ش. ش. ۋاليحانوۆتىڭ ەڭبەكتەرى
پروفەسسور ن. ي. بەرەزيننىڭ «حان جارلىقتارى»
[كىتابىنا ەسكەرتپەلەر]
I. توقتامىس حاننىڭ ياگايلوعا جازعان جارلىعى، قازان، 1850.
بۇل جارلىق ءبىر كەزدەرى كراكوۆ قازىنالىق مۇراعاتى قاعازدارىنىڭ اراسىندا بولىپ، پولياك تاريحشىسى نارۋشەۆيچتىڭ1 قولىنا تۇسەدى. ونى 1834 [جىلى] كنياز م. ا. وبولەنسكي2 سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باس مۇراعاتىنان تاۋىپ، 1850 جىلى تۇپنۇسقانىڭ ءدال كوشىرمەسىن جاساپ (fac-simile), شىعىستانۋشى عالىمدار فرەن3, شميدت4, كوۆالەۆسكي5, كازەمبەك6 جانە گاممەر7 جاساعان ەسكەرتپەلەرمەن قازاندا باسىپ شىعاردى. وسى باسىلىمعا گراموتامەن بىرگە تابىلعان ورىسشا اۋدارمانىڭ كوشىرمەسى مەن كازەمبەك جاساعان اراب تىلىندەگى ترانسكريپتسياسى قوسا بەرىلگەن. توقتامىستىڭ جارلىعى ھيجرانىڭ 795 [جىلى]، رادجاب8 ايىنىڭ 8-ءى كۇنى، ياعني ميلادي بويىنشا 1392-1393 جىلى جازىلعان.
جارلىق جىلتىر قاعازدىڭ ەكى بەتىنە جازىلعان، ونىڭ ءبىرىنشىسى 9 ۆەرشوك9, كەلەسىسى 91/2 ۆەرشوك، ەكى قاعازدىڭ دا ەنى 47/8 ۆەرشوك. ەكەۋىندە دە بۇقانىڭ باسى تۇرىندەگى تامعا بار.
پروفەسسور ن. ي. بەرەزيننىڭ «حان جارلىقتارى»
[كىتابىنا ەسكەرتپەلەر]
I. توقتامىس حاننىڭ ياگايلوعا جازعان جارلىعى، قازان، 1850.
بۇل جارلىق ءبىر كەزدەرى كراكوۆ قازىنالىق مۇراعاتى قاعازدارىنىڭ اراسىندا بولىپ، پولياك تاريحشىسى نارۋشەۆيچتىڭ1 قولىنا تۇسەدى. ونى 1834 [جىلى] كنياز م. ا. وبولەنسكي2 سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باس مۇراعاتىنان تاۋىپ، 1850 جىلى تۇپنۇسقانىڭ ءدال كوشىرمەسىن جاساپ (fac-simile), شىعىستانۋشى عالىمدار فرەن3, شميدت4, كوۆالەۆسكي5, كازەمبەك6 جانە گاممەر7 جاساعان ەسكەرتپەلەرمەن قازاندا باسىپ شىعاردى. وسى باسىلىمعا گراموتامەن بىرگە تابىلعان ورىسشا اۋدارمانىڭ كوشىرمەسى مەن كازەمبەك جاساعان اراب تىلىندەگى ترانسكريپتسياسى قوسا بەرىلگەن. توقتامىستىڭ جارلىعى ھيجرانىڭ 795 [جىلى]، رادجاب8 ايىنىڭ 8-ءى كۇنى، ياعني ميلادي بويىنشا 1392-1393 جىلى جازىلعان.
جارلىق جىلتىر قاعازدىڭ ەكى بەتىنە جازىلعان، ونىڭ ءبىرىنشىسى 9 ۆەرشوك9, كەلەسىسى 91/2 ۆەرشوك، ەكى قاعازدىڭ دا ەنى 47/8 ۆەرشوك. ەكەۋىندە دە بۇقانىڭ باسى تۇرىندەگى تامعا بار.
جارلىق كونە تۇركى تىلىندە ۇيعىر جازۋىمەن جازىلعان. №1 دەپ بەلگىلەنگەن ءبىرىنشى جول التىنمەن جازىلعان. قازەمبەك مىرزا «توقتامىس مەنىڭ ءسوزىم»، ال بەرەزين مىرزا «توقتامىستىڭ ءسوزى» دەپ وقىسا، تۇپنۇسقادا: بانزاروۆتىڭ10 موڭعولشا ترانسكريپتسياسى جانە قازەمبەك پەن بەرەزيننىڭ ارابشا ترانسكريپتسياسى بويىنشا بىرىنشىسىندە توقتامیش سوزم، ەكىنشىسى بويىنشا توختاميش سوزوم، ەكىنشى جولدا اراب تىلىندە كۋفالىق جازۋمەن التىن سيامەن باسىلعان موردە گريگورەۆتىڭ11 وقۋى بويىنشا ورتاسىندا السلطان العادل توقتامش، ياعني، ادىلەتتى سۇلتان توقتامىس جانە اينالا بسم الله الرحمن الرحيم، لا إله إلا الله. راحىمدى قۇداي اتىمەن جانە ت.ب. گاممەر بىلايشا اۋدارادى: Le sultan, le juste Toktamisch; au nom de Dieu le clement et etc. جانە لا اله الا الله سوزىنەن كەين - Dieu est le maitre de l'Empire. سوڭعى سويلەم
شاماسى سۇلتاننىڭ ۇرانى بولسا كەرەك، سەبەبى ونىڭ تيىن اقشالارىندا دا كەزدەسەدى دەپ كورسەتەدى.
سالىستىرۋ ءۇشىن كازەمبەك پەن بەرەزيننىڭ ترانسكريپتسياسىن كەلتىرەمىن.
بەرەزين قازەمبەك
و. م. كوۆالەۆسكي مەن ن. ا. پولەۆوي12 بويىنشا جارلىق 139213 جىلى توقتامىس تەمىردىڭ قىسىمىمەن تاقتان ايىرىلىپ، دونعا قاشىپ بارا جاتقان كەزدە جازىلعان.
توقتامىستىڭ پولياك كورولىنە ارناعان ءسوزى
ۆەدومو داەم ناشەمۋ برا (تۋ) اج ەسم سەل نا ستولە ۆەليكوگو تسارستۆا. كولي ەسم پەرۆوە سەل نا تسارسكوم ستولە، توگدا ەسم پوسلال بىل ك ۆام اسانا ي كوتلۋبۋگۋ14 ۆام دات ۆەدانيە ي ناشي پوەلي ناشلي ۆا(س) پود گورودوم، پود تروكي15 ستوياچي ۆى پا پوسلاليە ەستە ك نام پوسلا ۆاشەگو ليتۆينا نا يميا نەۆويستا وۋ درۋگوم پاك لەتە ستالا مەجي نا زامياتيا ناش پلەمەنني (ك) بەكبۋلات ي حوجا مەدين16 بۋچينيلسيا نام ۆوروگ ي وۋستا نا نا (س) ي ەششە ك تىم بەكگيچ ي تۋردۋچاك بەردي داۆىد تيكنيا17 گولوۆني موي بىلي سلۋگي ي تي ستالي نام ۆوروگ ي وۋ مەنە سلۋجاچە ي پوچالي كوروموليتي نا مەنە پوسلاليسيا ودنوگو نا يميا يديكگيا دو اكساك تەميريا18 نا مەنە ليگو مىسلياچە. پو تىح پوسلانيۋ پو يديكگيەۆۋ پوسولستۆۋ ۆىشەل نا مەنە اكس ا ك-ت ە مي ر جەلەزنايا نوگا وت چورنوگو پەسكا19. توگدا اكساك پريشەل تاك تاينو نا ناس اجە نە بىلو نام نيكاكوە ۆەستي ا ني سلوۆا اليج وزرەلي ەسمو ەگو وۋ ناشوي دەرجاۆە مى پا نە پوسپەلي ەسمو ي سپرياتاتيۆسەە سيلى ي ا ش ە ە تولكو ش ت و وكولو نا ناش دۆور ەست ي س تىمي ستالي ەسمو پروتيۆ توگو اكساكا. تىي يسنىي بەكبۋلات ناش ۆوروگ ناس ۆىدال ي پوبەگل و ناس. كولي توي ليحي بەكبۋلا[ت] پوبەگل توگدا ۆسي ليۋدي ۆسيا رات نا بەگ پوۆەرنۋليسيا. تو دەلو پوتوم ستالو. بوگ ناس پوجالوۆال وپيا[ت] ناشي نەپرياتەلي ۆوروزي دال نام ۆسيح وۋ ناشي رۋكي. مى يح سكازنيلي تاك چتو وپيات نە بۋدۋت نام پاكوستيتي. نىنە پوسلال ەسم ك ۆام سلۋگي ناشي اسانا ي تۋلۋ-وچجيۋ20 تو پوۆەداتي ۆام ناشەمۋ براتۋ ابى تو ۆەدالي ۆى شتو مەجي توەە زەملە سۋت كنيانيا ۆولوستي داۆالي ۆىحود بەلوي وردە تو نام ناشە دايتە، ا شتو بۋدەت ۆاشەە دەرجاۆى پود نامي ا مى زا تو نە ستويم ۆام يششيتە سۆوەگو ا مى ۆام دامو. ا ەششە چتو بىلو مەجي ناس كاك زداۆنا گوستەم پۋت چيست ي ۆاشيم ي ناشيم تورگوۆتسام. بەز پريم بەز پاكوستي ۆسياكومۋ چلۆكۋ ي چورنىم ليۋدەم پرومەل. نا تو ۆسە پوسلالي ەسمو سەي ناش يارلىك ي س ناشەيۋ پەچاتيۋ زولوتويۋ، ابى تو كرەپكو بىلو. ا توي يارلىك پيسان وۋ وردە نا ۋستي دونۋ كۋرياچەگو لەتا ا مەسياتسيا يريچەپا21. كاك وتتسناش، كاكوتتسي ۆاشي بىلي زاودنو، پوسلى سىلالي مەجي سوبويۋ، ا مى تاكوجە حوچەم س ۆامي بىتي. اجە بۋدەت ۆا(م) نادوبە پوموچ نا كوگو ۆوروگا ۆاشەگو، ياز سام ەسم گوتوۆ زا توگو توبە نا پوموچ ۆسەيۋ موەيۋ سيلويۋ، ا تولكو ۆەست نام دايتە.ا كولي پا پوتوم كولي نام ۆى نادوبە ۆى نام تاكوۆى جە بۋدتە.
