سۇلتان اكىمبەكوۆ. جوڭعار قالاي جويىلدى؟
تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ جەر بەتىنەن جوعالىپ كەتكەنىنە 250 جىل تولىپتى...
زىمىران ۋاقىت قازاق تاريحىنا تىكەلەي قاتىسى بار ءبىر وقيعانى قالىڭ بۇقارانىڭ نازارىنان تىس قالدىرعانداي. وسىدان 250 جىل بۇرىن تسين يمپەرياسىنىڭ بىزگە جوڭعار، قالماق نەمەسە ويرات دەگەن اتپەن ءمالىم تۇتاس ءبىر حالىقتى جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرگەن قىرعىنى اياقتالدى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ بايىرعى باقتالاسىمىز ورتالىق ءھام شىعىس ەۋرازيانىڭ ساياسي كارتاسىنان جوق بولىپ كەتتى.
«جوڭعار» اتتى تۇتاس ءبىر حالىقتى قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا ۋاقىتتا جويىپ جىبەرۋ – ۇلان-عايىر دالانىڭ تاريحىندا توسىن قۇبىلىس. راس، ودان بۇرىنىراق وسى تاقىلەتتەس جايتتار ەجەلگى تۇركتەردىڭ جۋجانداردى دۇرەلەۋى، سونداي-اق جۇرتقا جاقسى ءمالىم شىڭعىس حاننىڭ تاتار تايپاسىن قىرىپ سالۋى سياقتى توتەنشە وقيعالار بولعان. بىراق XVIII عاسىر ءۇشىن مۇنداي ناۋبەت الابوتەن ەدى. ونىڭ ۇستىنە، قادىم داۋىردە «دۇرەلەۋ مەن جويىپ جىبەرۋ» شارتتى ۇعىم-تۇعىن. بۇل كوبىنە ەجەلگى دۇشپاندى تىزە بۇكتىرۋدى ايعاقتايتىن. جەڭىمپاز قاتىن-قالاش پەن بالا-شاعاعا تيمەيتىن. ساعى سىنعانداردىڭ ءبىر بولىگى جاڭا قوجايىنعا قۇلدىق ۇرىپ، ەسكى تىرشىلىگىن جالعاستىرا بەرەدى. الايدا ايەل، بالا دەمەي، جوسپارلى تۇردە تۇتاس ءبىر ۇلىستى نايزانىڭ ۇشىنا ءىلىپ، قىلىشپەن كەسكىلەۋ بۇرىن ەشكىمنىڭ ميىنا كەلمەپتى.
تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ جەر بەتىنەن جوعالىپ كەتكەنىنە 250 جىل تولىپتى...
زىمىران ۋاقىت قازاق تاريحىنا تىكەلەي قاتىسى بار ءبىر وقيعانى قالىڭ بۇقارانىڭ نازارىنان تىس قالدىرعانداي. وسىدان 250 جىل بۇرىن تسين يمپەرياسىنىڭ بىزگە جوڭعار، قالماق نەمەسە ويرات دەگەن اتپەن ءمالىم تۇتاس ءبىر حالىقتى جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرگەن قىرعىنى اياقتالدى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ بايىرعى باقتالاسىمىز ورتالىق ءھام شىعىس ەۋرازيانىڭ ساياسي كارتاسىنان جوق بولىپ كەتتى.
«جوڭعار» اتتى تۇتاس ءبىر حالىقتى قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا ۋاقىتتا جويىپ جىبەرۋ – ۇلان-عايىر دالانىڭ تاريحىندا توسىن قۇبىلىس. راس، ودان بۇرىنىراق وسى تاقىلەتتەس جايتتار ەجەلگى تۇركتەردىڭ جۋجانداردى دۇرەلەۋى، سونداي-اق جۇرتقا جاقسى ءمالىم شىڭعىس حاننىڭ تاتار تايپاسىن قىرىپ سالۋى سياقتى توتەنشە وقيعالار بولعان. بىراق XVIII عاسىر ءۇشىن مۇنداي ناۋبەت الابوتەن ەدى. ونىڭ ۇستىنە، قادىم داۋىردە «دۇرەلەۋ مەن جويىپ جىبەرۋ» شارتتى ۇعىم-تۇعىن. بۇل كوبىنە ەجەلگى دۇشپاندى تىزە بۇكتىرۋدى ايعاقتايتىن. جەڭىمپاز قاتىن-قالاش پەن بالا-شاعاعا تيمەيتىن. ساعى سىنعانداردىڭ ءبىر بولىگى جاڭا قوجايىنعا قۇلدىق ۇرىپ، ەسكى تىرشىلىگىن جالعاستىرا بەرەدى. الايدا ايەل، بالا دەمەي، جوسپارلى تۇردە تۇتاس ءبىر ۇلىستى نايزانىڭ ۇشىنا ءىلىپ، قىلىشپەن كەسكىلەۋ بۇرىن ەشكىمنىڭ ميىنا كەلمەپتى.
