ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحان (1866-1937) قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستە الداسپانى بولعان اياۋلى تۇلعا. بۇرىنعى سەمەي (قازىرگى شىعىس قازاقستان) وبلىسى، قارقارالى ۋەزىندە دۇنيەگە كەلگەن اردا ازامات 71 جاسىندا كەڭەس قوعامىنىڭ ەڭ ءبىر قاسىرەتتى «حالىق جاۋى» دەگەن جالعان جالاسىمەن ماسكەۋ قالاسىندا مەرت بولدى.  

اسا كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءا.بوكەيحانوۆ  XX عاسىردىڭ باس كەزىندە قازاق دالاسىندا كەڭىنەن قانات جايعان ۇلت-ازاتتىق «الاش» قوزعالىسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە جەتەكشىسى، الاشوردا ۇلتتىق اۆتونومياسى حالىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولدى.  «الاش» قوزعالىسى جەتەكشىسىنىڭ ءىس-قيمىلى مەن رولىنە زامانداسى قوشمۇحاممەد كەمەڭگەرۇلى  1920 جىلى جازعان «قازاق تاريحىنان» دەپ اتالاتىن تاريحي وچەركىندە: «ۇكiمەتتiڭ قارا قۋعىن جاساعان كۇندەرiندە ايداۋىنا دا، اباقتىسىنا دا شىداپ، ەل ءۇشiن باسىن قۇربان قىلعان ات توبەلiندەي عانا ازامات توبى بولدى. بۇل توپتى باۋلىعان – ءاليحان»، – دەپ جازدى.

ءاليحان ءومىر سۇرگەن كەزەڭدە پاتشا بيلىگى ۇدايى جۇرگىزىپ وتىرعان  وتارشىلدىق ساياساتى سالدارىنان قازاق حالقى عاسىرلار بويعى قالىپتاسقان كوشپەندىلەردىڭ ءداستۇرلى رۋلىق-قاۋىمدىق قاتىناستارىنان، جەرىنەن دە، ءتىپتى ونى پايدالانۋ قۇقىنان دا ايىرىلدى. پاتشالىق رەسەيدىڭ وتارشىلدىق ساياساتى كۇشەيىپ، حاندىق بيلىكتىڭ بايىرعى قۇرىلىمدارى جويىلىپ، قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە جانە ونىڭ ءوز جەرىندە دەربەس حالىق رەتىندە ءومىر سۇرۋىنە قاتەر ءتوندى. وتارلاۋشى ەلدىڭ وزبىر ساياساتىن جاستايىنان كورىپ، ءتۇيسىنىپ وسكەن ءاليحاننىڭ بويىندا وتارشىل بيلىككە عانا ەمەس، جان الىپ، جان بەرىسپەي-اق وتارلىق قامىتتى كيۋگە ءماجبۇر ەتكەن ءوز حالقىنىڭ  بەيعامدىعى، سالت-ساناسى، تۇرمىس-تىرشىلىگى، شارۋاشىلىعى تۋرالى سىنشىل كوزقاراسى دا ەرتە قالىپتاستى.

كوپ قىرلى تالانت يەسى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ جازبا مۇرالارى از ەمەس، الايدا سولاردىڭ ىشىندە، ءبىزدىڭ نازارىمىزدى ەرەكشە اۋدارعان ءبىر شوعىرى قاناتتى سوزدەرى دەپ ايتۋعا بولادى. بار ءومىرى حالىق قامىن ويلاۋمەن قايراتكەردىڭ قاناتتى سوزدەرىندەگى تاۋەلسىزدىك تاعىلىمى ءبىزدىڭ نازارىمىزدى ەرەكشە اۋدارتتى. وتكەن عاسىردىڭ باس كەزىندە حالقىمىزدىڭ سان الۋان پروبلەمالارى بولعان شىعار، الايدا ەڭ باستىسى بوستاندىق جولىنداعى كۇرەس ەدى. ۇلتتىڭ قامىن ويلاپ، باسىن بايگەگە تىگىپ كۇرەسكەن ازاماتتىڭ ءار كەزدەرى، ءار جىلدارى ايتقان قاناتتى قاعيداتتارىنىڭ دا بۇگىنگى جاس ۇرپاق ءۇشىن، تاۋەلسىز قازاق ەلى ءۇشىن بەرەر عيبراتى مول دەپ ويلايمىز. ءبىلىم كەنىشى مول، كورگەن-بىلگەنى، وقىعان-توقىعانى كوپ ءاليحان اعانىڭ كەيىنگى ۇرپاققا قالدىرعان قاناتتى سوزدەرىنىڭ تاقىرىبى ءار الۋان. بۇگىنگى ماقساتىمىز قايراتكەر تۇلعانىڭ ەل، جەر، ءتىل تاعدىرى جايىنداعى تولعانىستارى، ازاتتىق، بوستاندىق، تەڭدىك، تاۋەلسىزدىك جايىنداعى تەبىرەنىستەرى توڭىرەگىندە عانا وي ساباقتاعاندى ءجون دەپ تاپتىق.

ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ: «بوستاندىققا اپاراتىن جالعىز جول – ۇلتتىق ىنتىماق قانا»،-دەگەن  پىكىرىنە تەرەڭ ءۇڭىلىپ كورەلىك. حح عاسىردىڭ باسىندا قاي جولمەن جۇرەرىن بىلمەي اڭىراپ تۇرعان قازاق حالقىن بوستاندىققا اپاراتىن ءبىر جول ىنتىماق ەدى، ال ەندى ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ جيىرما بەس جىلدىعىن تويلاپ جاتقان بۇگىنگى ازات زاماندا دا ىنتىماق كەرەك. ەكى جارىم عاسىرعا جۋىق بوداندىق قامىتىن كيگەن حالقىنىڭ بوستاندىق جولىنداعى ۇلت كوشباسشىسى، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.نازارباەۆتىڭ «ەل بىرلىگى – ەڭ اسىل قاسيەت» دەگەن دانالىق سوزدەرىنىڭ رۋحاني ۇندەستىگى ىنتىماقتىڭ قانداي رول اتقاراتىنىن ايعاقتاپ تۇر.

         «ەلدىڭ تۇرمىسىن، ءتىلىن، مىنەزىن بىلمەگەن كىسى كوش باسىن دا الىپ جۇرە المايدى»،-دەگەن وي ايتادى ءا.بوكەيحانوۆ. ءاليحان عۇمىر كەشكەن ءحىح عاسىردا قازاق قازاق بيلىگى تولىق كۇيرەدى، سوڭعى حاندارىمىزدىڭ ءبىرى جاڭگىر قۇپيا جاعدايدا، ال ات ۇستىندە ون جىلعا جۋىق ارىستانداي ارپالىسقان كەنەسارى حان باۋىرلاس قىرعىز ماناپتارىنىڭ قولىنان قاپيادا مەرت بولدى. حاكىم ابايدى كۇيىندىرەتىن «باس-باسىنا بي بولعان وڭكەي قيقىم، مىنەكەي العان جوق پا ەلدىڭ سيقىن»،-دەگەن جاعدايعا جەتتىك. حح عاسىردىڭ باس كەزىندە، كەڭ بايتاق قازاق دالاسىن ءدۇر سىلكىندىرگەن 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەن كەيىن ازداعان ءۇمىت وتى وياندى، «ويان، قازاق» دەپ اتوي سالعان الاش ارداقتىلارى پارتيا قۇرىپ، ۇكىمەت ورناتتى. ءاليحان بوكەيحانوۆ سىندى تۇلعانى كوشباسشى دەپ تانىدى. اتاقتى سۇلتانماحمۇت اقىننىڭ «تانىستىرۋ» اتتى پوەماسىنداعى كەلەسى ءبىر جىر جولدارىنا نازار اۋدارىپ كورەيىك:

ەشكىمنىڭ اليحانعا بار ما ءسوزى،

دەمەيدى قانداي قازاق ونى وڭ كوزى.

سەمەي تۇرسىن، جەتى وبلىس بار قازاقتان،

تالاسسىز جەكە-دارا تۇر عوي ءوزى.

ەلى ءۇشىن قۇرباندىققا جانىن بەرگەن،

بيت، بۇرگە، قاندالاعا قانىن بەرگەن.

ۇرىداي ساسىق اۋا، تەمىرلى ۇيدە،

زارىعىپ الاش ءۇشىن بەينەت كورگەن.

وكىنىشكە وراي قازاق ەلى شىنايى بوستاندىققا جەتە المادى، «بۇل بوستاندىق بىزگە كوكتەن كەلگەن جوق» دەپ ۇرانداتقان كەدەي اقىنى ءسابيت مۇقانوۆ ۇمىتتەرى اقتالمادى.