توقتامىستىڭ ورىس تىلىندە جازىلعان ءبىرىنشى حاتىنىڭ ارتقى بەتىندە (بۇل حات تا ەكى بەت قاعازعا جازىلعان، ارقايسىسىنىڭ ۇزىندىعى 6 3/4 ۆەرشوك 22, ەنى تاتار حاتتارى سياقتى 4 7/8 ۆەرشوك. ءبىرىنشى حاتتا بۇقانىڭ باسى تۇرىندەگى تامعا انىق بايقالادى) پولياكشا اۋدارماسى بار، № 3:
I nasi poslowie nalesli was pod miastem iednym sloiacych (ليتۆين ەلشىنىڭ اتى اتالماعان). Teraz poslalem do was slugi nasze Asana y Tochtulucza, oznaymuiac wam, naszemu bratu, abyscie o tym wiedzieli. A co miedzy ziemia, twoie sa Ksiazecie wlosci dawali dochod Bialey Ordzie, to nam nasze daycie; a co bedzie w waszey dzierzawie pod nami, my o to stac nie bedziem: szukaycie w sobie, a may wam damy. I co bylo miedzy nami zdawna gosciom gosciniec wolny y etc.
تەمىر - قۇتلىقتىڭ23 جارلىعىنا ەسكەرتپە (23-ب.).
اونك قول جانە سول قول-عا ءبولۋ قرغز قارا قىرعىزداردا دا بار.
مشایخ اۆتوردىڭ اۋدارماسى بويىنشا قازي، قىرعىزداردا ماشايىقوالیه - اۋليەنى اولیه24, بىلدىرەدى، مىسالى: سىر وزەنى بويىندا 40 اۋليەنىڭ زيراتى بار، ولار سرننك قرق مشایخی دەپ اتالادى. سىردىڭ قىرىق ماشايحى 25.
بوكاول توتقاول. قىرعىزداردا ازغانه ایلگه بك بولمه، ازغانه اسقه بوكاول بولمه دەگەن ماقال بار - از عانا ەلگە بەك بولما، از عانا اسقا باقاۋىل بولما. ياعني، باقاۋىل حان داستارقانىنىڭ داياشىسى26.
شوسون - سۋسىن، شوسون بر - سۋسىن بەر.
قوشچی. اۆتور قۇسشى، بۇركىتشى دەپ اۋدارعان. ورتا ازيادا جانە قىرعىزداردا قۇسشى جانە بۇل ءىستى بىلەتىن ادام قوش بك نە قوش بكی; قوشچی27 دەگەن اتپەن اتالادى، ياعني جورىق كەزىندەگى قىزمەتشىلەر، نوكەرلەردىڭ ءبىر ءتۇرى ((قوش) - كوش، كوششى).
قالا نەمەسە (36 بەت، №25)قلا* 1 قىرعىزدار بارلىق ورىس اۋىلدارى مەن بەكىنىستەرىن [قازىر وسىلاي اتايدى]، ال بارلىق تۇركىستان قالالارىن كەرىسىنشە [كەنت] كنت دەپ اتايدى.
بەرەزين مىرزانىڭ «حان جارلىقتارى»
كىتابىنا ەسكەرتپەلەر
بەسىنشى جارلىق*2.
41 بەت، №34. قىرعىزدار دا اقسۇيەك جانە قاراسۇيەك بولىپ بولىنەدى، اقسۇيەكتەر، تەكتى; ال قارالار قاراپايىم حالىق، جاي قىرعىزدار ءوزىن قارا قازاق دەپ اتايدى.
سالیق نەمەسە سالیغ28 (بەت 43) . بارىمتاشى قىرعىزدار اۋىلدى شابار الدىندا ءوز اتتارىن، زاتتارىن قالدىراتىن جەر، قوستىڭ ءبىر ءتۇرى.
ایلدین ییل سانی29 (بەت 47, №49). قىرعىزداردا ییل ساین دەگەن ءسوز بار، ول جىل سايىن دەگەن ماعىنا بەرەدى. سانی دەگەن ءسوزدى ساین دەپ ساناساق، ونى بىلاي اۋدارۋعا بولادى: جىل سايىن حالىقتان...
اوسال30 (بەت 47, №57) قىرعىز تىلىندە وسال، ءالسىز، ۇقىپسىز، سەنىمسىز، جۇدەۋ، اوسال كسی - وسال كىسى; ناشار، سەنىمسىز ادام; اوسال ایشلامك - ۇقىپسىز، ناشار ىستەۋ.
رینجتمك (بەت 48, №62) - رەنجىتۋ، قايعىرتۋ، وكپەلەتۋ.
ارنه (بەت 49, №63) - قىرعىزداردا ارینه، ياعني: ارينە، ارینه سولای - ارينە سولاي.
ساادات گيرەيدىڭ31 II جارلىعى
یولاوچی (بەت 51, №45) اۆتوردىڭ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا: ءبىر نارسەگە جۇمسالعان كەز كەلگەن ادام. یولاوچی قىرعىزداردا - كەز-كەلگەن جولاۋشى نەمەسە ساياحاتشى.
قوجوق، ایتق، تنكری بردی (№79 جالقى ەسىمدەر قىرعىزداردا قازىر دە بار.
اقتاچی علی بی (بەت 54, № 99) شورا تۋرالى قىرعىز جىرىندا (تاما شورا باتىر) اكتاشى ءالي بي بار، ول كەيدە اقتاچیننك علی بی - اقتاشىنىڭ ءالي ءبيى دەپ اتالادى. جىر بويىنشا، بۇل ءالي بي، پوەمادا ورال نە سارايشىق نوعايلارىنىڭ اقتاشى رۋىنىڭ باسشىسى، ونىڭ رۋىن پوەما قاھارمانى، كىشى ءجۇز تاما رۋىنىڭ قىرعىزى، نارىقتىڭ ۇلى، باتىر شورا شاۋىپ الادى. شورا - كوشىمنىڭ جانە قازاندى باسىپ العان زامانىندا بولدى. ورىستاردىڭ قازاندى الماق نيەتىن ەستىپ، شورا قۇلاۋعا جاقىن پاتشالىققا كومەككە اتتانادى، جولاي ەستەك حانى (قىرعىزدار باشقۇرتتاردى ەستەك نەمەسە وستەك*3 دەپ اتايدى) كوشىمگە قوناق بولادى جانە قازانعا 12 شاقىرىم جەتپەي جەبەسىن تارتادى. ول ۇرەيلى ىسقىرىعىمەن ورىستاردى شوشىتىپ، مۇسىلماندارعا قايساق باتىرى جاقىنداعانىن ءبىلدىردى.
سبا - اوندر*4 - قىمىز تولى ۇلكەن مەس
اركه [ەركە] - موڭعولشا بيلىك، كۇش; قىرعىزداردا جاقسى كورگەندىكتەن بيلىك ەتۋگە ەرىك بەرىلگەن ادام. سۇيىكتى بالالارىن ەركە دەيدى.
توسامیش - بۇيرىق، [باسقارۋ، جۇرگىزۋ].
شىڭعىس حان ۆان حاننىڭ32 وكىل بالاسى بولدى [وكىل بالا نەمەسە وكىل قۇدا]. راشيد اد-ءديننىڭ33 جازۋىنشا، حورلاس تايپاسىنان شىققان ەكە بيسۋر یكه بیسور جاس كەزىندە شىڭعىس حانمەن دوس بولعان بقا خونی (بەرەزيننىڭ وقۋى بويىنشا باگاين حوني).
راشيد اد-دين ۇيعىرلار مەن كوپتەگەن باسقا تايپالار تۋكۋ حاندى توكوخان قۇرمەتتەپ، ەستە ساقتاعان، ول ەرتەدە ۇلى بيلەۋشى قوزى كورپەشتىكى بولعان، اڭىزعا قاراعاندا، اعاشتان تۋعان دەپ جازادى. نايمان حاندارىنىڭ ءبىرى يناك حان ەكe*5 ونىڭ قۇرمەتىنە تۋكۋ حان ەسىمىن العان.
تسەتسەن سجانك، سجان، ساجان، ءباھادۇر بهادر، بۇيرىق مركان، مەرگەن، باقسى، تەكين تـیكیـن اتاقتار. حان، گۋرحان، ۆان، گوۆان، نويون، تايشى جانە بەك-لاۋازىمدار.