ءسوز جوق، مۇنداي قىرعىن تەك مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلۋى مۇمكىن. سۋشا اققان ادام قانى تسين يمپەرياسىنا جۇكتەلدى. بۇل پاتشالىقتى سودان ءبىر عاسىر بۇرىن قىتايدى جاۋلاپ العان مانچجۋرلار قۇردى. تۇڭعىس ءتىل توبىنا جاتاتىن وسى حالىقتىڭ وتانى بۇگىنگى رەسەيدىڭ تاياۋ شىعىس ولكەسى ەكەن. مىنە، سول مانچجۋرلار جانالعىش جاساقتى قۇراپ، وعان قازىرگى ىشكى موڭعوليا مەن حالحادان مۇڭعۇلدارى (موڭعول) تارتىلدى.
ەجەلگى دۇشپان شامامەن XV عاسىردىڭ العاشقى جارتىسى، ءتىپتى XVI عاسىردىڭ باسىندا باتىستاعى ويراتتارعا قاراستى باتىس مۇڭعۇل تايپالارى سول تۇستاعى الىپ دالاداعى تۇركى جۇرتى قىرىم تاتارلارى، نوعايلار، قازاقتار مەن كوشپەندى وزبەكتەر، شىعىس تۇركىستانداعى موعول دا، قىرعىز بۇرىتتار ءۇشىن ەڭ اككى ءارى بىتىسپەس جاۋعا اينالدى. وزدەرىمەن تۋىستاس حالحا، مين جانە تسين يمپەرياسىن بيلەگەن مۇڭعۇلدار دا ويراتتارمەن كەسكىلەسكەن شايقاس جۇرگىزدى.
ويراتتاردىڭ تاريح ساحناسىنا دەربەس كۇش رەتىندە شىعۋى XV عاسىردىڭ سوڭىندا قىتايداعى يۋان مۇڭعۇل يمپەرياسىنىڭ كۇيرەۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. قىتاي كوتەرىلىس¬شى¬لەرىنىڭ تەگەۋرىنىنە شىداماي، موڭعولياعا شەگىنگەن يۋان يمپەراتورى مەن جاساق ءبىراز ۋاقىت جالپىمۇڭعۇلدىق تۇتاستىعىن ساقتاپ تۇردى. بىراق سول كەزدىڭ وزىندە ويرات تايپالارى مۇعۇل قاۋىمىنان دارالانىپ تۇراتىن. بالكىم، ولاردىڭ مۇعۇل يەلىگىنەن جىراقتا دالا مەن ورمان شەكتەسكەن مەكەندە تۇرۋى دا بۇعان اسەر ەتكەن شىعار. شىڭعىس حان كۇللى موڭعولياداعى بارلىق ۇلىستى ارالاستىرىپ جىبەرگەندە، ويراتتار «ورمان حالقى» دەپ اتالاتىن. ولار ءبىرتۇتاس مۇڭعۇل مەملەكەتىن قۇرۋ ىسىنە، ونىڭ جاۋگەرشىلىك جورىقتارىنا بەلسەنە قاتىسقان جوق. ايتسە دە ويرات جاساعى سول داۋىردە ءتۇرلى مەملەكەتتەردىڭ ساياسي ومىرىنە ارالاسىپ تۇردى. ايتالىق، حوراسان ءۋالاياتىن بيلەگەن ارعۇن شاھتىڭ قولاستىنداعى ويراتتار يراننىڭ سوڭعى يلحانى (ەلحان) توعا تەمىردى تاققا وتىرعىزدى. راس، بۇل ويراتتار تۇركى تىلىندە سويلەپ، مۇسىلماندىقتى ۇستاندى. ولار شىڭعىس مەملەكەتى كۇيرەگەن تۇستا پايدا بولعان باسقا ۇلىستاردان ەرەكشەلەنبەيتىن. اسىلى، بۇل – باسقا حيكايا.
