«اقجۇنىس» ينتەرنەت باسىلىمىندا جاريالانعان كۋرستاسىم تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتىڭ سۇحباتىن، سونىڭ ىشىندە تۇقاڭنىڭ مەن تۋرالى ايتقان پىكىرلەرىن وقىعاندا جانىم جابىرقادى. ونىڭ اق-قاراسىن ءبىر قۇداي، سودان كەيىن سوت انىقتاي جاتار، بىراق مەن جايلى ايتقان پىكىرلەرى بارىپ تۇرعان شەكتەن شىعۋ، جۇگەنسىزدىك، مادەنيەتسىزدىك. ونىمەن سۇحبات قۇرىپ وتىرعان جۋرناليست كەلىنشەكتىڭ سوزدەرىنەن دە كەكەسىن ەسىپ تۇر. «مەرۋەرت وتەكەشوۆا دا «ساحناگەر» سىيلىعىن الدى. ءسوز جوق، سوناۋ 1970-ءشى جىلدارداعى «قىز جىبەك» فيلمىنەن كەيىن ول كىسى «كىمسىڭ – مەرۋەرت وتەكەشوۆا» بولدى. ءومىر بويى سول قىز جىبەگىمەن كەلە جاتىر. كينوداعى ودان كەيىنگى بىرەن-ساران رولدەرىن ەشكىم بىلمەيدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. تەاتر ساحناسىندا دا سوڭعى رەت قاي جىلى، قانداي ءرول ويناعانىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىراز تەاتر تاريحىن قوپارۋعا تۋرا كەلەدى. جالپى، تەاتردا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن ءرول سومدادى ما؟ «ساحناگەر» دەگەن سىيلىقتى قانداي ەڭبەگى ءۇشىن العانى بىزگە تۇسىنىكسىز بولدى. الدە مەن ادىلەتسىز باعا بەرىپ وتىرمىن با؟.. ءسىزدىڭ العاشقى ماحابباتىڭىزعا…». سۇراقتىڭ سيقى وسى. مەنىڭ قىزىمداي بالانىڭ بويىنداعى بۇل نە دەگەن جەك كورۋ سەزىمى. ينتەرنەت باسىلىمىنىڭ اتى «اقجۇنىس» ەكەن. بارشا قازاق ءۇشىن اياۋلى اتتى مەنشىكتەي وتىرىپ، ۇلكەندى سىيلاۋ، اق شاشتى انانى قادىر تۇتۋ دەگەن قاسيەتتەردەن جۇرداي، ۇر دا جىق، كوكبەتتىك سيمپتوم ەسىپ تۇرعان قوي تەرىسىن جامىلعان بۇل نە باسىلىم؟ وسى ساۋال سانامدى جەگىدەي جەدى. سودان كەيىن «بىراق مەنىڭ مەرۋەرت كۋرستاسىم اقىرى قازاقشانى بىلمەي كەتتى. بىلەدى-اۋ، دۇرىس سويلەي المايدى، ىرتىك-ىرتىك، اكتسەنتپەن سويلەيدى» دەگەن تۇڭعىشبايدىڭ سوزدەرىنە قاراماستان، ءوز جاۋابىمدى بەرەيىن دەپ شەشتىم.

