اقتوبەدە ورىن العان تراگەديالىق وقيعا ەلىمىزدىڭ  ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى ورگانداردىڭ ولقىلىعىن ورتاعا شىعاردى، السىزدىگىن كورسەتتى. قارۋلى «بانديتتەر» ءدىن اتىن جامىلىپ، تەراكتى جاسادى. جازىقسىز ادامدار جاپا شەكتى.  دەسە دە، ءازىز ءدىننىڭ بۇنداي باسسىز قادامداردى قۇپتامايتىن راس. ءتىپتى، قازاقستاننىڭ مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى دا ارنايى مالىمدەمە جاساپ، اقتوبەدەگى وقيعانى حاق يسلامعا تەلۋ تەرىس ەكەندىگىن ايتتى. ال قۇزىرلى ورگاندار اقتوبەدەگى تەراكتىنى – «مەملەكەتتى باسىپ الۋ» ارەكەتى دەپ باعالادى.

ءجا، فاكتى – فاكتى كۇيىندە قالادى. ال ەكستريميستەر بولسا، - بۇل قادامدى ءوز دىندەرىنىڭ تاراپىنان سانكتسيالانعان دەپ ۇققانعا ۇقسايدى. وكىنىشتىسى سول – ارنايى وپەراتسيالار كەزىندە اتىلعان جانە ۇستالعان لاڭكەستەردىڭ دەنى جاستار. مەكتەپ جاسىنداعى بالالار مەن ستۋدەنتتەر. دەمەك، تاعى ءبىر اينىماس فاكتى - ولار ءبىزدىڭ ارامىزدا، ءسىزدىڭ بالاڭىز وقيتىن مەكتەپتەردە، ۋنيۆەرسيتەتتەردە ت.ب. ءجۇر. ءتىپتى، قازىردىڭ وزىندە ءسىزدىڭ بالاڭىزدىڭ تاپ قاسىندا بولۋى بمۇمكىن.  

وسىعان بايلانىستى مىناداي سۇراق تۋادى: ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسى قانداي؟ قازاقستاننىڭ قوعامدىق اتموسفەراسىنداعى الەۋمەتتىك جانە يدەولوگيالىق تۇسىنىك قانداي؟ وكىنىشكە وراي ەلىمىزدەگى پسەۆدودىني توپتار جانە جاستاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ يدەولوگياسىن انىقتايتىن ساۋالانامالار از جۇرگىزىلىپتى. سونى ەسكەرىپ  «Abai.kz» پورتالى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ساۋالناما جۇرگىزگەن بولاتىن.

ساۋالناما تومەندەگىدەي ناتيجەلەردى كورسەتتى.

ءبىزدىڭ ساۋالنامامىزعا ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىنان ۇزىن-سانى 700 ادام قاتىستى. رەسپوندەنتتەردىڭ 69 پايىزى 18-25 جاس ارالىعىنداعى جاستار بولسا، تاعى 19 پايىزى 25 پەن 35 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتار بولعان. قالعان 12 پايىز داۋىس بەرۋشىلەر 35-45 جانە ودان جوعارى جاستاعى ازاماتتار ەكەن.

سونداي-اق، داۋىس بەرۋشىلەردىڭ 83 پايىزى يسلام ءدىنىنىڭ وكىلى بولسا، 10 پايىز رەسپوندەنت – حريستيان ءدىنىن ۇستانۋشىلار، تاعى 7 پايىزى – وزگە ءدىن وكىلدەرى ەكەندىكتەرىن كورسەتكەن.

ء«سىزدىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي» دەگەن ساۋالنامانىڭ ءۇشىنشى سۇراعىنا كەلگەندە رەسپوندەنتتەردىڭ 71 پايىزدان استامى ء«دىندى بەرىك ۇستانامىن، (مەشىت، شىركەۋ نەمەسە عيباداتحانالارعا) ءجيى بارىپ تۇرامىن» دەپ جاۋاپ بەرگەن. بۇل ءوز كەزەگىندە ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسىن انىق اڭعارتادى. ياعني، داۋىس بەرۋشىلەردىڭ باسىم بولىگى يسلام ءدىنىنىڭ وكىلى جانە ولاردىڭ 18 بەن 25 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتار مەن ازاماتشالار ەكەنىن جوعارىدا اتاپ وتتىك. دەمەك، ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ دەنى ءدىني ورىندارعا ءجيى بارىپ تۇرادى.  ال تاعى 21 پايىز داۋىس بەرۋشىلەر ء«دىندى ۇستانامىن، بىراق ءدىني ورىندارعا بارمايمىن» دەپ جاۋاپ بەرگەن. قالعان 8 پايىز داۋىس بەرۋشىلەر  دىنگە سەنبەيتىندىكتەرىن نەمەسە ءدىني توپتاردان اۋلاق جۇرۋگە تىرىساتىنىن ايتقان.

راس، جاستاردىڭ كوزقاراسىندا ء دىننىڭ بۇگىنگى قوعامداعى ءرولى قانداي بولۋى كەرەك دەگەن زاڭدى سۇراق بار. ءبىزدىڭ ساۋالنامامىزعا قاتىسقان 700 رەسپوندەنتتىڭ 56 پايىزى ء«دىننىڭ قوعامداعى ءرولى ۇلكەن. سەبەبى ول قوعامداعى تەتىكتى رەتتەۋشى فۋنكتسيا اتقارادى» دەپ جاۋاپ بەرگەن.  30 پايىز  ساۋالناما داۋىس بەرۋشىلەرى كەرىسىنشە، ءدىننىڭ ء(دىني توپتاردىڭ) ەلىمىزدىڭ ساياسي جانە قوعامدىق ومىرىنەن الشاق بولۋى كەرەكتىگىن ايتىپتى. ءدال وسى سۇراققا كەلگەندە 14 پايىز رەسپوندەنت «جاۋاپ بەرە المايمىن» دەگەن. دەمەك، ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى جانە ءداستۇرلى ەمەس ءدىندى ۇستانۋشىلاردىڭ ءسال باسىم داۋىسى ءدىندى مەملەكەتتىڭ يدەولوگيالىق رەتتەۋشى قۇرىلىمى دەپ تانىپ، ونى قوعامدىق ورتادان ءبولىپ قاراۋعا بولمايتىندىعىن ايتسا، سوڭعى وقيعالاردىڭ نەگىزىندە دىنگە دەگەن كوزقاراستارى ەكىگە جارىلعان.

