– اينالايىن، ءىنىم، قولى سىنعىر وڭباعانداردى ۇستاپ، وسى جازىپ بەرگەن دۇنيەلەرىمدى تاۋىپ بەر، – دەپ وزىنە زور سەنىم ارتاتىنىن قايتا-قايتا ايتقان بولاتىن.

– ەڭ باستىسى – تەلەديدار. مەنى مىنا دۇنيەدە جىندى قىپ جىبەرمەي، امان ساقتاپ وتىرعان جالعىز ەرمەگىم سول ەدى، – دەپ جاس پوليتسەي جىگىتكە مۇڭىن دا شاعىپ العان ەدى. قاليبەك كوك كاستۇم-شالبار جايىن شەگەلەپ ايتپاق بولىپ وقتالدى دا ء«اي، مىنا قاتىن مەنسىز دە ءتارتىپ ساقشىسىن مەزى ەتكەن شىعار» دەپ ءوز رايىنان تەز قايتقان. سودان بەرى ارادا اي ءوتتى. قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنان ەش حابار جوق. بيجامال باستاپقىدا ءبىر اپتا بويى وزىنە بەيتانىس ۇرىلاردى قارعاپ-سىلەۋمەن ءجۇردى. كورشى-قولاڭعا كوپ كەشىكپەي ۇرى-قارىلاردىڭ ۇستالاتىنىن، ولاردى تۇرمەدە شىرىتەتىنىن ايتىپ، ايبات شەكتى. سوسىن ايانىش سەزىم ىزدەدى مە، تەلەفوندارى بار تۋعان-تۋىستارىنا قوڭىراۋ شالىپ، باسىنا تۇسكەن قايعىسىمەن ءبولىستى. ال جۇمىستاعى ارىپتەستەرى بيجامال كۇندە ايتا بەرگەن سوڭ ونىڭ جوعالعان زاتتارىنىڭ بارلىعىن جاتتاپ تا الدى. قولى قالت ەتكەندە كۇنىنە ءبىر رەت ارىز العان الگى جاس پوليتسەيگە حابارلاسىپ قويۋدى دا كۇندەلىكتى ىسىنە اينالدىرعان. اقىرى بولعان وقيعاعا كۇيەۋىن جازىقتى ەتىپ تىندى.

– جاۋ الىستان كەلگەن جوق. پوليتسيا «قىلمىستىق توپ بار» دەپ بارلىعىن كۇردەلەندىرىپ، زور سويلەيدى. ۇيگە تۇسكەن ۇرى الىستان ات ارىتىپ كەلدى دەيمىسىڭ؟ ءبىزدى بىلەتىن بىرەۋلەر. سەنىڭ ناۋەتەك ەكەنىڭدى دە بىلسە كەرەك. سوسىن عوي ءوستىپ باسىنعانى، – دەپ كەشقۇرىم داستارحان باسىندا كۇيەۋىنە شاپ بەرگەن. – بىلمەيمىن. الدە، شاعىمدانىپ پروكۋراتۋراعا بارام با؟ مىنا پوليتسەيلەردىڭ قىلمىستى اشاتىن تۇرلەرى جوق. قۇداي بىلەدى، سولار ۇرىنى ىزدەپ جۇرگەن جوق. ەركەك بولىپ ءبىر نارسە ىستەسەڭشى، – دەدى. ايەلىنىڭ مىنەزىن جاقسى بىلەتىن قاليبەك جاق اشپاي قۇتىلعان ەدى. تەك ىشتەي «بۇنىمەن ءسوز تالاستىرىپ ءابۇيىر تاپپاسپىن. ءتىلىنىڭ قىشۋى قايتقاندا ءوزى قويار» دەپ سابىر تانىتقان. قاليبەك زايىبى سىندى ىشىندەگىسىن سىرتقا شىعارماسا دا تىلەۋى بيجامالمەن ءبىر. كوبىنە وزىمەن-ءوزى قالعاندا كوك كاستۇم-شالباردى قايتا كيەتىن كۇن تۋا ما دەپ ويلاي بەرەدى، ويلاي بەرەدى.