الدىمەن «ساحناگەر» سىيلىعىن ماعان قيماي سونشاما ادەپسىز، كاسىبي ەتيكادان ادا ساۋالدار قويىپ، سيتۋاتسيانى ۋشىقتىرىپ وتىرعان ساۋلە ابەدينوۆاعا ايتارىم، ءالى بالا عوي، نە ىستەپ جۇرگەنىن بىلمەيدى عوي دەپ اقتايتىن جاس مولشەرىنەن اسىپ كەتىپسىز، ەلۋگە تاياپ قالىپسىز. بۇل ءسىزدىڭ دەڭگەيىڭىز بولسا، وتە وكىنىشتى. ەندى تۇزەلمەسسىز. بىراق كەيدە، ۇلكەن كىسىلەردىڭ اراسىنا كيلىگىپ، وسىلاي جاعدايدى ۋشىقتىرار الدىندا كىشكەنە بولسا دا ويلانۋىڭىزدى سۇرار ەدىم. باسىلىمىڭىزدىڭ ۋاقىتشا جوعارى رەيتينگى ءسىزدىڭ رەپۋتاتسياڭىزدى كەرى قايتارا المايدى. تۇقاڭا جانىڭىز اشىماسىن ەمەس، اشىسىن، بىراق ءار نارسەنىڭ ءوز شەگى، ءوزىنىڭ ەتيكاسى بولادى. سونىڭ ىشىندە جۋرناليستىك قاعيدا دەگەن بار، ءادىل بولۋ، ەكى جاقتىڭ پىكىرىن تەڭ، دەربەس وتىرىپ تىڭداپ، ساراپتاپ، سودان كەيىن كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنۋ دەگەن سياقتى، تاعىسىن تاعىلار. ءسىز سونى ۇستانباعانسىز.

ءسىزدىڭ تەاترتانۋشى ەكەنىڭىزدى، ءتىپتى اكادەميادا شاكىرتتەرگە ءدارىس بەرەتىندىگىڭىزدى ەستىگەندە ءتىپتى تاڭ قالدىم. اپىراي، تەاترتانۋشىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى، ىشكى مادەنيەتى، ويلىلىعى ارتيستەر مەن رەجيسسەرلەردەن ون ەسە بيىك بولۋى ءتيىس ەدى عوي. مىناداي ءالسىز ەموتسيامەن، كوزسىز قيسىنمەن شاكىرتتەرگە قانداي ۇلاعات پەن تاربيە بەرەسىز؟ الدە، كۇندە ءار لەكتسياڭىزدا «مەرۋەرت وتەكەشوۆانىڭ جىبەكتەن باسقا ەشبىر ءرولى جوق» دەگەن دۇمبىلەز پىكىرىڭىزدى ءجۇز رەت قايتالايسىز با؟ يا، قىزجىبەك – مەنىڭ ونەردەگى «تولقۇجاتىم». ال ءسىزدىڭ تولقۇجاتىڭىز قانداي؟  ليرو-ەپوستىق جىرداعى بولسىن، كينوداعى بولسىن قىز جىبەكتىڭ داڭقىنا قىلاۋ تۇسىرمەدىم.وسىنداي ساتتە ورىستىڭ «ۋ حامستۆا نوگي كوروتكيە» دەگەن دانالىعى ەسكە ءتۇسىپ وتىر. قازاقشا ايتساق، ارسىزدىقتىڭ قۇيرىعى ءبىر-اق تۇتام. ەڭ باستىسى، ول – كوركەم قۇندىلىققا دا جاتپايدى. ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىنەن تۋىندايدى. كاسىبي ماماننىڭ بويىندا، تامىرى تەرەڭدە جاتقان شەكسىز وي بولۋى ءتيىس.