قازاقتى اركىم بيلەيتىن زامان ورنادى، ەڭ باستىسى ۇلتقا جانى اشىمايتىنداردىڭ بيلىك باسىنا كەلۋى سان الۋان قاسىرەتتەرگە الىپ كەلدى. پولياك س.س.پەستكوۆسكي، گرۋزين ۆ.ي.نەيناشيۆيلي، ەۆرەي ف.ي.گولوششەكين، ارميان ل.ي.ميرزويانداردىڭ 1920-1937 جىلدار ارالىعىندا بيلىك باسىنا كەلۋى وسىنىڭ ايعاعى. ەلى ءۇشىن قۇرباندىققا باسىن شالعان، جارتى ءومىرى بيت، بۇرگەگە تالانىپ، تۇرمەدە وتىرعان، تۋعان ەلىنەن جىراقتا، ءۇي قاماقتا عۇمىر كەشكەن اياۋلى جاننىڭ ۇلى ارمانى كەش تە بولسا ورىندالدى.

ء«وز كۇشىنە سەنبەگەن حالىق تا، ادام دا ەشقاشان ءومىر بايگەسىن الا المايدى». ءوز حالقىنىڭ ءومىر تەپكىسى مەن وكسىگىن كوپ كورگەن جاعداياتىن جان دۇنيەسىمەن تۇسىنگەن بوكەيحانوۆ وسىلاي دەيدى. قازاق حالقى ازاتتىق ءۇشىن سان رەت ارپالىستى، ءومىر بايگەسىندە سان رەت ەسە جىبەردى. «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەگەن اقيقات جاي ايتىلماعان، ەرتەرەك وت قارۋعا قول جەتكىزگەن، از حالىقتاردىڭ السىزدىگىن پايدالانىپ ويىنا كەلگەنىن ىستەگەن يمپەريالىق پيعىلداعى كورشىلەرىمىز ەشتەڭەدەن تارتىنبادى. ءتىپتى ساعان «تەڭدىك» اپەردىم دەپ تەپسىنگەن كەزى دە بولدى، «تەڭدىك» تىم قىمباتقا ءتۇستى، ميلليونداعان قازاق اشتىق، تاركىلەۋ، كۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولدى. بۇل قاسىرەتتىڭ دەنى ءا.بوكەيحانوۆ سىندى قايراتكەر تۇلعانىڭ كوز الدىندا ءوتتى، ءوزى دە سول جولدا قۇربان بولدى. تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن حالقىمىزدىڭ ەندى وكىنىپ قالماعانى ابزال، بوداندىق قامىتىن سىلكىپ تاستاپ تاريح ارەناسىنا شىققان قازاق حالقى كۇش قۋاتى مەن اقىل پاراساتىنا نىق سەنىپ، ءومىر بايگەسىنىڭ العى ساپىندا تۇرۋعا حاقىسى بار. ەلباسى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان «ماڭگىلىك ەل» بولۋ يدەياسى، دامىعان وتىز ەلدىڭ ساپىندا بولۋدى مۇرات تۇتقان عاجايىپ يدەيالارىن جۇزەگە اسىراتىن كەزەڭدە تۇرمىز، بوستاندىق جولىندا سان رەت ەسەسى كەتكەن حالىقتىڭ ەڭسەسىن تىكتەيتىن كەزى كەلدى.

