قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي، 1916 جىلعى قازاقستانداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالىپ، «قارقارا – 100» اتتى سەريامەن جەتى كىتاپ توپتاماسى «ان ارىس» باسپاسىنان جارىققا شىقتى. جەتى كىتاپتىڭ كوتەرگەن جۇگى مەن مازمۇندارى قاسىرەتتى جىلدىڭ اششى شىندىعىن اشىپ بەرەدى. وقىرمان ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قيلى زامانىمەن» قاۋىشسا، قارقارا قاھارماندارىنا ارنالعان اۆتورلاردىڭ تىڭ ەڭبەكتەرى ءوز الدىنا ەكىنشى ءبىر كىتاپقا جيناقتالىپتى. سونداي-اق 1916 جىلعى «البان كوتەرىلىسىنىڭ» تاريحي قۇجاتتارىنا ارنالعان ماتەريالداردا پاتشا وكىمەتىنىڭ وزبىرلىعى، قاراقول تۇرمەسىنە قامالعان جامەڭكە، ۇزاق، اۋباكىر، تۇرلىقوجا جانە باسقا تۇلعالاردىڭ تەرگەۋ ماتەريالدارىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك جاساعان. ماتەريالدار مۇراعات قۇجاتتارىنان الىنىپتى.

قاسىرەتتى جىلدى كوزىمەن كورگەندەردىڭ دە جىر-داستاندارى «قارقارا تولعاۋى» اتتى توپتامادا جيناقتالعان. جيناق 1916 جىلعى «البان كوتەرىلىسى» كەزىندەگى تاريحي وقيعانى بەينەلەيتىن ولەڭدەر، جىر-داستاندار، اۋىزەكى اڭگىمەلەرمەن تولىققان.ونداعى ماتەريالدار  م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر يستيتۋتىنىڭ عىلىمي كىتاپحاناسىنىڭ سيرەك قورلارىندا ساقتالىپ كەلگەن بەيمالىم قولجازبا مۇرالارى قۇرايدى. مۇندا اقىندار اسان بارمانبەكۇلى، بولتىرىك اتىحانۇلى، كودەك باي­شىعانۇلى ت.ب. اۆتورلاردىڭ تۋىندىلا­رى بەرىلگەن.

ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ايگىلى «قيلى زامان» پوۆەسىنىڭ ىزىمەن جازىلعان بەلگىلى اقىن نۇرلان ءورازاليننىڭ «قىرعىن» اتتى ەكى ءبولىمدى ترادەگياسى، «قاراقازان عاسىر» اتتى كەڭ تىنىستى كوركەمدىك ءبىتىمى تازا درامالىق داستانى جانە ۇلت، تۋعان جەر، بابالار رۋحىنا ارنالعان ولەڭ-جىرلارى وزىنشە بولەك ءبىر كىتاپ.

 1916 جىلدىڭ قاندى قىرعىنى جونىندە ءبىراز جىلداردان بەرى زەرتتەپ، پاتشا وكىمەتى كوتەرىلىسشىلەردى اياۋسىز جازالاعان وقيعا جونىندە كىتاپ جازعان قوعام قايراتكەرى سەيدالىم تانەكەەۆتىڭ ىزدەنىسى دە وقىرمان ءۇشىن تىڭ دۇنيە بولماق. اۆتور مۇراعات قۇجاتتارىنا، ەل اۋزىنداعى اڭگىمەلەرگە جۇگىنگەن. بەلگىلى جازۋشى بەكسۇلتان نۇرجەككەۆتىڭ ء«اي، دۇنيە-اي!» رومانى دا «قارقارا –100» توپتاماسىنا كىرگەن. روماننىڭ نەگىزگى ارقاۋى 75 جىلدىڭ ارالىعىن قامتيدى. باس كەيىپكەر ءشايى تىلەۋلىقىزى 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىن، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە باستان كەشىرگەن كەيىپكەر. كەيىپكەردىڭ تاعدىرى قازاق حالقىنىڭ قيىن تاعدىرىن بەينەلەيدى. تۋىندى 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ كوسەمدەرى جامەڭكە مەن ۇزاق جانە باسقا تۇلعالار جونىندە دە ايتىلادى.

جالپى «قارقارا – 100»  توپتاما كىتاپتارى كوپشىلىك وقىرماننىڭ رۋحاني ازىعى بولارى ءسوزسىز. ونىڭ جاس ۇرپاق بويىنا وتاندى، جەردى، تاۋەل­سىزدىكتى ءسۇيۋدى ۇيرەتەتىن جاقتارى باسىم بولسا، پاتيروتتىق رۋحقا دا تاربيەلەي­تىن تۇستارى از ەمەس.

جەكسەن ساعىمبەكۇلى

Abai.kz