مىنا سۇحباتتاعى قازاق ونەرىنىڭ ماقتانىشى ءاسانالى ءاشىموۆ حاقىنداعى پىكىرلەرىڭ  جۋرناليست رەتىندە دە، تەاترتانۋشى رەتىندە دە ورەڭىزدىڭ وتە تومەن دەڭگەيدە ەكەندىگىن كورسەتتى. «بەكەجاندار اتاق العان زامان» دەگەن نە ءسوز ول؟ بەكەجان – كوركەم بەينە. بىرىنشىدەن، تالانتىڭىز تاسىپ بارا جاتسا، سۇحباتتاسقان اعاڭمەن بىرگە بەكەجانداي كوركەم بەينە جاساپ كور. ءاسانالى ءاشىموۆ جاساعان ساحنا مەن ەكرانداعى بەينەلەر – ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني قازىناسى. بۇل مەنىڭ جەكە پايىمىم عانا ەمەس، الەمدىك دەڭگەيدەگى تەاتر جانە كينو سىنشىلارىنىڭ باعاسى. مەن تەاترتانۋ مەن تەاتر سىنىنىڭ نەگىزىن سالعان بويادجيەۆ، ماركوۆ، انيكست، زينگەرمانداردى ايتپاي-اق قويايىن. كورنەكتى تەاترتانۋشىلار ا.بارتوشەۆيچ، ۆ.سيليۋناس، ن.كرىموۆالاردان ۇلگى ال. تەاتر سىنشىسىنىڭ ەتيكاسى مەن كوركەم مىنەزى، ىشكى مادەنيەتىن، تانىمى مەن تاعىلىمىن ۇعىن. اتتەڭ ومىردەن ەرتە كەتتى. ءدال وسىنداي پايىمداۋلارىڭ ءۇشىن اشىربەك سىعايدىڭ ءوزى كاسىبي ۇكىم ايتار ەدى.

تەك، قىز جىبەك ەمەس، قازاق ارۋلارىنىڭ ءبىرتالايىن سومداۋ باقىتى بۇيىردى ماڭدايىما. تەاترتانۋشىسىڭ عوي، مەن سومداعان قازاق ارۋلارىنى سەن بىلۋگە ءتيىسسىڭ.

ونەرگە قاتىسى جوق، الايدا «قىز جىبەك» ءفيلمىنىڭ جاناشىرلارى حابارلاستى. «مەرۋەرت اپاي، ءسىز تۋرالى تۇيدەك-تۇيدەك سوزدەر جازىپ وتىرعان جۋرناليست، تەلەديداردا ءبىر كەزدەرى «اقجۇنىس» باعدارلاماسىن جۇرگىزىپ، «قىز جىبەك» تۋرالى ادەمى سوزدەر ايتقان جان. ءتىپتى، سىزدەر سول باعدارلامانىڭ قوناعى دا بولدىڭىزدار» دەگەن دە، ويلانىپ قالدىم. بۇل نە قىلعان ەكىجۇزدىلىك. بۇل قايدان شىققان ايارلىق. ەكى سويلەۋ، جەلدىڭ ىعىنا قاراي ىعىسىپ، ۇستانىمىنان اۋىتقۋشىلىق دەگەن وسى ەمەس پە؟!

تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتى ماعان جانە مەنىڭ جەكە باسىما سونشاما كارىن توگۋگە يتەرمەلەگەن جينالىستا ايتقان «يا ستەسنيايۋس، چتو يا ۋچيلسيا ۆمەستە س ەتيم چەلوۆەكوم»  دەگەن ءسوزىم ەكەن. بۇل مەنىڭ ازاماتتىق پوزيتسيام. تۇقاڭ ماعان تەك كۋرستاس ەمەس، تالاي جىل تەاتردا ديرەكتورىم دا بولدى، ساحنادا پارتنەرىم دا بولدى. مەن ول كىسىنى جان-جاعىنان، بارلىق قىرىنان بىلەمىن. كوز الدىمدا قارتايدى. سوندىقتان ەگەر بۇل سوزدەر ايتىلسا، ول قىزۋقاندىلىقپەن، ءبىر ساتتىك ەموتسيامەن ايتىلعان سوزدەر ەمەس ەكەنىن بىلۋگە تيىسسىزدەر. دەمەك ول سوزدەردە استار بار. ايتىلۋىندا سەبەپ بار. ءدال قازىر ونىڭ ءبارىن اقتارىپ، سىزدەردىڭ الدىلارىڭىزدا بۇگە-شىگەسىنە دەيىن اشىپ ءتۇسىندىرۋدى ارتىق سانايمىن. تۇقاڭنىڭ كاسىبيلىگىنە دە شاك كەلتىرىپ، ول كىسىنىڭ دەڭگەيىندە (ماعان قاتىستى ايتىلعان سوزدەرىنىڭ دەڭگەيىندە) سىناعىم كەلمەيدى. بارىنە ۋاقىت پەن حالىق تورەشى. بىراق بۇل دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەن ارداقتى حاديشا بوكەەۆا، ءازىربايجان مامبەتوۆ سەكىلدى تۇلعالاردى كىرىكتىرىپ، سولاردى سوزگە دايەك ەتىپ كولدەنەڭ تارتۋ ادىلدىك ەمەس. ەڭ بولماسا، ارۋاعىن سىيلايىق.  بۇل كىسىلەردىڭ تۇقاڭا جاساعان جاقسىلىعى مەن تۇقاڭنىڭ ول جاقسىلىقتاردى قالاي قايتارعانىن ءبارىمىز بىلەمىز، جان تۇرشىكتىرەر سيتۋاتسيالاردى كوزدەرىمەن كورگەن جاندار ءالى قاتارىمىزدا. سولار وتىرىك ايتقىزباس.