قاليبەك جاس كۇنىنەن گالستۋك تاعىپ، كاستۇم-شالبار كيىپ ۇيرەنگەن. ءومىر بويى مەكتەپتە سۋرەت پانىنەن ساباق بەرگەن اكەسى جارىقتىق ۋاليبەك تە سولاي كيىنەتىن. مۇعالىم بولىپ ەڭبەك ەتكەن اناسى دا سانقوي، كەربەز ادام ەدى. ءبىزدىڭ كەيىپكەر كىپ-كىشكەنتاي اۋىلدا تۋىپ وسسە دە، ءوزىن ينتەلليگەنت وتباسىنان شىققاندىعىن قاشان دا بىلدىرگىسى كەپ جۇرەتىن. ستۋدەنت كەزىندە كۋرستاس دوستارى بي كەشتەرى مەن كينوعا بارۋعا اۋەس بولسا، ول شىرتتاي كيىنىپ الىپ اپتاسىنا ەكى-ءۇش رەت تەاترعا باراتىن. ينستيتۋتىن اياقتاعاندا سول كەزدەگى ۇكىمەتتىڭ جولداماسىمەن قازاقستاننىڭ باتىسىنان جەتىسۋ جەرىنەن ءبىر-اق شىققان. وسى قارعالى قالاسىنىڭ فارفور ىدىس-اياقتارىن شىعاراتىن زاۋىتتاعى قىزۋ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتكەن-ءدى. كوبىنە ءوندىرىس ورىندارى شوعىرلانعان قارعالىدا ول كەزدە ءومىر قىز-قىز قايناپ تۇرۋشى ەدى. وسى جەردە قاليبەك بيجامالمەن تابىسىپ، شاڭىراق كوتەردى. تىم ۇياڭ تۇنىق كوزدەرى مولدىرەپ، كىسى بالاسىنا تۋرا قاراي المايتىن ۇيالشاق بويجەتكەندى ءبىر كورگەننەن ۇناتىپ ەدى. قازىر ويلاپ قاراسا، سودان بەرى قانشاما ۋاقىت ءوتتى. ەڭبەك جولىن باستاعان قارعالىسى ادام سەنگىسىز وزگەردى. ايەلى دە باسقا ادامعا اينالعان. جاساعان دوساەۆتار وتباسىنا جار دەگەندە جالعىز قىز بالا بەردى. جاسىنان العىر بولىپ وسكەن ارداعى اناسىنان گورى اكەسىنە جاقىن ءجۇردى. امال نەشىك اتام قازاق «قىز - جات جۇرتتىق» دەپ بەكەر ايتپاعان ەكەن. «قىز ون سەگىزگە كەلگەندە ماۋ تارتادى، اتا-اناعا جاۋ تارتادى» دەگەن كەشەگىدەن قالعان تاعى ءبىر ءسوز بار ەمەس پە؟ ارداق بوي تۇزەگەن شاقتا ونىڭ اتا-اناسىنا تامىر-تانىستارى اراسىندا «قۇدا بولايىق» دەپ قولقا سالعاندار از بولعان جوق. بىراق كومسومول قىزدى اكەسى ەشكىممەن ايتتىرمادى. بويجەتكەن ءوز جۇرەك قالاۋىمەن وسى قالاداعى ءبىر زاۋىتتا ينجەنەر بولىپ جۇمىس ىستەيتىن نەمىس جىگىتكە تۇرمىسقا شىقتى. توقسانىنشى جىلدىڭ باسىندا سابەت ۇكىمەتى قۇلاپ، اركىم ءوز اتامەكەنىنە ۇدەرە كوشە باستاعاندا قاليبەكتىڭ كۇيەۋ بالاسى مەن قىزى دا گەرمانياعا قونىس اۋدارۋعا بەل بايلادى. تابيعاتىنان سابىرلى اكە ءوزىن ارەڭ ۇستاپ قالىپ ەدى. قىزىنا دەگەن وكپە-نازىن بارىنشا جاسىرىپ باقتى. بيجامال «جارىعىم-اۋ، اكەڭ ەكەۋمىزدى تاستاپ قايدا باراسىڭ؟ باسپاعان جەر، بىلمەيتىن ەلدە نەڭ بار؟» دەپ كوزىنىڭ جاسىن توكتى. سول كەزدە «جالعىزىم-جالعىزىم دەپ بەتىنەن قاقپاي تىم ەركەلەتىپ جىبەرىپ ەڭ. ەندى مىنە، ءبىزدى تاستاپ كەتىپ بارادى. اكە بالانى وزىنەن يمەندىرىپ تاربيەلەۋشى ەدى. ەركىنە جىبەرىپ، تايراڭداتىپ ءوسىرىپ ەدىڭ، ۇشقان ۇياسىن قيىپ، ءبىر جامان نەمىستىڭ ارتىنان كەتتى» دەپ كۇيەۋىنە بار اشۋىن توككەن. قازىر ويلاپ قاراسا، قاليبەك قىزىنا بەكەر وكپەلەپتى. ءتىپتى، ەرتەرەك ەۋروپاعا كەتكەنى دە دۇرىس بولعان ەكەن. سابەت ۇكىمەتىمەن بىرگە ەلدەگى زاۋىتتار مەن فابريكالار جابىلدى. سوۆحوزدار مەن كولحوزدار دا تاراي باستادى. كەشە عانا داۋلەتى تاسىپ تۇرعان قارعالى جۇپىنى كۇيگە ءتۇستى. دۇكەندەردىڭ سورەلەرى بوسادى. شاما-شارقى بارلار وبلىس ورتالىعىنا، ەندى كەيبىرى الماتىعا قاراي كوشتى. جۇرت بازار جاعالاعان زامان كەلدى. ورتالىق جىلۋ جۇيەسى ىستەن شىعىپ، قالا اۋەلى جارىقسىز دا قالدى. ءجۇز مىڭعا جۋىق حالىقتى قوينىندا جىلىتقان قايران قارعالى بەينە ءبىر سوعىستان كەيىنگى جارالى شاھارعا اينالعان-دى. حالىق ىشۋگە اس تاپپاي قينالدى. ءبىر قورالى ءۇي شال-كەمپىردىڭ زەينەتاقىسىنا قاراعان شاقتا شەتەل اسقان جالعىز قىز قاليبەك پەن بيجامالعا قامقورشى. اي سايىن اقشا سالىپ تۇرادى. ءجيى-ءجيى حابارلاسادى. قىرسىق قىلعاندا قيراعان قالادا جالعىز قالعان اتا-اناعا سىيلانعان تەلەديدار مەن كوك كاستۇم-شالبار ۇرلاندى ەمەس پە.