حۋلاگۋلار34 تۇسىندا بيلىككە كەلگەن سۋنيت بەكتەرىنىڭ ءبىرىنىڭ ەسىمى جغـتـای كوچـك بولعان. شاعاتايدىڭ قازاسىنان كەيىن بۇل ەسىمگە تىيىم سالىنىپ، ونى سۋنتاي دەپ اتاي باستاعان، سەبەبى ول سۋنيت تايپاسىنان ەدى.
موڭعول حانى قابۋل حان قـبـل خان ءىنىسىنىڭ ايەلى اۋىرعاندا، تاتار شامانى شاقىرىلادى. ناۋقاس قايتىس بولعان كەزدە ونىڭ تۋىستارى شاماندى ولتىرگەن.
باي ءسوزى - وتە كونە تۇركى اتاۋى. تۇڭعىش ۇيعىر بيلەۋشىسى مـنكـوباي موڭكەباي بولدى. ر[اشيد اد-ءديننىڭ] زامانداسىنىڭ ءبىرى، ۇيعىر بەگى ايغـور باي [ۇيعىرباي] دەپ اتالعان.
يديكۋت ۇيعىرلارى ب[ەرەزين] مىرزاعا قاراعاندا، شاماسى، جاقسى بىلسە كەرەك.
انغـرجاق جانە ارغـمجي ارعامشى اتاۋى بەرەزين مىرزا ويلاعانداي باس يۋ جانە سىيلىق دەگەن ماعىنا بەرمەيدى، دالا جاۋىنگەرىنە وتە قاجەت ەر نەمەسە ارقان دەگەن ءسوز.
شۋسىن - [تۋرا ماعىناسىندا] سۋسىن.
اولاغ - اربا
«التىن» دەگەن سيپاتتى مونعولدار ۇلىلىقتى، كۇشتىلىكتى، بايلىق-داۋلەتتى كورسەتۋ ءۇشىن كوپ قولدانعان. [مىسالى: التان حان35] - التىن حان، التان دەپتەر - التىن كىتاپ، التىن بەت - التـون جوز.
داۋلەت گيرەي36 حاننىڭ جارلىعى37
اولوغ اولوس ینك او[ن] ك قول ینك وسول قول ینك || تومان مینك یوز اون بلكان اوغلانلر بی لرینكا ایچی كنت لرینك و شهرلرینك داروغه بكلرینكا مفتی و مدرس لرینغه قاضی و محتسب لرینغه مشایخ صوفی لرینغه امام و مؤذن لرينغه كمي جي و كوبرجي لرينغه قوشچی بارسجی لارینغه اعمال متصرف لارینغه دیوان بتكاجی لارینغه یورور اشار یولجی بولاوجیلرینغه كوب ایلكا بارجا توزنجا بلكا بلكان لار كا بو كاویل ویساویل لرینغه قيوما ایش اوزره تورغانلرغا بان بو یرلیغ بلیغ سعادت تیلیع خاقانی و توقیع رفع عظمت ترصغ ممالك جهان بانی حكمی اولدركی اوشبو دارنده فرمان همایون مثال بتمثال فرخنده فال دولت منوال قدوت الامثال و الاقران تایغان احمد بی ینك علی پاشا اولان برله دعوالو و نزاعلو بولغان یرلری اوزرینه یرلیغ شریف واجب التشریف موجبنجه قدوة العلماء المتورعين و افضل الفضلاء المتشرعين مولانا محمود دام || و زاد افضاله و اروب بحسب الشرع كوروب سيزوب النه سجل صورتي و يروب حدود اربعه سي بو در ذكر اولنور قره صودن صورت و يريلوب قبله طرفي مونكال بای ینك قره اغاچ و طرفي شرقي علی پاشا اوغلان و طرفی غربي ارقا يولينه منتهي طرفي شمالی عبد السلام بی یرینه منتهی بو حدود برله محدود بولغان یرلرینه و مزبور منلا محمودك سجلاتينه كوره و سيزوغي موجبنجه بزدن داغي ال نشاليغ و كوك مهرليغ نامه يرليغ اوتول قيلوب ات تارتوب دولت اشكمزدين اتي اوزوب دخي اول حدود ايله ذكر اولان يرلري انعام و سيورغال و ايدوب قولينه بو ال نشانليغ و كوك مهرليغ بو ملك نامه ني و يرديم و بيوردوم كه بعد اليوم مزبور احمد بي اول يرلركا متصرف بولغاننده كيم كيمرسه دخل و تعارض ايلميه لر الوغ كيجك سلطانلر بولسونلار و اوغلانلر بي لر بولسونلر و اوزكه يصاويل قوللريمز بولسونلر دخل و تعارض ايلميه لر رنجيده ورميده بو جانب خاقانمزدن سيورغال و عنايت اولنمش در الار بلكاي لر وجه من الوجوه و سبب من الاسباب و نوغ من الانواع مانع و دافع و منازع اولميه لر دخل و تعارض ايليانلري حاكم الوقت اولانلر منغ و دفع قيلغاي لار انج كوكل برله تينج اولتوروب بزكا و بزياوم روغ اوروغلريمزغه دعا و القيش ارتوره تورغايلار ديو قولينه طوته تورورغه يوزوك نشانليغ يرليغ ويريلدي محرمرا شهر محرم الحرام سنة 977 (قره صو)
داۋلەت گيرەي حاننىڭ ءسوزى *6
ۇلى ۇلىستىڭ وڭ جانە سول قولىنىڭ تۇمەنباسى، مىڭباسى، ءجۇزباسى، ونباسى ۇلاندار38 مەن بيلەرگە39 ىشكى كەنتتەر مەن قالالاردىڭ دارۋعابەكتەرىنىڭ40 بارلىعىنا ءمۇفتي، تالىمگەرلەر، قازىلار جانە ەسەپشىلەرگە41 سوپى-ماشايىقتارعا، مولدالار مەن ازانشىلارعا42 قايىقشىلار مەن كوپىرشىلەرگە، حاتشىلارعا، جولاۋشىلار مەن ساياحاتشىلار، كوپ ەلگە*7, بارشا بىلگى بىلگەندەرگە باقاۋىلدار43 مەن جاساۋىلدار جانە بۇعان قاتىسى بار باسقا دا جۇرتشىلىققا. وسى بۇيرىق الەمنىڭ ۇلى بيلەۋشىسى حان جارلىعى:
تايعان رۋىنىڭ احمەت ءبيى مەن ءالي پاشا ۇلاننىڭ اراسىنداعى جەر ءۇشىن ۇزاققا سوزىلعان تالاس-تارتىستىڭ ناتيجەسىندە، قاسيەتتى جانە ورىنداۋعا مىندەتتى سانالاتىن جارلىق بويىنشا شاريعات زاڭىنىڭ بىلگىرى، عالىم ماۋلانا ماحمۋد (داڭقى ارتا بەرسىن) جىبەرىلدى. ول بارلىعىن زاڭ بويىنشا قاراپ، سىزبانى دايىنداپ، ءوزى جاساعان اكتىنىنىڭ كوشىرمەسىن (تايعان احمەت ءبيدىڭ) قولىنا بەردى. قاراسۋدا جاسالعان سىزبا بويىنشا شەكارا بىلاي بەلگىلەنەدى: وڭتۇستىكتە - مۇنال بايعا قاراستى قارا اعاش، شىعىستا - ءالي پاشان ۇلاننىڭ جەرلەرى، باتىستا - دالا جولى (ارقا ايۋلى), ال سولتۇستىك شەكارا ءابۋ ساليام ءبيدىڭ44 جەرلەرىمەن شەكتەلەدى.
بەلگىلى مولدا ماحمۋدتىڭ سىزباسى مەن دايەگىنە سۇيەنىپ، (تايعان احمەت) ءبىر جىلقى تارتۋ ەتىپ، بىزدەن جوعارىدا بەلگىلەنىپ وتكەن جەرگە قاتىستى قىزىل بەلگى مەن كوك ءمورى بار جارلىق سۇرادى. ول بەرگەن جىلقىنى ريزالىقپەن الا وتىرىپ، وعان سىي كورسەتىپ جانە جوعارىدا بەلگىلەنگەن جەرلەردى بەرىپ، ونىڭ قولىنا قىزىل بەلگىسى مەن كوك ءمورى بار پاتشا جارلىعىن ۇستاتىپ مىناداي بۇيرىق بەردىم: الداعى ۋاقىتتا ۇلكەن جانە كىشى سۇلتاندار، ۇلاندار مەن بيلەر جانە ت.ب. وسى جەردى يەلەنۋشىسى احمەت بيگە كۇش كورسەتىپ، زورلىق جاساۋشى بولماسىن. وعان ءبىزدىڭ حاننىڭ مەيىرىمى تۇسكەندىكتەن، جاساۋىلدار مەن ءبىزدىڭ باسقا دا قىزمەتشىلەرىمىز ونى شەتتەتىپ مازاسىن المايدى. قانداي سىلتاۋمەن بولسىن، نەگىزبەن بولسىن، قانداي دا ءبىر جولمەن بولسىن ونىمەن داۋلاسىپ، رەنجىتۋگە رۇقسات جوق.
ونى رەنجىتىپ، قوقان لوقى كورسەتكەندەر بولاتىن بولسا، جەرگىلىكتى اكىمدەر ونى توقتاتىپ، تىيىم سالۋى كەرەك.