باتىس موڭعوليانى مەكەندەگەن ويراتتار مۇڭعۇل ءتىلىن جانە ءبۋدديزمنىڭ لامايزم باعىتىن ۇستانعان. XIV عاسىردىڭ باس شەنىندە ويراتتار توعان مەن ەسەن حاندار تۇسىندا موڭعوليانى جاۋلاپ الىپ، قىتايدىڭ مين يمپەرياسىنا سالىق تولەۋگە ءماجبۇر ەتتى. سول كەزدەرى ويراتتار ورتالىق ازياعا العاشقى جورىعىن جاساپ، 1452 جىلى تاشكەنتتە كوشپەندى وزبەك مەملەكەتىن، ياعني ءابىلحاير حاندىعىن، قۇلاتتى. موڭعول حاندىعىنىڭ كۇيرەۋىنىڭ تاريحتا ماڭىزى زور. ءدال وسى وقيعادان كەيىن كەرەي مەن جانىبەك جەتىسۋدا مەكەندەگەن بىرقاتار رۋلاردى ءابىلحايىردان ءبولىپ، العاشقى قازاق حاندىعىن قۇرادى. بۇل اتىراپ موعولستان مەملەكەتىنە قاراستى بولعاندىقتان، قازاقتار مۇڭعۇلداردىڭ ويراتتارعا قارسى كۇرەسىنە اتسالىسۋعا ءتيىس ەدى.
شىعىستاعى مۇڭعۇل حاندىعىنىڭ XVI عاسىردا ويراتتارعا قارسى جۇرگىزگەن كۇرەسى جەڭىسپەن اياقتالدى. ويراتتار باتىسقا قاراي شەگىندى. ولار ءوز كەزەگىندە موعولدار مەن قازاقتاردى باتىسقا قاراي تىقسىرا بەردى. XVII عاسىردىڭ باسىندا ويراتتار ەرتىس بويىن جاعالاپ، شىعىس تۇركىستانداعى مۇعۇل مەملەكەتتەرىنە ۆاسسالدىق سالىق تولەتتىردى. 1634 جىلى حو ورلىك باستاعان ويراتتاردىڭ تورعاۋىت پەن دەربەت تايپالارى ەدىل مەن جايىق وزەندەرى ارالىعىنا ءوتىپ، نوعايلارعا شابۋىل جاسادى. نوعايلاردىڭ العاشقى لەگى سولتۇستىك كاۆكازعا قاراي بەتتەسە، ەكىنشى جارتىسى حو ورلىك ۇلىسىنىڭ قۇرامىنا ەندى. ال ءۇشىنشى جارتىسى قازاقتارعا قوسىلدى. ەدىل جاعالاۋىنداعى ويراتتار «قالماق» دەگەن اتاۋمەن تانىلدى. ءجۇز جىل كولەمىندە قايتا قۇرىلعان قالماق حاندىعى ەدىلدىڭ ەكى جاعالاۋىندا دا ءوز ۇستەمدىگىن ورناتتى. ءدال وسى ۋاقىتتا شىعىستا ويراتتاردىڭ چوروس، حويت، حوشوۋت جانە دەربەت تايپالارى باتىر قونتايشى باسشىلىعىمەن جوڭعار حاندىعىن قۇردى. جاڭا قۇرىلعان حاندىق شىعىس مۇڭعۇلدارى، قىتاي جانە قازاقتارمەن كۇرەس جۇرگىزدى. باتىستا قالماق، شىعىسىندا جوڭعار حاندىقتارىنىڭ قىسپاعىندا بولعان قازاقتار وسىلايشا ستراتەگيالىق قورشاۋدا قالدى. سونىمەن قاتار وسى ۋاقىتتا ويراتتاردىڭ قىسىمىندا قالعان مۇعۇلدار مەن نوعايلىقتار جەر اۋدارىپ، كەتۋلەرىنە تۋرا كەلدى. ويراتتار مەن قازاقتار اراسىنداعى سوعىس ءبىر عاسىر بويى جالعاستى. سونداي-اق بۇل ەكى ەل اراسىندا بولعان كۇرەستىڭ ەرەكشەلىگى – ءوزارا شايقاسىپ جاتسا دا، ءبىر-بىرىنەن قىز الىسىپ، ارا-تۇرا بەيبىتشىلىك ءومىر كەشتى. سول جىلدارى قازاق