وسكەمەن كوشەلەرىن قازاقشالايتىن كەز جەتتى!..
شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆقا.
كوشىرمەسى وسكەمەن قالاسى اكىمى يسلام ابىشەۆكە.
نە جازسا دا، شىندىقتى شىرقىراتىپ جازاتىن «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىندەگى قازىبەك يسانىڭ «وسكەمەن قاي ەلدىڭ قالاسى؟! 707 اتاۋدىڭ قازاقشاسى 2 پايىزداي عانا...» (№28 23.07.2010.) اتتى وتكىر ماقالاسى ءبارىمىزدىڭ وزەگىمىزدى ورتەپ جۇرگەن ماسەلەنى ءدال كوتەرىپتى. جانە بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىمىزگە 20 جىل بولىپ وتىرعاندا قازاقستاننىڭ قاي قالاسى بولسا دا، كەشىرىمسىز بولىپ سانالاتىن كەمشىلىكتەردى ناقتى قۇجاتتارمەن دالەلدەي وتىرىپ، اسىرە ادىلەتسىزدىكتى اششى اشكەرەلەپ بەرىپتى. بۇنداي مەملەكەت مۇددەسى مەن ۇلتتىق نامىستى ماسقارالايتىن كوشە اتتارىنا بۇدان ءارى ءتوزۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگى ءوزىن تاۋەلسىز قازاقستاندىقپىن دەپ، ەلىنىڭ پاتريوتى سانايتىن ءاربىر ازاماتقا دا تۇسىنىكتى شىعار دەپ ويلايمىز...
قىزىل يمپەريا اتاۋلارىنا مالىنىپ وتىرعان التاي ورداسىنىڭ اجارىن الاشتىڭ اقيىقتارىنىڭ اتتارى كىرگىزەتىنىن اۆتور ادەمى كەلتىرە بىلگەن. ءيا، قالا اكىمى يسلام ابىشەۆتىڭ ءوزى ايتىپ وتىرعانداي، الاش كوسەمدەرىنىڭ، مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ جانە قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتى الىپتارىنىڭ ەسىمدەرىنسىز ءوسكەمەننىڭ وڭىنە قازاقى قان جۇگىرە مە؟ چاپاەۆى مەن ششورسىنان باستاپ شاراباريندەرگە دەيىن 2-3 كوشەدەن بەرىلىپ، شاكارىمدەر اتاۋسىز قالىپ كەلۋىنە كىم كىنالى؟ قازاق اقىنى ءھام ازاماتى رەتىندە قازىبەك يسانىڭ قابىرعاسىن قايىستىرعان جايتقا كوز جۇگىرتەيىك:
شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆقا.
كوشىرمەسى وسكەمەن قالاسى اكىمى يسلام ابىشەۆكە.
نە جازسا دا، شىندىقتى شىرقىراتىپ جازاتىن «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىندەگى قازىبەك يسانىڭ «وسكەمەن قاي ەلدىڭ قالاسى؟! 707 اتاۋدىڭ قازاقشاسى 2 پايىزداي عانا...» (№28 23.07.2010.) اتتى وتكىر ماقالاسى ءبارىمىزدىڭ وزەگىمىزدى ورتەپ جۇرگەن ماسەلەنى ءدال كوتەرىپتى. جانە بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىمىزگە 20 جىل بولىپ وتىرعاندا قازاقستاننىڭ قاي قالاسى بولسا دا، كەشىرىمسىز بولىپ سانالاتىن كەمشىلىكتەردى ناقتى قۇجاتتارمەن دالەلدەي وتىرىپ، اسىرە ادىلەتسىزدىكتى اششى اشكەرەلەپ بەرىپتى. بۇنداي مەملەكەت مۇددەسى مەن ۇلتتىق نامىستى ماسقارالايتىن كوشە اتتارىنا بۇدان ءارى ءتوزۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگى ءوزىن تاۋەلسىز قازاقستاندىقپىن دەپ، ەلىنىڭ پاتريوتى سانايتىن ءاربىر ازاماتقا دا تۇسىنىكتى شىعار دەپ ويلايمىز...
قىزىل يمپەريا اتاۋلارىنا مالىنىپ وتىرعان التاي ورداسىنىڭ اجارىن الاشتىڭ اقيىقتارىنىڭ اتتارى كىرگىزەتىنىن اۆتور ادەمى كەلتىرە بىلگەن. ءيا، قالا اكىمى يسلام ابىشەۆتىڭ ءوزى ايتىپ وتىرعانداي، الاش كوسەمدەرىنىڭ، مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ جانە قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتى الىپتارىنىڭ ەسىمدەرىنسىز ءوسكەمەننىڭ وڭىنە قازاقى قان جۇگىرە مە؟ چاپاەۆى مەن ششورسىنان باستاپ شاراباريندەرگە دەيىن 2-3 كوشەدەن بەرىلىپ، شاكارىمدەر اتاۋسىز قالىپ كەلۋىنە كىم كىنالى؟ قازاق اقىنى ءھام ازاماتى رەتىندە قازىبەك يسانىڭ قابىرعاسىن قايىستىرعان جايتقا كوز جۇگىرتەيىك:
«...قالاداعى وكتيابرسكي، كراسينا، احميروۆا، سامسونوۆكا، زاششيتا، پروحلادنايا، ابلاكەتكا دەپ ءمانسىز، ماعىناسىز كەتە بەرەتىن 34 اۋداننىڭ ءبىر دە-بىرەۋى قازاقشا اتالمايدى. 672 كوشەنىڭ قازاقشاسى ونشاقتى عانا...الگى تىزىمگە قاراساڭىز، وسكەمەندى رەسەيدىڭ ءبىر شەتتەگى، ءالى كەڭەس ۇكىمەتى كەتپەگەن ءبىر قالاسى ەكەن دەپ ويلاپ قالاسىز. بىراق، رەسەيدىڭ وزىندە وسكەمەندەگىدەي قىزىل يمپەريالىق اتاۋلار جوق قوي قازىر... قانەكي، ساناپ جىبەرەيىك... كارل ماركس (2 كوشە), كيروۆ، كۋيبىشەۆ، كۋتۋزوۆ (3 كوشە), كۋراتوۆ (3كوشە), سۋۆوروۆ، ستەپان رازين، ەرماك، فرۋنزە،چاپاەۆ، جۋكوۆ، سۆەردلوۆ، دزەرجينسكي، كالينين، ميكويان، ۆوروشيلوۆ، ر.ليۋكسەمبۋرگ، كلارا تسەتكين، كرۋپسكايا، اۆرورا، كومينتەرن، كومسومولسكي، وكتيابرسكي، رەۆوليۋتسيوننىي، سوۆەتسكي (3 كوشە), پراۆدا، پيتەر كوممۋنارلارى، كراسنوزنامەننىي، كراسنودونسكي، كراسنوگۆاردەيسكي، كراسنوفلوتسكي، كراسنوپارتيزانسكي دەپ قىپ-قىزىل بولىپ، ۇزاق-سونار شۇباپ كەتە بەرەدى. ءتىپتى نوۆو-ترويتسكيگە دەيىن بار. وسكەمەنگە جيرينوۆسكيي مەن زيۋگانوۆتار كەلسە، «بۇل جەردەن ورىس يمپەرياسى كەتپەگەن ەكەن عوي» دەپ جىلاپ جىبەرىپ، قايتپاي قوياتىنى انىق...
قالاداعى قاپتاعان ماعىناسىز اتاۋلاردان جاڭىلىساسىز. سەبەبى سونداي ءسۇرەڭسىز اتاۋلاردى قوس-قوستان، ءتىپتى، 6-7 رەت قويا بەرگەن. مىسالى، وسكەمەندە تسەنترالنىي دەگەن 7 كوشە بار، پاروۆوزنىي اتتى كوشە دە 7 رەت (1-ءشى پاروۆوزنىيدان، 6-شى پاروۆوزنىيعا دەيىن جانە ءجاي پاروۆوزنىي) قويىلعان. پولتاۆسكي، كوممۋنالنىي، كريۆونوس، نەۆسكي، ارىچنىي، ب.