ول تىنىش وتىرىپ، اق جۇرەكپەن بىزگە جانە ءبىزدىڭ ۇرپاقتارىمىزعا دۇعا قىلىپ، باتا جاساسىن. وسىلايشا، ءمور باسىلعان حان جارلىعى قولىنا بەرىلدى.
977 جىلدىڭ جازىندا قاسيەتتى مۋحاررام45 ايىندا جازىلدى.
قاراسۋ46
قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ
(قۇسمۇرىن ءتىزىمى)
جوعارتىنان كورىنگەن سارى نوعاي
ەدىل سۋعا تالاسقان بۇ نە توعاي؟
«قوزى كورپەش» دەگەنىڭ ءبىراز ولەڭ،
ەپتەپ ايتقان كىسىگە تىم-اق وڭاي.
جىگىتتەر، كىسىگە*1 سوزدى كەن ەتەلىك،
جەر ورتاسى جەكەندى*2 بەلگى ەتەلىك.
جاقسىنىڭ ارۋاعى قالماي ما ەكەن،
قوزى كورپەش، باياندى تەبىرەتەلىك.
ەدىل-جايىق بويىندا جولداس بولدى،
ءبىرىن-ءبىرى ەكى باي تانىمايدى.
ات سۇراماق بۇرىنعىدان قالدى دەيدى،
سارىباي قارابايعا كىمسىڭ؟ - دەيدى.
قاراباي مەن سارىباي اڭعا كەلدى،
الدىنان بۋاز مارال دۋشار بولدى.
ەكەۋى ءبىر-بىرىنەن وتىنگەندە،
سارىباي اتايىن دەپ تۇرا كەلدى.
قاراباي، سارىبايمەنەن اڭعا شىققان،
ەكەۋىنىڭ داۋىرلەپ داڭقى شىققان.
ەكى باي قوسىلعان سوڭ، كەلە جاتسا،
الدىنان بۋاز مارال تۇرا قاشقان.
جاقسى، جامان بولماعى قۇدايدان-دى،
ءبىر بۇلت جاۋايىن دەپ شىر اينالدى.
الدىنا بۋاز مارال كەلگەننەن سوڭ،
اتقالى قاراباي مىلتىقپەنەن وڭتايلاندى.
مەكەن ىزدەپ، جىگىتتەر، كەل كەتەلىك،
ورتاسىندا كوكتوبە بەلگى ەتەلىك.
ازاماتتار، ەرىنبەي تىڭداساڭىز،
قوزى كورپەش، باياندى تەبىرەتەلىك،
قىل-كوپىردەن*3 ادامدار جۇرەر ەمىس،
اممە جاندى سيراتقا*4 ايدار ەمىس.
تىڭداي تۇرعان ەرىنبەي ەرلەر بولساڭ،
ەرتە زامان ءبىر، ەكى باي بولعان*5 ەمىس.
سول ەكى بايدىڭ جايلاۋى تۇمەن ەمىس،
كيىكتى اتىپ اڭ ەتىن جەگەن ەمىس.
ەكى بايدى سۇراساڭىز، ازاماتتار،
قاراباي مەن سارىباي دەگەن ەمىس.
باي دا بولسا كوڭىلى تار سەكىلدى،
ءتاڭىرى بەرگەن داۋلەتى بار سەكىلدى.
مالدى بەرىپ قۇدايىم باستى بەرمەي،
ءبىر شىبىنداي پەرزەنتكە زار سەكىلدى.
قاراباي مەن سارىباي اڭعا شىقتى،
ەكى بايدىڭ مەرگەندىگى، داڭقى شىقتى.
ەكەۋىنىڭ زايىبى كۇماندى ەكەن،
عايىپ جەردەن الدىنان اڭ قاشىپتى.
قاراباي مەن سارىباي اڭعا بارعان،
بۋاز مارال الدىنان دۋشار بولعان.
اتامىن دەپ قاراباي وعىن سالىپ،
ۇيىمدە زايىبىم بۋاز دەپ اتپاي قالعان.
كوكسەڭگىردەن*6 ەكى باي بوكەن توسقان،
بۋاز مارال الدىنان دۋشارلاسقان.
بۋاز مارال الدىنان دۋشارلاسىپ،
اتپايمىن دەپ قاراباي قايتا قاشقان.
جاساعاننىڭ قازىناسى كوپتى دەيدى،
كيىك اتىپ، اڭ ەتىن جەپتى دەيدى.
- بۋاز مارال الدىڭنان دۋشارلاستى،
نەگە اتپادىڭ قاراباي؟ - دەپتى دەيدى.
- جاتا-جاتا ۇيىمدە ءىشىم پىستى،
جىگىتكە كوپ قىلدىق مۇنداي ءىستى.
اتامىن دەپ ۇيىمنەن شىعىپ ەدىم،
اتار جەردە كوڭىلىمە ءبىر قيال ءتۇستى.
- مەرگەندىكتى قويمادىق تامام دەيدى،
دۋشار كەلدى ءبىر مارال ساعان دەيدى.
دۋشار كەلگەن مارالدى اتپاي قالىپ،
قيالىڭدى ايتساڭشى ماعان دەيدى.
- الدە قالاي بولادى زامان دەيدى،
بۋاز مارال اتپاعىم قالاي دەيدى.
مەنىڭ زايىبىم ۇيىمدە كۇماندى ەدى،
سول ەسكە تۇسكەن سوڭ اتپاعىم وبال دەيدى.
- تالاي قىزىق كورەرمىز امان بولسا،
مەرگەندىكتى قويارمىز جامان بولسا،
قۇدا بولار مەنىمەنەن بار ما جايىڭ؟
قۇداي پەرزەنت كورسەتەر زامان بولسا.
مۇنان بىلاي كورىنگەن قاراعايىڭ،
قولىڭداعى بالتانىڭ سابى قايىڭ.
ۇيىندەگى قاتىنى بۋاز ەدى،
بۇل مارالدى اتپاي تۇر، سارىبايىم.
- وزەن سۋدىڭ بويىندا ساعا دەيدى،
بۇل ءتىلىڭدى الايىن اعا دەيدى.
مەنىڭ-داعى قاتىنىم بۋاز ەدى،
بۇل مارالدى اتپايىن، بابا، دەيدى.
ەكەۋىمىز ءبىر-ءبىرىمىزدى سىنالىق-تى،
قاتىننىڭ بۋازدىعىن سۇرالىق-تى.
ءسىزدىڭ قاتىن ءبىزدىڭ قاتىنمەن بۋاز ەكەن،
ەكەۋمىز ءبىر قۇدايعا جىلالىقتى.
ەرەننىڭ*7 ۇستىندەگى سەڭدى دەيدى،
قۇدايدىڭ كورسەتكەنى ءجوندى دەيدى.
اڭدا ءجۇرىپ ا، بابا، جولداس بولدىق،
تامىر بولساق قايتەدى ەندى دەيدى.
ەكەۋمىزدى تاپتىرعان انامىز دا،
ءبىر قۇداي بارشا جانعا پانامىز دا.
ءسىزدىڭ قاتىن ءبىزدىڭ قاتىنمەن بۋاز ەكەن،
دوس تا، تامىر قىلالىق بالامىزدى.
قىز بولسا قىرىق جەتى بولار دەيدى،
شىراعىمىز ءبىر قۇدايدىڭ قۇلى دەيدى.
ەكەۋمىزدەن ەكى قىز تۋار بولسا،
ءبىر ەلگە بەرەلىك مۇنى دەيدى.
قاراباي ەندى سوندا كۇلدى دەيدى،
قۇدايدىڭ كورسەتكەنى ءجوندى دەيدى.
ەكەۋمىزدەن ەكى ۇل تۋار بولسا،
اقيرەتتىك*8 دوس بولسىن ەندى دەيدى.
ەكەۋىمىزدىڭ شەشەمىز انا دەيدى،
ۇستىمىزدە ءبىر قۇدايىم پانا دەيدى.
بىرەۋى ۇل، ءبىرى قىز تۋار بولسا،
قۇداي قوسسا، ءبىز قوسالىق جانە دەيدى.
اتتان ءتۇسىپ، سول مارالدى الماي قالدى،
وڭاي ايتقان سول ءسوزدى قۇدەكەڭ*9 [قابىل] الدى.
تورسىقتاعى مالتانى شايىپ ءىشىپ،
ىشتە جاتقان بالاعا باتا قىلدى.
* * * * *
جيىرمادا جاسىم بار، جىلىم تاۋىق،
ەكى باي قۇدا بولىپ، قىلدى ساۋىق.
الىستان كىم ەكەنىن تانىمايمىن،
ءبىر ادام ەلدەن شىقتى، قاتتى شاۋىپ.
قاراباي، سارىبايمەن اڭعا جەلگەن،
ءبىر ادام شىبىن بولىپ ۇيدەن كەلگەن،
ول ادام كەلدى-داعى ۇندەمەدى،
- نەگە اسىعىپ ءجۇرىپسىڭ، جانىم، دەگەن؟
- ۇيىڭدەگى مال-جانىڭ امان دەيدى،
قۋانتقالى كەلىپ ەدىم قارابايدى.
قىز تاپتى قاتىنىڭىز بۇگىنگى كۇن،
سۇيىنشىگە شاپقىلاپ كەلدىم، - دەيدى.