جيىرما جىلدان اسا ىدىس-اياق سىرتىن بەزەندىرىپ كەلگەن سۋرەتشى قاليبەك بۇل كۇندە سول ءوزىنىڭ زاۋىتىندا كۇزەتشى. ءوندىرىسى توقتاپ قالعان مەكەمە جەكەمەنشىك قولىنا وتكەن. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، ەندى بۇل زاۋىت ديىرمەنگە اينالماقشى. بىراق، وعان قاليبەكتىڭ ۇمىتتەن گورى كۇدىگى باسىم. «ەەە، سوتسياليزم ەمەس، كوممۋنيزمدە ءومىر ءسۇرىپپىز عوي. ەندى ول زامان قايتا تۋا قويماس. باستىسى، جۇمىسىم بار. قاراۋىل تۇگىلى ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابا الماي، ساندالىپ جۇرگەن جۇرت قانشاما؟ وسىعان دا تاۋبە!» - دەپ جۇرەدى قاليبەك. سونداي تاۋبەشىل كۇندەردىڭ بىرىندە قاليبەكتىڭ جۇمىس تەلەفونى شىر ەتە ءتۇستى. ترۋبكانىڭ ارعى جاعىنداعى زور داۋىس ونىمەن اپىل-عۇپىل امانداسىپ، جوعالعان دۇنيە-مۇلكىنىڭ تابىلعانىن ايتىپ، پوليتسيا بولىمشەسىنە شۇعىل جەتۋىن تالاپ ەتتى. قۋانىشى قوينىنا سىيماعان قاليبەك قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنا لەزدە جەتىپ باردى. وتكەندە وزدەرىنەن ارىز الىپ كەتكەن جاس جىگىت ونى جىلى قارسى الدى.

– اعا، كەلىڭىز، جايعاسىڭىز، – دەپ ورىندىق ۇسىندى.

– ءسىز دوساەۆ قاليبەك ۋاليبەكوۆيچسىز عوي؟

– ءيا، ءيا.

– جەكە كۋالىگىڭىزدى بەرسەڭىز.

– مىنەكەيىڭىز.

قۇجاتتى مۇقيات قاراپ شىققان پوليتسەي قاسىنداعى سەرجانتقا:

– بەرىك، ۇستىڭگى ەتاجداعى 217-كابينەتتەن بارلىق زاتتاردى الىپ كەل، – دەپ بۇيىردى. ءCۇت ءپىسىرىم ۋاقىتتان كەيىن قاسىندا تاعى ءبىر پوليتسەي بار الگى سەرجانت ارتىنىپ-تارتىنىپ كەلدى. ەكى سەرجانتقا «بوسسىڭدار» دەگەندەي يشارا بىلدىرگەن جاس لەيتەنانت شىرەنە تەمەكىسىن تۇتاتىپ:

– مىنە، جوعالعان زاتتارىڭىزدى تاپتىق. تانىپ تۇرسىز با؟ مىنا قاعازعا قول قويىپ، الىپ كەتۋىڭىزگە بولادى. قىلمىسكەر ۇستالدى. تو ەست كۇدىكتى. سوت بولعاندا كاك پوتەرپەۆشي ءسىزدى شاقىرامىز. اعاسى، كەلىڭىز مىنا جەرگە، قول قويىڭىز، – دەدى پوليتسەي اسىقتىرىپ. ۇلكەن ۇستەل ۇستىنەن كوز الماعان كۇيى قاليبەك:

–قۇداي-اۋ، بۇل مەنىڭ زاتتارىم ەمەس قوي. توچنو مەنىكى ەمەس، – دەپ كوزى باجىرايا لەيتەناتقا قارادى.

– قالاي سىزدىكى ەمەس؟ ۆوت سپيسوك كوتورىي ۆى منە دالي. تسۆەتنوي تەلەۆيزور، كوك كاستۇم-شالبار، ءبىر پالاس پەن كىلەم، ۇتىك، ماگنيتوفون، پەردە، ايەلىڭىزدىڭ ءتۋفليى، كويلەگى، قابىرعاعا ىلەتىن ساعات. ءتىپتى، كىر جۋاتىن شىلاپشىندارىڭىزعا دەيىن تاپتىق قوي. مىنە!