حمەلنيتسكي دەگەن كوشەلەر 4 رەتتەن قايتالانعان... ال وسىنداي 12 كوشە 3 رەتتەن، 31 كوشە 2 رەتتەن قايتالانعان. ءبارى ورىسشا، ماعىناسىز اتاۋلار. ورىس قايراتكەرلەرىنىڭ اتتارى ءبىتىپ قالعان سوڭ، كيرپيچنىي، اۆتوگاراجنىي، زەلەنىي، پۋتەۆوي، نوۆىي، شوفەرسكي، كاشگارسكي، توكماكسكي دەگەن سەكىلدى كوپتەگەن كوشەلەردى الدىن 5-6 رەتتەن قويا بەرگەن عوي. رەسەيدىڭ ۆولگوگراد، ۆلاديۆوستوك، نوۆوسيبير، حاباروۆسكي، تۋلسكي، ومسك، ساراتوۆ، سپاسسك سەكىلدى تالاي قالاسى كوشە اتتارىنا قويىلىپ شىققان. تەك قازاقشا بولماسا بولدى دا... سوندا بۇل جەردە بۇرىن قاي ۇلت بولسىن، وقىعان، وزىق ويلى زيالىلار بولماعان با دەگەن دە ويعا كەلەسىڭ... «اۋ، ءبىز وتىن وتتاپ، سۋىن ءىشىپ كەلە جاتقان، دارقان دالاسىنداي كوڭىلى دە كەڭ ەلدىڭ دە كەمەڭگەرلەرى بار ەمەس پە؟ سولاردىڭ دا اتىن قويماساق، اسىرە ادىلەتسىزدىك پەن ادەپسىزدىك قوي» دەپ، سابازداردىڭ بىرەۋى دە ايتپاعان با، سوندا... ءيا، قازاقستاندا ءبارى بولا بەرەدى دەگەن وسى شىعار... وسىنداي كورىنىستى الەمنىڭ وزگە قاي ەلىنەن ەلەستەتە الاسىز... اتاماڭىز...
...پوتانينگە 2 كوشە بار دا، ءتىپتى ورىس وفيتسەرى بولىپ، رەسەي پاتشاسىنا قىزمەت ەتسە دە، شوقانىمىزعا ءبىر دە كوشە بەرمەگەن...سپارتاكقا بار دا، بەيبارىسقا جوق...، كۋتۋزوۆ، سۋۆوروۆ، جۋكوۆ، ءتىپتى قاراقشى ەرماكتىڭ ءبىر وزىنە 2 كوشە بار دا، بوگەمباي باتىرعا جوق... پانفيلوۆكە كوشە بەرگەن دە، باۋىرجان مومىشۇلىنا جوق... دۋناەۆسكي سەكىلدى بۇكىل ورىس پەن شەتەل ءانشى-سازگەرلەرىنە كوشە بار دا، ءپاريجدى تالانتىمەن تاڭعالدىرعان ايگىلى امىرەمىز ۇمىت قالعان.. ماكارەنكوعا بار دا، التىنسارينگە جوق... ءتىپتى، جەلتوقسان قىرعىنىن جاساعان كولبينگە بار دا، قوناەۆقا جوق...»
ايتا بەرسەك، اۆتوردى اشىندىرعان مىسالدار وتە كوپ. بۇلاردى ارينە، ءبىز دە كورمەي، بىلمەي جۇرگەن جوقپىز. بىراق، ادامىنا قاراپ، ارىزىڭدى ايت دەگەندەي، قازاقى قانى بار، ۇلتتىق نامىسى مەن ارى بار، رۋحى بيىك باسشىلاردى كۇتىپ جۇرگەندە، شىعىس قازاقستان وبلىسىنا كورنەكتى قايراتكەر، ەل ءۇمىتىن ارقالاعان ساڭلاق ساياساتكەر، ەلباسىنىڭ سەنىمدى سەرىگى بەردىبەك ساپارباەۆ كەلگەندە ءبىر قۋانساق، ول كىسى وسكەمەن قالاسىنا رۋحانياتقا قامقور، ىسكەر اكىم يسلام ابىشەۆتى تاعايىنداعاندا ەكى قۋاندىق.. ال ولار العاشقى جۇمىستارىن وسكەمەندە ۇلى اباي ەسكەرتكىشىن تۇرعىزۋدان باستاعاندا سەنىمىمىز الداماعانعا كوز جەتكىزە باستادىق. ياعني، ماقالا دەر كەزىندە جازىلىپ، قازىبەك تەمىردى قىزعان كەزدە سوعىپ وتىر. ەندەشە، ناتيجەسى دە كەشەۋىلدەمەيتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىز.