قاراباي مەن سارىباي باتا وقىعان،
باتا وقىعان جەرىندە قاتە وقىعان.
قوسقانىنىڭ بەلگىسى سول ەمەس پە،
تۇسە قالىپ سول جەردە جاتا وقىعان.
جيىن قىلىپ قاراباي بيە سويعان،
ءبىر بيەنىڭ ەتىنە جۇرتى تويعان.
قارابايدىڭ زايىبى قىز تاۋىپتى،
بايان سۇلۋ بولسىن دەپ اتىن قويعان.
اياكوزدىڭ بويىنان ەل اۋىپتى،
قىلادى ەكەن سارىباي بەك قاۋىپتى،
ءۇش كۇندەيىن تولعاتىپ ازاماتتار،
سارىبايدىڭ زايىبى ۇل تاۋىپتى.
- سارىباي قايسى جاققا كەتتى دەيدى،
ءبىر تازشا ءسۇيىنشى تىلەيمىن دەپتى دەيدى.
ەلدەن بۇرىن ءسۇيىنشى تىلەيمىن دەپ،
سارىبايدىڭ الدىنا كەپتى دەيدى.
قاراباي مەن سارىباي اڭعا جەلگەن،
ءبىر ادام تۇرا شاۋىپ ەلدەن كەلگەن.
شاۋىپ كەلگەن كىسى كىم بولادى دەپ،
سارىباي مەن قاراباي تۋرا جۇرگەن.
سارىبايدىڭ داۋلەتى شەننەن اسقان،
شاپقان كىسى بۇلارعا جاقىنداسقان.
سول كىسىنىڭ كىم ەكەنىن سۇرايىن دەپ،
سارىباي وعان تامان قادام باسقان.
- امان با ەكەن ۇيدەگى مالىم دەيدى،
مۇنشا اسىعىپ، قاي جاققا باراسىڭ، زالىم، دەيدى.
اتىڭ ارىپ، ءوزىڭ سونداي بولدىرىپسىڭ،
نە جايمەن ءجۇرىپسىڭ، تازشام، دەيدى.
- جول بولسىن دەپ سۇرايسىز با بىزدەن دەيدى.
كەلگەنىمدى ءبىلدىڭىز بە، مىرزام، دەيدى.
قاتىنىڭىز بۇگىنگى كۇن ءبىر ۇل تاپتى،
ءسۇيىنشى سۇراي كەپ تۇرمىن سىزدەن دەيدى.
جاڭا جاقسى بولدى عوي كوڭىلىم دەيدى،
ءۇشبۋ*10 سوزىڭ كوڭىلىمە ءمالىم دەيدى.
ونداي اتتى كۇن تۋسا، جانىم تازشا،
ءتورت تۇلىك مال بەرەيىن ساعان دەيدى.
ادامداردىڭ تارازىسى تەڭدە دەيدى،
پاتشالاردىڭ الدارى كەڭدە دەيدى.
بىرەۋى ۇل دا، بىرەۋى قىز بولىپتى،
قوزى كورپەش، بايان دەپ ات قويدى دەيدى.
ەكى باي ءبىر-بىرىنە قادام قويدى،
قاتىنى ۇل تاپقان سوڭ كوڭىلى تويدى.
بىرەۋى ۇل، بىرەۋى قىز بولعاننان سوڭ،
ەكى مىرزا ەلگە تامان جارىس قويدى.
قاراباي سارىبايمەن جەلگەن ەكەن،
مارال قاعىپ ءبىر تاۋعا كەلگەن ەكەن.
قاراباي مەن سارىباي جارىسقاندا،
سارىباي ەلگە جەتپەي جىعىلىپ ولگەن ەكەن.
قارابايدىڭ مىنگەنى اقتانكەر-ءدى،
جول ۇستىندە ءولىپ قالعان قايران ەر-ءدى.
- قاسىنداعى جولداسىڭ جىعىلدى-اي دەپ،
شاۋىپ بارىپ قارابايعا حابار بەردى.
قاراباي كەلە جاتىپ ءبىر قارا كوردى،
ءولىپ جاتقان جان جولداسىن جاڭا كوردى.
ءولىپ قالعان كىسىنى نەتەيىن دەپ،
ەلگە قاراپ قاراباي جۇرە بەردى.
قاراباي قارتايعانشا بوي بويلايدى،
جەر جۇزىنە سىيماعان مال ايدايدى.
جەتىم ۇلعا قىزىمدى بەرمەيمىن دەپ،
ءوز ۇيىنە كەلگەن سوڭ وي ويلايدى.
سارتتار ساۋىر باسادى تالقىمەنەن،
ەرگە جابدىق جاراسار نارقىمەنەن.
جەتىم ۇلعا قىزىمدى بەرمەيمىن دەپ،
قاراباي كوشىپ كەتتى حالقىمەنەن.
ولەڭىمنىڭ باسى ەدى عابدىلباشار*11,
قۇدايىم قۋات بەرسە، جولىمدى اشار.
قارابايدىڭ ەلدەرى كوشكەنىندە،
قوزى كورپەش بالا ەدى جالعىز جاسار.
سارىبايدى، جىگىتتەر، قۇداي الدى،
اقىرزاماندى قۇدايىم بۇلاي سالدى.
كوشە قاشىپ قاراباي كەتكەن ەكەن،
جەسىر قاتىن، جەتىم ۇل بىلمەي قالدى.
تامام موللا جيىلىپ وقىر حاتىم*12,
جەتكىزىپتى سارىباي جۇرتقا داتىن.
سارىبايدىڭ قاتىنى ۇل تاپقان سوڭ،
قوزى كورپەش قويىپتى ونىڭ اتىن.
سول ەكى بايدىڭ اۋىلى كوشكەن ەكەن،
ءبىر پەرزەنت كوكەيلەرىن كەسكەن ەكەن.
قاتىنىمىز قىز تاپسا ەكەۋى دە،
قول بوقشاسى ءبىر بولسىن دەسكەن ەكەن.
ەكى بايدىڭ اۋىلى كوشكەن ەكەن،
ءبىر پەرزەنت كوكەيلەرىن كەسكەن ەكەن.
زاۋ زامان*13 ەكەۋمىزدەن ەكى ۇل تۋا قالسا،
تاڭ قالعانداي دوس بولسىن دەسكەن ەكەن.
سول ەكى بايدىڭ اۋىلى كوشكەن ەكەن،
ءبىر پەرزەنت كوكەيلەرىن كەسكەن ەكەن.
بىرەۋى ۇل، بىرەۋى قىز بولعاندا،
قۇداي قوسسا، ءبىز قوستىق دەسكەن ەكەن.
اق حان ءولىپ، قارا حان بوسقان ەكەن،
كوكسەڭگىردەن كيىكتى توسقان ەكەن.
قوزى كورپەش قۇرساقتا، بايان ىشتە،
ىشتە جاتقان ەكەۋىن قوسقان ەكەن.
كوشىپ كەتتى قاراباي وعان كونبەي،
سول كەتكەننەن كەتەدى، قايتىپ كەلمەي.
ايتىپ قوسقان قوساعىن قوزىكەنىڭ
سول قاراباي كەتەدى-اۋ قايتىپ بەرمەي.
قوزى كورپەش جەرىندە وينايدى-مىس،
دەگەنىنە ءبىر جەتپەي قويمايدى مىس.
ءبىر، ەكى (جىل) بولعان سوڭ قوزى كورپەش،
ءتامام بالا جيىلىپ وينايدى مىس.
جاسى كىشى، اعاعا ءىنى بولدى،
جىگىتتىڭ ءوز بويىنا ءمىنى بولدى.
ەكى جاسقا كەلگەندە قوزى كورپەش،
شەشەسىنە تاماق بەرگەن كۇنى بولدى.
ءۇش جاسىندا ەشتەڭە ويلامايدى،
ءتورت جاسىندا دانەمە بولجامايدى.
بەس جاسقا كەلگەن سوڭ قوزى كورپەش،
كىسىلەرگە ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپ، وينامايدى.
* * * *
ايتايىن قوزى كورپەش ولەڭ جاتتاپ،
التى جاستا تۇرادى-اۋ حالقى ماقتاپ.
جەتى جاسقا كەلگەندە قوزى كورپەش،
ءوز اۋىلىن قوندىرادى ءوزى باستاپ.
- ا، شەشەكە، كورسەتكەنى قۇدايدىڭ ءجون-ءدى دەيدى،
مولالاردىڭ سالعانى دەم-ءدى دەيدى*14.
ا، شەشەكە، وينارعا جولداسىم جوق،
ماعان جولداس تاۋىپ بەر، ەندى دەيدى.
- ا، بالام، كۇلىپ ويناپ قالا كور، دارمەنسىز بوپ،
ەسەبى جوق، سانسىز سەنىڭ داۋلەتىڭ كوپ.
ساعان قايدان تابايىن مەن جولداستى،
وزىڭمەنەن ءبىر تۋعان باۋىرىم جوق.
- ا، شەشەكە، مەن ءبىر جارلىق سۇرايىن با،
بەرمەسەڭ دە سەرتىڭدە تۇرايىن با؟
بالە تازشا مۇندا ءبىر جاقىندا بار،
تازشامەنەن ويناۋعا بارايىن با؟
- مەن ەدىم سەنى تاپقان اناڭ دەيدى،
ءبىر قولىمدا قاعاز بەن قالام دەيدى.