– قايداعى ۇتىك، ساعات، شىلاپشىندى ايتىپ كەتتىڭىز؟ ءاي، ءبىزدىڭ قاتىننىڭ دا قوسىپ-قوسىپ قويعانى عوي، – دەي جازداپ قاليبەك ءتىلىن تىستەپ ۇلگەردى.

– سوندا ءسىز وتىرىك ايتتىڭىز با؟ - باعانادان بەرى ءوزىن بارىنشا سىپايى ۇستاعان پوليتسەي شۇيلىگە ءتۇستى.

– جوعا، و نە دەگەنىڭىز. تەلەديدار، كاستۇم-شالبار، كىلەم مەن پالاستىڭ ۇرلانعانى راس.

– ەندى كوز الدىڭىزدا تەلەديدار، كاستۇم-شالبار، كىلەم مەن پالاس جانە باسقا دا كاكۇر-شۇكىرىڭىز تۇر ەمەس پە؟ بۇل جولى قۇزىرلى مەكەمە وكىلى جاقتىرماي سويلەدى.

– ءىنىم، كورىپ تۇرمىن. تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، بۇل مەنىڭ زاتتارىم ەمەس. بۇنى ءوزى قايدان الدىڭدار؟ جوعالعان دۇنيە جوعالىپ، قۇرىپ كەتسىنشى. سەندەر ءوزى جازىقسىز ادامدى سوتتاماقسىڭدار ما؟ بۇل زاتتار مەنىكى ەمەس. قايتالاپ ايتامىن. سوندىقتان دا المايمىن. سوتتارىڭا شاقىرساڭدار دا بارمايمىن، – دەپ سوزىنەن اينىمايتىن ءتۇر كورسەتە، ءار ءسوزىن نىقتاپ ايتتى.

– سەرجانت! – دەپ اقىردى لەيتەنانت. باعاناعىلاردىڭ ءبىرى لەزدە القىن-جۇلقىن كابينەتكە كىرىپ كەلدى. – ستارلەي تالگيندى شاقىرشى تەزدەتىپ!

وسىلايشا شۇعىل بۇيرىق بەرگەن وفيتسەر كوزىن الايتا قاليبەككە ءبىر قارادى دا تاعى دا تەمەكى تۇتاتتى.

– كوپ كەشىكپەي كابينەتكە تورتباق دەنەلى، ەكى قۇلاعى بىردەي سىنعان، اشاڭ ءجۇزدى جىگىت كىردى.

– نە بولدى، مارا؟ – دەپ سۇراۋسىز ۇستەلدەگى تەمەكىنىڭ قورابىنان ءبىر تالىن الىپ، ول دا ەزۋىنە قىستىرىپ، توردەگى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە ەركىنسي جايعاستى. قاليبەكتى ەلەگەن دە جوق.

– تالگين، – دەدى كوپ كەشىكپەي لەيتەنانت ارىپتەسىنە ءتىل قاتىپ: – سەندەر وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا سەرينىي كراجاعا قاتىستى ۋچەتتا تۇرعانداردىڭ، سوتتالعانداردىڭ ۇيلەرىنە تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، مىنا تەلەديداردى، كيىم-كەشەكتەردى تاركىلەپ ەدىڭدەر عوي. اناۋ ء«يا» دەگەندەي باسىن يزەدى.

– الدىڭدا تۇرعان كىسى پاتەرى تونالعان پوتەرپەۆشيلاردىڭ ءبىرى. مىنا زاتتار مەنىكى ەمەس دەيدى. جازىقسىز جانداردى سوتتاماقپىسىڭدار دەي مە؟ ۆووبششەم، اڭگىمەسى كوپ بولىپ كەتتى.

قاليبەككە وزىنەن الدەقايدا جاسى كىشى ەكى جىگىتتىڭ ءسوز ءلامى مەن وزدەرىن ۇستاۋى جيىركەنىشتى كورىندى. بىردەڭە ايتپاق بولىپ وقتالىپ ەدى، ەكىنشىسى:

– دەيستۆيتەلنو بۇل كىسىنىكى ەمەس شىعار؟ – دەپ قاليبەككە بۇرىلدى. مىنانىڭ ءجونى ءتۇزۋ ەكەن دەگەن ويمەن قاليبەك قۋانا:

– ءيا، دەيستۆيتەلنو مەنىكى ەمەس. دۇرىس ايتاسىڭ، ءىنىم. سونى مىنا دوسىڭا تۇسىندىرە المادىم. راس، تەلەديدار ۇرلانعان، بىراق، مىناۋ مەنىكى ەمەس. كاستۇم-شالبارىمدى دا ۇرلاعان. ماعان كورسەتىپ وتىرعاندارىڭ قارا ءتۇستى. مەنىكى كوك بولاتىن، – دەپ اقتارىلا سويلەدى.

لەيتەنانت شىداي الماي كەتتى: «تالگين، كوردىڭ بە؟ كەشەگى كوممۋنيست قوي مىناۋ. چەستنىي! اعا، ءتۇسىنىڭىزشى، – دەدى دە قاليبەككە تاياپ كەلىپ، – كاكايا رازنيتسا؟ بۇل دا تەلەديدار. كاستۇمىڭىز كوك پە، قارا ما، ءبارىبىر ەمەس پە؟ باستىسى، جوعىڭىزدىڭ ورنىن تولتىرىپ تۇرمىز عوي». قاليبەك «ماعان ەشنارسە كەرەك ەمەس» دەگەندەي تاڭدايىن قاعىپ، باسىن شايقاۋمەن بولدى.

– برات، – دەدى ءبىر كەزدە پاگونىندا ءۇش كىشكەنتاي جۇلدىزى بار پوليتسەي، – پيونەر ەمەسسىز عوي. جازىقسىز ادامدى ەشكىم دە سوتتامايدى. ءبىز بۇل كاكۇر-شۇكىرلەردى بۇرىن سوتتالعانداردىڭ جاسىرعان جەرلەرىنەن العانبىز. مۇمكىن ولار سىزدەن ۇرلاعاندارىن ۋجە ساتىپ جىبەردى. سىزگە قايتا پوۆەزلو. بىزدەن بوس قايتايىن دەپ وتىرعان جوقسىز. قازاقپىز عوي. ءبىزدى ءتۇسىنىڭىزشى. بىزدەي باۋىرلارىڭىز بار شىعار. بىزگە دە دەلونى جابۋ كەرەك. قول قويىڭىز دا مىنا كاستۇم-شالبارىڭىزدى كيىپ، تەلەۆيزورىڭىزدى قولتىقتاپ، ۇيىڭىزگە قايتىڭىز. ي ۆسە! بازار وكونچەن.

قاليبەك بۇل سوزدەردى ەستىمەگەن ادامداي ورنىنان تۇرىپ، جينالا باستادى. امالى تاۋسىلعان قوس پوليتسەيدىڭ دەگبىرلەرى قاشتى. وسى كەزدە:

– قۇداي-اۋ، مىنانىڭ ءبارى ماڭداي تەرىممەن تاپقان دۇنيەم عوي. اينالايىندار-اۋ، راقمەت سەندەرگە! – دەگەن بيجامالدىڭ داۋسى ەستىلدى. قاليبەك «بۇل قاتىن قايدان ساپ ەتىپ كەلە قالدى دەپ ايەلىن جاڭادان كورگەندەي، تاڭىرقاي، اياعىنان باستاپ باسىنا دەيىن كوزىمەن ءسۇزىپ شىقتى. بيجامال بۇعان دەيىن بۇل كابينەتتە ايتىلعان اڭگىمەدەن حاباردار بولسا كەرەك. ەكى جىگىتكە ءۇستى-ۇستىنە العىس جاۋدىرىپ، ۇستەل ۇستىندەگى زاتتاردى اينىلشىقتاي باستادى. كوكتەن ىزدەگەندەرى جەردەن تابىلعانداي قۋانعان پوليتسەيدىڭ ءبىرى بيجامالعا قاعازىنا قولىن قويدىرىپ تا ۇلگەردى. ايەلىنىڭ سىرى وزىنە وتە-موتە تانىس قاليبەك ءلام دەپ اۋىز اشپادى. ء«اي، اكەڭنىڭ، ناعىز ءارتىستىڭ ءوزى ەكەن. بەسىكتەن بەلى شىقپاعان مىنالارىڭ دا وڭىپ تۇرعان جوق. قانداي كەرەمەت قويىلىم قويدى، ءا؟» دەپ ىشتەي قاتىنى مەن ەكى پوليتسەيدى سىباپ-سىباپ الدى دا، تىسقا شىعىپ كەتتى. بۇل كابينەتتەن كەتىسىمەن قۇلاعى مىجىق پوليتسەي: «جەڭەشە، اعام بۇل زاتتار بىزدىكى ەمەس دەپ بايەك قاعىپ ەدى. اۋەلى ءبىزدى قورقىتتى دا. ءسىزدىڭ ءبىر اۋىز سوزىڭىزگە قارسى شىقپايدى ەكەن. ارىستانىڭىزدى قالاي درەسسيروۆات ەتىپ تاستاعانسىز؟

بيجامالدىڭ كەلىسىمەن شارۋاسى شەشىلگەن پوليتسەي ءماز-مەيرام بوپ، قاليبەكتى سىرتىنان مازاقتاۋعا كوشتى. بالاسىنداي بولاتىن جاس جىگىتكە:

