- بوريس ءىزباسارۇلى، ۇلتتىق بانكتىڭ ەلىمىزدىڭ اقشا-نەسيە ساياساتىنىڭ 2010 جىلعا ار­نال­عان نەگىزگى باعىتتارى ايقىندالدى. اقشا-نەسيە سايا­­سا­تىن دايىنداۋ بارىسىن­دا ماكروەكونوميكالىق جاع­داي­دى دامىتۋدىڭ ءۇش ستسەنا­ريى بەلگىلەنگەن بولاتىن. ولاردىڭ قايسىسى ۇلتتىق بانك تۇر­عىسىنان نەعۇرلىم دۇرىس بولىپ تابىلادى؟

- ستسەناريلەرگە ءبولۋ كەزىندە نەگىزگى ولشەم رەتىندە مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسىنىڭ دەڭگەيى الىن­دى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ستسە­ناري بويىنشا ءبىر باررەل ءۇشىن مۇناي باعاسى تيىسىنشە 30 جانە 50 دوللار كولەمىندە بەلگىلەندى. ۇشىنشىدەن مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ باعاسى 70 دوللار بولىپ مەجەلەندى.

ۇلتتىق بانك ءبىرىنشى ستسە­ناريدىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ ءمۇم­كىندىگى وتە تومەن دەپ سانايدى. ويتكەنى مۇنداي جاعدايدا 2010 جىلى ەل ەكونوميكاسىنىڭ بەلسەندىلىگى تومەندەۋى ىقتيمال. ەگەر ەكىنشى ستسەناريدى تاڭداساق، ونى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا مۇناي باعاسىنىڭ نەعۇرلىم جوعارى دەڭگەيى ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەت­تىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋىنا جانە ەكونوميكانىڭ ءبىرشاما ءوسۋ قارقىنىن قام­تاماسىز ەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ءۇشىنشى جاعدايدا 2010 جىلى ەكونوميكالىق ءوسۋ قار­قىنى الدىڭعى ستسەناريلەرمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە بولادى دەپ كۇتىلۋدە.

- بوريس ءىزباسارۇلى، ۇلتتىق بانكتىڭ ەلىمىزدىڭ اقشا-نەسيە ساياساتىنىڭ 2010 جىلعا ار­نال­عان نەگىزگى باعىتتارى ايقىندالدى. اقشا-نەسيە سايا­­سا­تىن دايىنداۋ بارىسىن­دا ماكروەكونوميكالىق جاع­داي­دى دامىتۋدىڭ ءۇش ستسەنا­ريى بەلگىلەنگەن بولاتىن. ولاردىڭ قايسىسى ۇلتتىق بانك تۇر­عىسىنان نەعۇرلىم دۇرىس بولىپ تابىلادى؟

- ستسەناريلەرگە ءبولۋ كەزىندە نەگىزگى ولشەم رەتىندە مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسىنىڭ دەڭگەيى الىن­دى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ستسە­ناري بويىنشا ءبىر باررەل ءۇشىن مۇناي باعاسى تيىسىنشە 30 جانە 50 دوللار كولەمىندە بەلگىلەندى. ۇشىنشىدەن مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ باعاسى 70 دوللار بولىپ مەجەلەندى.

ۇلتتىق بانك ءبىرىنشى ستسە­ناريدىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ ءمۇم­كىندىگى وتە تومەن دەپ سانايدى. ويتكەنى مۇنداي جاعدايدا 2010 جىلى ەل ەكونوميكاسىنىڭ بەلسەندىلىگى تومەندەۋى ىقتيمال. ەگەر ەكىنشى ستسەناريدى تاڭداساق، ونى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا مۇناي باعاسىنىڭ نەعۇرلىم جوعارى دەڭگەيى ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەت­تىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋىنا جانە ەكونوميكانىڭ ءبىرشاما ءوسۋ قارقىنىن قام­تاماسىز ەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ءۇشىنشى جاعدايدا 2010 جىلى ەكونوميكالىق ءوسۋ قار­قىنى الدىڭعى ستسەناريلەرمەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە بولادى دەپ كۇتىلۋدە.

ۇلتتىق بانك ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى دامۋىنىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ستسەناريلەرىنىڭ ىسكە اسىرىلۋى اناعۇرلىم مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان بيىلعى اقشا-نەسيە ساياساتىنىڭ شارالارىن ازىرلەۋ كەزىندە دە وسى جاعدايلار ەسكەرىلدى. بيىل وسى ءۇش ستسەناريدىڭ قايسىسى ىسكە اسىرىلسا دا، ۇلتتىق بانكتىڭ نەگىزگى ماقساتى - باعا تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، ينفلياتسيانى 6,0-8,0 پايىز ءمول­شەرىندە ۇستاپ تۇرۋ. ۇلتتىق بانكتىڭ وسىنداي ءىس-قيمىلدارى ەكونوميكالىق ءوسۋدى قولداۋعا، دەپوزيتتىك نارىقتىڭ الەۋەتىن نىعايتۋعا، بانك سالاسىنىڭ نەسيەلىك بەلسەندىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋگە ىقپال ەتپەك.