ءبىزدىڭ ساۋالنامانىڭ بەسىنشى سۇراعى: ءسىزدىڭ ءدىني اعىمدارعا دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟ ءانونويمدى تۇردە جۇرگىزىلگەن ءبىزدىڭ ساۋالناماعا قاتىسۋشى 700 رەسپوندەنتتىڭ 75 پايىزى ەلىمىزدە ءدىني اعىمداردىڭ  (راديكالدىق، اعارتۋشىلىق، ەكستريميستىك، مادەني ت.ب.) جۇمىس جاساۋىنا تۇبەگەيلى قارسى ەكەندىكتەرىن بىلدىرگەن. ال داۋىس بەرۋشىلەردىڭ 6 پايىزى كەرىسىنشە، ءدىني اعىمداردىڭ ناسيحاتتىق جۇمىسىن قولدايدى ەكەن. ال 19 پايىز داۋىس بەرۋشىلەر «جاۋاپ بەرە المايمىن» دەپتى.

الەۋمەتتىك ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، ەلىمىزدەگى جاستار اراسىندا ءدىني اعىمعا ەمەس، «دىنگە» دەگەن قىزىعۋشىلىق باسىم ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. ءتىپتى ساۋالناماعا قاتىسۋشىلاردىڭ دەنى 18 بەن 25 جاس ارالىعىنداعى جاستار بولعان. مۇنىڭ سىرتىندا ەتنيكالىق جانە ءدىني ۇستانىم اراسىنداعى بايلانىستىڭ بار ەكەنىن ەسكەرەتىن بولساق، قازاقستانداعى ءتۇرلى ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعا ءدىني ءفاناتيزمنىڭ بار ەكەنىن ءبىز تەرىستەي المايمىز. دەسەك تە، ءبىز ەمەس، قازاقستاننىڭ رەسمي ورگاندارى جۇرگىزگەن ساراپتاماعا سۇيەنسەك، جاستار اراسىنداعى دىنگە دەگەن قىزىعۋشىلىق 100 پايىز حاق قۇدايعا سەنىمنەن ەمەس، ءدىندى ۇستانىپ، ساقال قويۋ، ارابتىق كيىم ۇلگىلەرىن كيىنۋ سەكىلدى ساندىك قىزىعۋشىلىقتان تۋىندايتىنىن اڭعارۋعا ابدەن بولادى. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى ءدىني مەرەكەلەردىڭ ىشىندە باتىس مادەنيەتىنەن ءسىڭىسىپ كەتكەن «ۆالەنتين كۇنى» سەكىلدى جاستار اراسىندا سۇرانىسقا يە مەرەكەلەر دە ايتارلىقتاي ىقپال ەتەتىنى راس. ء  داستۇرلى دىنگە قايشى اعىمداردى قوعامدا دەسترۋكتيۆتى نەمەسە تەرىس پيعىلدى ءدىني اعىمدار دەپ اتايدى. كەشەگى اقتوبەدەگى لاڭكەستىك وقيعانى جاساۋشىلار دا ءدال وسى توپتىڭ وكىلدەرى ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. دەسترۋكتيۆتى دەگەننىڭ ءوزى لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «قۇلاتۋ»، «قالىپتاسقان جۇيەنى بۇزۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ورگاندارى اتاپ كورسەتكەندەي ولار مەملەكەتتىك بيلىك جۇيەسىن بۇزىپ جىبەرمەك بولعان-مىس. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاستار ەكەنى تاعى راس.

دەسەك تە، ءبىز جۇرگىزگەن ساۋالناما ناتيجەسى كورسەتكەندەي، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىق جاستار اراسىندا دىنگە دەگەن ءپوزيتيۆتى كوزقاراس قالىپتاسقان. ونىڭ دالەلى جوعارىداعى داۋىس بەرۋشىلەردىڭ ءدىندى قوعامنىڭ اينىماس بولشەگى دەپ تانيتىندىعى بولسا كەرەك. بىراق تاعى ءبىر فاكتى – جاستاردىڭ دەنى ءدىني اعىمداردان اۋلاق بولۋعا تىرىسادى جانە ولاردىڭ جۇمىسىنا دەگەن كوزقاراسى تەرىس. وكىنىشكە وراي، ءبىز قانشا ايتقانىمىزبەن، ءدىني توپتار ناسيحاتىنا توقتاۋ سالىنباي تۇرعانى شىندىق. اسىرەسە، ساناسى تولىق قالىپتاسپاعان جاسوسپىرىمدەرگە جاسالاتىن استىرتىن شابۋىلدار ءالى جالعاسىپ كەلەدى. اقتوبە ەلىمىزدەگى ءدىني ەكستريميستەر ناسيحات جۇرگىزىپ جۇرگەن جالعىز قالا ەمەس. سوندىقتان،  قۇزىرلى بيلىك ناقتى شارالاردى قولعا الۋى كەرەك. ايتپەسە اقتوبە وقيعاسى ەلىمىزدىڭ وزگە قالالارىندا قايتالانباسىنا كىم كەپىل؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz