«راحمەتوۆ جىگەرلى، سالماقتى، اقجارقىن جىگىت ەدى. ايقاس كەزىندە ەشتەڭەدەن قايمىقپايتىن. مەرگەندىگى دە قىزىقتىراتىن. ءبىز ونىڭ باتىل باسشىلىعى قانداي قيىندىقتان بولسا دا الىپ شىعاتىنا شەكسىز سەنەتىنبىز. ونىڭ ەرلىگى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى».

ن.تەپوۆ، 1-گۆارديالىق تانكى 

بريگاداسىنىڭ ارداگەرى.

ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا اسپانداعى ايقاستا ءبىزدىڭ ۇشقىشتاردىڭ ەرلىگى اڭىز بولعانى راس. ولار فاشيستەردىڭ ۇشاقتارىن مەرگەندىكتىڭ ارقاسىندا تالايىن اتىپ ءتۇسىرىپ، شەبەر ۇشقىش اتانعانى بەلگىلى. وسىنداي اتاق تانك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ دە اراسىندا بولعان. سوعىستاعى الاپات شايقاستا تانكپەن شابۋىلداۋ ماڭىزدى ءرول اتقارعان. جاۋ تانكىسىمەن بەتپە-بەت كەلىپ سوعىسقاندا بىرەۋ ەمەس، بەسەۋگە دەيىن قيراتقان تانكيستەر «اس-تانكيست» اتانىپ، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى دەگەن اتاق بەرىلىپتى. ونداي تانكيستەر مايداندا از بولماعان. اسىرەسە، ماسكەۋگە بەت العان جاۋدىڭ جويقىن شابۋىلىن توقتاتۋ بارىسىندا كوزسىز ەرلىك جاساعاندار جەتكىلىكتى. سولاردىڭ قاتارىندا فاشيستەردىڭ 11 تانكىسىن، كوپتەگەن دزوت پەن بەرىك بەكىنىستەرىن جويىپ، وفيتسەرلەرى مەن سولداتتارىن جەر جاستاندىرعان قاراعاندىلىق جەرلەسىمىز، 1-تانك بريگاداسى قۇرامىنداعى كۆ تانكى روتاسىنىڭ كومانديرى، گۆارديا اعا لەيتەنانتى جۇماش راحمەتوۆ تە ەرەكشە تىزىمگە ەنىپ، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى دەگەن اتاققا ۇسىنىلىپتى.

1942 جىلى شىلدە مەن جەلتوق­سان ايلارىندا قاندى مايدانعا كىرگەن جۇماش راحمەتوۆتىڭ ەكيپاجى التى ايدا جاۋدىڭ 11 تانكىسىن جويعان. ونىڭ بۇل ەرلىگى بۇكىل ورتالىق ازيا مەن قازاقستان بويىنشا مىقتى تانكيستەر تىزىمىنە ەنگەن بىردەن-ءبىر ادام دەپ باعالانىپ، تاريحتا اتى قالدى. سونىمەن قاتار ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە فاشيستەردىڭ تانكىسىن جويعان ۇزدىك مەرگەن تانكيستەر تىزىمىندە جۇماش راحمەتوۆ سۋرەتىمەن 82-بولىپ تۇر. ول جاۋدىڭ 11 تانكىسىن جويعاندىعى جانە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنىلعانى جونىندە قۇجات تا بار.

جۇماش راحمەتوۆ 1942 جىلدىڭ 24 جەلتوقسانى كۇنى ولەنين اۋدانى ۆەرەيستا دەرەۆنياسىندا ەرلىكپەن قازا تاپقان. ونىڭ ەرلىگى جوعارى باعالانىپ، 1943 جىلدىڭ 13 قاڭتارىندا 3-مەحانيكالاندىرعان تانك كورپۋسىنىڭ كومانديرى، گەنەرال-لەيتەنانت م. كاتۋكوۆ اعا لەيتەنانت ج.راحمەتوۆتى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنىلعانىمەن، بۇل باستاما اياقسىز قالىپ، «ءى دارەجەلى وتان سوعىسى» وردەنىن بەرۋ تۋرالى شەشىمى شىققان.

