سوفى سماتاەۆ. ءۇش سىناق
بيىل مەككەگە قۇلشىلىق ەتۋدە وزىممەن ساپارلاس بولعان قۇرمەتتى قاجىلارعا ارنايمىن.
1
سوناۋ، سوناۋ باعزى كۇندەر ەلەسىنە ىلەسىپ،
كەتكەندە ويىم، اشىلادى تىلسىمداي بوپ ءبىر ەسىك.
وتكەن ءبىر جان وزەگىمەن وشپەستەي عىپ وت كەشىپ،
ادالى ءۇشىن ارامىمەن جانتالاسا كۇرەسىپ.
سول ەسىكتى اشسام ەپتەپ، باسسام ەپتەپ قادامدى،
ازانى كوپ، ازابى كوپ كورەم مۇڭلى ادامدى.
ءبىر قۇدىرەت بيلەپ الىپ ەرىك-ىرقىمدى وزىنە،
ەرتىپ كەتەر شىراق جاعىپ ويىمدى ءھام سانامدى.
كۇن ەسەبىن ۇمىتىپ قاپ ىلەسەمىن الگىگە.
ەنىپ كەتەم باس-اياعى تابىلمايتىن ماڭگىگە.
قۇلاپ-تۇرىپ، قۇلاق ءتۇرىپ ءىزىن باعام وكشەلەپ،
ءانىن، زارىن كەۋدەم ۇعىپ، جانىم اۋلار دەمدى دە.
ۇزاق جىلدار ۇزاپ جىلدار اجىمىمەن ورنەكتەپ،
كارىلىك جەپ توزعان اياق قىبىرلايدى جەردە ەپتەپ.
ەستىلمەگەن ءسابي ءۇنى، ەستىلمەيدى ءالى دە،
ىڭگاسىمەن قۋانتاتىن جۇرسە الدىندا ەڭبەكتەپ...
يبراھيم پايعامبار-تىن، راببىمنىڭ ول قۇلى-تىن.
اڭساعانمەن مۇراگەر بوپ تۋماي قويدى ۇلى تىم.
كەۋدەسىندە قايعى-شەردىڭ داۋىلى ەسىپ دۋىلداپ،
قالتىراتىپ ىستىق اپتاپ، توڭدىراتىن جىلى ءتۇن.
ءوتتى كۇندەر، سولدى سۇلدەر ازابىندا كۇيىكتىڭ،
سەلت ەتكىزبەي تۇندە جارتى اي، ال كۇندىزگى بيىك كۇن.
ويدا جوقتا ەستىلگەن-ءدى ادال جۇبى سارادان
ەسكى اربانىڭ سىقىرى بوپ ءبىر كەزدەگى سۇيىكتى ءۇن:
«كەرى ورالدىق ارتقا تاستاپ دۋمانى كوپ بازاردى.
اتا-انا جوق، اعا، ءىنىسىز ماڭايىمىز تازاردى.
تاعدىر قوسقان قوساعىم ەڭ،
قۋباس وتپەي ومىردەن
ارمان قۋىپ، توقال عىپ ال مىناۋ كۇڭىڭ اجاردى!»
شال كەمپىرگە يەك قاقتى، اق نيەتىن ءتۇسىنىپ،
(سارا بايقۇس ءبىر قۋاردى، ءبىر سۋىنىپ، ىسىنىپ).
جارىن جاننان جۇلىپ تاستاپ تاۋەكەلگە بارعاندا،
قان جىلاعان قويا بەردى اش قانشىقتاي ءىشى ۇلىپ.
قيماس كوڭىل سيماس جەرگە سىناداي بوپ سۇعىندى.
الاسۇرعان ەكى جۇرەك القىمدارعا تىعىلدى.
راببىما قولىن جايسا، دۇعا جاساپ ەكەۋى
بەرەر ەدى-اۋ تىلەكتى ەستىپ كوكتەگى حاق ءبىر ۇلدى.
كوتەرگەن-ءدى قارت پايعامبار راببىنىڭ سىناعىن.
سىرتقا شىقپاي ىشتە بۇگىپ وكسىگىمەن تىنادى ءۇن.
ءپانيىنىڭ توزاعىنا كونگەن كوڭىل
الدانار
باقيىنىڭ تابار بولسا حاق جارىلقاپ جۇماعىن.
ءاي، ءبارىبىر بۇل جالعاننىڭ كىم اڭساماس قىزىعىن،
كىم تىلەمەس عۇمىرىنىڭ ءسال دە بولسا تۇزىگىن.
كەۋدەسىنەن ءدال وسىنداي تىلەك اۋلار كارىنىڭ
ۋايىمىن جەتتى ءبىر كۇن ىڭگاسىمەن ءۇزىپ ءۇن.
ىڭگالادى – مۇندالادى تۇل باقىتى ورالىپ،
كوڭىلىنە شۋاق ەندى، ىدىرادى قارا بۇلت.
كەم دۇنيەسى كەڭ دۇنيەگە ءبىر-اق ساتتە اينالىپ،
قويا بەردى بار الەمى سول ىڭگادەن جارالىپ.
قانداي اسەم ميداي دالا مىناۋ بالا ەنگەندە!
جارق ەتتى عوي جان شىراعى جانار وتى سونگەندە.
ءتىرىلدى عوي جۇرەك تۋلاپ، بۇرىلدى عوي ارمانى
تۇتاندى عوي ءۇمىت شوعى، سول ءۇمىتى سەمگەندە.
ءومىر-ءولىم، قىزىق-شىجىق ماڭگى باقي ارباسار،
ادام شىركىن ءبىر تىلەككە ءولىپ-ءوشىپ جارماسار.
مۇراگەرى مۇڭ مەن شەرىن جۇلىپ تاستاپ كەۋدەدەن
ۇرپاق بولىپ ءوسىپ، تولىپ ماڭگىلىككە جالعاسار.
ەڭ عالامات اۋەنى بوپ ىڭگاسىمەن ءسابيدىڭ،
جالعاستى عوي ءانى-زارى ۋ-شۋىنا ءپانيدىڭ.
(ۋاي، ادامزات! كۇلىپ تۇرىپ كۇرسىنە بەر جاسىرماي،
سول تۇرىڭنەن باقىتىڭنىڭ بار باعاسىن تانيمىن).
جانىن بۋىپ، كەۋدە قىسقان كەڭ الەمى تار ەدى.
ىستىق ەرنى ماڭداي سۇيەر ءبىر پەرزەنتكە زار ەدى.
ءتاڭىرىنىڭ دارعاحىنا جەتىپ دۇعا-تىلەگى،
تۋعان ۇلى – يسمايىلى، تابىلدى دا جان ەمى.
كۇلدى بالا – كۇلدى دالا كۇلكىسىمەن ءسابيدىڭ.
جاس نارەستە – قىزىعى مەن ءتاتتىسى عوي ءار ءۇيدىڭ،
كوكتەم تۋدى كوڭىلىندە ءيبراھيمدى قۇلپىرتىپ،
ءجانناتىنا كەزدەسكەندەي مىناۋ ساتتىك ءپانيدىڭ.
بالا كوردى ول – قانا بەردى راحاتىنا عۇمىردىڭ.
جان دۇنيەسى جايناپ كەتتى كۇلكىسىمەن ءبىر ۇلدىڭ.
جايراڭ ءجۇزىن مۇڭ باسارىن قايران اكە بىلمەدى-اۋ،
سارا بولىپ جەتەتىنىن قياناتى ءدۇبىردىڭ.
بىلدىرىمەن ءسابيىنىڭ ويانعاندا ءار تاڭى.
توگىلەتىن تاڭدايىنان ىرزالىقپەن ءمارت ءانى.
اجارىنا اۋناپ ءتۇسىپ ىقىلاس پەن پەيىلى،
ال ساراعا توسا بەرەر سىرتىن بەرىپ ارقانى.
«كۇنگە اينالدى قاراپ تۇرسام مىناۋ شۇناق كۇڭىڭ!» دەپ،
«مەن – بايبىشەڭ! ال اناۋ قار اسپەتتەردەي كىمىڭ؟» دەپ
اق يت كىرىپ اۋىزىنا، كوك يت شىعىپ كومەيدەن
باستى اشۋعا كارى قاقسال دولدانىپ كەپ دۇرىلدەپ.
كۇندەستەردىڭ كۇلى تۇگىل كۇنى بىرگە شىقپايدى.
توقالدىڭ دا جارى بارىن بايبىشەلەر ۇقپايدى.
ء«شول دالاعا كۇڭ مەن ۇلدى تەز اپارىپ تاستا!» دەپ
شالدىڭ سارا قۇلاعىن جەپ كۇن، ءتۇن سايىن نىقتايدى.
يسمايىلى – باستاۋى عوي ۇرپاعىنىڭ ەرتەڭگى.
قايعى-شەر بوپ وزەگىنە وكسىك تولى دەرت ەندى.
تۇنشىقتىرىپ بال ىڭگاسىن ارانىنا اجالدىڭ
قالاي قيىپ تاپسىرادى ءوز قولىمەن وركەندى.
تالىقسىتار تاجالداي بوپ ازاپ ەندى جانىنا.
ۇلدان بەزسە، قۋباس شال بوپ اتانباس پا تاعى دا.
قىزىعىنان ايىرارداي ايەلىنىڭ ىزىڭى
ۋ جايلاتتى سۇپ-سۋىق قىپ سارىسۋداي قانىنا.
قالاي قيار سۇم اجالعا سارا ايتتى دەپ قۇلىنىن.
قالاي ۇزەر جان ساياسى – جالعىزىنىڭ جۇلىنىن.
ءارى-ءسارى جۇرگەن كەزدە جەتتى بۇيرىق اللادان
ء«شول دالادا تاستالۋىن قالاپ شالدىڭ ۇلىنىڭ!»
قاندى جاسى اقتى كوزدەن مويىنىنا سورعالاپ.
بۇيرىق جەتتى! يسمايىلىن قايتىپ ەندى قورعاماق.
اقتاۋ كەرەك ءبىر اللاعا دەگەن ادال سەنىمىن،
تۇرسا-داعى ءتورت تۇسىنان ەڭسەنى ەزگەن سور قاماپ.
وزەكتەگى وكسىگى ۇرلاپ بەزىلدەتتى ءتوزىمدى.
ءتانى وزىندە. شىرقىراعان جانى ومىردەن بەزىندى.
جاسقا تولعان جانارىمەن تەسىلگەندە ۇلىنا
كەۋدەنى ۇرعان جۇدىرىقتاي ەت جۇرەگى ەزىلدى.
جوق قوي امال... وبال-ساۋاپ سيماي جاتىر ءبىر باسقا.
بۇيرىق قاتال. قيقاڭداسا – سىر دا باسقا، ءتۇر باسقا.
