قولدان جاسالعان قياناتتى باستان وتكەرگەندەر تۋرالى

قولدان جاسالعان قياناتتى باستان وتكەرگەندەر تۋرالى

بالا كۇنiمiزدە اۋىلدىڭ iرگەسiندە كوپتەگەن مولا بولۋشى ەدi, مولا بولعاندا بىلاي: وزەننiڭ ارعى بەتiندە شاكiرتام دەپ اتالاتىن اۋىل ادامدارىن جەرلەيتiن ارنايى قورىم ورنالاسقان، ال اۋىلدىڭ ماڭىندا شاكiرتامنان بولەك ءار جەردە كەيدە قورشالعان كەيدە قورشالماعان بەلگiسiز سولدات بەيiتiندەي بەيiتتەر بار ەدi. شىنىن ايتقاندا، ەشكiم ولارعا ءمان بەرمەيتiندەي كورiنەتiن (ولاي ەمەستiگiن مەن ەسەيە كەلە ءتۇسiندiم), اركiم ءوزiنiڭ كۇيبەڭ تiرلiگiمەن اينالىسىپ جاتۋشى ەدi, ونىڭ سىرتىندا "كوممۋنيزمگە جەتەمiز دەپ" بوزالاتاڭنان جۇمىس سوڭىنداعى حالىقتىڭ مۇرشاسى دا بولا بەرمەيتiن.

"بۇل نە قىلعان قاپتاپ كەتكەن مولالار؟ شاكiرتام قورىمى بولسا تيiپ تۇر، ال مىنالار نەگە شاشىراپ ءار جەردە ورنالاسقان؟" دەپ تاڭ قالۋشى ەدiم. بiرەۋلەردەن سۇراعانمەن ەشكiم دە تۇششىمدى جاۋاپ بەرمەدi. كەيiن ورناتىلعان قىزىل جۇلدىزداردى مەڭزەيدi مە، كەڭەس ۇكiمەتiن ورناتقان كەزدەگi "كومسومولداردىڭ مولاسى" دەۋشi ەدi, ودان وزگە ەشتەڭە دە ايتىلمايتىن. مەنiڭ سول مولالاردىڭ تاريحىن بiلمەككە دەگەن ىنتام سوندا ويانعان.
شىنىندا، بۇل - اشتىق كەزiندە سۇيەگi كومۋسiز قالعان قازاقتاردىڭ ولگەن جەرلەرi ەكەن. كەيiن ايتەۋiر ورنى بەلگiلi بولسا دا، اشتىق قۇرباندارىن بiلمەسiن دەگەن جوعارىنىڭ نۇسقاۋىنان قورىققان بولۋى كەرەك، "كومسومولداردىڭ مولاسىنا" اينالدىرىلعان.
ال مەنiڭ اشتىق تۋرالى بiلەتiنiم اكەمنەن ەستiگەنiم عانا بولعاندىقتان، سونى بايانداپ بەرگiم كەلەدi.
اكەمنiڭ اتى - قورعان، ونىڭ اكەسiنiڭ اتى - ءامiرحامزا.
ەندi وسى جەردەن ءسال شەگiنiس جاساۋعا تۋرا كەلەدi.
ۇلى قازاق اعارتۋشىسى ىبىراي التىنساريننىڭ "قىپشاق سەيiتقۇل" دەگەن اڭگiمەسiن مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىماعانىمىز كەمدە-كەم شىعار. سول اڭگiمەنiڭ باستى كەيiپكەرi سەيiتقۇل تۋرالى قايتالاپ جاتۋدىڭ دا قاجەتi جوق.
سول سەيiتقۇل اتامىز سىر ەلiنەن تورعايدىڭ قابىرعا دەگەن وزەنiنiڭ بويىندا ەگiن سالىپ، 400 ءۇي تاقىر كەدەيدi ەڭبەكتiڭ ارقاسىندا ادام قاتارىنا قوسادى، ارينە ونىڭ ەلiنە كوز الارتۋشىلار دا بولعان. كەزiندە جاۋلارىنان قورعانۋ ءۇشiن سەيiتقۇل اتامىز ۇلكەن بەكiنiس - قورعان سالدىرعان ەكەن.