ادىرا قالعىر تازشانى نە قىلاسىڭ،
ۇرىسپاساڭ ويناي بەر، بالام، - دەيدى.
قوزى كورپەش جۇرەدى ەكەن ءسوزدىڭ ءتۇبىن بولجاي،
سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى شاڭقان بوزداي.
ون ءبىر جاسقا كەلگەندە قوزى كورپەش،
كەلگەن ەكەن تازشامەن ويىن ويناي.
- اي، تازشا، سەنىڭ اتىڭ مالاي دەيدى،
ايتا تۇعىن ءسوزىم بار تالاي دەيدى.
ۇيىمنەن سەنى تازشا ىزدەپ كەلدىم،
اسىق وينار اۋقاتىڭ*15 قالاي دەيدى
- اي، قوزى كورپەش، سەن ءوزىڭ نۇرلى دەيدى.
ۇيىمدە ءبىر قارام جوق، سورلى، دەيدى.
سەن ۇيىڭنەن ءبىزدى قالاپ كەلگەن بولساڭ،
اسىق وينار كوڭىلىم بار-دى دەيدى.
قوزى كورپەش سول كۇندە مالدى دەيدى،
اقىلى جوق تازشانى - جارلى دەيدى.
قوزى كورپەشتەي ويىننىڭ جايىن بىلمەي،
تازشا ۇتىلىپ اسىقتان قالدى دەيدى.
قوزى كورپەش ساعان نە كەرەك دەيدى،
جاۋعان قارداي بوراعان قىزىق دەيدى.
اقىلى جوق سۇم تازشا ويناعاندا،
ءوز ساقاسىن ءوزى سىيلاپ بەردى دەيدى.
قوزى كورپەش، مەن ءبىر جاۋاپ ايتايىن ساعان دەيدى،
ءتۇرلى بولعان حالىقتا زامان دەيدى.
مۇنان بىلاي سەنىمەن وينامايمىن،
ءوز ساقامدى بەرىپ كەت، ماعان دەيدى.
- قولىڭا ۇستاعانىڭ باقان با ەدى،
تازشام ساعان ءبىر ءولىم تاقالدى ەندى.
ءوز قولىڭنان ءوزىڭ سىيلاپ بەرگەننەن سوڭ،
قايتا نەگە سۇرايسىڭ ساقاڭدى ەندى.
ولەڭ ايتىپ جۇرەمىن ەرتەڭدى-كەش،
ساعان قىلعان قوزى كورپەش ەڭبەگىم ەش.
قاينىڭا بارماي جۇرگەن جامان مۇندار،
ءوز ساقامدى بەرىپ كەت، قوزى كورپەش.
وشتەس قىلعان ەكەۋىن قۇداي ما ەكەن؟
جامان ءسوزدى قوزىكەم تىڭداي ما ەكەن.
- قاتىنىڭا بارا الماي، ماعان كەلىپ،
اسىعىمدى الدى دەپ جىلايدى ەكەن.
- سەن تۇرا-تۇرشى، ا، تازشام، قان قىلعانداي
اقىلىمنان اداستىم دال قىلعانداي.
ساقا تۇگىل، ا، تازشا، ات بەرەيىن،
مەنىڭ قاينىم كىم دەگەن جان بولعانداي.
- ساداعىما سالعانىم قايىڭنان وق،
قوزى كورپەش بۇل كۇندە داۋلەتىڭ كوپ.
نارازى بولدىم، ساقامدى بەرمەگەن سوڭ،
وتىرىك ايتتىم، قۇدا بولعان بۇل جەردە ءتىرى ادام جوق.
- ا، تازشا، مەن ءالى قاراپ تۇرمىن كوڭىلىڭە،
كەل، قويارمىن جۇدىرىقپەن تاس توبەڭە.
قاينىڭ بار دەپ سەن ماعان ءوزىڭ ايتتىڭ،
ەندى سەنى قويمايمىن ءوز ەركىڭە.
- قوزى كورپەش، قورىقپايمىن اقىرساڭ دا،
وتىرىكتى، ءسىرا ايتپايمىن باقىرساڭ دا،
ويلاپ تۇرسام، سەنىڭ قاينىڭ ءتىپتى دە جوق،
باسىمدى الا كەسىپ ولتىرسەڭ دە.
- قۇداي قوسقان قوساقتان قالمايمىن عوي،
جاماندىقتى، ءسىرا، ەسىمە المايمىن عوي.
وتىرىكتى ايتاسىڭ سارسەڭ قىلىپ،
تازشا سەنىڭ تىلىڭە، ءسىرا نانبايمىن عوي.
- قۇدا ساعان بەرمەگەن سانا دەيمىن،
ەشتەڭەنى بىلمەگەن بالا دەيمىن.
مەنىڭ ايتقان تىلىمە نانباساڭىز،
ۇيىڭە بارىپ شەشەڭنەن سۇرا دەيمىن.
- ءجۇرۋشى ەدىم [ەش] نارسەدەن كوڭىلىم قايتپاي،
سەن قايتاردىڭ كوڭىلىمدى راس ايتپاي.
كىشكەنەدەن قوستىرعان قوساعىمدى،
شەشەم نەگە وتىرىك ايتسىن، راس ايتپاي.
قوزى كورپەشتىڭ مىنگەنى قاراگەر-ءدى،
قۇداي تاعالا سول جەردە اقىل بەردى.
سول تازشادان ءۇمىتىن ۇزگەننەن سوڭ،
ەسىگىن سارت ۇرىپ ۇيگە كىردى.
قوزى كورپەش كەلە جاتىپ كوزىن ءسۇزدى دەيدى،
ا، شۇناق تازشا، ونىڭ ويىن بۇزدى دەيدى.
تازشادان نازا بولىپ*16 كەلە جاتسا،
بايقاماستان ءبىر ورمەكتى ءۇزدى دەيدى.
- الدىڭداعى قۇرىلعان مىناۋ ورمەك،
ورمەكتەي وتىرىكشى قىلا بەرمەك.
الدىڭداعى ورمەكتى نەگە ءۇزدىڭ؟
قاتىنىڭنان ايرىلعان سۇم جۇگىرمەك.
- اي، ەنەكە، ماعان قىلعان ەرمەگىڭ دە،
ەستىرشى مەن جامايىن ورمەگىڭدى.
مەنىڭ قاينىم قاي جاقتا، جان ەنەكە،
ءۇشبۋ جەردە تولەپ كەتەيىن ورمەگىڭدى.
- ساداعىڭا سالعانىڭ اق قايىڭ وق،
ەكى قايتىپ كەلمەيدى دۇنيە بوق.
ورمەكتى ۇزگەن سوڭ كەيىپ ەدىم،
ويلاپ تۇرسام ا، بالام، قاينىڭ جوق.
- ساۋىر ەتىكتىڭ تابانى تالدا بولسا،
قىرىق كىسىنىڭ اقىلى حاندا بولسا.
ءسىرا ەركىڭە قويمايمىن، جان ەنەكە،
قاينىمنىڭ تۋراسىن ايت، الدە بولسا.
- بارشا جاننىڭ سىيىنعانى ءبىر قۇدايىم،
قۇلاعىڭ سال، ا، بالام، كەپ قىلايىن،
توقسان قابات ايتساڭ دا، قاينىڭ جوق.
تىنىشىمدى الا بەرمە، سۇمىرايىم.
- ادامدى سويلەتتىرگەن ءتىل مەنەن جاق،
كەمپىر، ساعان بايلادىم ءبىر ارۋاق.
ءسىرا، تىنىشىڭدى قويمايمىن، اي ەنەكە،
اشۋلانباي، جىلدام-اق قاينىمدى تاپ.
- ا، بالام ەندى ساعان قايىرىلمايمىن،
بۇل سوزىڭنەن ەش قورقىپ قايعىرمايمىن.
قالاي ايتساڭ، سولاي ايت، سۇمىراي بالام،
نە قىلساڭ دا، سول سوزدەن ايىرىلمايمىن.
قوزى كورپەش اتقا ءمىنىپ جەلگەن ەكەن،
سۇم كەمپىردىڭ تىلىنە ەرگەن ەكەن.
قۋ تازشادان بىردەڭە ەسىتكەن سوڭ،
اشۋلانىپ ۇيىنە كەلگەن ەكەن.
* * *
قاراتاۋدىڭ بەتىندە قارا تاس-تى،
جىعىلعاندا سۇيەگەي قارىنداس-تى.
- كىرىپ كەلسەڭ، شوشىدىم سەنەن، بالام،
شىراعىم، ساعان نە بولىپ مۇنشا ءوڭىڭ قاشتى؟
- شەشەكە، ءبىر ءسوزىم بار ايتاتىن ساعان دەيدى.
قىرلى بولعان حالىقتا زامان دەيدى،
اسىق ويناپ، قارنىم اشىپ كەلدى،
بيداي قۋىرىپ ءوز قولىڭنان ماعان بەرشى، - دەيدى.
- بالانىڭ قاسىن-كوزىن كورسەم دەيدى،
قاسىما، شىراعىم، كەلسەڭ دەيدى.
قارنىڭ اشىپ، ءونىڭ قاشىپ (قايدان كەلدىڭ)?
قولىمنان بيداي قۋىرىپ بەرسەم دەيدى.
بالاسىنىڭ كوزىنەن اققان جاسى،
باۋىرى جوققا ەش قايعىرمايدى جالعىز باسى.
