بۇل تىزىمدە «قازاقستان رەسەيگە قوسىلۋى ءتيىس»، «قازاق ورىسقا قوسىلسا عانا ادام بولادى» نەمەسە «مەن 1991 جىلدان بەرى وليمپيادا كورمەيمىن. سەبەبى، كسرو قۇلادى. قازاقستان رەسەيگە قوسىلعاندا عانا كورەتىن بولامىن» دەيتىن ەرمەك تايشىبەكوۆ جوق. بىراق، ول سياقتىلار از ەمەس. ارامىزدا ءجۇر. جانە اتى-جونىنە قاراساق ءبارى دە قازاق…

ولار «ورىس الەمىن» جارنامالايدى. ولار «قازاق ورىسسىز كۇن كورە المايدى» دەيدى. ولار پۋتينگە تابىنادى. ولار الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جۇمىس جاسايدى. ولاردىڭ جازبالارى قاۋىپتى، ۋىتتى. ءسىز، مۇنى ءبىلىپ ءجۇرۋىڭىز كەرەك.

قازاق ۇلتشىلدارىن بالاعاتتاپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى مازاقتاپ، «ورىس الەمىن» ۇلىقتاپ جۇرگەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى «قازاقتاردىڭ» ءبىر توبىنىڭ وي-پىكىرىن قاز-قالپىندا بەرگەندى ءجون كوردىك.

ولاردىڭ ماقساتى نە؟ ولار نەنى كوزدەيدى، نەنى اڭسايدى جانە نەدەن قورقادى؟..اباي بولىڭىز! سەنىپ قالماڭىز…پىكىرلەردىڭ ادامدى ارباپ الاتىن «قۇدىرەتى» بار.

رۋسلان يبراەۆ:

«مەنىڭ وتانىم – كسرو»

«ماعان ءبىزدىڭ ۇلتشىلدار: «ەگەر ءبىزدىڭ جەرىمىزدە ءدال ۋكرايناداعى جاعداي قايتالاناتىن بولسا قايتەسىڭ؟ قازىرگى «دنر»، «لنر» سياقتى ۇيىمدار قۇرىلىپ جاتسا سولاردىڭ قاتارىندا قازاقتارعا قارسى سوعىسپاقسىڭ با؟» دەگەن ساۋال قويادى. مەن ولارعا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەمىن: «سوعىس باستالماي تۇرىپ، الدىمەن مايدان بولادى…مىنە، سول كەزدە مەن ءبىزدىڭ پوليتسەيلەرگە، وموندارعا شاي ىسىتىپ بەرەمىن، تاماعىن جاسايمىن، پالاتكىلەرىن قۇرامىن. ولارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتەمىن، كومەكتەسەمىن. مۇنىڭ بارلىعىن سەندەردەي ۇلتشىلداردى بيلىككە جىبەرمەۋ ءۇشىن جاسايمىن…».

…

«قازاقستان مەنىڭ – كىشى وتانىم. مەنىڭ ۇلكەن وتانىم – كسرو. ءبىر كەزگى كەڭەس وداعىنان تاراپ كەتكەن، رەسپۋبليكالار، بىرىگىڭدەر!».

…

«الما-اتانىڭ بۇرىنعى اتاۋى – ۆەرنىي. اتى ايتىپ تۇر، ءبىز قازاقتار سەنىمدى وداقتاسپىز. باتىسشىلاردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلسىن. ءبىز رەسەيمەن بىرگەمىز».

…

«قازاق ءتىلى دەيسىز بە؟ كۇلكىمدى كەلتىرمەڭىز. تاريحتا ۇلى ۇلتتار شاعىن ەلدەردى جۇتىپ قويعان مىسالدار از ەمەس…ورىس ءتىلىن جوعالتقان ۇلت الەممەن اراداعى بايلانىسىن ۇزەدى. عىلىم، مەديتسينا، ينجەنەريا -ءبىز بارلىعىن ورىس ءتىلى ارقىلى مەڭگەردىك».

…

«باتىسشىلدار مەن ۇلتشىلدار جۇرگەن جەردە – ىلعي توڭكەرىس، اتىس-شابىس، سوعىس. ءدال وسىندايلاردىڭ كەسىرىنەن 1917 جىلعى رەۆوليۋتسيا بولدى. ءدال وسىندايلاردىڭ كەسىرىنەن ازاماتتىق سوعىستا قانشاما ادامنان ايىرىلدىق. قازىر دە اراعا وت سالماقسىڭدار. تاريحىمىز ورتاق باۋىرلاس ەلمەن (رەسەيمەن) ارازداستىرعىلارىڭ كەلەدى. ارمانداپسىڭدار، بولاشاققا ەۋرازيالىق وداقپەن بىرگە بارامىز».

ناريمان ەسيمبەكوۆ:

«ەڭ ۇلى كوسەم – ستالين!»