تايپالارى جوڭعارلاردىڭ قاراماعىنا ءوتۋ قاۋپىندە تۇردى. بىراق شىعىس جوڭعارلار مەن باتىس قالماقتار قازاق ۇلىسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەن. XVIII عاسىردىڭ باسىندا جوڭعار بيلىگىنىڭ كۇشى ودان ارى ارتتى. وعان دالەل – جوڭعار حاندىعىنىڭ شىعىس پەن باتىس بەتكەيىن قونىستانعان قازاقتى جاۋ¬لاپ الۋى. ناتيجەسىندە قازاق حاندىعى ىدىراپ، ورتالىق ازيا، جايىق، ەدىلگە قاراي قونىس اۋداردى. بۇل اسكەري جەڭىلىس اشارشىلىقپەن تۇسپا-تۇس كەلگەندىكتەن، قازاق بار قيىن-قىستاۋ كەزەڭدى باستارىنان وتكەردى. سول سەبەپتەن دە بۇل كەزەڭ تاريح بەتىنە ۇلكەن قارا داق بولىپ ءتۇستى. جوڭعار حاندىعى تاشكەنت پەن سىرداريا جاعالاۋىنداعى قالالاردى باسىپ الدى. جوڭعار حاندىعىنا مانچجۋر تسين يمپەرياسىنان قاۋىپ تونگەندە، ولار ورتالىق ازياعا شابۋىل جاساپ، سول جاققا قاراي ىعىستى. قىتايلار جوڭعارلارعا قارسى شىعا الماعاندىقتان، باتىس جاقتان كومەك سۇراۋعا ءماجبۇر بولدى. وسى كەزدە ورتالىق ازيا شەكاراسىندا جوڭعارلار مەن قالماقتاردىڭ قىسپاعىندا قالعان قازاقتاردىڭ جاعدايى قيىندادى. قازاق تايپاسىنىڭ جارىم بولىگى بۇل جەردەن كەتۋلەرىنە تۋرا كەلدى. كەيبىر ورتا ءجۇزدىڭ قىپشاقتارى فەرعاناعا كوشتى. ءتىپتى ولار سول جەرگە ورنىعىپ، قوقان حاندىعىنىڭ بيلىگىنە ارالاسا باستادى. قىرعىستاننىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى قۇرمانبەك باكيەۆ سول قىپشاق ەلىنىڭ ۇرپاعى بولىپ تابىلادى. ال ورتالىق ازيادا قالعان قازاقتار جوڭعارلارعا سوققى جاساپ، شىعىسقا قاراي شەگىندى. جوڭعار حاندىعى سول كەزدەرى شىعىس قازاقستان، قارقارالى اۋماقتارىن جاۋلاپ العان. باتىستا قالماقتار جەتىسۋ، ەدىل، جايىقتى باقىلاپ وتىردى.
ناۋبەت زامان
بۇل كەزەڭ جوڭعاردىڭ ۇلى حانى قالدان سەرەن قايتىس بولۋىمەن باستالادى. ۇلى حان قايتىس بولعاننان كەيىن جوڭعارلاردىڭ ءوزارا تاققا تالاسۋى ءبىرشاما جاۋىنگەرلەردەن ايىرىلۋعا اكەپ سوقتى. قالدان سەرەن مۇراسىن ورتانشى ۇلى تسەۆان-دورجي-ادجەگە قالدىرعان. ول 1746 جىلى تاققا وتىرادى. الايدا 1749 جىلى ۇلكەن اعاسى لاما-دورجي ءىنىسىن تاقتان تايدىرىپ، حان تاعىنا كىشى ىنىلەرى تسەۆان-داشي وتىرادى. شاڭىراقتىڭ ۇلكەنى مەن كەنجەسiنىڭ استىرتىن كەلىسىمىن ءبىلىپ قويعان لاما دورجي كىشى ءىنىسىن ولتىرگىزەدى. 1751 جىلى تسەۆان-دورجي ءداۆاتسيدىڭ ۇلى مەن حويت تايپاسىنىڭ باسشىسى امۋرسانا ورتا ءجۇزدىڭ حانى ابىلايعا قاشىپ بارادى.