- شەشەكە، قوسقان جارىم قايدا دەيدى،
قالىندىعىم اتىن ايت، كىم اكەسى؟
قوزى كورپەش مىنگەنى كوك-ءتى دەيدى،
سويلەۋگە قىزىل ءتىلىم ەپتى دەيدى.
- كۇيىنگەننەن ايتامىن، جالعىز بالام،
قوسقانى راس ەدى دەپتى دەيدى.
- اۋەلگى موللالاردىڭ جازعان حاتى،
بۇزىلماس پاتشانىڭ شاريعاتى.
قوسقانى ءبىر سۇلۋعا راس بولسا،
كىم ەكەن ماعان قوسقان جاردىڭ اتى؟
- كىشكەنەڭنەن ءجۇرۋشى ەڭ كوكشە قويان،
جاقسى- جامان ەكەنى وزىمە ايان.
الىس كەتكەن نەمەنى ىزدەي كورمە،
قوسقانىڭنىڭ اتى ەدى سۇلۋ بايان.
قوزىكەنىڭ كوڭىلى تىنبايدى-مىس،
جامان-جاقسى ادامدى سىنايدى-مىس
بۇعان بيداي قۋىردى شەشەكەسى،
سالىپ بەرسە تاباقتان جەمەيدى-مىس.
مەنىڭ ايتقان قوزىكەمە بۇ ءبىر كەڭەس،
قوزىكەگە شەشەسى ءلام دەپ ايتۋشى ەمەس.
قوزىكەنىڭ كوڭىلىندە الدە نە بار،
قازانىمەن بەرسە دە تاعى جەمەس.
- قاز كەلەدى، اي، شەشەكە اتايىن دا،
ۇيقىم كەلدى توسەك سال جاتايىن دا.
ەڭبەكپەنەن وسىرگەن، جان شەشەكە،
قولىڭمەنەن بەرسەڭشى، تاتايىن دا.
نە جاماندىق قوزىەكە كوردى دەيدى،
بالاسىنىڭ تىلىنە ەردى دەيدى،
الداعانىن قوزەكە قايدان ءبىلسىن،
قولىمەنەن شەڭگەلدەپ بەردى دەيدى.
- شەشە، سەنەن كورمەدىم پايدا دەيدى،
مىڭ جىلقىڭدى ءوزىڭ ال، ەندى دەيدى.
ىسسى بيداي قولىنا باسىپ الىپ،
- قۇداي قوسقان قوساعىم قايدا دەيدى؟
- قولىم كۇيدى، اي بالام، قايتەيىن مەن،
قاينىڭ جوق، وتىرىك نەمدى ايتايىن مەن.
ءتىلى كۇيگىر كىم ەدى مۇنداي قىلعان؟
سارسەن قىلعان كىم ەدى جوعالتايىن مەن.
- تازشا ءبىر ءسوز ايتتى عوي ماعان كەشە،
قولىڭ كۇيمەك تۇگىل، ءبۇرىسسىن، ماعان دەسە.
كىشكەنەدەن قوسىلعان قوساعىمدى،
ەندى قالاي ايتپايسىڭ ماعان، شەشە؟
- بۇ جالعاندا ەش كوزى اشىلماسىن،
ىزدەيمىن دەپ سۇرايسىڭ جولداسىڭ [دى]
تەلى*17 وسكەن كوڭىلىڭدى تەنتەك قىلىپ،
اۋ، ەستىرگەن كىم ەدى، ەش وڭباسىن.
* * *
وعىڭ جوندىر قوزىكەم تازقارادان*18,
جاسىنان-اق تىلەيدى ازعانادان.
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن دەپ،
تۇرىپ كەڭەس سۇرايدى-اۋ بوزبالادان.
ەسىتىپتى باياندى كوڭىلىنە توق،
ءبىر ويناسا جارىمەن ارمانى جوق.
كەڭەس سۇراپ تۇرادى بوزبالادان،
وڭدى كەڭەس ايتپايدى بوزبالا بوق.
اق ساقالدى ءبىر ۇيگە تورلەتىپتى،
الىپ كەلىپ تازشانى جىرلاتىپتى.
الىپ كەلىپ تازشانى جىرلاتقان سوڭ،
قۇلاق سالىپ اقساقالدارعا تىڭداتىپتى.
- دۇنيەدەن وسىلاي [مەن] وتەيىن بە؟
قۇداي قوسقان قوساققا جەتەيىن بە؟
قۇداي قوسقان مەنىڭ سول قوساعىما،
ىزدەيىن بە، ياكي ىزدەمەي كەتەيىن بە؟
- قوزىكەم، سەن تاۋبەڭدى جاڭىلىپسىڭ،
ەش كورمەگەن باياندى ساعىنىپسىڭ.
سونداي جاقسى قالىڭدىق الىپ بەرسەك،
ەرتە كەتكەن باياندى نە قىلاسىڭ.
تامام قىزدى ءبىر ۇيگە سالدى دەيدى،
اعالارعا كوڭىلىم قالدى دەيدى.
ەندى قىزدان ءبىر كەڭەس سۇرايمىن دەپ،
جۇگىرگەننەن قىزدارعا باردى دەيدى.
- سۋعا بىتكەن سولقىلداق جەكەن دەيمىن،
قۇداي قوسقان قوساعىم ەكەن دەيمىن.
قۇداي قوسقان قوساقتى ساعىنامىن،
ال، اپالار، ىزدەسەم بە ەكەن دەيمىن.
- قارتايعانشا ەر جىگىت «قىز» دەر بولار،
جاسى ۇلكەندى وزىنەن «ءسىز» دەر بولار.
ول ايتقانىڭ، جارىقتىعىم، راس دەيدى،
قۇداي قوسقان قوساعىن ىزدەر بولار.
- ونداي كەڭەس سايتاندىق كونبەگەيسىڭ،
ءوز ويىڭداي قوزىكەم كورمەگەيسىڭ.
ءوز اقىلىڭ وزىڭە بولاتۇعىن،
ۇرعاشىنىڭ تىلىنە ەرمەگەيسىڭ.
- كورگەنىم جوق باياندى، ءوزى قانداي؟
بەتى ايداي دەسەدى، بويى تالداي.
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن،
بايانداي قىز بار ما ەكەن، ءسىرا، سونداي؟
- ءتىلىمدى الساڭ قوزىكەم بارا كورمە،
ونداي ويدى كوڭىلىڭە الا كورمە،
تەلى وسكەن كوڭىلىڭدى تەنتەك ەتىپ،
سەن باياندى ەسىڭە سالا بەرمە.
- ءجۇرۋشى ەدىم ادامنان كوڭىلىم قالماي،
ەندى قايتىپ جۇرەيىن ەسىمە الماي.
كوڭىلىم مەنىڭ تارازى تىمىق تاپپاس،
اكەم قوسقان بايانعا ءسىرا بارماي.
- مەن ءبىر ءسوزدى ايتارمىن كوڭىلىڭ قالار،
قودار دەگەن ءبىر قۇلى عايار*19بولار.
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن دەپ ،
ءبىر شىبىنداي جانىڭا زيان بولار.
- ءۇي دەمەڭىز، سىنادى ساعىم دەيدى،
قارابايدا كەتىپتى-اۋ اقىم دەيدى.
قارابايدان اقىمدى الا الماسام،
مۇندا جۇرسەم تەڭ قۇربىم قاتىن دەيدى.
- ايتسا-داعى قوزىكەم ءتىل المايسىڭ،
بارعانناڭ سوڭ سەن قايتىپ كەلە المايسىڭ.
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن دەپ،
ەندى قايتىپ بۇل جۇرتتى كورە المايسىڭ.
- ەسەن بولسام، مەن قايتىپ كەلەيىن دە،
كەلە الماسام، سول جولدا ولەيىن دە،
قۇداي قوسقان قوساعىم سۇلۋ بايان،
قودار قۇلعا نە قىلىپ قيايىن دا.
- قۇرت الايىن جول ازىققا ءتورت-بەس اياق،
ءبولىنىپ قالعان جىلقىدان بۇ ءبىر ساياق،
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن دەپ،
قودار اتتى قۇلىڭنان جەسەم تاياق.
ايتىپ سالدى بىرنەشە «الدە قالاي*20,
ءوزىڭ وندا جاساعان، اللا تاعالا-اي.
اللا بۇيىرتسا، جۇرتىم، مەنى جىبەرىڭىز،
قۇلدان تاياق جەگەنشە، السىن قۇداي.
-گ- نە تاباسىڭ، قوزىكەم، وندا بارىپ،
قودار قۇلدار الماسىن جۇرەگىڭ جارىپ،
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن دەپ،
تەنتەك قودار قويماسىن باسىڭدى الىپ.
- قالدىرماي ايتىپ جىبەرىڭىز ەندى عانا.
مۇندا قورقىتىپ تۇرسىڭ جۇرتىم عانا.
مەنىڭ ءالىم جوقتىعىن قايدان ءبىلدىڭ؟
قۇلدان ولسەم جاتايىن تۇرماي عانا.
- ەش باسىڭا جاماندىق كەلتىرمەسىڭ،
كىم تابادى*21 قۇلداردىڭ بىلدىرمەسىن.
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن دەپ،
قيسىق ەدى، قودار قۇل ولتىرمەسىن.
- قودار، قودار دەگەنىڭ كىمگە ءسىرا،
قۇلدان ولسەم جاتايىن، قۇنىن سۇراما.