مەنiڭ اكەم سول قورعان تامىندا، ايانباي كوڭiندە، جۋالى تۇبەك دەگەن جەردە تۋعاندىقتان وعان قورعان ەسiمi بەرiلگەن ەكەن. كەيدە مەن ازiلدەپ اكەمە: "قازاقستاندا تالدىقورعان قالاسى، رەسەيدە قورعان وبلىسى مەن قالاسى، ال تاجiكستاندا قورعانتوبە قالاسىنىڭ اتى ساعان بەرiلگەن" دەپ قويامىن.
اكەم 1927 جىلى بۇرىنعى قوستاناي وبلىسىنىڭ جانگەلدين اۋدانىندا تۋعان. ءوزiنiڭ ايتۋىنشا، اشتىقتا كورمەگەنi جوق ەكەن. اكەم كوزi قاراقتى ادام، كەزiندە زاماننىڭ قيىنشىلىعىندا، اشتىقتا اكەسiنەن ايىرىلىپ، 10 جىلدىقتى بiتiرiپ، كەيiن مەڭدiعاراعا وقۋعا تۇسكەنiنە قاراماستان جالعىز شەشەسiنە قارايلاسىپ وقي الماعان ەدi. بiراق ءومiر بويى اۋىلدا ءارتۇرلi قىزمەتتەر اتقاردى، ەڭ سوڭعى قىزمەت iستەگەن جەرi - سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ شارۋاشىلىق جونiندەگi ورىنباسارى ەدi. بiراق كەڭەس ۇكiمەتiنiڭ كەزiندە كوممۋنيستiك پارتيانىڭ قاتارىنا ءوتۋ جازىلماعان زاڭ سياقتى بولاتىن، ال اكەم بولسا، پارتيا قاتارىندا جوق ەدi, ونىڭ سەبەبiن وزiنەن سۇرامادىم. بiراق ونىڭ جاۋابىن كەيiن بiلدiم.
1928 جىلى قازاقستاندا "كامپەسكە" باستالادى. شامالى قولىندا مالى مەن قۋاتى بار قازاقتىڭ ءبارi كونفيسكاتسياعا ۇشىراۋى تيiس ەدi. بiراز رۋلاس اعايىندارىمىز قوستاناي اسىپ، سiبiردiڭ قارا ورمانىنا قاشىپ كەتتi. سوندا بار جازىعى تاقىر كەدەي ەمەس ەكەن.
احمەت بايتۇرسىنوۆ "قۋ جاق" دەپ اتاعان، كەزiندە رەسەي يمپەرياسىنىڭ سوڭعى پاتشاسىن ءتۇپ-تۇقيانىمەن بiرگە ءبارiن ولتiرگەن بەلگiلi قانىپەزەر گولوشەكين قازاقستانعا كەلگەن سوڭ "قازاق دالاسىندا ەشقانداي دا وكتيابر رەۆوليۋتسياسى جۇرمەگەن، سوندىقتان "كiشi وكتيابر" جاساۋ قاجەت" دەيدi.
سiبiر مەن iشكi جاققا كەتكەن اعايىندار مول كەتتi, ال ەلدە قالعان قازاقتارعا ءارتۇرلi جوق سالىقتار ويلاپ تابىلىپ، ونى تولەۋ تالاپ ەتiلگەن. ەگiن ەكپەيتiن (بiزدiڭ ەل شولەيتتi بولعاندىقتان تارى عانا ەگiلەتiن ەدi) بiزدiڭ ەلدەن بيداي سالىعىن تولەۋدi سۇرايدى، ءومiرi بيداي ەكپەگەن ەل قولىنداعى مالىن بيدايعا اۋىستىرىپ، ۇكiمەتتiڭ سالىعىن تولەيتiن بولعان. جاڭا سالىقتىڭ تۇرلەرi ويلاپ تابىلىپ وتىرعان (مىسالى، ءمۇيiز سالىعى), ال تولەمەسەڭ، يتجەككەنگە ايدايدى.