«جەر تاعدىرى – ەل تاعدىرى»، - سان رەت ايتىلعان اقيقات. ءا.بوكەيحانوۆ قاي بيىكتە جۇرسە دە جەر تاعدىرى ءۇشىن تىنىمسىز كۇرەس جۇرگىزدى، رەسەي سياقتى الىپ يمپەريانىڭ ەڭ جوعارى زاڭ شىعارۋشى ورگانى مەملەكەتتىك دۋمادا وتىرىپ تا قازاق قامىن، جەر قامىن ويلادى، ءوز جەرىندە وتىرىپ جەر انانى پايدالانۋشى حالگە ءتۇسىپ قالعان حالقىنا جانى اشىدى، تىنباي كۇرەستى. ءا.بوكەيحانوۆتىڭ «جەر دەسە دىرىلدەمەي بولمايدى: جەر ماسەلەسى – ءومىر ءسۇرۋ ماسەلەسىنىڭ زورى»،-دەپ ايتقانى بۇگىنگى كۇنى دە جاڭعىرىپ تۇر دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس. پاتشا بيلىگى دە، كەڭەس بيلىگى دە قازاق جەرىنىڭ تالاۋشىسى دەگەن رول اتقاردى، حالقىمىزدىڭ قانشاما عاسىرلار بويى باستى بايلىعى بولىپ كەلگەن جەرلەرىمىز ورىس وتارشىلدارىنىڭ مەنشىگىنە اينالدى، ەدىل، جايىقتان ەرتىسكە دەيىن ەسەسى كەتكەن حالقىمىزدىڭ سارىارقاسى مەن جەتىسۋى، الاتاۋى مەن قاراتاۋى، قايسى ءبىرىن ايتىپ تاۋىساسىڭ، ءبارى تۇگەل دەرلىكتەي وتارلاپ كەلۋشىلەردىڭ قولىنا ءوتتى، سۋلى، نۋلى جەردەن كوز جازىپ قالعان حالىق ءشول دالا، سۋسىز، كۇيسىز جەرلەرگە ىعىستىرىلدى. قازاق حالقى بۇل كۇندەرى دە جەردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا ءتيىستى، بابامنىڭ باباسىنان قالعان اماناتتى كەيىنگى ۇرپاققا قاز-قالپىندا جەتكىزۋ پارىز بەن قارىزدىڭ بيىگى.

ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ جەر تاعدىرى ءۇشىن الاڭداپ ايتقان كەلەسى ءبىر پىكىرى بۇگىنگى ءداۋىر شىندىعىمەن ۇندەسىپ تۇرعانداي. ول: ء«بىزدىڭ قازاق جەردى مەنشىكتى قىلىپ السا - باشقۇرتشا كورىپ مۇجىققا ساتىپ، ءبىراز جىلدا سىپىرىلىپ جالاڭاش شىعا كەلەدى». جەر انانى ساتۋ جايىندا ايتىلعان جانايقاي ءالى شەشىمىن تاپقان جوق. كەلىمسەكتەردىڭ مەنشىگىنە اينالىپ كەتكەن قانشا جەرىمىز بار ەكەنىن ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المايدى، ال ەندى مەنشىگىندەگى جەرىن ساۋداعا سالىپ، بيزنەس كوزىنە اينالدىرىپ جاتقاندار قانشاما، ءبىر سوزبەن ايتقاندا باشقۇرتتار جاساعان قاتەلىك ءالى دە بولسا اندىزداپ الدىمىزدان شىعىپ تۇر. ءا.بوكەيحانوۆتىڭ جەر تۋرالى ايتقان قاعيداتتارىنىڭ ءتۇيىنى تومەندەگىدەي: ء«بىزدىڭ قازاق ۇلتىنىڭ اۆتونومياسى جەرگە بايلاۋلى اۆتونوميا بولماق». ءا.بوكەيحانوۆ، ا.بايتۇرسىنوۆ، م.دۋلاتۇلى، م.جۇماباەۆ، س.سەيفۋللين، ت.ب. ۇلت زيالىلارى 1920 جىلى قازاق حالقىنا العاشقى اۆتونوميانى الىپ بەردى، بۇل جەڭىس 1936 جىلعى رەسپۋبليكا ستاتۋسىن الۋىمىزعا ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزدى، ال باستى جەمىسىن ءبىز كورىپ وتىرمىز، بابالارىمىزدىڭ قاسىق قانى قالعانشا كۇرەسىپ الىپ بەرگەن سول اۆتونومياسى 1991 جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ قارلىعاشى بولىپ قولىمىزعا قوندى، سول كەزدەرى بوكەيحانوۆ، بايتۇرسىنوۆ سياقتى تۇلعاسى بولماعان قانشاما حالىقتار ءالى كۇنگە دەيىن قۇلدىق قامىتىن سىلكىپ تاستاي الماي بوداندىق قۇرساۋىنداعى بەيشارا كۇي كەشۋدە. 