«قىز جىبەك» فيلمىنەن كەيىن ول كىسى «كىمسىڭ – مەرۋەرت وتەكەشوۆا» بولدى. ءومىر بويى سول قىز جىبەگىمەن كەلە جاتىر» دەگەن انىقتاما بولسا مەن ءۇشىن ۇلكەن قوشەمەت. جوعارىدا جازدىم. تاعى دا قايتالايىن، مەن قازاقتىڭ قىز جىبەگى دەگەن مارتەبەلى اتاققا قىلاۋ تۇسىرگەن جوقپىن. ادال جار بولدىم، ءۇش بالا ءوسىرىپ تاربيەلەدىم. نەمەرەلەرىمىنىڭ قىزىعىنا بولەنىپ وتىرمىن. قىز جىبەكتىڭ بويىنداعى ماحابباتقا دەگەن ادالدىقتى، تازالىقتى، پاكتىكتى مەن ءوزىمنىڭ ومىرلىك تەمىرقازىعىما اينالدىردىم. سوندىقتان شاڭىراعىمنىڭ جىلۋى مەنىڭ ومىرلىك مۇراتىم بولىپ كەلەدى. قىز جىبەك بەينەسى ارقىلى ۇلتتىمىزدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاعىنا ۇلگى بولۋ كەرەكتىگىن وتە ەرتە ۇعىندىم. قۇمان ەكەۋمىز ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن جاس شاڭىراعىنا اق باتامىزدى بەردىك. ەل مەن جۇرتتىڭ ماحابباتى مەن قوشەمەتىنە بولەندىك. جاستار ءۇشىن ءبىز ادال، اق ماحابباتىڭ اققۋداي سيمۆولىمىز. كاسىبىمە ادالمىن. ونەرىمنىڭ جەمىسىن جەپ كەلەمىن. مەنى جەتەسىز بىرەۋ بولماسا، ەشكىم ساحناعا عۇمىرىن ارناعان جوق دەپ ايتا المايدى. ەسىمدى بىلگەلى ونەرگە قىزمەت ەتىپ كەلەمىن.  سوندىقتان بۇنداي سوزدەردى دوعارىڭىزدار، ۇيات بولادى. ءوزىمنىڭ اللا ەنشى ەتكەن عۇمىرىمدى كىرشىكسىز ءسۇرىپ جاتىرمىن. ەلدىڭ بەتىنە تىك قارايمىن، جالتاقتامايمىن، جانارىمدى تايدىرمايمىن.

سىزدەر شە، سۇحبات قۇرۋشى ەكى ادام، مەن سياقتى وسىلاي رياسىز ماقتانا الاسىزدار ما؟

ايتارىم وسى.

مەرۋەرت وتەكەشوۆا،

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى

Abai.kz