ادالىنان اينىپ كەتىپ، ارامىمەن تابىسسا،
شايتان جەڭگەن ءتىرى ولىك بوپ، قارعىس قاۋىپ تۇرماس پا.
جو-جوق ەندى باس يزەيدى. حاق ەركىنە كونەدى.
كونەدى دە، قاسىرەتتىڭ قۇشاعىنا ەنەدى.
جاس ءسابيىن اش اجالدىڭ ازۋىنا كەرىپ ساپ،
سۇيرەتەدى بۇدان بىلاي جانى ولگەن دەنەنى.
...اپاردى دا بالا، انانى ءشول دالاعا تاستادى.
اپتاپ ىستىق! كەۋىپ باراد اش بالانىڭ جاس قانى.
وزەگىنەن وت توگىلىپ وكسىك جۇتىپ بارادى
توڭكەرىلدى جەرگە قۇلاپ مۇڭلىق شالدىڭ اسپانى.
جۇگىردى اجار شال سوڭىنان جان ۇشىرا دەدەكتەپ:
«ۋاي، جۇبايىم! ءجۇرۋشى ەڭ عوي ءسابيىڭدى وبەكتەپ.
ارانىنا حاس اجالدىڭ نەگە ءبىزدى تاستادىڭ؟
الدە اللانىڭ بۇيرىعى ما؟ ماجبۇرلەتكەن كەنەت كەپ؟»
باس يزەدى يبراھيم، بۇرىلماستان ارتىنا.
ءبۇتىن كوڭلى اينالدى عوي قاق ءبولىنىپ جارتىعا.
«اللام ءبىزدى ولتىرمەيدى. ءتاڭىر حاققا سەنەم!» دەپ
قالا بەردى باسىن ءيىپ مۇڭلىق ايەل قارتىنا.
كۇن ىسىدى. ىڭىرسىدى بوبەك شولدەن قالجىراپ.
قويا بەردى بايعۇس انا توگىپ جاسىن ال جىلاپ.
كوز الدىندا ساعىم ويناپ، بۇلدىراتتى توبەنى
بۇلاعى اققان سول توبەدە تۇرعانداي-اق بار جۇماق.
قۇستاي ۇشتى قايران انا ەبىل-دەبىل جۇگىرىپ،
قۇلاپ تۇردى ەكى-ءۇش رەت ەتەگىنە ءسۇرىنىپ.
ەكى وكپەسى القىندىرىپ اۋزىنا كەپ تىعىلىپ،
جۇرەك شاپشىپ جۇدىرىق بوپ القىمىندا تۇر ۇرىپ.
جەتتى تاۋعا، الداپ ساعىم ءمولدىر بۇلاق جوعالدى.
جالعان تىرلىك وينار سولاي ەسكەرمەستەن وبالدى.
سىعىپ تاستاپ ىستىق جاسىن جان-جاعىنا الاقتاپ،
ءبىر توبەدە مولدىرەگەن اق بۇلاققا قادالدى.
قۇلديلادى وردەن جەرگە جان ۇشىرا دالاقتاپ،
دالا دا اپپاق، اسپان دا اپپاق، دۇنيەنىڭ ءبارى اپپاق.
اپپاق اپتاپ الدان توستى، ساعىمى ۇرلاپ بۇلاقتى
وكسىدى اجار كەبەرسىگەن ەرىندەرىن جالاپ قاپ.
تامىزباق بوپ تاڭدايىنا بوبەگىنىڭ تامشىنى،
قوس توبەنىڭ ەكى اراسىن ىزىمەنەن ارشىدى.
ءدال جەتى رەت ولاي، بۇلاي سۋ ىزدەۋمەن بەزەكتەپ،
قارا تەرگە كۇيىپ جانعان تۇلا بويىن مالشىدى.
شىر-شىر ەتكەن سابيىنە سۇيرەتىلىپ جەتتى كەپ،
ون تىرناقپەن وسقىلادى اياماستان بەتتى كەپ.
اناسىنا شىرىلىمەن مۇڭىن شاققان يسمايل
ىستىق قۇمدى قوس وكشەمەن قويا بەردى تەپكىلەپ.
و، عالامات! وكشە ورىنى قاق جارىلا ءتىلىنىپ،
بۇلك-بۇلك ەتىپ سۇيىق دىمقىل شىعا كەلدى ءبىلىنىپ.
ءا دەگەنشە الگى جەردەن بۇرق ەتىپ سۋ اتىلىپ،
تىرشىلىكتىڭ ءنارى جايناپ، سالا بەردى جۇگىرىپ!
اتقىلادى كوككە بۇرقاق، شاشىرادى قۇلپىرىپ،
ەڭبەكتەدى سۋعا ءسابي قۇمارلانا ۇمتىلىپ.
جاۋىپ كەتتى، جۋىپ كەتتى ىستىق ءتاندى سۋىق سۋ
سىلق قۇلادى اجار انا ءبىر ەڭىرەپ، ءبىر كۇلىپ.
ء«زام-ءزام!»[1] دەدى، توقتامادى اعا بەردى بال بۇلاق،
قاندى يسمايل ءزام-ءزام سۋعا بالعىن ءجۇزى بالبىراپ.
كوككە كوزىن قادادى ايەل جالبارىنىپ تاڭىرگە،
جاس ءسابيدى اناسىمەن پاناسىنا الدى حاق.
2
تاۋ مەن ءشولدىڭ مەكەنى ەدى. مەكەنى ەدى ول ارابتىڭ.
جالىنىمەن كۇيدىرەتىن سول ايماقتى جالاپ كۇن.
وتەتىن-ءدى سول اراعا باداۋيلەر توقتاماي،
كەتەتىن-ءدى ىستىق لەپپەن وسى ولكەدەن تاراپ مۇڭ.
كوش كورىندى انە تاعى – تۇيە ساۋعان، قوي باعىپ،
بىرنەشە كۇن سۋ ىزدەۋمەن جۇرگەن جانعا قايعى الىپ.
قۋىرعاندا اپپاق دالا اپتابىندا ساعىمنىڭ
كوردى جۇرگەن كوپ قۇستاردى الگى تۇستى اينالىپ.
«قۇس بار جەردە سۋ بولار-اۋ... كىم شەشەدى تىلسىمدى؟»
كوشتەگىلەر كۇرسىنگەندە، دالا بىرگە كۇرسىندى.
«بايقاپ كەل!» دەپ ەكى ادامىن باداۋيلەر جونەلتتى،
«سۋ تابىلار!..» دەگەن ويمەن كوپ جۇزدەرگە نۇر ءسىڭدى.
باردى، كوردى اق بۇلاقتى جاتقان سۋىن اتقىلاپ،
ۇل مەن كۇڭگە سۋسىن بەرىپ، پانا بولعان اقبۇلاق.
ءشول قاندىرىپ، ءجۇز جاندىرىپ اناعا العىس ءبىلدىرىپ،
كوشكە ورالدى الگى ەكەۋى «سۇيىنشىلەپ!» شاپقىلاپ.
ءشول مەن ەلدىڭ سان عاسىرلار تاۋسىلماپ ەد ايقاسى.
(اناۋ كوشتىڭ «سۋ!» دەپ شۋلاپ، قۋانعانىن بايقاشى).
اجار مەنەن يسمايلدى قادىر تۇتىپ، قۇرمەتتەپ،
وسى جەردە تۇرىپ قالدى ارابتىڭ ءبىر تايپاسى.
كۇن جۇگىرىپ، جىل جىلجىدى، جەر وسىنەن اينالدى.
جۇرت ورالىپ ءزام-ءزام سۋعا كىندىگىمەن بايلاندى.
وزەك تالعان وڭەشتەردى ءنار ءجىبىتىپ كەتكەن سوڭ
اجەپتاۋىر تىرلىك كەشتى ەل، سالماسا دا سايراندى.
* * *
جەر قوينىنا تاپسىرعان سوڭ بايبىشەسى سارانى،
بالاسىنا ورالدى شال، جانداعى ەمدەپ جارانى.
قۇدىرەتى-اۋ قۇدىرەتتىڭ شال جىگىت بوپ جاسارىپ،
اجارى مەن يسمايىلىن ارداق تۇتتى بار ءانى.
حازرەتى اتانعان سوڭ تايپاسىنا ارابتىڭ،
ونەگەسىن ىزگىلىكتىڭ جاتپاي-تۇرماي تاراتتى ءۇن.
كەيدە كۇلدى ول كۇلكىسىمەن ويناقتاعان ۇلىنىڭ،
كەيدە قاجىپ وتىراتىن تۇلا بويىن وراپ مۇڭ.
كۇندەر وزدى جىلدى قۋىپ. ءزام-ءزام اقتى سىلدىراي.
سۋدى جالداپ جۇگىرەتىن يسمايىلى قۇلدىراي.
تىرلىك شىركىن ءتىرى جاندى سۇيرەيدى عوي ىلگەرى
بولسا-داعى بار، جوق قىلىپ بىردە ولاي، ءبىر بىلاي.
كوكەيىندە قاپتاعاندا تالاي زورى سۇراقتىڭ،
جاۋاپ تاپپاي يبراھيم، ىزدەر ەدى راببىن.
بار تىرلىگىن «اللام!» دەيتىن سەنىمىنە تىرەلتىپ،
سول سەنىمنەن تابۋشى ەدى ەڭ ءتاۋىرىن مۇراتتىڭ.
ۇلىن ءوبىپ، توگۋشى ەدى ەزۋدەگى كۇلكىنى.
بىراق بىردە شوشىپ تۇستەن، ىلىنبەدى كىرپىگى.
سەزدى مە ەكەن بولجاعىش ءھام تىم ەلگەزەك تۇيسىگى
بۇيرىق جەتىپ حاق تاڭىردەن سەسكەنتەرىن ءبىر كۇنى.
«قۇرباندىق شال!» دەگەن ەدى راببىمنىڭ تىلەگى.
قۇپ الدى دا، ۇرىپ بەردى ءجيى-ءجيى جۇرەگى.
كوزى ءتۇستى كوك قوشقارعا اي ءمۇيىزى قايقايعان
اق بۇلاقتىڭ جاعاسىندا جايىلىپ ول ءجۇر ەدى.
باس يمەي مە بۇلجىتپاستان كوكتەن جەتكەن امىرگە،
كوك قوشقاردى قۇربان ەتىپ شالدى ول دەرەۋ تاڭىرگە.
قالاۋىمەن ورالاتىن سان تىرشىلىك راببىنىڭ،
كوتەرەتىن قابىرعاسىن ورناپ سوندا سان ىرگە.
شاپاعاتىن سەزەر حاقتىڭ شىن يلانسا جەردەگى،
جەر – مەكەنى، جىلى ۇياسى، ەڭ العاشقى جورگەگى.
اناۋ اسقار، اناۋ اسپان – ءتاڭىرىنىڭ تۇراعى،
سول اسپان عوي شىرىلداپ كەپ كوز اشقاندا كورگەنى.
اسپان جەردى، جەر اسپاندى ايالاسا قۇرمەتتەپ،
ول دا حاقتىڭ ۇمبەتىنە ءتالىم ەتكەن ءبىر مەكتەپ.
قۇربان شالۋ قۇدىرەتكە – ىرزالىعىن ءبىلدىرۋ،
جان-تانىمەن قۇلشىلىق قىپ، ءوڭ بەرۋى ءبىر بەتتەپ.
يسمايىلىن قوناق كەلەر جول بويىنا قاراتىپ،
وتىر ەدى يبراھيم قوشقار ەتىن تاراتىپ.
«قۇربان شال!» دەپ جەتكەن كوكتەن قۇلاعىنا جاڭعىرىق
شۋداداي عىپ اق قۇيىندى وتە شىقتى بوراتىپ.
«از بولدى ما كوك قوشقاردىڭ تاراتىلعان مۇشەسى؟»
ءبىر شەشىلىپ، ءبىر بۋىلدى بەلىندەگى كىسەسى.
تاعى ءبىرىن شالماق بولىپ كوك قوشقاردىڭ ۇمتىلدى ول
شىعىپ كەتپەي تۇرعانىندا كەۋدەسىنەن ءۇش ەسى.
ايداپ اكەپ ورىسىنەن قوڭى مىقتى ءبىر مالىن،
باتا جاساپ شالدى، سويدى يبراھيم قۇربانىن.
شىن كوڭىلدەن اقتارىلعان اق پەيىلمەن قۇيىلىپ
جەتكەن شىعار راببىنا تىلەك ايتقان مۇنداعى ءۇن.
تاراتىلدى قۇربان ەتى، قارا ءتۇندى تاڭ ءتىلدى.
باستاپ كەتتى سۋ مەن شۋاق نەشە ءتۇرلى جارقىلدى.
ويانعاندا ءتول تابيعات تاڭمەن بىرگە بۋسانىپ،
قۇستىڭ ءانى، ءتۇستىڭ ءسانى قۋانتادى-اۋ اركىمدى.
قىرمىزىسىن جايىپ سالعان اپپاق تاڭنىڭ ارايىن
وتىر ادام ەلتي قاراپ، شولىپ بايقاپ ماڭايىن.
يسمايىلىن تۇرىپ كەلگەن تاڭ نۇرىنا تامسانىپ،
كورگەن ساتتە راقات كۇي بيلەدى جان سارايىن.
كەۋدەسىنە ىرزالىعىن بەيبىت تىرلىك ءۇيدى مىڭ.
ارقان بويى كوتەرىلىپ، جالىنداتىپ كۇيدى كۇن.
اسىپ-تاسىپ وتىرعاندا مەيىرلەنىپ اكە بوپ،
يبراھيم تاعى ەستىدى راببىمنىڭ بۇيرىعىن.
«قۇرباندىق شال!» ساستى ادام بۇل ءامىردى تۇسىنبەي.
قالت سىلەيدى تىرپ ەتە الماي، اعاش قۇداي مۇسىندەي.
وڭ جاق قولى اۋىزىنا توسا بەرگەن سىلق ءتۇسىپ،
اقتارىلدى ىدىستاعى ءزام-ءزام سۋى ىشىلمەي.
كۇبىر ەتتى ەرىن ءسال-ءسال: «نە شالايىن ەندى مەن؟..»
ودان ءارى ءجون سۇراۋعا شىداي الماي ءسوندى دەم.
«ۇلىڭدى شال!» دەدى داۋىس. سۋىپ كەتتى توڭىرەك
«ولسە بالام، بۇل الەمنەن ءتىرى قالار ەندى نەم؟..»
جان شىرىلداپ تاننەن بەزىپ، ەزىپ، جانشىپ جۇرەگىن
ازا تۇتتى قاس قاعىمدا اپات بولار تىلەگىن.
ءبىلدى مە ەكەن اكەلەرىن اتا-انانىڭ اجالىن
قۇربان ۇلدىڭ قيىپ جانىن اكەتەتىن ءبىر ءولىم.
قۇلادىڭ نە، جىلادىڭ نە – ورىندايسىڭ بۇيرىقتى،
«سەنىم!» دەيتىن راببىنا وي-بويداعى كۇي مىقتى.
ءوزى بەرگەن يسمايىلىن ءوزى قالاپ سۇراسا،
ازابىمەن كوتەرەدى اللاڭ بەرگەن سىيلىقتى.
باس يزەدى ىشتەي عانا، ءىشى جانا ورتەنىپ،
جانىن يلەپ، ءتانىن بيلەپ، جازىلماستاي دەرت ەنىپ.
ءتاڭىر قالاپ ۇلى ورنىنا ءوزىن قۇربان شالدىرسا،
كەتپەس ەدى-اۋ مۇراگەرى گۇلى اشىلماي ەرتە ءولىپ.
امال قانشا بۇيرىق سولاي، وزگەرتۋگە بولمايدى.
ورىندايدى ءوز قولىمەن، ەزسە دە ءوزىن زور قايعى.
كوكتەن جەتكەن ۇلكەن قولقا، ۇزسە-داعى قولقاسىن
اللاسىنىڭ اماناتىن ەش كۇمانسىز قولدايدى.
بەكىنگەندە بايعۇس اكە ۇلىن قۇربان شالۋعا،
تولىپ كەتتى جۇرەك شەرگە، الاسۇرعان جانى ۋعا.