1753 جىلى ابىلاي حاننىڭ كومەگىمەن داۆاتسي مەن ءامىرسانا لامۋ-ءدورجيدى ولتىرەدى. ناتيجەسىندە، حان تاعىنا داۆاتسي وتىرادى. 1754 جىلى ءامىرسانا داۆاتسيعا قارسى سوعىس اشادى. ابىلاي حان داۆاتسيگە ءامىرسانا اسكەرىن جەڭۋىنە كومەكتەسەدى. ناتيجەسىندە، ءامىرسانا قىتايعا قاشىپ كەتەدى. 1755 جىلى تسين يمپەرياسى جوڭعارلارعا قارسى اسكەر جىبەرەدى. ونىڭ قۇرامىندا ءامىرسانا دا بولعان. شايقاستا داۆاتسي قايتىس بولىپ، ورنىنا 1756 جىلى ءامىرسانا وتىرادى. الايدا ونىڭ مۇنىسى دا ۇزاققا بارمايدى. سول جىلى ءامىرسانا ابىلاي حاننىڭ قولاستىنا وتەدى. 1756 جىلدىڭ شىلدە ايىندا جوڭعار حاندىعىنا قاۋىپ تونەدى. مانچجۋر، مۇڭعۇل، سولون اسكەرىنەن تۇراتىن بەس مانچجۋر ءبىر مۇڭعۇل گەنەرالى باستاعان ارميا جوڭعارياعا باسىپ كىرىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى بىرتىندەپ جويا باستايدى. سول جىلدىڭ تامىز ايىندا مانچجۋر اسكەرى ابىلايحانعا دا سوعىس اشادى. الايدا جورىقتارى ءساتسىز اياقتالىپ، جەڭىلىس تابادى. ءامىرسانا ءبىراز ۋاقىت شاماسىندا ابىلاي حاننىڭ بودانىندا بولادى. بىراق ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن سوڭ ونى بوستاندىققا جىبەرەدى. ءامىرسانا 1757 جىلى تسين يمپەرياسىنا قارسى سوعىس اشادى. ول كەزەكتى شايقاسقا اتتانىپ بارا جاتىپ، قىركۇيەكتىڭ 15-ءى كۇنى توبىل قالاسىنىڭ ماڭىندا ورىس اسكەرلەرىنىڭ قولىنا ءتۇسىپ، قايتىس بولادى. 1758 جىلى سوعىس اياقتالدى. جوڭعارلار اسكەرىنىڭ سوڭعى توبى جۇلدىز تاۋىنىڭ ماڭىندا قيراتىلادى. وسىمەن جوڭعارلار ماڭگىلىككە تاريح قويناۋىنا كەتتى.
جوڭعار حاندىعى قۇلاعاننان كەيىن قازاقتار ءوز جەرلەرىن قايتارىپ الدى. سونداي-اق شىعىس بەتكەيدە ورنالاسقان قازاق تايپالارى، كەزىندە جوڭعارلاردىڭ قاراماعىندا بولعان جەرلەردى قايتادان يگەردى. ول جەرلەردىڭ قاتارىندا باتىس موڭعوليا، بايانولگەي، سونداي-اق بۇگىندە شىڭجانعا قاراستى اۋىلدى جەرلەر بولعان.
1771 جىلى قالماقتار رەسەي يمپەرياسى¬نىڭ بيلىگىنەن قاشىپ، جوڭعارياعا قاشۋدى ۇيعاردى. بىراق ول ءۇشىن قازاق دالاسى ارقىلى وتۋلەرىنە تۋرا كەلدى. قازاق تايپالارى ەسكى قارسىلاستارى دەربەت، تورعوۋىت تايپالارىنان قۇرالعان قالماقتارعا مۇمكىندىك بەرىپ، قازاق-قىرعىز جەرى ارقىلى وتكىزىپ جىبەردى. قالماقتار بالقاش كولىنەن وتكەندە قىس مەزگىلى بولعاندىقتان، قاتارداعى اسكەرلەرىنەن ايىرىلىپ قالادى. سوعان قاراماستان قالماقتار كەلەسى ونجىلدىقتا رەسەي يمپەرياسىنىڭ قىرىم تاتارلارى، نوعايلار، كاۆكاز حالىقتارىمەن تۇرىكتەرگە قارسى جۇرگىزگەن كۇرەسىنە قاتىسقان. قالماقتاردىڭ قاتارداعى اسكەرلەرى وتە تاجىريبەلى ءارى قارۋ-جاراقتى جاقسى يگەرگەن.