بۇكiل بiر اۋدان حالقى بوسىپ باسى اۋعان جاققا كەتەدi, اتام مەن ونىڭ باۋىرلارى جازدا قابىرعا وزەنiنەن بالىق اۋلايدى، كەيدە دالا كەزiپ، تىشقان-زورمان (زورمان دەگەن اڭ) اۋلايدى. اتامنىڭ iنiسi اعاسىنا، باۋىرلارىنا كەلiپ، بiرگە تiرشiلiكتiڭ قامىن جاساۋعا تورعايدان 90 شاقىرىمداعى اۋىلىنا جاياۋ كەلەدi. سول ارالىقتا جول بويى اشتىقتان بۇراتىلىپ قىرىلىپ جاتقان حالىق، اتامىز قولتىعىنا بiر تەمiر iستiكتi قىسىپ الىپ، ارىپ-اشىپ باۋىرلارىنا جەتكەن ەكەن.
اشتىقتىڭ زۇلماتى تورعاي ەلiن ەرەكشە قىرعىنعا ۇشىراتتى. 1931-1932 جىلداردىڭ الاپات اشتىعى تورعاي ەلiنە ەرەكشە اۋىر تيدi. قوستاناي وبلىسىنىڭ باسقا اۋداندارىنا قاراعاندا امانگەلدi, تورعاي اۋداندارىنىڭ 75-80 پايىز حالقى سول زۇلمات قىرعىنىنان وپات بولدى. قازاقستانداعى ستاليندiك-گولوششەكيندiك گەنوتسيدتiڭ سالدارىنان تورعاي حالقىنىڭ اشتىققا ۇشىراۋىنىڭ مىناداي دا سەبەپتەرi بولدى:
1. تورعاي ەلi تەك مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ، ەگiن ەكپەدi, "اسىرا سiلتەۋ بولماسىن، اشا تۇياق قالماسىن" دەگەن ۇرانمەن، اۋدان باسشىلارىنان باستاپ اۋىل بەلسەندiلەرi حالىقتىڭ قولىنداعى كۇنەلتiپ وتىرعان بارلىق مالىن سىپىرىپ الىپ، بiر ورتالىققا جينادى. ونىڭ سىرتىندا كۇندەلiكتi تالعاجاۋ ەتiپ وتىرعان، تارى-تالقانىنا دەيiن ەرiكسiز تارتىپ الدى.
2. قازاق حالقى اتام زاماننان بەرi كوشiپ-قونىپ مال باعۋمەن كۇنەلتكەندiكتەن، تەك مال ونiمدەرiمەن تاماقتاناتىن. قىزىلداردىڭ شەنەۋنiكتەرi اۋەلi قازاقتىڭ مالىن الىپ، ەندi وزدەرiن زورلىق-زومبىلىقپەن وتىرىقشىلىققا اينالدىرامىن دەپ ءاربiر اۋىلدا پوسەلكەلەر سالدى. مالىنان ايرىلعان حالىق، ەشقانداي كۇنكورiسi جوق، تەك زورلاپ سالىنعان ءۇيدiڭ ءتورت قابىرعاسىنا قارىپ قالدى.
3. تورعاي ەلi بiرىڭعاي قازاقى ەل بولعاندىقتان كوكونiس ەگۋدi بiلمەدi, كارتوپ-كاپۋستا سالمادى، تەك مالدىڭ سۇتiمەن-ەتiمەن كۇن كوردi.
