قىتاي بيلىگىنە ازاماتتىق ۇندەۋ
قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ
باس سەكرەتارى سي تسزينپين مىرزاعا
شىڭجان-ۇيعىر اۆتونوميالىق ولكەسىندە
قازاق حالقىنىڭ وكىلدەرىنە جاسالعان شابۋىل تۋرالى حابارعا بايلانىستى ازاماتتىق ۇندەۋ
قۇرمەتتى سي تسزينپين مىرزا!
«تۇرىك حالىقتارىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك اسسامبلەياسى» – الەم تۇرىكتەرىنىڭ حالىقارالىق قوعامدىق ۇيىمى قىتايدىڭ شىڭجان-ۇيعىر اۆتونوميالىق ولكەسىندە تۇرىك سۋپەرەتنوسىنىڭ الدىڭعى قاتارداعى بولىگىنىڭ ءبىرى قازاق حالقىنىڭ وكىلدەرىنە جاقىندا جاسالعان شابۋىل تۋرالى حاباردى ەسىتىپ، قايران قالۋدا. قىتايلار، ءوز جەرىندە ءادىل تالابىن العا تارتقان قازاقتاردىڭ، ءتىپتى، ايەلدەرىنە دەيىن سوققىعا جىعىپ، جاراقاتتى ەتىپتى[1].
بۇل حالىقتىڭ اراسىندا ۇرەي تۋعىزا باستاعان كورىنەدى. اتالعان وقيعاعا جەر ءجۇزىنىڭ قازاقتارى، جالپى تۇرىك الەمى نارازىلىق بىلدىرۋدە. جانە دە بۇل مەملەكەتارالىق قاتىناستارعا دا كىربەڭ سالىپ، تۇرىك الەمىنىڭ قايسىسىندا بولسىن، اسىرەسە، قازاقستاندا جۇرگەن قىتايلار مەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ اراسىندا اشۋ-اراز تۋدىرۋى ابدەن مۇمكىن.
ۇلى تۇرىك، ۇلى قىتاي حالىقتارى جاراتىلىسىنان ماڭگى كورشى. ءبىز مۇنى ەكى حالىققا بەرىلگەن تەڭدەسى جوق سيلىق دەپ سانايمىز. مىڭداعان جىلدار بويى قويان-قولتىق ارالاسىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ دامۋىمىزعا ىقپال ەتىپ كەلەمىز. ءبىز قازاق، قىرعىز، وزبەك حالىقتارى – جاۋلارىمىز 18-ءشى عاسىردا جوڭعار-قالماقتاردى ەۋروپالىق دەڭگەيدە قارۋلاندىرىپ، ايداپ سالىپ، ءبارىمىزدى قان جوسا ەتىپ، ءتىپتى حالىق رەتىندە جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تونگەندە قىتايدىڭ سوققىسى باسقىنشىلاردىڭ ءوزىن جويىپ، ەسىمىزدى جيۋعا جول اشقانىن ۇمىتقان ەمەسپىز.
ءبىز، باسقارۋشى ساياسي كۇش – قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ سانى از حالىقتاردىڭ مۇددەسىنە تۇسىنۋشىلىكپەن قارايتىنىنا، كەزىندە ولاردىڭ اراسىندا جۇمىس ىستەۋگە ولاردىڭ مادەنيەتىن، ءتىلىن مەڭگەرگەن كادرلاردى عانا جىبەرەتىنىنە سۇيسىنەتىنبىز. قىتاي ەلىنىڭ قازىرگى جەتىستىكتەرىنە قۋانا وتىرىپ، وزىمىزگە ۇلگى ەتكىمىز دە كەلەدى. سوندىقتاندا 1998 جىلى الماتىدا ەلەۋسىز قالعان قىتايدىڭ جەر ءجۇزىن ارالاۋعا شىققان مەملەكەتتىك كەرۋەنىن قوناق ەتىپ، كەزدەسۋ وتكىزىپ، دوستىق قاتىناس ورناتقانبىز:
قازىردىڭ وزىندە قازاقتاردىڭ اتا قونىس ايماقتارىندا ەركىن ءومىر ءسۇرىپ، مادەني دامۋ ۇستىندە ەكەنى ءبىزدى قۋانتادى. قىتايدا بولعان كەزىمىزدە قازاق تىلىندە بىرنەشە تەلەكانال بارلىعى، قازاقتاردىڭ تازا قازاق تىلىندە سويلەيتىنى، ءتىلدىڭ تابيعي نەگىزدە دامۋ ۇستىندە ەكەنى، مىسالى بانكتىڭ كرەديتىن “وسپەلى قارىز”، الەمدىك رىنوكتى “الەمدىك بازار” دەپ اتاۋى، جانە ت.س.س.، ال، قىتاي حالقى وكىلدەرىنىڭ بەيبىت مىنەزدى ەكەنى كوڭىلىمىزدەن شىققان ەدى.
