-i (881 كەستە) – اۆتوبۋس باعىتتارى، 23-i (406 كەستە) – شاعىن اۆتوبۋستار باعىتتارى.

ەستە بولسا، جىل باسىندا شىمكەنتكە تابيعي گازبەن جۇرەتiن 200 اۆتوبۋس اكەلiنگەن ەدi. شىمكەنت تۇرعىندارى ءۇشiن سول كەزدە اقىسىز Wi-Fi, قازiرگi زامان تالابىنا ساي GPS-ناۆيگاتورلار ورناتىلعان وسى اۆتوبۋستاردىڭ ءوزi تاڭسىق كورiندi. ايتپەسە، بۇل قالانىڭ كوشەلەرiندە بiر جىلدارى، دالiرەگi 1968-2000 جىلدار ارالىعىندا اۆتوبۋس تۇرماق، تروللەيبۋس تا جۇرگەن. بۇگiندە تروللەيبۋس تا، تروللەيبۋس پاركi دە جوق. وتكەن كۇننiڭ بەلگiسi تەك ايالداما اتاۋىندا عانا قالدى.

شىمكەنت – ەرەكشە قالا. ادامدارى وزگەشە، مەنتاليتەتi بولەك. سوندىقتان دا قازاقستاننىڭ قاي تۇكپiرiندە بولسىن شىمكەنتتiكتەردi بiردەن تانيدى. تانيدى، بiراق جاقتىرمايدى. بiرi شىمكەنتتi «قازاقستاندىق تەحاس»، ەكiنشiسi ء«وز زاڭىمەن جۇرەتiن ايماق» دەيدi. ايتەۋiر، شىمكەنت، شىمكەنتتiكتەرگە قاتىستى ايتاتىن تەڭەۋلەرi دە، انەكدوتتارى دا جەتكiلiكتi. بiراق وزگە جۇرت نە دەسە، و دەسiن، ءوزiمiز شىمكەنتتi جاقسى كورەمiز. ويتكەنi, بۇل – بiزدiڭ قالا! ال، بiز ءوز قالامىزدىڭ قاي جاعىنان دا ەرەكشە بولعانىن قالايمىز. قازاقستاندا جوق مەتروبۋس تەك بiزدiڭ كوشەلەردە جۇرسە، بiرiنشi بولىپ شىمكەنتكە اكەلiنسە دەيمiز. ەندiگi ارمانىمىز – مەتروبۋسپەن ءجۇرۋ. جو-جوق، كۇلمەڭiز، ارمانداعانى ءۇشiن ەشكiمدi جازالامايدى. دەگەنمەن... اۆتوبۋستاردىڭ ماسەلەسiن شەشە الماي جۇرگەندە، مەتروبۋس بiزدiڭ نە تەڭiمiز؟! Iشكi ويىمىز وسىلاي دەيدi...

گۇلجامال مۇساەۆا

Abai.kz