قالماق تايپاسىنىڭ قالعاندارى جوڭعاريا شەكاراسىنان شىققان¬دا، ولاردى تسين يمپەريا¬سىنىڭ وكىلدەرى جارتى جولدان كۇتىپ الىپ، شەك¬ارا اسۋداعى كوزدەگەن باستى ماقساتىن سۇراعان. قالماق حانى ۇباش ءوز جەرىن قايتا قايىرۋدىڭ جولىن جەتى كۇنگە جۋىق ويلاستىرعان. بىراق قال¬ماق¬تارعا مانچجۋر يمپەرياسىنا باس يۋدەن باسقا جول قالماعان. بۇگىندە سول ويراتتاردىڭ ۇرپاعى كوپ بولماسا دا، شىڭجان ايماعىندا تۇرىپ جاتىر.
رەسەي يمپەريا¬سىنىڭ اۋماعى¬نان قالماقتار¬دىڭ كەتۋى سالدارىنان قازىرگى قالماق رەسپۋبليكاسىنىڭ كوپ جەرى بوساپ، سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا، سول كەزدەگى قالماقتاردىڭ ات توبەلىندەي عانا ۇرپاقتارى قالعان. ونىڭ ۇستىنە، ەدىلدىڭ سول جاق جاعالاۋىنداعى اشىق دالا دا بوس قالىپ، كەيىن قازاقتار ورىن تەۋىپ الدى.
وسىلايشا ۇزاق ۋاقىت بويى شىعىس جانە ورتالىق ەۋرازيانىڭ دالاسىن قان ساسىتىپ، وسى ماڭدى مەكەندەگەن كوشپەندى تۇركى حالىقتارىن تۇسىنەن شوشىتقان باتىس مۇڭعۇل تايپاسى، ويراتتاردىڭ جۇرگىزگەن ۇستەمدىگى اياقتالدى. ءسويتىپ، ويراتتاردىڭ اتا-جاۋىنا اينالىپ، ءومىر بويى تىرەسىپ وتكەن كوشپەندىلەردەن بۇگىنگى تاڭدا وسى بايتاق دالانى مەكەندەگەن تەك قازاقتار عانا قالدى.
قازىرگى قازاق ساناسىندا ويراتتار وشپەندىلىگىمەن ءىز قالدىرسا، جوڭعارلار اسا قاۋىپتى جانە ەڭ باستىسى، اتا-جاۋ رەتىندە تاريحىمىزدان ويىپ تۇرىپ ورىن الدى. بۇگىندە كورشى جاتقان ەلدەرمەن تاتۋ-ءتاتتى كۇن كەشىپ جاتقاندىقتان، تاريحشىلار وتكەندى كازبالاۋدىڭ قاجەتتىلىگى شامالى دەگەن پىكىردە. كوپتەگەن ەلدەر تاريحقا بوي الدىرىپ، ءالى كۇنگە دەيىن كورشى جاتقان ەلدەرگە زيانىن تيگىزۋدە. وعان رەسەي مەن ۋكرايندار اراسىندا بولعان جانجالدى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. قالاي بولعاندا دا، جوڭعاردىڭ قاسىرەتتى تاريحى بۇگىنگى قۇبىلمالى الەمنىڭ سايقال ساياساتىندا عۇمىر كەشىپ جاتقان كەز كەلگەن قوعام ءۇشىن اششى ساباق. الپاۋىتتاردىڭ اراسىندا قالعان ەل ەشقاشان ىشكى الاۋىزدىق پەن بيلىككە تالاسپاعانى ابزال.
سۇلتان اكىمبەكوۆ
«جاس قازاق» گازەتى 15 مامىر 2009 جىل
