ۇيعىر اۋدانىنىڭ اكىمى ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋ كەرەك دەيدى

الماتىدا «ۇيعىر اۋدانىنا قاراستى تاسقاراسۋ ەلدى مەكەنىندە ۇيعىرلار «ۇيعىرستاننىڭ» تۋىن جەلبىرەتىپ ءجۇر ەكەن» دەگەن ءسوز گۋلەپ كەتتى.  ارتىنشا-اق، بۇل تۋرالى كەيبىر باسىلىم بەتتەرىندە حابارلار شىعا باستادى.

وسى اڭگىمەنىڭ انىق-قانىعىن ءبىلۋ ءۇشىن «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق ۇيىمىنان ون ءبىر ادام (سۋرەتتە) بولىپ تاسقاراسۋ اۋىلىنا ارنايى باردىق.جولباسشىمىز - ۇيىم توراعاسى بەيسەنعازى ءسادۋۇلى. اۋەلى كوشەدە كەزدەيسوق كەزدەسكەن سول اۋىلدىڭ بىرنەشە قازاعىن سوزگە تارتىپ، سوسىن اۋىل اكىمى - تالعات مۇستاپاەۆقا كەلدىك. وسى جەردە اۋىلدىڭ ۋچاسكەلىك پوليتسيا باستىعىن دا كەزىكتىرىپ قالدىق. وعان «ءسىز دە بىزبەن ءجۇرىڭىز. اكىمگە بىرگە كىرەيىك» دەدىك، كەلگەندەگى ماقساتىمىزدى ءتۇسىندىرىپ. بىراق ۋچاسكەلىك پوليتسيا باستىعى بىزبەن بىرگە اكىمگە كىرمەدى. اۋىل اكىمى: «ءيا، ونداي جاعدايدىڭ بولعانى راس. بىراق تاسقاراسۋدا بۇدان بۇرىن دا، قازىرگى كۇنى دە ۇلت ارازدىعى ورىن العان ەمەس. سوندا دا بولسا، سول جالاۋدى جەلبىرەتتى دەگەن جاستاردىڭ وزدەرىن، ولاردىڭ اتا-انالارى مەن اۋىل اقساقالدارىن، جالپى بارلىق اۋىل تۇرعىندارىن شاقىرىپ، بىرنەشە رەت جينالىستار وتكىزدىك. كىنالى دەگەندەر ءوز قاتەلىكتەرىن مويىندادى. ەندىگى جەردە ونداي تىرلىككە بارمايتىندارىن ايتتى. دەگەنمەن، بۇل ىسپەن ۇقك دە اينالىسىپ جاتىر. الگى جەلبىرەگەن جالاۋ دا سولاردىڭ قولىندا. جۋىقتا ناتيجەسى بەلگىلى بولىپ قالار» دەدى.

ۇيعىر اۋدانىنىڭ اكىمى ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋ كەرەك دەيدى

الماتىدا «ۇيعىر اۋدانىنا قاراستى تاسقاراسۋ ەلدى مەكەنىندە ۇيعىرلار «ۇيعىرستاننىڭ» تۋىن جەلبىرەتىپ ءجۇر ەكەن» دەگەن ءسوز گۋلەپ كەتتى.  ارتىنشا-اق، بۇل تۋرالى كەيبىر باسىلىم بەتتەرىندە حابارلار شىعا باستادى.

وسى اڭگىمەنىڭ انىق-قانىعىن ءبىلۋ ءۇشىن «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق ۇيىمىنان ون ءبىر ادام (سۋرەتتە) بولىپ تاسقاراسۋ اۋىلىنا ارنايى باردىق.جولباسشىمىز - ۇيىم توراعاسى بەيسەنعازى ءسادۋۇلى. اۋەلى كوشەدە كەزدەيسوق كەزدەسكەن سول اۋىلدىڭ بىرنەشە قازاعىن سوزگە تارتىپ، سوسىن اۋىل اكىمى - تالعات مۇستاپاەۆقا كەلدىك. وسى جەردە اۋىلدىڭ ۋچاسكەلىك پوليتسيا باستىعىن دا كەزىكتىرىپ قالدىق. وعان «ءسىز دە بىزبەن ءجۇرىڭىز. اكىمگە بىرگە كىرەيىك» دەدىك، كەلگەندەگى ماقساتىمىزدى ءتۇسىندىرىپ. بىراق ۋچاسكەلىك پوليتسيا باستىعى بىزبەن بىرگە اكىمگە كىرمەدى. اۋىل اكىمى: «ءيا، ونداي جاعدايدىڭ بولعانى راس. بىراق تاسقاراسۋدا بۇدان بۇرىن دا، قازىرگى كۇنى دە ۇلت ارازدىعى ورىن العان ەمەس. سوندا دا بولسا، سول جالاۋدى جەلبىرەتتى دەگەن جاستاردىڭ وزدەرىن، ولاردىڭ اتا-انالارى مەن اۋىل اقساقالدارىن، جالپى بارلىق اۋىل تۇرعىندارىن شاقىرىپ، بىرنەشە رەت جينالىستار وتكىزدىك. كىنالى دەگەندەر ءوز قاتەلىكتەرىن مويىندادى. ەندىگى جەردە ونداي تىرلىككە بارمايتىندارىن ايتتى. دەگەنمەن، بۇل ىسپەن ۇقك دە اينالىسىپ جاتىر. الگى جەلبىرەگەن جالاۋ دا سولاردىڭ قولىندا. جۋىقتا ناتيجەسى بەلگىلى بولىپ قالار» دەدى.