وسىلايشا، نە سەبەپتى باتىر اتاعى بەرىلمەي قالعانى تۇسىنىكسىز. گۆارديا اعا لەيتەنانتى تەك جاۋدىڭ 11 تانكىسىن جويۋمەن بىرگە، سوعىس وشاقتارىنداعى بەكىنىستەردى جانە 300 ءفاشيستىڭ كوزىن جويعىندىعى تۋرالى دا رەسەيدىڭ ورتالىق اسكەري مۇراعاتتارىندا ساقتالعان دەرەكتەر بار. ءبىز ءۇشىن كوپ جىل بەلگىسىز بولعان گۆارديا اعا لەيتەنانتى جۇماش راحمەتوۆ تۋرالى دەرەكتى رەسەيدىڭ تۆەر وبلىسىنداعى «ورەل» ىزدەستىرۋشىلەر وتريادىنىڭ جەتەكشىسى دميتري جۋك تاۋىپ، ءوزىنىڭ «زەردە» دەگەن كىتابىنىڭ العىسوزىندە جازىپتى. ەرلىكپەن قازا تاپقان ازاماتتىڭ دەنەسى ولەنين اۋدانىنداعى ۆەرەيستا دەرەۆنياسىندا جەرلەنگەندىگىن دميتري جۋك ايتا كەلىپ، جۇماش راحمەتوۆ «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى» دەگەن اتاققا ۇسىنىلعان قۇجاتقا توقتالىپ، ءبىراز ىزدەنگەن. ول بۇدان باسقا ولەنين اۋدانىنداعى شايقاس كەزىندە كوپتەگەن قازاقستاندىق جاۋىنگەردىڭ قازا تاپقاندىعى تۋرالى دا مالىمەت بەرەدى.

جۇماش راحمەتوۆ 1919 جىلى قاراعاندى وبلىسى قارساقباي اۋدانىنىڭ جانىنداعى التىنشى اۋىلدا دۇنيەگە كەلگەن. بالا كۇنىندە تانكيست بولۋدى ارمانداپ، 1939 جىلى سىزران تانك ۋچيليششەسىنە تۇسەدى. ۇلى وتان سوعىسى باستالار الدىندا وقۋىن ءبىتىرىپ، گەنەرال كاتۋكوۆ باسقاراتىن اتاقتى 1-گۆارديالىق تانك بريگاداسىندا قىزمەت ىستەيدى. سوعىس باستالعان كەزدە جۇماش راحمەتوۆ ۇرىسقا بىردەن جىبەرىلمەي، 3-مەحانيكالاندىرىلعان كورپۋستىڭ 1-گۆارديالىق تانك بريگاداسىن­داعى 1-تانك باتالونىنىڭ 2-روتاسىندا تانك جوندەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسقان. ول مايدانعا تالاي مارتە سۇرانعانىمەن، ءوتىنىشى اياقسىز قالا بەرگەن. تەك 1942 جىلدىڭ شىلدە ايىندا كۆ تانكىنىڭ ۆزۆود كومانديرى بولىپ، ۇرىستىڭ قايناعان ورتاسىنا ءبىرىنشى رەت جىبەرىلگەن. راحمەتوۆتىڭ ەكيپاجى مايدانداعى جاۋدىڭ بەكىنىستەرىن ءدال تاۋىپ، بەس دزوت-تى، ەكى زەڭبىرەگىن جويىپ، 30-عا جۋىق فاشيستەردى جەر جاستاندىرىپ، قولعا تۇسكەندەرىن شتابقا الىپ كەلىپتى.

1942 جىلى قىركۇيەكتىڭ سوڭى مەن قازان ايىنىڭ باسىندا كەڭەس ارمياسى جاۋدىڭ مۇزداي قارۋلانعان فاشيستەرىنە قارسى «مارس» وپەراتسياسىن دايىنداپ، اۋقىمدى شابۋىلدى ولەنين ۇيىمداستىرادى. ەكى جاقتا دا كەسكىلەسكەن شايقاستى باستان وتكەرەدى. شىعىن دا كوپ بولىپ، دەرەۆنيالاردىڭ ءبارى وتقا ورانىپ، جەرمەن-جەكسەن بولادى.

25 قاراشادا تانكيستەرگە جاۋاپتى مىندەتتەر جۇكتەلىپ، ميحەەۆ دەرەۆنياسىن ازات ەتۋ ءۇشىن قارسى شابۋىلعا شىعۋ جوسپارلانادى. اۋىلدا 40 شاقتى دزوت-تىڭ، تانكىگە قارسى قولداناتىن ارتيللەريامەن بىرگە، وزدىگىنەن جۇرەتىن تەحنيكا جانە قازىلعان جەرگە جاسىرىلعان 11 تانكى جانە ەكى جاياۋ اسكەر باتالونى ورنالاسقانى انىقتالادى.

سونىمەن قاتار دەرەۆنياعا ماڭىنا مينا كومىلگەنى دە بەلگىلى بولادى. جاۋاپتى ۇرىسقا ۆزۆود كومانديرى راحمەتوۆ باستاعان تانكيستەر ءبىرىنشى بولىپ ميحەەۆكە كىرىپ، جاۋدىڭ 13 دزوت-ىن، ءۇش پۋشكاسىن، 50 دۇشپان كوزىن جويادى. وسى ەرلىگى ۇرىستا جوعارى باعالانىپ، قىزىل جۇلدىز وردەنىمەن ماراپاتالادى.