– قاينىم-اۋ، اعاڭنىڭ كوزى ناشار كورەتىن ەدى. سودان شاتاسقان-اۋ، – دەپ بيجامال ءسوز تاپقانداي وزىنە-ءوزى ريزا بولىپ، داۋسىن سوزا جىميدى. بيجامال پوليتسيا بولىمىندە كوپ اينالعان جوق. داڭعىرلاپ ءجۇرىپ پوليتسەيلەرگە قولقا سالىپ، سولاردىڭ ماشىنەسىمەن ولجالى بولىپ قايتتى. ۇيىنە كەلسە، كۇيەۋى جاتىپ قالعان ەكەن. پاتەرگە كىرگەن بويدا:

– ءاي، جاسىق نەمە. مەن بولماسام، قۇر قول كەلەدى ەكەنسىڭ. مەنىڭ قايتا تەرگەۋشىگە زۆونداي سالعانىم دۇرىس بولىپتى. قوراعا كىرىپ تۇرعان مالدىڭ باسىنان تەبەتىن اپەندىم-اي. اسىپ-تاسىعان داۋلەتىڭ بولسا، ءبىرسارى. نەمەنەڭە جەتىسىپ تۋراشىل، شىنشىل بولاسىڭ؟ تال تۇستە ءۇيىڭدى توناپ كەتتى. قازىرگى زاماندا جۇلىپ جەمەسەڭ، سەن بىرەۋدىڭ اۋزىندا كەتەسىڭ. مەنى تاستاپ، تايىپ تۇرعانىڭ قاي ساسقانىڭ؟ – دەپ ارىنى بارعان سايىن كۇشەيە ءتۇستى. قاليبەك: ء«اي، ءۇنىڭدى ءوشىرشى بولدى. جوعالعانىڭ تابىلدى عوي. مول بايلىققا كەنەلۋىڭمەن قۇتتىقتايمىن، – دەدى جاي جاتپاي، شىمشي سويلەپ.

– ە، بۇنىڭ ءۇنى ۇيدە عانا شىعادى. ماعان عانا قوجايىن. مول بايلىق دەپ كەكەتكەنىڭە بولايىن. جات ءسويتىپ ەكى بۇكتەتىلىپ. جاس بالاداي رەنجىگەن ءتۇرىن قاراشى. تاماعىن دا ىشپەپتى. مەن بۇعان تاماق جاساپ قويسام.

قاليبەك بۇل جولى جاۋاپ قاتقان جوق. ال زايىبىنىڭ اۋزى تىنىم تاپپاي، الىپ كەلگەن دۇنيەسىن جيناستىرا ءجۇرىپ، سويلەي بەردى، سويلەي بەردى...