مەكتەپ ديرەكتورى - شامشيدين ماسۋتوۆ تا وسىنى ايتىپ وتىر. «ءبىز مەكتەپ قابىرعاسىندا بولىپ جاتقان وقيعالارعا عانا جاۋاپ بەرە الامىز. ال «ۇيعىرستاننىڭ» تۋىن جەلبىرەتتى دەگەن ادىلجان توحتاحۋنوۆ وسىدان 4-5 جىل بۇرىن مەكتەپتى ءبىتىرىپ كەتكەن بالا» دەيدى ماسۋتوۆ مىرزا.

اۋىل اكىمشىلىگىندەگى وسى جينالىستان شىققان سوڭ، ۋچاسكەلىك پولي­تسيانى ىزدەپ تابا المادىق. «قولدارىڭنان كەلگەنىن ىستەپ الىڭ­دار» دەگەندەي، نە اۋىلدا، نە جۇمىس ورنىندا جوق بولىپ شىقتى سابازىڭ. وسىعان قاراپ ۋچاسكەلىك پوليتسيا باستىعى مەن ءادىلجان توحتاحۋنوۆ ءوزارا تۋىسقاندار-اۋ دەپ تە ويلادىق.

ەندى اۋىل اكىمىمەن بىرگە اۋداندىق اكىمگە جول تارتتىق. اۋدان اكىمى - كويۋمچان وماروۆ ءبىزدى كۇتىپ وتىر ەكەن. اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ ء(اىىب) باستىعى - بولات وڭعاروۆ قاسىندا. ۇيىم توراعاسى - بەيسەنعازى ءسوز باستاپ: «جەلتوقسان اقيقاتى - رەسپۋبليكالىق ۇيىم. ءبىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتاردا بولىمشەلەرىمىز بار. سولار تەلەفون شالىپ، وسى جاعداي تۋرالى قاتتى الاڭداۋدا ەكەنىن ايتۋدا. بىزگە: «ماسەلەنى تەز شەشىڭدەر. بولماسا ءبارىمىز الماتىعا بارامىز. سوندا جينالامىز» دەپ وتىر. ءبىز ولاردى: «اۋەلى ءوزىمىز بارىپ، ءمان-جايدى ءبىلىپ قايتايىق. اسىقپاي تۇرا-تۇرىڭدار» دەپ قانا، ۇستاپ وتىرمىز. ماسەلەنى ءادىل شەشپەسەڭىزدەر، جوق مەملەكەتتىڭ تۋىن كوتەرىپ، مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت - قازاقتاردىڭ نامىسىن تاپتاعان ارانداتۋشىنى قاتال جازاعا تارتپاساڭىزدار، وندا جاعداي قيىنعا سوعۋى ابدەن مۇمكىن. ءبىز بۇگىن وسىنى ەسكەرتۋگە عانا كەلدىك. كەيىن سىزدەردى «ايتپادى، بىلمەي قالدىق» دەگەن وكىنىشكە سوقپاسىن دەپ كەلدىك. قىرعىزستانداعى جاعدايدى ءبارىمىز دە كورىپ وتىرمىز. ونىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن. سوندىقتان، بۇگىن بارىنە دە ۇلگەرۋگە بولادى. كەش ەمەس» دەدى.

وماروۆ مىرزا ءوزىنىڭ جەلتوقساندىقتارمەن تولىقتاي ءبىر كوزقاراستا، ەلباسىنىڭ ايتقانىنداي ەلدەگى جەتىستىكتەرىمىزدىڭ ءبارى دەرلىك اۋىزبىرشىلىگىمىزدىڭ عانا ارقاسىندا ەكەنىن باسىپ ايتتى. سونداي-اق ول، ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋ كەرەك ەكەنىن دە قولدايتىنىن ءبىلدىردى.

«جوق مەملەكەتتىڭ تۋىن جەلبىرەتۋدە قىلمىستىق قۇرام جوق» دەيدى زاڭدى بىلمەيتىن زاڭگەرلەر

ءىىب باستىعى ءسوز اراسىندا اۋداندىق پروكۋرور، ادىلەت كەڭەسشىسى، توحتاحۋنوۆتىڭ ءىسىن قىلمىستىق قۇرامىنىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى جاۋىپ تاستاعانىن ايتىپ قالدى. مەنىڭ قانىمدى قايناتقان دا وسى بولدى. اۋدان اكىمىنەن شىعا سالىپ، سول ادىلەت كەڭەسشىسى، پروكۋرورعا قاراي تارتتىق. «الدىمەن ءوزىم كىرىپ شىعايىن» دەگەن ءىىب باستىعى پروكۋروردا ۇزاق-اق وتىردى. الدەن ۋاقىتتا بىزدە كىردىك-اۋ، ايتەۋىر.