4. تورعاي ەلi تەمiرجولعا التى ءجۇز-جەتi ءجۇز قاشىقتىقتا بولعاندىقتان قالا ماڭىنا بارا المادى. جاياۋ-جالپى، اش-جالاڭاش قوستانايعا جەتە الماي كوبi جولدا قالدى. مiنە، تورعاي حالقىنا ەرەسەن كوپ شىعىندار اكەلگەن اۋدان-اۋىل باسشىلارىنىڭ ادام ايتقىسىز قاتالدىعى مەن وزبىرلىعى سەبەپ بولدى.
ەندi وسى زۇلماتتى كوزiمەن كورگەن، كوپتەگەن 1931-1932 جىلدار اشتىق تراگەدياسىن باسىنان وتكiزگەن اكە-شەشەسiنەن، ونداعان، تiپتi جۇزدەگەن تۋىستارىنان ايرىلعان، قازiر جاسى 83-كە كەلگەن قورعان ءامiرحامزاۇلى سول بiر اشتىق جىلدارى جايلى كوزiنە جاس الا وتىرىپ، تارتقان ازابىن، كورگەن قورلىعىن بىلاي دەپ اڭگiمەلەيدi:
"مەن اشتىق جىلدارى بەس-التى جاسار بالامىن. بiزدiڭ اكەلەرiمiز بەس اعايىندى بولىپتى. ولاردىڭ ۇلكەنi قوجايت، سماعۇل، ءامiرحامزا، ءامiرالi, ءسادۋ. ودان باسقا ەكi قىز بولدى. وسىلاردان 31-32 جىلداردىڭ اشتىعىنان تiرi قالعانى سماعۇلدان سەيداعاليى، ال ءامiرحامزادان مەن ەدiم. قوجايت اتامىز ەرتەرەك ۇيلەنiپ قونىسى دا ءورiسi دە بولەكتەۋ بولىپتى. 1932 جىلدىڭ اشتىعىندا بiزدiڭ اتا-قونىسىمىز اققۇم دەگەن جەردە ەر جەتiپ ۇيلەنگەن اۋباكiر-احمەت دەگەن ەكi بالاسىمەن اشتىقتىڭ قۇربانى بولدى. ال مەنiڭ اكەم ءامiرحامزا بولسا، وزiنەن كiشi ءامiرالi, ءسادۋ دەگەن iنiلەرiمەن بiرگە قازiرگi كوكالات اۋىلىنان 10-15 شاقىرىم جەردە، قارابيدايىق دەگەن پوسەلكەدە اكەمنiڭ قايىندارى مولداعالي، باتىرعالي دەگەندەرمەن، ولاردىڭ ەكi بالاسى ايەلدەرiمەن، بiز بiر ۇيدە، مەنەن ۇلكەن اپام زاعيلا مەن ءوزiم جانە ەكi شەشەمiز، تەتەلەس iنiسi ءامiرالi ايەلiمەن جانە ەكi بالاسىمەن، ۇيلەنبەگەن ءسادۋ دەگەن اعام - بارلىعى 16 ادام بiر جەردە اكەمنiڭ قاراماعىندا بولىپتى. 1931-1932 جىلدىڭ اشتىعى بiزدiڭ ەلگە 1930 جىلدىڭ كۇزiنەن باستاپ كiرە باستادى. ولاي دەيتiن سەبەبiم، قولداعى بارلىق مالدى اۋىل بەلسەندiلەرi جيناپ الىپ، تەك بiر جەرگە عانا باقتىردى. ەشبiر حالىقتىڭ قولىندا تىشقاق لاق تا قالمادى. ال اكەمنiڭ اعاسى سماعۇل دەگەن كiسi قوجايت اتامىزبەن بiرگە اققۇمدا قالدى. كەيiننەن كوپ قيىنشىلىقتاردى كورiپ، جالعىز بالاسى سەيدەعاليدى 1932 جىلدىڭ كۇزiندە، قازiرگi بiز وتىرعان كوكالات دەگەن جەرگە امان-ساۋ جەتكiزدi.