- بۇل ستسەناريلەرگە قا­تىس­تى بۇگىن نە ايتۋعا بولادى؟

- اعىمداعى جىلدىڭ التى ايى ىشىندە ۇلتتىق بانكتىڭ اقشا-نەسيە ساياساتىندا سونى وزگەرىستەر بولعان جوق. 2010 جىلعى 1 شىلدەدە رەسمي قايتا قارجىلاندىرۋ مولشەرلەمەسى بۇرىنعى 7,0 پايىز دەڭگەيىندە قالدىرىلدى. ۇلتتىق بانك قاي­تا قارجىلاندىرۋ ءمول­شەر­لە­مەسىنىڭ دەڭگەيىن جىلدىق ينفلياتسيا دەڭگەيىنەن ءبىرشاما جوعارى ۇستاۋعا ۇمتىلادى. ءسويتىپ، ەگەر اعىمداعى جىلى جىلدىق ينفلياتسيا دەڭگەيى ءتو­مەندەيتىن بولسا، ۇلتتىق بانك رەسمي قايتا قارجىلاندىرۋ مولشەرلەمەسىن تومەندەتۋ ماسەلەسىن قارايدى. بىراق 2010 جىلعى ماۋسىم ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جىلدىق ينفلياتسيا دەڭگەيى 6,8 پايىز كولەمىندە قالدى.

بيىل ەلىمىزدىڭ ەكونو­مي­كا­لىق دامۋىنا قولايلى ماك­رو­ەكونوميكالىق جاع­داي قا­لىپ­تا­سىپ وتىر. ەكونو­مي­كا­نىڭ كوپ­تە­گەن سالالارىندا ءون­دى­رىس كولەمىنىڭ ۇلعايعانى باي­قالادى. ەل-جۇرتتىڭ كىرىستەرى دە تۇراقتى كوبەيە تۇسۋدە، بانك سالاسىنداعى جاعداي جاقسارىپ كەلەدى. دەيتۇرعانمەن ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ باياۋ جۇرەتىنىن ايتقان ءجون.

- بوريس ءىزباسارۇلى، ۆا­ليۋ­تالىق دالىزدە قانداي ءوز­گەرىستەر كۇتىلۋدە؟

- 2011 جىلعى 20 ناۋرىزعا دەيىنگى كەزەڭگە ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ وزگەرىس شاماسىن ءبىر دوللارعا 150 تەڭگە (+)10 پايىز نەمەسە 15 تەڭگە (-)15 پايىز نەمەسە 22,5 تەڭگە كولەمىندە بەلگىلەدى. بۇدان باسقا وزگەرىستەر كوپتەگەن سىرتقى جانە ىشكى فاك­تورلارعا بايلانىستى بولادى.

- ەڭ تومەنگى رەزەرۆتىك تالاپتار وزگەرە مە؟

- ۇلتتىق بانك ۇستانى­مىن­شا، ەڭ تومەنگى رەزەرۆتىك تالاپ­تاردىڭ مەجەلەرى بۇگىندە (ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەرگە ارنالىپ ىشكى مىندەتتەمەلەر ءۇشىن - 0 پايىز جانە وزگە مىندەتتەمەلەر ءۇشىن - 0 پايىز كولەمىندە) تومەن دەڭگەيدە ساقتالىپ وتىر. بۇل كوپتەگەن بانك ءۇشىن قولايلى. سوندىقتان ونى وزگەرتۋگە نەگىز جوق.

- بيىل بانك سالاسىنا قاتىستى بولجامدار قانداي؟

- نەسيە قورلارىنا سۇرانىس ءوسىپ وتىرعانىمەن، بانكتەر نەسيە الۋشىلارعا قاتاڭ تالاپ قويىپ، ولاردىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىنە تەرەڭ تالداۋ جاسايدى. كورپوراتيۆتىك نەسيەلەۋ سالاسىندا دا قارجىلىق ەمەس ۇيىمداردىڭ نەسيەگە «شولىركەپ» وتىرعانى بايقالادى. ولار نەگىزىنەن، اينالىم قاراجاتىن مولايتۋعا جانە وتەلمەگەن نەسيە قارىزدارىن وتەۋ ءۇشىن نەسيە الۋعا قۇمار. سونىمەن قاتار شاعىن جانە ورتا بيزنەس قۇرىلىمدارىنىڭ ءىرى بانكتەر ارقىلى مەم­لە­كەت­تىڭ داعدارىسقا قارسى باع­دار­لاماسى شەڭبەرىندە ءبولىن­گەن قاراجاتتارعا دەگەن سۇرانىسى وسۋدە. نەسيەلەۋدىڭ بولشەك نا­رىعىندا دا نەسيە العىسى كەلەتىندەر جەتىپ ارتىلادى. تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەۋدىڭ نەگىزگى ۇلەس سالماعىن اعىمداعى تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەرگە بە­رى­لەتىن نەسيەلەردىڭ قىسقا مەرزىمدى جانە شەكتەلگەن قار­جى­لىق مولشەرى قۇرايدى.

