ء«تىل - ولشەۋسىز قازىنا، ءورىسى كەڭ الەم» دەپ حالقىمىز تەگىن ايتپاعان. ويتكەنى ءتىل ارقىلى ادامزات قارىم-قاتىناس جاساپ، كوكىرەگىندەگى كورىكتى ويىن سوزبەن سومدايدى. ءتىل بايلىعى مول ادامنىڭ ويلاۋ قيسىنى دا جاقسى داميتىنىن، ءومىردىڭ قىسىلتاياڭ ساتىندە دۇرىس جولدى تاڭداي الاتىنىن زامانا دالەلدەۋمەن كەلەدى. بۇگىنگى عىلىم مەن تەحنيكا قارىشتاپ دامىعان زاماندا دا ءتىل ۇيرەنۋگە دەگەن تالپىنىس ارتپاسا، باسەڭدەگەن جوق. جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ ءتىلدى ۇيرەتۋ، مەمەكەتتىك ءتىلدى ناسيحاتتاۋ ماسەلەلەرى كۇن ساناپ وزەكتىلىگىن ارتتىرىپ كەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2011 جىلعى 29 ماۋسىمداعى №110 جارلىعىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋ ۇدەرىسىنە جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماقسات ەتىپ قويىلعان بولاتىن. يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋدىڭ، عالامتور بەتىندەگى اقپاراتتىق كەڭىستىكتى قازاق تىلىندەگى ماتەريالدارمەن تولتىرۋدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى عىلىم تىلىنە اينالدىرۋعا قوسار ۇلەسى مول بولاتىندىعى انىق. مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ اتالعان تالابىن ساپالى دەڭگەيدە ورىنداۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىندا ء  «تىل الەمى» پورتالى، «Atau.kz» ونوماستيكالىق، «Emle.kz» ورفوگرافيالىق، «Termincom.kz» تەرمينولوگيالىق سايتى دايارلانعان بولاتىن. يگى باستاما ساپالى ءارى عىلىمي نەگىزدەلگەن كوپشىلىكتىڭ قولدانىسىنا لايىق تانىمدىق سيپاتتاعى دۇنيە بولۋى ءۇشىن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنىڭ بىلىكتى ماماندارى، جەتەكشى ادىسكەر عالىمدار، ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋدىڭ كورنەكتى عالىمدارى تارتىلدى. جاڭا ۇردىستەگى ينتەرنەت-پورتال مەن ونوماستيكالىق، تەرمينولوگيالىق، ورفوگرافيالىق ەلەكتروندىق قورلاردى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردان باستاپ، سالا ماماندارى، ستۋدەنتتەر مەن ىزدەنۋشىلەر، وقىتۋشىلار مەن عالىمدار، جالپى جۇرتشىلىق پايدالانا الادى. جوبادا ءتىل مادەنيەتى مەن ءبىلىمى ءارتۇرلى دارەجەدەگى تۇتىنۋشىلاردىڭ قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلاردىڭ ءبارى جاسالعان. ء«تىل الەمى» پورتالى ءتىلدىڭ الەۋمەتتىك، قوعامدىق قۇبىلىس رەتىندەگى قىزمەتىن مەيلىنشە تولىق قامتۋدى ماقسات ەتەدى. وسىعان سايكەس پورتالدىڭ مازمۇنىندا قوعامداعى تىلدىك سۇرانىستارعا وراي «تۇعىر»، «اقپارات»، ء«ادىس»، ء«تىل رايى»، «تارتۋ»، «تولعانىس»، «ورتا» اتتى 7 بلوك ورنالاستىرىلعان. «تۇعىر» بلوگىندا پورتالدىڭ قۇرىلىم اتاۋلارى مەن سايتتارعا سىلتەمەلەر بەرىلسە، «اقپارات» بلوگىندا جاڭالىقتار، ءتىلدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى تۋرالى قاجەتتى مالىمەتتەر، مينيسترلىك، كوميتەت، ورتالىق تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار جونىندە حابارلار بەرىلەدى. بۇل بلوك ۇنەمى جاڭارىپ، تولىعىپ تۇرادى. 