بۇل وقيعادان كەيىن بيجامالدىڭ كۇيەۋىنە ماڭداي تەرىسى ءبىر اپتاداي جيىرىلىپ ءجۇردى. قاليبەك تە جارىنا سالقىن تارتقانداي بولىپ ەدى. قاشانعى قاباقتارىن شىتىپ ءجۇرسىن، كۇندەر وتە ەرلى-زايىپتىلار ۇيرەنشىكتى ومىرلەرىنە ورالدى. ادەتتەگىدەي شۇيىركەلەسىپ شاي ىشەدى. بيجامال كوبىنە-كوپ تەلەديدار الدىندا ۋاقىت وتكىزەدى. قاليبەك گازەت-جۋرنال اقتارادى. ءبىراز ۋاقىت اۋلاعا شىعىپ، كورشىلەرىمەن شاحمات ويناپ كەلەدى. دوساەۆتار وتباسى پوليتسيا بولىمشەسىنەن «ولجالى» قايتقالى ارادا ءۇش اي ۋاقىت تا ءوتتى. ايەلى شكافىنا الگى كوك ءتۇستى بولىپ جوعالىپ، قارا ءتۇستى بولىپ ورالعان كاستۇم-شالباردى ۇتىكتەپ قويعانىمەن بۇل ءبىر رەت تە كيگەن ەمەس. العاش تەرگەۋشىنىڭ كابينەتىندە كورگەندە ىشتەي «دۆۋحپورتنىي جاقسى كاستۇم-شالبار ەكەن. اشىق ءتۇستى كويلەك كيىپ، قىزىل گالۋستىك تاقساڭ قاتىپ كەتەدى» – دەپ قىزىققان. بىراق، ۇيات پەن ۇرەي سەزىمى بويىن قاتار بيلەپ، بىرەۋدىڭ زاتىن المايمىن دەپ ەكى پوليتسەيدىڭ اشۋىن كەلتىرىپ ەدى عوي. العاشىندا بۇل جاڭا كيىمدى ءپرينتسيپتى تۇردە كيمەۋگە بەكىنگەن. بيجامال ەكەۋىنىڭ اراسىندا بەيبىتشىلىك ورناعاندا ءوز ويىنان ايني باستادى. اقىرى ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، بۇگىن كيىپ شىقتى. تويعا باراتىنداي بوپ كيىنۋگە سەبەپ تە جوق ەمەس. ارداعى گەرمانيانىڭ درەزدەن قالاسىنان سالەمدەمە سالىپ جىبەرىپتى. دوساەۆتار ءۇشىن قىزىنىڭ سالەم-ساۋقاتى جەتكەن كۇن مەيرام ەمەي نەمەنە؟! قاليبەك پوشتاعا كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ اراسىمەن ەمەس، ءسال ۇزاقتاۋ بولسا دا ورتالىق كوشەمەن بارۋدى ءجون سانادى. كۇزگى اسپان اشىق بولعانىمەن ازداپ سوققان جەلدە ىزعار بار. «قايران، قارعالىم-اي، كەشەگى ءسان-سالتاناتتى كۇيىڭدى ەسكە تۇسىرەتىن جالعىز كوشەڭ وسى عوي»، – دەيدى قاليبەك ىشتەي ماڭايىن زەر سالا شولىپ. ءبىرىنشى مامىر كۇنى وسى سوۆەتسكي كوشەسىنىڭ بويىمەن قارعالىنىڭ ۇلكەن-كىشىسى بار شەپ قۇرىپ، قىزىلدى-جاسىل كيىنىپ، شەرۋگە شىعۋشى ەدى. ءبىر كەزدە كوزىنە قاراۋسىز قالعان لەنيننىڭ ەسكەرتكىشى ءتۇستى. كوسەمنىڭ قاسقا باسىنا ساڭعىپ، ۇشىپ-قونىپ جۇرگەن تورعايلاردى تاس لاقتىرىپ، ۇركىتۋگە وقتالدى دا سىرت كوزگە بۇل قىلىعىم جاس بالانىڭ ارەكەتىندەي كورىنەر دەپ، ءوز جونىمەن كەتە بەردى. تاس مۇسىنىنەن ۇزاعانشا ءيليچتىڭ قازىرگى جاعدايى كوڭىلىن قۇلازىتىپ جىبەردى. پوشتاعا تاياۋ جەردەگى جايما بازارعا جەتكەندە ەڭسەسى ودان ءارى باسىلا ءتۇستى. بۇندا ساۋداگەردىڭ دە، ساتىپ الۋشىنىڭ دا ءتۇر-ءتۇرىن كەزدەستىرەسىز. بوس بانكى، ەسكى كىتاپ، ينە-جىپكە دەيىن ساتقان زەينەتكەرلەر. قالاعا جاقىن اۋىلداردان كەپ ەت پەن بالىق، كوكونىس ساتاتىندار دا بار. كوزگە كوبىنە جۇپىنى جاندار تۇسكەسىن بە، بۇل جابايى بازار ونسىز دا اجارى قاشقان قالانى تىپتەن سۇرىقسىزداندىرىپ جىبەرگەن. ءار قادامىن ماڭعازدانا ساناپ باسىپ كەلە جاتقان قاليبەك بۇل ماڭنان تەز ءوتىپ كەتۋگە اسىقتى. بۇگىنگى مەرەكەلى كۇنىن وسىنداعى ساپىرىلىسقان جۇرت ويران-توپىرىن شىعاراتىن سياقتى كورىندى. قالىڭ ءنوپىردىڭ ورتاسىنان شىعا بەرگەندە بىرەۋ تۋ سىرتىنان: ء«اي، توقتا!» دەدى بۇيىرا. قارا كاستۇم-شالبار كيگەن ەركەك ول ءسوزدى ەستىگەنىمەن ەلەگەن جوق. «ماعان دەيسىڭ بە» دەگەن سىڭايمەن ءوز جولىمەن جۇرە بەردى. ايتسە دە، الگى ايەلدىڭ داۋسى قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن ءبىر-اق شىقتى.

 – توقتا دەگەندە توقتامايسىڭ با؟ زىتىپ بارادى عوي. مىنا ۇستىڭدەگىڭدى شەش. ۇرى! – دەپ ايعاي سالدى. قاليبەك ەكى قولىن بۇيىرىنە تاياپ، تۇزداي كوزىنەن وت شاشىپ تۇرعان دەمبەلشەڭ اق سارى كەلىنشەكتى كورگەندە اۋزىنا ءسوز ىلىكپەي، ساسقالاقتاپ قالدى.

– تۇرىڭىزگە قاراسام، ينتەلليگەنتنىي ادامسىز. قىلعانىڭىز – ۇرلىق. شەشىڭىز ۇستىڭىزدەگى كيىمدى! – دەدى تاعى دا داۋسىن كوتەرىپ الگى ايەل.

– قارىنداسىم، قوي. كىمدى ۇرى دەپ تۇرسىڭ؟ ۇستىمدەگى كيىم وزىمدىكى، – دەدى اقتالا. ءسوزىنىڭ سەنىمسىز شىققانىن سەزىپ، مازاسى كەتە باستادى. جان-جاعىنا كوز سالىپ ەدى جايما بازار جۇرتى كوك دولى قاتىن ەكەۋىن قورشاپ الىپتى. بارلىعى بۇنى جازعىرا قاراپ تۇرعان سياقتى.