«كسرو-دا تۋعان ءاربىر ادام ءوزىنىڭ الەمدەگى ەڭ كەرەمەت مەملەكەتتەن ايىرىلىپ قالعانىن جاقسى تۇسىنەدى. ال بۇل مەملەكەتتىڭ قابىرعاسىن قالاعان الەمدەگى ەڭ ۇلى كوسەم – ستالين!»

…

«امەريكا رەسەيگە كۇللى الەمدى قارسى قويعىسى كەلدى، بىراق جاقىن ارادا كۇللى الەم اقش-قا قارسى شىعادى».

…

«ەقىۇ-عا تاڭىم بار. ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى حۋنتا مىڭداعان ادامدى ءولتىرىپ جاتىر. مالايزيالىق «بوينگ» ۇشاعىن دا اتىپ قۇلاتقان سولار. الدە مەن قاتەلەسەم بە؟ انىعى، ورىس الەمىن نەعۇرلىم جەككورگەن سايىن، سوعىرلىم باۋىرلاس ورىستار كۇشەيە تۇسەدى. ال جاقىن ۋاقىتتا ولار الەمدى بيلەيتىن بولادى. سوندا عانا ادىلدىك ورنايدى».

…

«ۇلتشىلدار ەلدىڭ ساناسىن ۋلاپ جاتىر. اسىرەسە، جاستاردىڭ…ورىستى جەكسۇرىن قىلىپ كورسەتۋ ءۇشىن ناسيحات جۇرگىزۋدە. ۇلتشىلدارعا اقش جەتەكشىلىك ەتەدى. اشتىق تاقىرىبىن جاقسى پايدالانىپ وتىر. ايتالىق، سول كەزگدەگى جۇيە، ورىستار قازاقتاردى قىرعان دەيدى…مۇنىڭ ءبارى وتىرىك. وتىرىك! تاريحتى بۇرمالاۋ».

ەرلان ەسەناليەۆ: 

«ورىس ءتىلىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋ كەرەك»

«5 ينستيتۋتتىق رەفورم». «100 قادام»، «قازاقستان-2050»، «نۇرلى جول». اتاۋى ايعايلاپ تۇرعان يدەيالار مەن باعدارلامالاردى ءبىزدىڭ ەلىمىز تەك «ورىس الەمىمەن» بىرىككەندە عانا جۇزەگە اسىرا الادى. رەسەيسىز بۇل باعدارلامالاردىڭ بىردە ءبىرىنىڭ ءمانى جوق، انشەيىن لوزۋنگ رەتىندە قالادى».

…

«ەگەر تۇتاس تمد كەڭىستىگىندە رەسەيلىك RT سپۋتنيكتىك تەلەارناسىن الدىمەن 2 ايعا تاراتىپ، ارتىنشا ءبىر كەزگى كسرو قۇرامىندا بولعان ەلدەردە رەسەيدىڭ قۇرامىنا ءوتۋ تۋرالى رەفەرەندۋم جۇرگىزەر بولساق، ناتيجەسى مىناداي بولادى: العاشقى ەكى ايدا قازاقستان حالقىنىڭ 80 پايىزى رەسەيگە قوسىلۋعا كەلىسەدى. ال حابار تاراتۋدى 6 ايعا ۇزارتار بولساق حالىقتىڭ 95 پايىزى رەسەي قۇرامىنا قوسىلۋعا نيەت تانىتادى».

…

«ايتىڭىزدارشى، قازاق، قىرعىز، وزبەك سياقتى ەتنوستار ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلىندا ادامزاتقا پايدالى قانداي دا ءبىر جاڭالىق اشتى ما؟ قازاق، وزبەك، قىرعىزعا تيەسىلى جەتىستىكتەردىڭ 98 پايىزى ورىس ينتەللەكتىسىنىڭ جەمىسى. ورىس ينتەللەكتىسىنىڭ كومەگىمەن قازاقتار ءححى عاسىرعا ەندى. ءبىز ورىس وركەنيەتى مۇراعا قالدىرعان دۇنيەنى پايدالانىپ كەلەمىز».

…

«تاڭ قالامىن. نەگە قازاقستاننان ورىستار كوشىپ جاتىر، ال ولاردىڭ ورنىنا ورالماندار كەلۋدە…نەگە؟ بۇگىنگى قازاقستاندى ونىڭ ءوندىرىسىن تۇرعىزعان ورىستار. ولار بار قيىندىقتى بىزبەن بىرگە كوردى.  قازىرگى ورالمانداردىڭ بابالارى قيىن ساتتە باسقا ەلگە كوشىپ كەتتى. ورىستار نەگە قازىرگى ورالمانداردىڭ بابالارى سياقتى كوشىپ كەتپەدى؟ قازاقستانداعى وركەنيەتتى جاساعان دا، قۇرعان دا ورىستار. ال ورالماندار دايىن دۇنيەگە كەلدى».