اۋداندىق پروكۋرور، ادىلەت كەڭەسشىسى ەركىنعالي سەرىكباەۆقا: «مەن جۋرناليست رەتىندە ەرتەڭ بۇل تۋرالى جازامىن. سوندا «توحتاحۋنوۆتىڭ ءىس-ارەكەتىندە قىلمىستىق قۇرام جوق ەكەن» دەسەم، بۇعان سەنەتىن بۇكىل 12 ملن. قازاقتىڭ ىشىندە جالعىز ءسىز عانا! باسقا ءبىر دە ءبىر ادام سەنبەيدى بۇعان. ايتىڭىزشى، سوندا ءسىز تۋرالى، زايىرلى، دەموكراتيالىق مەملەكەتىمىز تۋرالى جۇرت نە ويلاماق؟ تاريحتى، كەلەشەگىمىزدى ويلاساق شە؟»، - دەپ قاتتى ايتۋعا تۋرا كەلدى.

وسىدان كەيىن سەرىكباەۆ مىرزا «توحتاحۋنوۆتىڭ ءىسىن قايتا قوزعايمىز. قىلمىستىق ءىس اشامىز» دەدى. ءبىز ءوز كەزەگىندە «بۇل ءىس ءبىزدىڭ باقىلاۋىمىزدا بولادى. ەكى اپتانىڭ كولەمىندە تاعى ءبىر كەلىپ-كەتەمىز» دەپ قوشتاستىق.

ءيا، قانداستار. كەزىندە، 19-شى عاسىردا جوڭعارلار سياقتى جويى­لىپ كەتپەسىن دەپ، جانىمىز اشىپ، قىتايلاردىڭ تەپكىسىنەن سۇيرەپ شىعارىپ، جەرىمىزدىڭ ءبىر شەتىنە قونىستاندارىپ، قاناتى­مىزدىڭ استىنا العان ۇيعىر باۋىر­لارىمىزدىڭ كەيبىر ساناسى سايازدارىنىڭ سوڭعى ۋاقىتتاعى قىلىقتارى كورگەنسىزدىك بولىپ تۇر. بىراق بۇل جالپى ۇيعىر حالقىنا دەگەن تەرىس ۇعىم ەمەس. مىسالى، اۋدان اكىمى، سول ۇيعىر ۇلتىنىڭ وكىلى - كويۋمچان وماروۆ مىرزا «ۇلتتى جىكتەلۋگە ىڭعايلايتىن كۇشتى اسەرلەردىڭ ءبىرى - اۋداننىڭ «ۇيعىر» دەپ اتالۋى. وسىنى وزگەرتۋ كەرەك» دەپ، كورەگەندىلىك تانىتىپ، ماسەلەنىڭ ءتۇپ-تامىرىنا ءبىلىمدى، تەرەڭ ءۇڭىلىپ وتىر. كويۋمچاننىڭ بۇل ۇسىنىسىن پارمەندى تۇردە قولداۋ كەرەك. جالعىز وماروۆ ەمەس، وقىعان-توقىعان، تاريحتى بىلەتىن كوپتەگەن زيالى ۇيعىر ازاماتتارى دا بۇل ۇسىنىستى قولدايدى. قولدامايتىندار - الگى جوق مەملەكەتتىڭ تۋىن كوتەرىپ جۇرگەندەر مەن مىنا ءوزىمىزدىڭ بيلىكتەگى كەيبىر كولەڭكەسىنەن قور­قاتىن، زاڭدى بىلمەيتىندەر عانا. بۇلاردىڭ العاشقىسى تاريحتىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن ارانداتۋشىلار بولسا، ەكىنشىسى سولارمەن سانالاس ءوز قۇل­قىنىن عانا بىلەتىن نامىسسىز ەزدەر.

ەندەشە، قازاق جانە ۇيعىر باۋىرلار، ءبىز سول ارانداتۋشى ەزدەردەن جوعارى بولا بىلەيىك. ەشقانداي ارانداتۋشىلىققا ىلەسىپ كەتپەيىك. ەڭ دۇرىسى - جاستارىمىزدىڭ ءالسىز ساناسى ۋلانىپ قالاتىنداي، ارانداتۋعا الىپ باراتىنداي جاعدايلاردى دەر كەزىندە جويىپ وتىرايىق. وسى سەبەپتەن شۇعىل تۇردە ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ - ەڭ العاشقى بىتىرەتىن شارۋا بولۋى ءتيىس.

گەرويحان قىستاۋباەۆ

"جاس قازاق ءۇنى" گازەتى