1942 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا جۇماش راحمەتوۆ نوۆايا بويارششينا دەرەۆنياسى ءۇشىن تاعى دا ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتەدى. ونىڭ باسشىلىعىمەن ەكى تانك جاۋ تىلىنا ءوتىپ، 12 دزوت-تى جويىپ، 80-دەي جاۋ اسكەرىن جەر جاستاندىرادى. سونداي-اق قارۋ-جاراق قويماسىن قۇرتىپ، ءۇش مينومەنت، بەس پۋلەمەتتى قولعا تۇسىرەدى. ەرجۇرەك جۇماشتىڭ ەرلىگىنىڭ ارقاسىندا كەڭەس اسكەرى نوۆايا بويارششينانى جانە حۋدۋليحۋداعى جاۋدىڭ نەگىزگى پۋنكتەرىن جويىپ، دەرەۆنيانى ازات ەتەدى.

اسا ماڭىزدى اسكەري تاپسىرمانى ويداعىداي ورىنداپ، ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن ۆزۆود كومانديرى راحمەتوۆكە 19 جەلتوقساندا گۆارديا اعا لەيتەناتى دەگەن اتاق بەرىلىپ، روتا كومانديرى دارەجەسىنە كوتەرەدى. ونىڭ سوڭعى ەرلىگى تۋرالى وزىمەن بىرگە سوعىسقان مايدانداستارى ەستەلىكتەرىندە از جازىلماعان. سونىڭ ءبىرى 1-تانك بريگاداسىڭ ارداگەرى پەتر زاسكالكو بىلاي دەپ ەسكە الىپتى.
«23 جەلتوقساننىڭ ءتۇنى ەدى. ءبىز جەرنوسەكوۆو دەرەۆنياسىنداعى جاقىن ورماندا كەزدەستىك. ءبارىمىز قازىلعان جەرتولەدە ەدىك. توبەسى اشىق شۇڭقىردىڭ ورتاسىندا وت جاعىپ وتىردىق. اياز شىتىرلاپ تۇر. اسپانداعى جۇلدىزدار مايقاراعايدىڭ بۇتاقتارىنان بىزگە انىق كورىنەدى. قارا كوزدى، دوڭگەلەك ءجۇزدى اعا لەيتەنانت راحمەتوۆ جۇلدىزدى اسپانعا ۇزاق قاراپ وتىردى دا «مۇنداي جۇلدىزدار ءبىزدىڭ قازاقستاندا اشىق ءارى ۇلكەن كورىنەدى، تەك قاراقشى باتىسقا قاراي ورنالاسقان» دەپ اڭگىمە باستاعاندا «كومانديرلەر ماشينامەن كومباتقا!» دەگەن داۋىس ەستىلدى. باتالون كومانديرىنىڭ بۇيرىعى جاۋدىڭ تۋ سىرتىنان وراپ، تىلدان شابۋىل جاساۋدى تاپسىرىلدى. اسكەري تاپسىرمادا كورەنەۆكاعا شابۋىل جاساۋ كەرەكتىگى تالقىلانىپ، ونى ءتورت تانك ەكيپاجى ورىنداۋ كەرەكتىگى جوسپارلاندى. توپقا جەتەكشىلىك ەتۋ گۆارديا اعا لەيتەنانتى راحمەتوۆكە تاپسىرىلادى. از ۋاقىتتان سوڭ ءتۇن تىنىشتىعىن تانكتەر موتورىنىڭ داۋىسى بۇزىپ، ءبىز جولعا شىقتىق. باعىتىمىز تۋرا، بۇيرىق بويىنشا جىلجىپ، مەجەلى جەرگە كەلگەندەي بولدىق. جاقىن ماڭدا كورەنەۆكا دەرەۆنياسى بولۋى كەرەك. ماشينا توقتاپ، راحمەتوۆ سىرتقا شىعىپ، الدىڭعى جاقتى قارادى. اينالا تىپ-تىنىش، ءتۇن قاراڭعىسىنان ەشنارسە كورىنبەدى. ءسال ۋاقىتتان كەيىن اۆتوماتشىلار دا كەلىپ ۇلگەردى. ءتورت ادامنان تانكىگە ءمىنىپ، شابۋىلعا ءبارىمىز دايىندالدىق.