ەكى-ءۇش جىل بۇرىن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى اۆتورى بولىپ تابىلاتىن، ۇنەمى قاداعالاپ، باقىلاپ وتىراتىن استانا قالاسىنىڭ 800 دەن استام كوشەسى تازا قازاقىلاندى. قالانىڭ ءتىل باسقارماسى باستىعى ورازكۇل اسانعازى جەر-جەردەگى قالامگەرلەرگە حابارلاسىپ، قازاق قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمدەرىمەن بىرگە ەلىمىزدەگى ەڭ ماڭىزدى، تاريحي، ادەمى اتاۋلاردى جيىستىردى. سونىڭ ناتيجەسىندە استاناعا الاش ارىستارىنىڭ اتتارىمەن قاتار، تۇران، تۇركىستان، التاي، سىعاناق، ساۋران، سارايشىق، ۇلىتاۋ، قازىعۇرت، ورداباسى، وتىرار، شاردارا، قىزىلقۇم سەكىلدى تاريحي اتاۋلار دا اجار كىرگىزدى.
نەگە ەندى استانادان ۇلگى الماسقا... اقوردانىڭ الدىنداعى بايتەرەكتىڭ كوشىرمەسى التاي ورداسىنا اجار سىيلاپ تۇرعاندا، كوشەلەردىڭ دە كوركەم-يدەولوگيالىق بوياۋلارىن كوركەيتە ءتۇسۋ كەرەك قوي. شەشىم شىعاراتىن وبلىستىق، قالالىق ماسليحاتقا كىم كورىنگەن كىرىپ كەتپەگەن شىعار... تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان سىندارلى ساياساتىن ءتۇسىنىپ، قولدايتىندار از ەمەس دەپ ۇمىتتەنەمىز. بيلىكتەگى «نۇر وتان» پارتياسى ءوزىنىڭ ىقپالىن وسىنداي پاتريوتتىق سەزىمدى وياتاتىن يگىلىكتى ىستەردە كورسەتسىن.
ءيا، اۆتور ايتقانداي، اباي كەلگەن وسكەمەندە ماحامبەت اتىنداعى كوشە بولسا، كەلىسىپ كەتپەي مە؟ ابىلاي حان مەن دارابوز قابانباي باتىرعا جانە ءۇش كەمەڭگەرىمىز تولە، قازىبەك، ايتەكە بيلەرگە ەسكەرتكىش تۇرعىزىلىپ، ەل قورعاعان ەرلەرىمىز الاتاۋ باتىرعا، بوگەمباي، ناۋرىزباي، رايىمبەك، كوكجال باراق باتىرلارعا كوشە بەرىلۋى كەرەك دەيمىز. ادەبيەتىمىزدىڭ الىپتارى سۇلتانماحمۇت، ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت، ءسابيت، عابيت، عابيدەندەر باستاعان قالامگەرلەرگە، اقان سەرى، ءبىرجان سال، قۇرمانعازى،
كۇلاش بايسەيىتوۆا، سەركە قوجامقۇلوۆ، ەلۋباي ءومىرزاقوۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، ءشامشى قالداياقوۆ، شاكەن ايمانوۆ، ءابىلحان قاستەەۆ، حاكىمجان ناۋرىزباەۆ، نۇرعيسا تىلەنديەۆتەرگە، الاش كوسەمدەرى ءا.بوكەيحانوۆ، ا.بايتۇرسىنۇلى، م.دۋلاتوۆ، ج.ايماۋىتوۆ، م.جۇماباەۆتارعا، كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرلەرى سۇلتانبەك قوجانوۆ، تۇرار رىسقۇلوۆ، ءنازىر تورەقۇلوۆ، سماعۇل ءسادۋاقاسوۆ، ءالىمحان ەرمەكوۆ، حالەل دوسمۇحامەدوۆتەرگە، ودان بەرگى تەمىربەك جۇرگەنوۆ، جۇمابەك تاشەنوۆ پەن جۇمابەك شاياحمەتوۆكە، نۇرتاس وڭداسىنوۆقا، بيىل 100 جىلدىقتارى اتالاتىن تولەگەن تاجىباەۆ پەن باۋىرجان مومىشۇلىنا كوشە اتتارى بەرىلۋى زاڭدىلىق ەمەس پە؟
وسكەمەندە ورالحان ءبوكەيگە كوشە بارىن شىنىندا دا، بىلمەيدى ەكەنبىز. التاي اقيىعىنىڭ اتىن نەگە ورتالىق كوشەلەرگە بەرمەسكە؟ حالىقارالىق اندەرسون اتىنداعى سىيلىقتىڭ ورتا ازياداعى جالعىز لاۋرەاتى، كورنەكتى جازۋشى مارات قابانبايعا، دارىنىمەن دە، قارىمىمەن دە قازاق ادەبيەتىنىڭ پوەزيا، سىن، اۋدارما سالالارىندا ەرەكشە ءونىمدى ەڭبەك ەتكەن اسقار ەگەۋبايعا، جازۋشى-دراماتۋرگ، حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، تالاي جىل قازاقستان جازۋشىلار وداعى توراعاسى ورىنباسارى بولعان تالاپتان احمەتجانعا دا وزدەرى ءوسىپ-ونگەن ءوڭىرىنىڭ ورتالىعى وسكەمەننەن كوشە بەرىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىز. قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى، العاشقى دەموكراتيالىق باسىلىم «جاس قازاق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ ىستەپ، رۋحانياتقا ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن نۇرلان ماۋكەنۇلى دا ءتىرى بولسا، بيىل 50-گە كەلەر ەدى... شىعىستىڭ شىرايىن جىرلاپ وتكەن شايىرعا شىعىس قازاقستان وبلىسى ورتالىعىنان كوشە بەرىلىپ جاتسا، 50 جىلدىعىنداعى ەلەۋلى ءىستىڭ باسى بولماي ما؟ جالپى، كەشە عانا وسكەمەندە قازاق دراما تەاترىن اشىپ، قارقىن بەرە باستاعاندا، وتىزعا دا تولماي ومىردەن وتكەن رۇستەم ەسداۋلەتكە دەيىن شىعىس تالانتتارعا كەندە ەمەس...
قورىتا ايتقاندا، وسكەمەن قالاسى كوشەلەرىن قازاقشالايتىن كەز جەتتى. ەندىگى ءىس - ەل سەنگەن ەرلەرىمىزدە. ەرلەرىمىزدىڭ بۇدان گورى باتىل بولاتىن ۋاقىتى ءوتىپ بارادى. «اتالى سوزگە ارسىز عانا توقتامايدى» دەيدى قازاق دانالىعى. وسكەمەندەگى، جالپى ەلىمىزدىڭ تەرىسكەيىندەگى قاي قالاداعى بولسىن قالىڭ ورىستىڭ باسشىلارىنىڭ، ال «ساياسي اۋا-رايدى» جاسايتىندار سولار ەكەنى داۋسىز، ءبارى بىردەي ارسىز ەمەس شىعار، تەك جەرىنە جەتكىزە، اشىعىن ايتا ءبىلۋ، ۋاجگە جىعۋ، ۇيالتۋ، قىزارتۋ قاجەت بولار...
قادىر مىرزا ءالى، اكىن، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى،مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، ءاسانالى اشىمۇلى، كسرو حالىق ءارتىسى، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قاليحان ىسقاق،
جازۋشى-دراماتۋرگ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى،مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، دۋلات يسابەكوۆ، جازۋشى، دراماتۋرگ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، مۇحتار شاحانوۆ، اقىن، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، تەمىرحان مەدەتبەك، اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، اشىربەك سىعاي، تەاتر سىنشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، زاكىر اساباي، جازۋشى، يبراگيم يساەۆ، اقىن، ديداحمەت ءاشىمجان، جازۋشى، حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، ۇلىقبەك ەسداۋلەت، اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، ەسەنعالي راۋشانوۆ، اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، عالىم جايلىباي، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، اقىن، حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، سەرىك اقسۇڭقارۇلى، اقىن، تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم، اقىن، سەكەن تۇرىسبەك، كۇيشى-كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، شاھيزادا ابدىكارىموۆ، اقىن، قازاقستاننىڭ مادەنيەت قايراتكەرى، قاسىمحان بەگمانوۆ، اقىن، حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، باۋىرجان قارابەك، اقىن، اسقار التاي، جازۋشى، حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، نۇرلان ابدىبەك، اقىن-تەلەجۋرناليست، امانعازى كارىپجان، اقىن، قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قويشىباي ەسەنتاي، «ەل»، «رەسپۋبليكا» گازەتتەرىنىڭ باس ديرەكتورى، تەمىرعالي كوپباەۆ، اقىن، «قازىعۇرت» باسپاسىنىڭ باس ديرەكتورى، ومىرزاق اقجىگىت، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتى باس رەداكتورى، ءجادي شاكەن، ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، گەرويحان قىستاۋباەۆ، «ۇلى دالا» قوعامدىق بىرلەستىگى ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى
«جاس قازاق ءۇنى» №29 30.07.2010.