1931-1932 جىلدىڭ الاپات اشتىعى بiزگە جانە بiزدiڭ تۋىستارىمىزعا قىرعيداي تيدi. اشتىقتان كورمەگەن ازابىمىز، تارتپاعان مەحناتىمىز قالمادى. اكەم زامانىندا ەتi پىسىق، اعايىنعا قادiرلi, قوعامشىل ادام بولاتىن. جوعارىدا ايتقان ءوزiنiڭ تۋىستارى مەن قايىن جۇرتتارىن اسىرايىن دەپ تالاي رەت اباقتىعا جابىلعان كەزدەرi دە بولدى. ول كەزدە اشتىقتان امان قالۋ ەكiنiڭ بiرiنiڭ قولىنان كەلە بەرمەيتiن. جاڭا ءوزiم ايتىپ وتكەندەي، قارابيدايىق پوسەلكەسiنەن قاشىقتاۋ بiر شاقىرىم جەرگە وتە بيiك ەتiپ ساماننان مال قورا سالىندى. قورانىڭ جانىنا مىلتىقپەن قارۋلانعان كۇزەتشiلەر تۇردى. اكەم پىسىقتاۋ، وجەت دەگەن 4-5 جiگiتتi جانىنا ەرتiپ، كولحوزدىڭ كۇندiز دالاعا باعىپ، تۇندە قوراعا قاماپ اۋزىن قۇلىپپەنەن بەكiتەتiن بيiك قوراسىنىڭ قۇلپىن بۇزىپ، مال الىپ شىعىپ، ونى سول جەردە باۋىزداپ، جiلiكتەپ ءبولiپ ۇيگە اكەلەتiن. بiز - بالالار اۋزىن اشقان بالاپانداي، "اكەمiز قاشان كەلەدi?" دەپ تۇنiمەن ۇيىقتاماي قاراپ وتىراتىنبىز. كۇن كورiسiمiز قولعا تيگەن ۇرلىقتىڭ ەتi عانا بولاتىن. بيداي-تارى دەگەندi بiلمەيتiنبiز. شەشەلەرiمiز اكەمiزدiڭ اكەلگەن ەتiن تاڭ اتقانشا پiسiرiپ، كۇن شىققانشا ەتتiڭ سۇيەگiن قابىرعا وزەنiنە اعىزىپ جiبەرەتiنبiز. كەلەسi كۇنi اۋىلسوۆەت ورتالىعى كوكالات دەگەن جەردەن اۋداننىڭ ۋاكiلi مەن اۋىل بەلسەندiلەرi كەلiپ، ءاربiر ءۇيدi تiنتiپ، قالعان-قۇتقان سۇيەكتەردi تاۋىپ الىپ وسى سەزiكتi-اۋ دەگەن اكەمنiڭ سەرiكتەرiن جاياۋ ايداپ 15 شاقىرىم جەردەگi اۋىلسوۆەتتiڭ كەڭسەسiنە الىپ كەلiپ قامايتىن. بiز بالالار، ايداپ بارا جاتقان اكەمiزدiڭ سوڭىنان جۇگiرiپ، "اكە-اكە" دەپ اكەمiزگە جۇگiرەتiنبiز. ايداپ بارا جاتقان بەلسەندiلەر بiزدەردi قامشىمەن بiر-بiر تارتىپ جiبەرگەندە عانا كەيiن قاشاتىنبىز.
"جىعىلعانعا جۇدىرىق" دەگەندەي، بiرىڭعاي اشتىقتىڭ قاسiرەتi ەمەس، بiزدiڭ وتباسىمىزعا تاعى بiر جاعداي توتەننەن كەزدەستi. اكەمنiڭ iنiسi ءامiرالi اعامنىڭ ايەلi ايكۇمiس دەگەن كiسi ەكi بالاسىن تاستاپ، اۋىلداس داۋلەتبيكە رۋىنىڭ مىرزاحمەت دەگەن كiسiسiنە تۇرمىسقا شىعىپ، قاشىپ كەتتi. ءامiرالi اعامنىڭ شيەتتەي ەكi بالاسى، قوزعان - ەكi جاستا، رابيعا - بiر جاستا، اناسىز بiزدiڭ قولىمىزدا قالدى. كۇنبە-كۇن قىرعيداي قىرىپ جاتقان اشارشىلىق بالالاردى اياسىن با، بiر-ەكi ايدان كەيiن ەكەۋi دە اشتان ءولدi. 1932 جىلدىڭ اشتىعىنان كەيiن دە كوپتەگەن زاماندار ءوتتi. سول جەڭگەمiز تيگەن كۇيەۋiنەن بiر عانا قىز تۋىپ، ول دا كەيiننەن قايتىپ، سول اعامىزدى تاستاپ كەتكەن كiسi بەرi كەلە بالا بولماي، اعاسىنىڭ قولىندا قايتتى. وزiنەن بالا بولماعاننان كەيiن، بiر جاقىن قاينىسىنىڭ بالاسىن باۋىرىنا سالىپ، كەلiنi كۇن كورسەتپەي "وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق" دەپ، سول مارقۇم جەڭگەمiزدiڭ ءومiرi وكسۋمەن ءوتتi. مەن ويلايمىن، ەگەر دۇنيەدە وبال-ساۋاپ دەگەن بار بولسا، باياعى شىرىلداتىپ تاستاپ كەتكەن ەكi بالانىڭ وبالى جiبەرمەدi-اۋ دەپ.
1932 جىلدىڭ زۇلمات اشتىعىن تەگiس ايتا بەرۋگە ادام بالاسىنىڭ جۇرەگi شىدامايدى ەكەن. بالا كۇنiڭدە كورگەنiڭ كۇنi بۇگiنگە دەيiن ماڭگiلiك ەسiڭدە قالادى ەكەن. بiزدiڭ ەلدە قابىرعا دەيتiن ۇلكەن وزەن بولادى. "جۇت جەتi اعايىندى" دەگەن، اۋعا نە قارماققا سول قابىرعانىڭ بالىعى دا تۇسپەيدi. اشتان ولمەۋ ءۇشiن ادام بالاسى نە iستەمەيدi? زورمان-سارشۇناقتاردىڭ ەتiن جەگەن كۇندەرiمiز دە بولدى.
سونىمەن، 1932 جىلدىڭ كۇزiنە دە جەتتiك. ۇمىتپاسام، سەنتيابر ايىنىڭ اياق كەزi بولۋى كەرەك، بۇل كەزدە مەنiڭ اكەم تسينگا دەگەن اۋرۋمەن اۋىرىپ ۇيدە جاتقان بولاتىن. قىستاۋعا ەرتەرەك كوشiپ، سارتىماق دەگەن جەردە وتىرعانبىز. اكەمدi اۋرۋ دەپ ەستiگەن سوڭ سوناۋ 80-90 شاقىرىم جەردەگi اققۇمنان سماعۇل دەگەن اكەمنiڭ اعاسى جاياۋ كەلiپتi. سماعۇل اكەم كەلگەن بەتتە، قوينىنداعى نانىن الىپ، اكەمنiڭ باس جاعىنا قويدى. اكەمنiڭ تiستەرiنiڭ بارلىعى دا قىزىل يەك بولىپ iسiپ كەتiپ، تاماق iشە الماي جاتقان، جاڭاعى ناندى بiزگە بiردەي قىلىپ ءبولiپ بەردi. بiر كەزدە اكەم توسەكتەن باسىن كوتەرiپ، كوزiنە جاس الىپ: "اۋ، سماعۇل-اۋ، سوناۋ اققۇمنان قالاي كەلدiڭ، جولدا زورمان اۋلاپ جۇرگەن