اسپاندا قىزىل جولاقتى راكەتانىڭ بەلگىسى پايدا بولدى. تانكىلەر قايتا وتالىپ، العا قوزعا­لىپ شابۋىلعا دايىندالدى. فاشيستەر ءبىزدىڭ تۋ سىرتىنان شابۋىلداۋىمىزدى كۇتپەگەن بولسا كەرەك. ولاردىڭ مۇنداعى تانكىگە قارسى قولداناتىن ەكى باتەرياسى ورنالاسقانىمەن، نىسانالارى وسينوۆكا مەن سمولكوۆوعا باعىتتالىپتى. اياق استىنان كورەنكوۆكاعا شابۋىل جاساعانىمىز جاۋدى قاتتى ساستىردى. ءبىز كورەنكوۆكانى تولىق يەلەندىك. بۇيرىق بويىنشا نەگىزگى قارسىلاس پۋنككە شابۋىلدى كۇشەيتىپ، وقتىڭ استىنا الدىق. جاۋدىڭ ارتيللەريالىق مينومەتتەرىنىڭ سوققىلارى بورياتينو جاقتى اتقىلاۋمەن بولدى. بىزدەر ول جاقتان الدەقاشان كەتكەن ەدىك. شايقاستا ءبىز العا شابۋىلداپ، جاۋدى تىعىستىرۋمەن بولدىق» دەپ جازىپتى مايدانگەر.

كورەنكوۆكاداعى شايقاستا جاۋدىڭ بەس پۋشكاسى، مينومەتتىك باتەرياسى، 6 دزوت، 8 اسكەري نۇكتەسى جويىلعان. جاۋ قارسىلاسا سوعىسقانىمەن تانكيستەردىڭ سوققىسى ۆەريستا دەرەۆنياسىنا قاراي ويىسادى. روتا كومانديرى جۇماش راحمەتوۆتىڭ تانكىسى ەرەكشە قيمىلداپ، جاۋدىڭ مىقتى قورعانىسىن بۇزىپ، ۆەريستانى الۋعا بار كۇشىن سالدى. ناتيجەسىندە، اسكەرلەر دەرەۆنياعا كىرىپتى.

قاندى شايقاستى كوزىمەن كورگەن پەتر زاسكالكونىڭ ەستەلىگىن ارى قاراي وقىعانىمىزدا، ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەردىڭ كوزسىز ەرلىكتەرىن بايانداي كەلىپ، «ءبىزدىڭ جەڭىسىمىز وڭايعا تۇسپەدى. دۇشپاندار قاتتى قارسىلىق كورسەتتى. ءبىز جەڭىستى تويلاعانىمىزبەن، تالاي قارۋلاستارىمىزدان ايى­رىلدىق، سونىڭ ءبىرى – گۆارديا اعا لەنتەنانتى راحمەتوۆ ەدى. دەرەۆنيانىڭ ورتاسىنا كەلگەندە، راحمەتوۆ ۇلكەن ءبىر ەمەن اعاشىنىڭ تۇبىنە تانكىسىن توقتاتتى. ول ليۋك­تەن كەۋدەسىن شىعارىپ، وزىمەن بىرگە كەلە جاتقان ەكيپاجدى جاۋدىڭ اتقىلاپ جاتقان باعىتىنا قاراي جۇرۋگە بۇيرىق بەردى. وسى ساتتە جاۋدىڭ اتقىلاعان وعى راحمەتوۆكە ءتيدى. كوماندير ليۋكتەن باياۋ عانا تومەندەپ، ماشينا ىشىنە سىرعي بەردى. ەرجۇرەك جۇماش جولداس­تارىنىڭ قولىندا كوز جۇمدى» دەپ جازادى قارۋلاسى.

جارتى جىلدا جۇماش راحمەتوۆتىڭ گۆارديالىق ەكيپاجى 11 جاۋ تانكىن قۇرتىپ، كوپتەگەن تەحنيكاسىن جويعان. تالاي كەسكىلەسكەن شايقاستى باستان كەشىرگەن. قيىن جاعدايدا جول تاۋىپ، جاۋدىڭ بەتىن قايتارعان ەرجۇرەك باتىر شايقاستا ەرلىكپەن قازا تاپقاننان كەيىن، ونى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى دەگەن اتاققا ۇسىنىلعان. بىراق وعان باتىر اتاعى بەرىلمەپتى. جاۋىنگەر ولگەننەن كەيىن ءبىرىنشى دارەجەلى «وتان» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. سونىمەن قاتار جۇماش راحمەتوۆكە اسكەري جوعارى ماراپات–ونىڭ ەسىمى 1-گۆارديالىق تانكى بريگاداسىنىڭ 1-باتالونىندا ماڭگى ەستە قالدىرۋ تىزىمىنە ەنگىزىلىپتى.

ءبىز اڭگىمەلەگەن گۆارديا اعا لەيتەنانتى جۇماش راحمەتوۆتىڭ ەرلىگى ەلگە ايان. ونى ەلى مەن وسكەن اۋى­لى ەسىمىن ۇلىقتاۋ كەرەك-اق. ەرلەردىڭ ەرلىگىن ۇمىتپاۋ – ۇرپاققا ۇلگى.

جەكسەن الپارتەگى

Abai.kz