ءتىل ۇيرەنەمىن دەۋشىلەر وزدەرىنە قولايلى ءادىس-تاسىلدەر مەن، قاجەتتى ماتەريالداردى ء«ادىس» بلوگىنان تابادى. مۇندا قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن وقىتۋعا ارنالعان ادىستەمەلىك ەڭبەكتەر ورنالاستىرىلادى. ولار ىشتەي وقۋ قۇرالدارىنا، ينتەراكتيۆتى يننوۆاتسيالىق مۋلتيمەديالىق باعدارلامالارعا، وقىتۋشىلار مەن ادىسكەرلەرگە ارنالعان عىلىمي-ادىستەمەلىك ەڭبەكتەرگە، بالالارعا ارنالعان ءتىل ۇيرەتۋ قۇرالدارعا، بەينە جانە ونلاين ساباقتارعا، سوزدىكتەرگە بولىنەدى. بلوكتىڭ «عالىمنان كەڭەس»، «ادىسكەرگە كومەك» مودۋلدەرى ارقىلى  ءاربىر قولدانۋشى وزىنە قاجەتتى جالپى تىلگە جانە ءتىل ۇيرەنۋگە قاتىستى كاسىبي، عىلىمي، ادىستەمەلىك كومەك الادى.

كىشى مەكتەپ جاسىنداعى بۇلدىرشىندەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى انا تىلىندەگى قىزىقتى ادەبيەتتەردىڭ الەمىنە «تارتۋ» بلوگى ارقىلى ساياحات جاساۋ مۇمكىندىگىنە يە. مۇندا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ  تاپسىرىسى بويىنشا شىعارىلىپ جاتقان باسپا ونىمدەرىنىڭ جانە ء«تىل جانە قوعام»، «تۋعان ءتىل» الماناحتارىنىڭ، «بالاپان الەمى» جۋرنالىنىڭ، «ونوماستيكالىق حابارشى»، «تەرمينولوگيالىق حابارشى» بيۋللەتەندەرىنىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارىن دا وقۋعا بولادى. سونىمەن بىرگە بۇل بلوكتا  قازاقتىڭ  ادەبي ءتىلىن، كوركەم ادەبيەتىن تانۋعا، ءسوز بايلىعىن ەسەلەۋگە جانە ءتىلدى دۇرىس قولدانۋعا جاردەمدەسەتىن ادەبي، پۋبليتسيستيكالىق تاڭداۋلى ۇلگىلەر جيناقتالادى. پورتالدىڭ جانە سايتتاردىڭ كىتاپحاناسىندا كەزىندە از تارالىممەن شىعىپ، جۇرتشىلىقتىڭ قولىنا وڭايلىقپەن تۇسە بەرمەيتىن، شام الىپ ىزدەسەڭ تاپتىرمايتىن كوپتەگەن كىتاپتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارى ورنالاستىرىلعان. مۇنداي سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار قورىنىڭ بولۋى پورتال وقىرماندارىنىڭ قاتارىن تولىقتىرادى دەگەن ويدامىز.

ءبىز پورتالدىڭ ىشكى قۇرىلىمى مەن مازمۇنىنا توقتالىپ وتتىك. پورتالدىڭ قۇرامىندا وزدەرى دەربەس سايت رەتىندە دە قىزمەت اتقارا الاتىن  «Termincom.kz» تەرمينولوگيالىق، «Atau.kz» ونوماستيكالىق جانە «Emle.kz» ساۋات اشۋ سايتتارى ورنالاسقان. «Termincom.kz» تەرمينولوگيالىق ەلەكتروندىق قورى ۇلتتىق تەرمينولوگيانى بىرىزدەندىرۋدە، قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ قوردالانعان ماسەلەلەرىن شەشۋ ىسىندە ءوز مىندەتتەرىن اتقارادى دەپ كۇتىلۋدە. تۇتىنۋشى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيالىق كوميسسياسىندا ءتۇرلى عىلىم سالالارى بويىنشا بەكىتىلگەن تەرميندەردى وسى سايتتان تابا الادى. سونداي-اق، «ويتالقى» ايدارى ارقىلى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيالىق كوميسسياسىنا بەكىتۋگە ۇسىنىلاتىن تەرميندەردىڭ دەفينيتسياسىمەن، تۇپكى ماعىناسىمەن، وزگە تۋىستاس تۇركى تىلدەرىندە جانە قولدانىستاعى زاڭنامادا قولدانىلۋ جولدارىمەن تانىسىپ، وقىرمان رەتىندە ءوز ويىن قالدىرا الادى. بۇل ايدارعا قالدىرىلعان پىكىرلەر تەرميندەردى بەكىتۋ بارىسىندا ەسكەرىلەدى. قازاق تەرمينولوگياسىنا قاتىستى تەرمينجاسام  ماسەلەلەرى، سالالىق تەرميندەردى قالىپتاستىرۋ مەن ستاندارتتاۋ، تەرميندەردى ءتارجىمالاۋ، تەرمين تۇزۋدەگى ۇستانىمدار تۋرالى عىلىمي جانە عىلىمي-كوپشىلىك، انىقتامالىق ادەبيەتتەر، قازاق ءتىل بىلىمىندەگى تەرمينولوگيا سالاسىنا قاتىستى جارىق كورگەن ەڭبەكتەر مەن سوزدىكتەردىڭ كەشەنى وسى سايتا جيناقتالعان.

«Atau.kz» ونوماستيكالىق ەلەكتروندىق سايتىندا ەلىمىزدەگى جەر-سۋ، ەلدى-مەكەن، كوشە، مەملەكەتتىك نىسانداردىڭ اتاۋلارى ورنالاسقان. ونوماستيكالىق اتاۋلاردىڭ تاريحى، ەتيمولوگياسى، جاسالۋ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى تانىمدىق سيپاتتاعى عىلىمي جانە عىلىمي-كوپشىلىك، انىقتامالىق ادەبيەتتەر مەن ماقالالاردى ىزدەگەن پايدالانۋشى وزىنە قاجەتتى  ونوماستيكالىق اقپاراتتى وسى جەردەن تابا الادى.

گرافيكا مەن ورفوگرافياعا قاتىستى تەوريالىق مالىمەتتەر مەن سوزدىكتەردەن تۇراتىن «Emle.kz» سايتى تۇرعىنداردىڭ ءتىل مادەنيەتىن ارتتىرىپ، قازاقشا دۇرىس جازۋ، ءسوزدى دۇرىس ايتۋ ساۋاتتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. وسى مىندەتكە سايكەس، «ادەبي ءتىل نورمالارى» بلوگىندا ءسوز سازى، ونىڭ كوركەم ادەبيەت پەن ومىردەگى ماڭىزى، ەرەجەلەرى مەن قاعيدالارى بەرىلسە، «ورفوگرافيا» بلوگىندا سوزدەردىڭ دۇرىس  جازىلۋ ەرەجەلەرى بەرىلەدى. سونداي-اق كىرمە سوزدەر مەن تەرميندىك مانگە يە سوزدەردىڭ بۇرىنعى جانە قازىرگى جازىلۋ بارىسىنداعى ايىرماشىلىقتارى سالىستىرمالى تۇردە كورسەتىلەدى. پورتال مەن سايتتاردا كەرى بايلانىس ورناتىلعان. بۇل كەز كەلگەن وقىرمان ءوزىن تولعاندىرعان سۇراق بويىنشا ساۋالىن جولداپ، وعان عالىمداردىڭ تاراپىنان تولىققاندى جاۋاپ الۋىنا مۇمكىندىگى بار دەگەن ءسوز.

قۇرمەتتى ءتىل نامىسىن - ءوز نامىسىم دەپ قابىلدايتىن جۇرتشىلىق، ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى – جاس تالاپ جاڭا بۋىن! وزدەرىڭىزگە ارناپ دايىندالعان يگى باستامانىڭ قولداۋشىسى دا، قوزعاۋشىسى دا سىزدەر. اتالعان پورتال جانە ەلەكتروندىق سايتتارمەن تانىسۋ سىزدەردى ءتىل اتتى عاجايىپ الەمنىڭ سىزگە بەيتانىس شيىرلارىنا جەتەلەيدى دەگەن ۇمىتتەمىز.

سايا اعاناسقىزى يتەعۇلوۆا

ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعى

Abai.kz