اشتاردى كورمەدiڭ بە، ولار ساعان تيمەدi مە؟" - دەپ سۇراپ جاتىر. سماعۇل اكەم زور، ەكi يىعىنا ەكi كiسi مiنگەندەي، بالۋان دەنەلi, بiر قاراعان ادام سۇسىنان دا قورقاتىنداي قارۋلى كiسi ەدi. بiر كۇلiپ الىپ، اڭگiمەسiن باستادى: "اۋىلدان كەشە تاڭەرتەڭ ەرتە شىقتىم، قويمۇراتقا (جەر اتى) دەيiن ەشبiر جان كەزدەسپەدi. قويمۇراتتىڭ قىرىنان تۇسە بەرگەندە زورمان اۋلاپ جۇرگەن ءۇش-ءتورت اش مەنi كورە سالا، قاقپاندارىن تاستاي سالا ماعان قاراي جۇگiردi. تۇرلەرiن دە اتتارىن دا بiلەمiن. وسى ەلدiڭ ادامدارى. مەنi ايايتىن ءتۇرi جوق. قوينىمداعى نانىمدى تارتىپ السا بiر ءسارi, ءوزiمدi دە ولتiرەتiن ءتۇرi بار. انادايدان ايقايلاپ كەلە جاتىر. "نە تاماعىڭ بار؟ نە تاماعىڭ بار؟!" - دەپ كەلە سالا ماعان جارماسا باستادى. قوينىما تىعىپ جۇرگەن قاتقان قارا سويىلىم بار، باستان ۇرسام ءولتiرiپ الامىن-اۋ دەپ، اۋەلi كەلگەن بەتتە، بiرەۋiن سيراقتان پەرiپ جiبەردiم. قالعان ەكەۋi جاقىنداپ كەلگەندە قۇلاشتاپ ۇرىپ، جەرگە قۇلاتتىم. ەندi ولاردىڭ ماعان قارسى تۇرارلىق شاماسىن بiلگەندiكتەن، ءجۇرiسiمدi جىلدامداتىپ ارمەن قاراي كەتiپ، قويمۇراتتىڭ قىرىنان ءتۇستiم. مiنە، مەنiڭ كورگەنiم وسى بولدى، ءامiرحامزا", - دەپ سماعۇل اكەم اڭگiمەسiن بiتiردi. مiنە ول كەزدەردiڭ ادامى، تۋىسقاندىق مەيiرiمدەرi, ادامي قاسيەتتەرi سونداي بولاتىن.
مۇنداي قيىنشىلىقتاردى، قۇداي ەندi, ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسiن. ەلiمiز امان، حالقىمىز تىنىش بولسىن. قۇداي سەندەرگە عۇمىر بەرسiن، وسiڭدەر، وركەندەڭدەر", - دەپ اكەم اڭگiمەسiن اياقتادى.
1916 جىلى قازاقتار تۇركi الەمiندە تۇرiكتەردەن كەيiن ەكiنشi ورىن العان ەدi. ەگەر سول ۋاقىتتا، ياعني 1916 جىلى رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنداعى قازاقتاردىڭ سانى 5 ملن. 650 مىڭ ادامدى قۇراعان بولسا، 1945 جىلى بار بولعانى 3 ملن. 150 مىڭ ادامدى قۇرادى، ياعني 29 جىلدىڭ iشiندە قازاق حالقى 45 پايىزىنان ايرىلدى. تابيعي ءوسiمنiڭ شىعىنىن ەسكەرە وتىرىپ، بiز حالقىمىزدىڭ 65 پايىزىن جوعالتتىق. مiنە، وسىدان كەلiپ، قازاقتار ءوز وتانىندا ازشىلىققا اينالدى. وعان 1931-32 جىلدارداعى اشتىقتىڭ تيگiزگەن زاردابى جەتەرلiك...

اماندىق ءامiرحامزين، يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترلiگi, اقپارات باسقارماسىنىڭ اس ساراپشىسى

"تۇركىستان" گازەتى