عاسىرلار اۋىسقان، قۇندىلىقتار جايىنداعى كوزقاراستار وزگەرگەن ءححى عاسىردا الەكەڭ ايتقان:  «ەۋروپا مادەنيەتتىمىن دەپ ماقتانعانىمەن، مادەنيەتى ونەرىندە عانا، ال مىنەزى حايۋاندىق ساپارىنان قايتقان جوق»،-دەپ پىكىر ايتۋىنا نە سەبەپ بولدى ەكەن دەپ ويعا قالاسىڭ. ەۆروپاعا ءتانتى بولىپ جاتاتىنىمىز جاسىرىن ەمەس، مادەنيەتى دە جوعارى، مويىندايمىز. عاسىرلار بويى دالا مادەنيەتىمەن تىرشىلىك كەشىپ، رۋح اسقاقتىعى مەن ادالدىعىن ساقتاپ قالعان حالقىمىزدى ەشكىمنەن تومەن دەپ باعالاۋعا حاقىمىز جوق، وكىنىشكە وراي كەي جاعدايدا «بىرەۋدىڭ قاڭسىعى، بىرەۋگە تاڭسىق» بولىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس، الەكەڭنىڭ زامانىندا بولعان جامان عادەت قازىر دە جوق ەمەس. جاھاندانۋ ءداۋىرىنىڭ ەسىك قاعىپ تۇرعانىن ەسكەرگەن بىزدەر ۇلت جاناشىرىنىڭ جوعارىدا ايتقان پىكىرلەرىن اركەز قاپەردە ۇستاعانىمىز ءجون.

ەلىنىڭ ەگەمەندىگى ءۇشىن كۇرەستە عۇمىر بويى جاپا شەگىپ وتكەن اسىل اعا: ء«بىزدىڭ جۇرت بوستاندىق، تەڭدىك، قۇرداستىق، ساياسات ءىسىن ۇعىنباسا، تاريح جولىندا تەزەك تەرىپ قالادى»،-دەپ كۇڭىرەنەدى. ءبولىپ الىپ بيلىك جۇرگىزگەن پاتشا بيلىگى دە، «بوستاندىققا قول جەتكىزدىڭ» دەپ ارقادان قاققان كەڭەس زامانىندا بوستاندىق، تەڭدىك، ساياسات ىسىندە ءبىز ءۇشىن ءبارىن ورتالىقتا شەشىپ وتىردى، ماسكەۋ بيلىگى ەشكىمگە ىرىق بەرمەدى. «تاريح جولىندا تەزەك تەرەتىن» جاعدايعا يتەرمەلەدى. بۇل كۇندەرى «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» قازاق حالقى الەم حالىقتارىمەن تەرەسى تەڭ، بوستاندىعىن باياندى ەتۋ جولىندا بيىككە ۇمتىلعان، تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنا دەيىن داڭقىمىز كەتكەن، الىس-جاقىن ساناساتىن ساليقالى ەلمىز.

         الەكەڭ عۇمىر كەشكەن كەزەڭدەگى سايلاۋ جايىنداعى جاقسى ءسوز از، حاكىم اباي «بولدى دا پارتيا، ەل ءىشى ءبۇلىندى» دەپ ءبىر تۇيسە، قازاقتىڭ بولدىم-تولدىم دەگەنى ۇمتىلاتىن بولىستىق جايىندا: «بولىس بولدىم مىنەكي، بار مالىمدى شىعىنداپ»،-دەگەن رايدا ءبىرشاما شىندىقتىڭ بەتىن اشادى، ال ەندى حح عاسىردىڭ باس كەزىندە ءومىر سۇرگەن جەرلەمىز مولدا مۇسا (مۇسابەك بايزاقۇلى) «سايلاۋ دەگەن ەلگە ءبىر بۇلىك شىقتى» دەپ ءتىپتى تۇڭىلەدى. وسى ورايدا بوكەيحانوۆ پىكىرى تومەندەگىدەي: «قازاق سايلاۋى - جۇرتقا كەلگەن ءبىر جۇت: سايلاۋ جىلى مال باعۋسىز، ەگىن سالۋسىز، پىشەن شابۋسىز قالادى». سول كەزدەگى سايلاۋ سيپاتى سونداي بولدى دەپ سانايىق، بۇگىنگى سايلاۋ بۇل ىندەتتەن ارىلدى ما، دەموكراتيا سالعان سوقپاققا ءتۇستى مە، ءادىل سايلاۋ وتكىزىپ ءجۇرمىز بە دەگەن سان الۋان سۇراقتار الدىمىزدان اندىزداپ شىعا كەلەدى. كۇنى كەشە عانا سايلاۋ وتكىزدىك، ۋ-شۋى باسىلار ءتۇرى جوق. قايران دانا ابايلار، «زارىعىپ الاش ءۇشىن بەينەت كورگەن» الەكەڭدەر ءۇمىتىن اقتاماعان، بوداندىق كۇي كەشكەن قازاق حالقىن «التى باقان، الا اۋىز» ەتىپ كەتەتىن سايلاۋ سيپاتى ازات، تاۋەلسىز قازاق قوعامى جاعدايىندا جات قىلىق، بابالار ءۇمىتىن اقتاماعان جامان جولداردان ارىلاتىن ۋاقىت سىنىندا تۇرمىز. «كوزى سوقىردان، كوڭىلى سوقىر جامان» ء(ا.بوكەيحانوۆ) كۇي كەشكەن زامانا دا ارتتا قالدى. «ەرىنشەك پەن ەزگە جول، بايگە، سىباعا، مۇشە جوق»،- ەكەنىن سان رەت ەسكەرتكەن الەكەڭنىڭ ارمانى عاسىر سوڭىندا جۇزەگە استى.