ورىنداماق قاباق شىتپاي ءبىر اللانىڭ بۇيرىعىن
بار قۇدىرەت قۇدىرەتىن ءتاڭىر حاقتىڭ تانۋدا.
قۇدىرەتىنىڭ قۇدىرەتىن سەزە العاندا پەندەسى،
تارىك بولار باقيداعى ءجانناتىنان وڭگەسى.
قالماس ەدى-اۋ بۇل پانيدە جالعاندىق پەن ارامدىق،
بولماس ەدى-اۋ «راببىم!» دەيتىن ار-يماننىڭ تەڭدەسى.
ءجا، تارتايىن تىزگىنىمدى، ورالايىن ىزىمە.
وتاعاسى ەندى ۇيىنە مۇڭ جۇگىرتپەي جۇزىنە:
«اجار، ۇلدى جۋىندىرىپ، كيىندىرشى تازالاپ،
سەرۋەندەتىپ قايتايىنشى تاۋ مەن دالا، تۇزىنە».
جۋىندىرىپ، كيىندىرىپ ەرتىپ ۇلىن الدى دا،
مينا تاۋىن بەتكە ۇستادى، قويىپ الىپ الدىنا.
ءىلبي باسىپ سۇيرەتەدى ەكى اياعىن ىلگەرى
ويمەن، شەرمەن قالجىراعان كور كوكىرەك تالدى دا.
ال بالا شە؟ بالا ءماپ-ءماز كوكەسىنە ىلەسىپ،
اسپان استى عاجاپ كەڭ عوي اشىلعاندا نۇر ەسىك.
سول نۇر ەسىك – بالالىقتىڭ قىزىقتىرار الەمى،
سول الەمگە ەنەر ادام قۋانىپ ءھام كۇرەسىپ.
مىناۋ دالا، اناۋ تاۋى – ءوسىپ-ونەر مەكەنى،
تۋعان جەردىڭ ءار تالى – ىستىق، جوق قوي مۇلدە بوتەنى.
ەستىلەدى كۇلكىسىنەن تاۋ مەن تاستا جاڭعىرىپ،
وسى ولكەنىڭ اجىراماس ءتول پەرزەنتى ەكەنى.
و، عاجايىپ! كەنەت تاپ بوپ ءبىر اقساقال دالادا،
سوزدى قولىن باسىن ءيىپ ويناقتاعان بالاعا.
ء«اي، يسمايل! اكەڭ سەنى باۋىزداماق قۇربان عىپ،
ىلەسپە وعان!» دەپ سىبىرلاپ كۇش ءتۇسىردى ساناعا.
«قاراشى، اكە، جايسىز سوزدەر ايتقان مىناۋ ادامعا!»
دەدى يسمايل ادال كوڭلى يلىكپەستەن جامانعا.
«شايتان عوي بۇل ءازازىل بوپ ازعىراتىن ادامدى!»
دەپ اكەسى تاس لاقتىردى ار-يمانسىز نادانعا.
تاعى ەكى رەت توستى شايتان ەر ءھام بالا بولا قاپ،
اياعانسىپ ايانىشقا ءوپ-وتىرىك تولا قاپ.
تاس جاۋدىردى اكە، بالا اداستىرماق جاۋىزعا
ال شايتان شە؟..
عايىپ بولدى ول شالت سەكىرىپ دومالاپ.
ورمەلەپ كەپ جايداق تاسقا يبراھيم توقتادى.
كۇيىپ تۇرعان شىرىلداعان شىبىن جانى وتقا ءالى.
«تۇسىمدە مەن، ۇلىم سەنى، قۇرباندىققا شالىپپىن.
ايتشى ءمانىن؟!»
تاۋ جاڭعىرتتى جۇرەگىنىڭ سوققانى.
جاس بولسا دا ۇقتى بالا ءتۇستىڭ تەگىن ەمەسىن.
توسقان ەكەن كوكە الدىنا كوكتەن راببى ەگە سىن.
«ورىندا، اكە، حاق بۇيرىعىن. مەن سابىردان ايرىلمان.
اللام ساعان، قالاسا ەگەر، ايتار ءوزى نەگەسىن».
ارىلدى اكە كوڭىلىنىڭ قايعى باسقان بۇلتىنان.
حاق بۇيرىعىن ۇقتى بالا، شىقپاي كوكە ىرقىنان.
يبراھيمنىڭ ءىشى كۇيىپ، ءتۇسى سۋىپ كەتتى دە،
ەكى-ءۇش قىلى ۇشىپ ءتۇستى ساۋساق قىسقان مۇرتىنان.
«قۇلاعىڭ سال، اكە ماعان. ءۇش تىلەكپەن وتىنەم.
كورىپ تۇرمىن رايىڭدى ورىنداۋعا بەكىگەن.
اياق-قولىمدى جاقسىلاپ تاڭ،
تومەن قارات بەتىمدى،
جاسقانبايسىڭ جانارىمنىڭ جاۋدىراعان وتىنەن.
ال ەكىنشى وتىنەرىم – باۋىزداردا سەن مەنى
قان تيمەسىن،
شەشىپ الشى كيىمدەردى مەندەگى.
انام مەنى اڭساعاندا كيىمىمدى يىسكەپ،
باسىلار-اۋ وت بوپ كۇيگەن وزەكتەگى ءشول دەمى!»
قوشتاستى اكە قۇشاق جايىپ، باۋىرعا ۇلىن قىسىپ اپ.
قار بوپ جاۋدى قارا شاشقا ءبىر-اق ساتتە ءتۇسىپ اق.
سىنادى ما، جىلادى ما سۋىلداپ جەل اھ ۇردى،
اپپاق دالا، اپپاق اسپان قويا بەردى ىسىپ-اق.
...اق تاماقتى وردى پىشاق...
ءىز تۇسپەدى ءبىلىنىپ.
تاعى تارتتى بار كۇشىمەن وتكىر جۇزگە ءۇڭىلىپ.
وتپەي قالدى سۋىق پىشاق، سۋىپ ساتتە سەسىنەن
قاداپ ۇرسا كەتۋشى ەدى قارا تاس تا ءتىلىنىپ.
«بۇل نە تىلسىم؟
ۋا، راببىم، بەرەرمىسىڭ جاۋابىن...
ۇناماي ما قۇرباندىعىم؟ الدە از با ساۋابىم؟
كۇيىك شالعان كوكىرەگىم ەڭىرەسە قان جىلاپ،
ايتقانىم با دوستىڭ ەمەس، كەكىرەيگەن جاۋ ءانىن؟
كونىپ ەم عوي، سەنىپ ەم عوي امىرىڭە وكىنبەي،
قانجار سۇقتىم ۇلعا مىناۋ تۇرعان ءالى جەتىلمەي.
قاي جەرىمنەن قيا باستىم قيسىنىڭا جاقپاستاي،
ساعاعىنان سىنعىر پىشاق قالدى نەگە وتىلمەي؟»
«اينالدىرماق بولدىڭ شىنعا تۇندە كورگەن ءتۇسىڭدى.
ءدال وسىلاي سىناۋشى ەدىم كۇدىگى جوق كىسىمدى.
سەنىمىڭە ماعان دەگەن ءبىر سەلكەۋلىك تۇسىرمەي،
ادالىڭدى ارداق تۇتىپ، ورىندادىڭ ءىسىڭدى.
ەي، يبراھيم، بوسات ۇلدى!
ۇلىڭ – سەنىڭ تىرەگىڭ!
قابىنباسىن قايعىمەنەن ادال، تازا جۇرەگىڭ.
تاپ ءۇش رەت سىناپ ەدىم، ۇشەۋىن دە اقتادىڭ،
بۇدان بىلاي قابىل بولار نە تىلەسەڭ، تىلەگىڭ!»
كوككە كوزىن قادادى اكە، ۇلىن دەرەۋ بوساتىپ.
راببىنا ىرزا بولعان كوكىرەكتەن جاس اتىپ.
عاسىرلاردىڭ عاسىرىنا كۋا ەتىپ قالدىردى،
مينا تاۋدىڭ كوك تاسىنا جاس تامشىسىن قاشاتىپ.
ءدال سول ساتتە كوك قوشقاردى كوكتەن جەرگە تۇسىرگەن
كوردى ولار راببىمنىڭ ىرزالىعىن تۇسىنگەن.
قۇرباندىققا شالدى مالدى. جاندى كوزدىڭ شىراعى
شالقىپ ۇلى، تولقىدى اكە مەرەيلەنگەن پىشىنمەن.
تاعالامنىڭ تالابىنا تابىنعاندا ۇمبەتى،
اسقاقتايدى بار الەمنىڭ جاراتقانعا قۇرمەتى.
ءۇش سىناقتى عيبرات قىپ كەيىنگىگە قالدىرعان
تاريحتىڭ جازىلعان-دى ءدال وسىلاي ءبىر بەتى.
3
عۇمىر – بەرگەن سىيلىعى عوي پەندەسىنە ءتاڭىردىڭ.
ادال سوقسا ەت جۇرەگىڭ – ادام بولىپ تابىلدىڭ.
ادالدىقتان قۇلدىراساڭ ارامىڭدى جامىلىپ،
راببىڭا ەمەس، ءىشىڭدى ۇرلار ىبىلىسكە تابىندىڭ.
قۇلقىنى ءۇشىن قۇل بوپ جانىن بيلىكتىگە ساتپاسا،
ادام – تۇلعا،
ار-يمانىن، ءنارىن بويدا ساقتاسا.
ادام – پەندە،
التىنداتقان ءتاج بەن تاعى بولسا دا،
ەسى كەتىپ، ءماز بوپ كۇلسە، ءوپ-وتىرىك ماقتاسا.
ادام – كىرپىش بار عالامنىڭ ادامزاتىن قۇرايتىن.
ازاتتىعىن ءامىرىنىڭ تاعىن تۋراپ سۇرايتىن.
ەتىك جالاپ، قولىن ءسۇيىپ پاتشاسىنا باس ۇرسا،
پەندە عوي ول ادامدىقتىڭ بيىگىنەن قۇلايتىن.
سۇرار ەدىم، كەشسىن ءوزى، تاڭىرىمنەن مەن بۇگىن:
«نەگە ازامات جوعالتادى راببىم بەرگەن كەڭدىگىن؟
جازمىش جازسا ەر تاعدىرىن سىزىپ-ءتۇزىپ اۋەلدە،
سوندا ادامنىڭ كۇناسىنا جاۋاپ بەرەر ەندى كىم؟»
مەن اللامنىڭ بار شىنىنا جان-تانىممەن سەنەمىن.
قۇلشىلىق قىپ قۇلدىق ۇرام، قۇلى بولىپ كونەمىن.
«نەگە عانا باي، كەدەي عىپ جاراتقانىم ادامدى
بولەكتەيدى؟» دەپ كەيدە مەن ءبىر تۇيسىككە ەنەمىن.
سۇراعىم كوپ تابا الماستاي ءوز كەۋدەمنەن جاۋابىن.
«ۇمبەتىنە راببىم تالداپ جازسا كۇنا، ساۋابىن،
ءبىرىن پاك قىپ ءجانناتىنا پەيىشىنىڭ يكەمدەپ،
ال بىرىنە نەگە ارتادى كۇناسى كوپ زاۋالىن؟
بۇركەي بەرسە بايقۇستاردان تورەلەرىم كۇن كوزىن،
كوبەيتۋدەن جالىقپاسا مياۋلايتىن مۇڭلى ەزىن،
قالاي سەنەم تاعدىرىما تۋماي جاتىپ جازىلعان
ادىلەتىن كورە الماسام ۇمبەتى بوپ مۇلدە ءوزىم؟
جالعاندىققا يكەمدەۋمەن اداستىرىپ شىن كۇيدەن،
كوكىرەككە ىزا كەپتەپ، تاس كەۋدەمە مۇڭدى ۇيگەن
ءبىر بولمىس بار دەسەك سەنىپ، ءبارىن ءوزى انىقتار
تازالىقپەن سيىسار ما جالعانى كوپ قىرعي دەم؟»
«جازمىشىڭ بار اۋەل باستان ماڭدايىڭا جازىلعان،
عۇمىر جولىڭ قارسى الدىڭنان كۇرەدەي بوپ قازىلعان»
دەيتىن پىكىر راس بولسا، ىزدەپ سونىڭ جاۋابىن
جۇگىنبەككە كەتتىم تارتىپ راببىم ءتاڭىر – قازىمنان.
وتەۋ ءۇشىن يسلامنىڭ ەڭ جاۋاپتى پارىزىن،
تولەمەككە قۇلشىلىق قىپ مۇسىلماندىق قارىزىن،
جاساماققا قاجىلىقتى ساپار شەكتىم مەككەگە،
قولىما ۇستاپ جۇرەگىمنىڭ قانمەن جازعان ارىزىن.
سانامدى ۇستەپ، ويىن بەرگەن الدانباستاي تىرلىگىم.
راببىمنىڭ جاتتاپ وسكەم ميدا ساقتاپ بىرلىگىن.
قۇدىرەت ول باردى جوق قىپ، جوقتان باردى جاسايتىن،
تۋماعان ول، تۋعىزباس ءھام، شاشىراتار كۇن نۇرىن.
ۇقسامايدى ول ەشنارسەگە، استى-ءۇستىنسىز، وڭ-سولسىز،
ءتىلسىز ونى ۇعار عالام، ءتىرى ماڭگى، قان-ءسولسىز،
دەپ ۇيىعان سەنىمىممەن قاجىلىققا اتتاندىم،
كەتىك الەم تولمايتىنداي مىنا مەندەي كارسونسىز![2]
كەلدىم، ەندىم ال-حارامعا – اللام ءۇيى – مەشىتكە.
كۇنام، كىنام قالدى سىرتتا، اياق شەشكەن ەسىكتە.
سەزدىم، ءبىلدىم تازارتقانىن ءبىر عاجايىپ تىلسىمنىڭ،
نارەستە بوپ تۋعانىمدى راببىم توسقان بەسىكتە.
بوگەۋشى ەدى ادىمىمدى ينفاركت، ينسۋلت، كوپ ىلگەك.
قاعبانى سان اينالعاندا قول-اياعىم جەڭىلدەپ
جەلىپ كەتتىم جەڭىپ بىردەن دەرت پەن كەسەل قىسىمىن،
تاعدىر – سىناق، ءتاڭىر سىنى – تالپىنتاتىن ءومىر دەپ.
ومىرىمە جەتتى كوزىم ءبىر مولدىرلىك ەنگەنىن.
اسقاقتارىن ويمەن سەزدىم ادام بولىپ پەندەنىڭ
قۇدىرەتتىڭ قۇدىرەتى سىناعىندا ەكەنىن
قۇلاعىما سىبىرلادى ميىمدا ەسكەن مەندەگى ءۇن.
سول سىبىردان ءون-بويىما ءبىر جىلىلىق تارادى.
جادىراتقان جان-جۇيەمدى قۇدىرەتتىڭ بار ءانى.
راببىمنىڭ سىناعى ەكەن ءار پەندەسىن ەسكەرىپ،
زاۋالى مەن ساۋابىنا ساي عىپ بيلەر سانانى.
سىنعا سەنبەي – كۇنا تاپسا، كۇناكاردىڭ وزىنەن.
ارى تازا زۋلاپ وتەر راببىم سىناق – تەزىنەن.
ءار ادامنىڭ ءوز تاعدىرى – ءوزى وتەر وتكەلى
تاعدىرىما ءتابدىل ەتىپ، ءتاڭىرىمدى سەزىنەم.
ءبىر اسەم كۇي جانىمدا ويناپ، جۇرەگىمدە ءۇن تۇنىپ،
جەتتىم، تاپتىم راببىمنىڭ اياسىنا ۇمتىلىپ.
سىناعىنا ءتاڭىر حاقتىڭ يبراھيمدەي ادال بوپ،
وتەيىكشى ادالدىق پەن تازالىققا ىنتىعىپ.
ۋاسسالام
13.09 – 21.10.2016
مەككە – الماتى.
Abai.kz