– ءما، وزىڭدىكى، – دەدى ايەل ساۋساعىن شوشايتىپ، – سەنىكى بولسا، ايتشى، قايدان الدىڭ؟ بۇل كاستۇم-شالباردى قايىنبيكەم كۇيەۋىمە الماتىدان ساتىپ الىپ بەرگەن. مەن جۋىپ ءىلىپ قوعان بولاتىنمىن. سەن اۋلاعا كىرىپ تۇرىپ، ۇرلاپ اكەتكەنسىڭ.

– مەن بۇل كاستۇم-شالباردى پوليتسيادان العانمىن.

– پوليتسيادان؟

– ...

– نەمەنە؟ پوليتسيا كيىم-كەشەك ساتاتىن دۇكەن بولعان با؟ «ساسقان ۇيرەك ارتىمەن

جۇزەدى» دەۋشى ەدى. بۇل قاي ساسقانىڭ؟ مىنا ۇرلىقشى وتىرىكتى دە قيسىندىرىپ ايتا المايدى عوي. ۇستالعان جەرىڭ وسى ما، بالەم؟

ايەل قاتۋلانا ءتۇستى.

مازاسى قاشقان قاليبەك بارلىعىن باسىنان بايانداپ بەرۋگە وقتالدى. الايدا، تۇتىعىپ، سويلەي الماي قينالدى.

– ەي، قاتىن، بۇكىل كوشەنى باسىڭا كوتەرىپ نە بولىپ قالدى؟ – دەپ قاستارىنا زور دەنەلى ەركەك كەلگەندە، قاليبەكتىڭ بەرەكەسى كەتتى. جاسى وزىنەن كىشى، قولىندا ءداۋ بالتاسى بار جىگىت اعاسىن كورگەندە شوشىپ، ارتقا قاراي ءبىر-ەكى قادام قالاي شەگىنىپ كەتكەنىن دە اڭعارماي قالدى.

– ءما، مىنا كىسى ەت شاباتىن رۋبچيك جاناتتىڭ كاستۇم-شالبارىن ۇرلاعان ەكەن عوي، – دەگەن ايەل ادامنىڭ داۋىسى ەستىلدى كوپ ىشىنەن.

– ەمۋ نە پوۆەزلو، – دەدى ەندى بىرەۋى داۋىستاپ.

قولىندا بالتاسى بار كۇجىرەيگەن ءداۋ قارا كوزىن الايتا قاليبەككە ءبىر قارادى دا، ايەلىنە بۇرىلىپ:

– رىسكۇل، تاپا-تال تۇستە ەلدى دۇرلىكتىردىڭ عوي. ۇرلانعان مەنىڭ كاستۇم-شالبارىمنىڭ ءتۇسى كوك ەمەس پە ەدى. كوزىڭدى اشىپ قاراساڭشى. قاليبەككە جاق اشپاي، ەركەك ايەلىنە قولىن ءبىر سىلتەدى دە كەلگەن جاعىنا قاراي بۇرىلدى.

 – «ۋف» – دەپ، دەمىن سىرتىنا جىبەرگەن قاليبەك ەت شاباتىن ەركەككە مەنىڭ دە كاستۇم-شالبارىم كوك بولاتىن دەي جازدادى. وسىندايدا اۋزىنا وڭتايلى ءسوز ىلىكپەيتىنىنە جىنى ۇستادى. «مەنىڭ دە كاستۇم-شالبارىم كوك بولاتىن، مەنىڭ دە كاستۇم-شالبارىم كوك بولاتىن». ءدال وسىلاي جەر-جاھانعا جار سالىپ، ايعاي سالعىسى كەلدى. ال باعانادان بەرى قاليبەكتىڭ بەتىنەن العان دولى قاتىن «كەشىرىڭىز» دەمەستەن، جۇلقىنىپ، كۇيەۋىنىڭ سوڭىنان ىلەستى. ءبىر قىزىقتى كۇتىپ، تاماشانىڭ بولماي قالعانىنا نالىعان كوپشىلىك اياقتارىن ءىلبي باسىپ، امالسىز تارقاي باستادى. جۇرەگى ورنىنا تۇسكەن قاليبەك تە بۇل جەردەن كەتۋگە اسىقتى. ء«اپ، بالەم، ەندى بۇل قۇرىپ قالعىر كاستۇم-شالباردى كيسەم، وڭباي كەتەيىن. بۇنىڭ ءبارى قاتىننىڭ كەسىرى». لەزدە پوشتاعا ەرتەڭ بارۋدى ۇيعارعان قاليبەك بيجامالدى ىشتەي بوقتاپ، ۇيىنە قاراي زىتتى.  

قانات تىلەۋحان

Abai.kz