…

«مەن قازاق ۇلتشىلدارىن باتىس-ۋكرايندىق باندەروۆشىلارعا ۇقساتامىن. قازاق جانە ۋكراين ۇلتشىلدارىن انگلو-امەريكاندىق ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالار، قورلار، وليگارحتار قارجىلاندىرادى. ولار قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان تۇستا پايدا بولدى…».

…

«ورىس ۇلتى – كۇللى ەۋرازيا حالىقتارىن ورتاق گەووركەنيەتتى كەڭىستىككە بىرىكتىرەتىن ۇلت. ورىس دەگەنىمىز بەيبىتشىلىك باستاۋشىسى، ادىلەتتىلىك پەن دامۋدىڭ جولباسشىسى».

…

ء«بىز الىپ «ورىس الەمىن» قالاي ساقتاپ قالامىز، بىلەسىزدەر مە؟ ول ءۇشىن رەسەيدىڭ، ورىس ءتىلىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋىمىز كەرەك».

كايرات بايگەرەەۆ:

«الاشوردالىقتار – قورقاقتار»

«گەورگي لەنتاسى - «ورىس الەمىنىڭ» سيمۆولى. ورىس الەمى دەگەنىمىز نە؟ بىرىنشىدەن، بۇل ەتنيكالىق تۇسىنىك ەمەس. بۇل تۇتاس وركەنيەت. ياعني، بۇل الەمدى ورىستىڭ بالالايكاسى، «بەرەزكاسى» نەمەسە ورىس بالەتىمەن شەكتەۋگە بولمايدى».

…

«ورىس الەمىنىڭ يدەولوگياسى ءبىرىنشى كەزەكتە – پراۆوسلاۆيا. ياعني، ءدىن.  كەڭەس ۇكىمەتى پراۆوسلاۆتى بولاتىن… سوندىقتان دا ءبىز - ءبىر كەزدەگى كسرو ازاماتتارى، ۇلتتىق نەمەسە ءدىني ەرەكشەلىگىمىزگە قاراماستان بولمىسىمىز ءبىر. ءبىز حريستياندىق قۇندىلىقتار جۇيەسىنىڭ وكىلىمىز».

…

«1945 جىلدىڭ 30 ساۋىرىندە راقىمجان قوشقارباي جانە ورىس سولداتى گريگوري بۋلاتوۆ رەيحستاگقا تۋ تىككەندە قازاق قايتا تۋدى. سول كەزدەن بەرى ءبىز ورىس الەمىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدىق».

…

«بۇگىن كەيبىرەۋلەر ورىس الەمىن تىقسىرعىسى كەلەدى. ءبىزدىڭ جەردە…باتىس يدەلوگياسى باسىپ بارادى. ورىس ءتىلى دە قىسىم كورۋدە. ءىس-قاعازداردى لاتىنشاعا كوشىرۋ دە ورىس وركەنيەتىن ىسىرۋدىڭ ءبىر جولى. مىنانى ءتۇسىنىپ الۋ كەرەك: ورىس وركەنيەتىن جوعالتىپ الساق، قازاق دەگەن ۇلتتىڭ ءوزى قۇريدى. ءبىز انشەيىن «ازاماتتىق قوعامعا» اينالامىز».

…

«الاشوردالىقتار - بۇل بولشەۆيك امانگەلدى يمانوۆتى ساتىپ كەتكەن قورقاقتار، الاياقتار. مىنە، بۇگىندە ولار كۇللى قازاق حالقىنىڭ ارمانى مەن ەتالونىنا اينالعان. تاريحتى بۇرمالاۋ ءجۇرىپ جاتىر. كەڭەس وداعى بولماسا،ياعني، ۇجىمداستىرۋدان، تىڭ يگەرۋدەن جانە باسقا تەكتونيكالىق وزگەرىستەر كەزەڭىنەن وتپەسە، قازاق ۇلت رەتىندە قالىپتاسپاس ەدى.

ال، الاشوردالىقتاردىڭ ءبىزدىڭ ۇلتقا ەش قاتىسى جوق. قايداعى ءبىر بوكەيحانوۆتىڭ سۋرەتى قازىر بارلىق مەكتەپتە ءىلىنىپ تۇر…سوندا ورىس الەمى قايدا؟!».

…

«قازاق ءتىلىن ءبىلۋ تۋرالى تالاپ قويۋ مادەنيەتسىزدىك پەن بىلىمسىزدىكتىڭ بەلگىسى. مۇنداي تالاپتى كوپ جاعدايدا وي-ساناسى، ءبىلىم دەڭگەيى شەكتەۋلى، تەك قانا قازاقشا سويلەي الاتىن ادامدار قويادى. مۇسا پايعامبار ەۆرەي ءتىلىن بىلگەن جوق، بىراق ءوز ميسسياسىن ورىنداپ كەتتى…».

دايىنداعان، دۋمان بىقاي

دەرەك كوزى: "قالا مەن دالا" گازەتى