تۇتاس العاندا، بانكتەر كليەنت­تەردى قاتاڭ سۇرىپتاۋدان ءوت­­كىزەدى، ءسويتىپ، ولاردىڭ بار­لىعىنا ەمەس، تەك ورتا ەسەپپەن 40-50 پايىزىنا عانا نەسيە بەرەدى. قازىرگى جاعدايدا بانكتەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ قارا­جاتى بولعانىمەن، نەسيە پورت­فەلى ساپاسىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى وزدەرىنىڭ نەسيەلىك قىزمەتىنە نەعۇرلىم ساقتىقپەن قارايدى. بارلىق فاكتورلاردى ەلەپ-ەكشەپ، جاعدايدى ناقتى باعالايدى.

بۇگىندە بانكتەردىڭ الدىندا تۇرعان باستى ماسەلە - بۇل ۇزاق مەرزىمدى نەسيەلەۋدىڭ بولماۋى. ال ازىرگە بانكتەردىڭ بوس قاراجاتى نەگىزىنەن ىشكى نارىقتان تارتىلعان قىسقا مەرزىمدىك اقشالاردان قۇرالادى. سوندىقتان ولاردى ۇزاق مەرزىمدى ماقساتتارعا پايدالانۋ مۇمكىن ەمەس. بانكتەردىڭ 76 پايىزعا جۋىعى «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق-نىڭ داع­دا­رىس­قا قارسى قولداۋى جانە ماكروەكونوميكالىق احۋ­ال­دىڭ جاندانۋى ءنا­تي­جە­سىن­دە باعا تۇ­راق­تى­لى­عىن نەمەسە جىلجىمايتىن مۇلىك باعاسىنىڭ بىرتىندەپ ءوسۋىن كۇتۋدە.

- ۇلتتىق بانك ەكىنشى دارەجەلى بانكتەردىڭ جەتكىلىكتى قاراجاتىنىڭ ءوز­دە­رىن­دە، ياعني بانكتەردە قا­لىپ قويماي، ەكونوميكاعا جۇم­سالۋى ءۇشىن قانداي شارالار جۇرگىزۋدە؟

- بانكتەر قىسقا مەرزىمدى وتىمدىلىكتىڭ تاپ­شى­لى­­عىن سەزىپ وتىرعان جوق. دەپوزيتتەردىڭ ءتۇسۋى ساق­تا­لۋ­دا، ەكونوميكانى نەسيەلەۋ بىرتىندەپ قالپىنا كەلۋدە. بانك سالاسىندا جاع­داي­دىڭ تۇراقتانۋىنا بانك­تەر­دىڭ وتىمدىلىكتىڭ قو­ماقتى كولەمىن ۇلتتىق بانكتە جيناقتاۋى ىقپال ەتتى. قازىرگى ۋاقىتتا بانكتەردىڭ بوس قورلارىن ەكونوميكانىڭ ناقتى سالاسىنا باعىت­تاۋ­دىڭ وڭتايلى تەتىكتەرى قا­راستىرىلۋ ءۇس­تىندە.

- قورىتا ايتقاندا، بۇل تابىسقا جەتۋدىڭ ءتۇپ قازىعى دەمەكشىسىز عوي؟

- ءيا، سولاي. اعىمداعى جىلى ەكونوميكانى تۇ­راق­تان­دىرۋ جانە داع­دا­رىس زار­داپتارىن جەڭۋ با­عى­تىن­دا تابىسقا جەتۋ ۇكى­مە­تى­مىز­دىڭ، قارجى نارىعىن جانە قارجى ۇيىمدارىن رەتتەۋ مەن قا­داعالاۋ اگەنتتىگىنىڭ جانە ۇلت­تىق بانكتىڭ بىرلەسكەن ءىس-قيمىلىنا تىكەلەي بايلا­نىستى بولماق. قازىردىڭ ءوزىن­دە باستى نازار اۋدارىلاتىن تۇستار انىقتالدى. بىرىنشىدەن، تەڭگە باعامىنىڭ تۇراقتىلىعىن جانە اقشا نارىعىنىڭ قاجەتتى وتىمدىلىك دەڭگەيىن قولداۋ. ارينە، بۇل ۇلتتىق بانكتىڭ باستى مىندەتى بولىپ تابىلادى. ەكىنشىدەن، بانكتەر بالانستا­رىن ساۋىقتىرۋ جۇمىستارىن جانە ولاردى ساپاسىز اكتيۆ­تەردەن «تازارتۋدى» جەدەلدەتۋ قاجەتتىگى ءسوزسىز. ءۇشىن­شىدەن، داعدارىستان كەيىن­­گى دامۋ كەزەڭىندە بانك­تەر­­­دىڭ نە­سيە­لىك بەلسەن­دىلى­گىن شي­­را­تا­تىن شارالار كەشەنىن ءازىر­لەۋ مىندەتى تۇر.

سۇحباتتاسقان گۇلبارشىن اجىگەرەەۆا.