ايتارىمىز قىتاي حالقىنىڭ ۇلىلىعى ونىڭ كوپتىگىندە، باسقالارعا باسىمدىلىعىندا ەمەس، مادەنيەتىندە بولسا كەرەك. نەگىزگى بايلىق قاي حالىقتا بولسىن ونىڭ وركەنيەتى. ال، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت، وركەنيەتىنە تۇرىك حالىقتارىنىڭ تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان، قازىر گانسۋ پروۆينتسياسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بايىرعى ۇيعىر، شىڭجانداعى جاڭا ۇيعىر، قىرعىز، وزبەك، تاجىك، جانە دە سالار، دۇڭعان سياقتى باسقا دا حالىقتاردىڭ ءوزىنىڭ از سانىنان الدەقايدا جوعارى ۇلەس قوسىپ، قۇندى ەتە تۇسەرىنە كۇمان جوق. ولاردىڭ ءوز مادەنيەتىن ساقتاۋىنا جاعداي جاساپ، بولاشاققا جەتكىزۋ، دامىتا ءتۇسۋ قىتاي حالقىنىڭ مورالدى مىندەتى بولسا كەرەك. ويتكەنى ول ۇزاق ەۆوليۋتسيا جولىندا جاسالىنىپ، جينالعان ادامزات وركەنيەتىنىڭ قايتالانباس وزىندىك ءبىر قۇرامى.
سوندىقتان دا، اسىرەسە، بازار تالابى بۇل ۇستانىمدى تاپتاماعانى ءجون. سوندا عانا قوعامدا ءبارى ۇيلەسىمدى بولىپ، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇرەمىز. دەمەك، قىتاي رەسپۋبليكاسىنىڭ قولاستىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان تۇرىك حالىقتارىنىڭ دا، ونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ دا مۇددەسى ساقتالۋى ءتيىس، اتاپ ايتقاندا ءسوز بولىپ وتىرعان دۇربەلەڭگە سەبەپ بولعان قازاقتاردىڭ جەرى ارقىلى جول سالۋ ماسەلەسى جونىندە دە.
ءسوزىمىزدىڭ سوڭىندا قىتاي رەسپۋبليكاسىنىڭ وكىلەتتى ورگاندارى بولعان وقيعانى انىقتاپ، تالداپ، جابىرلەنگەندەر قاي-جاعىنان بولسىن قىتايدىڭ تەڭ قۇقىقتى ازاماتتارى ەكەنىن سەزىنەتىندەي شارالار قولدانىپ، ولارعا ءتيىستى تولەمدەر جاساپ، ال شابۋىلدى ۇيىمداستىرۋشىلار مەن وعان قاتىسۋشىلاردى جاۋاپقا تارتىپ، مۇنداي وقيعانى بولاشاقتا قايتالانباستاي ەتەر دەگەن ۇمىتپەن،
اكادەميك ەرمەنتاي سۇلتانمۇرات،
"تۇرىك حالىقتارىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك اسسامبلەياسى"
حالىقارالىق قوعامدىق
ۇيىمىنىڭ توراعاسى
[1]سۋرەت Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ مۇراعات قورىنان الىندى، http://abai.kz/post/view?id=481
P.S.قۇرمەتتى، رەداكتسيا ۇجىمى، سىزدەردىڭ سايتتا شىققان اقپاراتقا سۇيەنىپ (بۇگىن 06.05.2015 ج), قحر باسشىسىنا نارازىلىق حات جولدادىق ول ەلدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى ارقىلى. جانە دە ول حاتتىڭ Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا جاريالانعانى ورىندى بولار دەپ، سىزدەرگە جىبەرىپ وتىرمىز.