ءبىلىمى جوعارى، ءوز حالقىنىڭ ءادىل زاڭ اياسىندا ءومىر سۇرگەنىن اڭساعان، سول جولداعى كۇرەسىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن جالعاستىرعان زيالى الەكەڭ: «بي ءتۇزۋ، بيلىك ءادىل بولسىن»، «زاڭ ادام پايداسىنا جازىلادى، ادام زاڭ ءۇشىن تۋمايدى عوي» دەگەن جاقسى ويلار ايتتى. سونداي-اق ءار كەزدەرى ايتقان «مانساپقۇمار ەلى – كەمەلدىككە جەتپەگەن ەل»، نەمەسە «ۇلتىنا، جۇرتىنا قىزمەت ەتۋ – بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن»،-دەپ كەلەتىن وتكىر ويلارى، حالقىنىڭ ساناسىنا سىلكىنىس تۋعىزۋدى ماقسات ەتكەن، حالقىن قايراپ ايتقان: «تىرشىلىك – بايگە: جۇيرىك الار، شابان قالار»،-دەگەن  ويلاردىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن ۇلت ساناسىنا ساڭلاۋ تۇسىرەتىن اماناتتار.

         ارداقتى ءاليحان تۋرالى وي قورىتار تۇستا تاعى ءبىر دانالىق قاعيداتتىڭ تەرەڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ كورەلىكشى. ول: «جۇرت پايداسىنا تازا جولمەن تۋرا باستايتىن ەر تابىلسا - قازاق حالقى سوڭىنان ەرەر ەدى»،-دەپ اقەدىل پىكىر ايتتى. داۋىل مەن دۇربەلەڭگە تولى حح عاسىردىڭ باس كەزىندە حالىق قامىن ويلاپ، ۇلت جاناشىرى بولعان اردا ازاماتتار از بولمادى، سونىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ءوزى ەدى. وكىنىشتىسى سول حالىق سوڭىنا ەرەتىن ازاماتتاردىڭ دەنى ءبىرى ەرتە، ءبىرى كەش مەرت بولىپ جاتتى. قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىن كەلىمسەكتەر شەشەتىن جىلدار كوپ جىلدار بويى سالتانات قۇردى.

         ۇلى بابا اماناتىنا عاسىرلار بويى جۇرگىزگەن كۇرەستىڭ ناتيجەسىندە قول جەتكىزگەن قازاق حالقى 1990 جىلدارى عانا قول جەتكىزدى، تازا جولمەن تۋرا جولعا باستايتىن تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆپەن بىرگە ازاتتىق ايدىنىنا شىقتى. كوش تۇزەلدى، ەل ەگەمەندىگى باياندى بولىپ كەلەدى، عۇمىر بويى كۇرەستى كۇندەردى باسىنان وتكىزگەن بوكەيحانوۆتىڭ تۋعانىنا بيىلعى جىلى 150 جىل تولىپ وتىر. رۋح مايدانىنىڭ شىن مانىندەگى كۇرەسكەرى بولىپ ومىردەن وتكەن اياۋلى جاننىڭ تۋعان حالقىنىڭ قامىن ويلاپ ايتقان قاداۋ-قاداۋ قاعيداتتارى جايىندا عانا وي بولىستىك. تانىمى مول، تاعىلىمى تەرەڭ ويلاردىڭ بەرەر عيبراتى كەشە مەن بۇگىننىڭ، ەرتەڭگى بولاشاقتىڭ جەمىسى بولىپ تاۋەلسىز ۇرپاقتىڭ ساناسىندا ماڭگى جاڭعىرادى، ساقتالادى. كامىل شىندىق وسى. 

ناريمان نۇرپەيىسوۆ

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى  فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى

abai.kz