ەكى ءسوزدىڭ ىشىندە ءولىمدى ايتا بەردىڭ،
جورىعانىڭ قالاي ەدى، جۇرتىم، ءسىرا.
- ماقتانا تۇر، قوزىكەم، مۇندا تۇرىپ،
قايتىپ الار ەكەنسىڭ باياندى، قۇلداردى ۇرىپ،
سول الپىس قۇل ورتاعا ءبىر العان سوڭ،
ولمەك تۇگىل، قالارسىڭ وبا تۇرىپ*22.
- جان بولمايمىن، جارىمدى قۇلعا بەرسەم،
سويلەتپەس تە قۇربىلارىم مۇندا جۇرسەم،
نە بولسا دا، ا، جۇرتىم، جىبەرىڭىز،
جاتقانىمنان تۇرمايىن قۇلدان ولسەم.
- تالاي كەڭەس ۇيرەتتىم ەندى، بوتام.
كەڭەسىمدى المايدى سونداي ادام.
كەڭەسىمدى المادىڭ، كەرى بارعىر،
بىلگەنىڭمەن بولا كور ەندى، بوتام.
* * * *
- قاز كەلەدى، اي شەشە، اتايىن دا،
بيداي قۋىر قولىڭنان تاتايىن دا.
اتىمدى ەرتتەپ، اي شەشە، ازىق بەرشى،
اكەم قوسقان بايانعا كەتەيىن دە.
- ويباي، بالام، اي بالام، كەتە الماسسىڭ،
اياگوزدىڭ بويىنان وتە الماسسىڭ.
تەلى وسكەن كوڭىلىڭدى تەنتەك ەتىپ،
ەرتە كەتكەن بايانعا جەتە الماسسىڭ.
- ويباي، شەشە، اي شەشە، كەتەرىكپىن،
اياگوزدەن قۇداي جول بەرسە، وتەرىكپىن.
سول قاراباي كەتكەلى جيىرما جىل،
جيىرما جىل قۋسام دا، سوڭىنان جەتەرىكپىن.
كوزدىڭ جاسىن كول قىلىپ توكتى دەيدى،
ءبىر تازشا نە قىلسا دا، تۇبىمە جەتتى دەيدى.
- كوزىم جاسى كول-داريا بولدى، بالام،
ونان قايتىپ وتەسىڭ دەپتى دەيدى.
قوزىكەمنىڭ مىنگەنى كوك-ءتى دەيدى،
جاساعاننان تىلەگىم كوپ-ءتى دەيدى.
كوزىڭ جاسى كول-داريا بولسا، شەشە،
كوپىر سالىپ وتەرمىن دەپتى دەيدى.
كوزدىڭ جاسى كول بولىپ تاعى تولدى،
ءبىر تازشانى جۇرت جيىلىپ سوكتى دەيدى.
قايعىلىنىڭ قىرىق ءبورى بار-دى، بالام،
ويناپ قايتىپ وتەرسىڭ تاعى دەيدى.
- الدىڭدا داۋىلداعان قاۋ بار، بالام،
اسپانمەنەن سويلەسكەن تاۋ بار، بالام.
ونان قايتىپ وتەسىڭ، جولداسىڭ جوق؟
قىلىشىڭنان قان تامعان جاۋ بار، بالام.
- مەنى دە قوزى كورپەش دەپ ماقتاماي ما،
قاي-قايداعى جارلىلار بۇل ۇيدە جاقتاماي ما،
قىلىشىنان قان تامعان جاۋ بولسا دا،
ءبىر قۇداي وندا ءبىزدى ساقتاماي ما؟
- توي سايىن ايتۋشى ەدىم ولەڭ باستاپ،
ءۇنىمدى تۇرۋشى ەدى حالقىم قوستاپ.
تاڭىردەن تىلەپ العان جالعىز ەدىڭ،
شەشەڭدى كەتەمىسىڭ جالعىز تاستاپ؟
- اۋەلى سىيىنعانىم ءبىر قۇدايىم،
اقىل ۇلكەن بولادى كۇن-كۇن سايىن.
اكەم قوسقان بايانعا جەتەيىن دە،
ءازىر، شەشە، سەنى مەن نە قىلايىن.
- ا، بالام، مەن كىسىگە قيمايمىن كويلەگىڭدى،
قاراشى، قارا قۇل تۇل كۇندە-كۇندە،
كىمگە قيىپ كەتەسىڭ، جالعىز بالام،
توقسان قوپا تولۋلى جىلقىڭدى ەندى.
- قاراعايلى بەل شوقى كەتكەننەن سوڭ،
جاقسىنىڭ ارۋاعىن تەربەتكەن سوڭ،
پايداسى جوق جىلقىڭدى نە قىلايىن،
سانسىز جاۋعا جولىقسىن، مەن كەتكەن سوڭ.
- ا، بالام، ايتپايمىن مەن وڭايدى ەندى،
كورسەتەيىن تال شىبىقتاي بويىڭدى ەندى،
بارما دەسەم، بولمادىڭ بايعۇس، بالام،
كىمگە قويىپ كەتەسىڭ، وتىز قوپا قويىڭدى ەندى.
- اكەم قوسقان جارىما جەتەيىن مەن،
قايتىپ بارماي جاتايىن، تەرەزەڭ تەڭ.
پايداسى جوق قويىڭدى نە قىلايىن؟
اش بورىگە جولىقسىن، مەن كەتكەن سوڭ.
- سەن كەتكەن سوڭ تايانايىن ءبۇيىرىمدى،
قۇداي بىلەر بۇل جەردە جۇرەرىڭدى.
ونى قايتىپ قياسىڭ بايعۇس بالام،
ون بەس ولكە تولعان سيىرىڭدى؟
قارايىن مەن نايزامدى قولىما الىپ،
وتىرامىن قولىمدى بالعا مالىپ،
پايداسى جوق سيىرىڭدى نە قىلايىن؟
مەن كەتكەن سوڭ جولىقسىن اۋسىل مالىك*23.
- وندايىڭدى كوپ ايتپا ماعان دەيدى.
اللام وڭدى جاساتقان توبام دەيدى.
قيقۋلىنىڭ قىرىق ءبورى كەلسە جەتىپ،
قىرىق كەز وعىم جالىنسىن وعان دەيدى.
- ويلاي بەرسە، وي ءتۇبى قايدا كەتپەس،
جۇرتىن تىيعان قودارعا ءالىڭ جەتپەس
ءتىلىمدى الساڭ، قوزىكەم، بارا كورمە،
اسقارالى تاۋلار بار ادام وتپەس.
- اي ھاي شەشە، اي، شەشە، جەتەرىكپىن،
قۇداي قوسقان جارىما جەتەرەكپىن.
اسقارلى تاۋلارىڭ دۋشار بولسا،
قىلىشپەنەن جول سالىپ وتەرىكپىن.
- اي ھاي بالام، اي بالام، باراسىڭ با،
مەنەن كەتىپ بارقادار*24 تاباسىڭ با؟
ءتىلىمدى الساڭ، قوزىكەم، بارا كورمە،
قىرىق كۇنشىلىك ءشولى بار، ولەسىڭ بە.
- الدىڭا مەن ەندى كىرمەن، شەشە،
وزگە قىزبەن داۋرەندى سۇرمەن، شەشە.
قۇداي قوسقان جارىمدى ەستىگەن سوڭ،
ادام بولىپ جۇرە المان ەندى، شەشە.
- بارامىن دەپ، اي بالام، بارا الماسسىڭ،
ەرتە كەتكەن باياندى تابا الماسسىڭ.
ەلى-جۇرتىڭ قاقسايدى بارماسىن دەپ،
جۇرتتىڭ ءتىلىن الماساڭ وڭالماسسىڭ.
- قالتاق بالام ءجۇرمىسىڭ كەتەيىن دەپ.
كەتىپ مەنى سەرگەلدەڭ ەتەيىن دەپ.
ايتسام ءتىلىم المادىڭ، ەي جۇگىرمەك،
اجالىڭا اسىعىپ جەتەيىن دەپ.
- اي ھاي شەشە، اي شەشە، كەتەيىن دە،
قۇلدان ولسەم، جان بولىپ نەتەيىن دە.
مۇنداي ءبىزدى قاقساتقان اركەز وڭباس
قارابايدىڭ تۇبىنە ءبىر جەتەيىن دە.
- اسقان تاۋى ءبىر قيىن بەلدى، بالام،
مۇنشا نەگە قاقساتتىڭ مەنى، بالام.
ايتسام ءتىلىم المادىڭ، ەي، جۇگىرمەك،
اجال ايداپ ءجۇر ەكەن سەنى، بالام.
- شەشە، مۇنشا مۇقاتتىڭ قاجىرىمدى.
ەندى بىلگەنىم اللاعا جازارىمدى.
ەندى بۇلاي بىلاي بولعان سوڭ، كەتكەنىم ء[جون]
قۇلدان سالسا، كورەرمىن اجالىمدى.
- جايىپ قويعان تۇسەرسىڭ تورعا، بالام،
ءبىر شىبىنداي جانىڭدى قورعا، بالام.
اراسىندا اڭدىعان جاۋ كوپ-ءتى،
ءولىم ىزدەپ جۇرمەسەڭ، بارما، بالام.
- اقىلىڭدى تۇرا تۇر بولمەي، شەشە،
ءتىرى بولسام كەشىكپەي كەلەم، شەشە.
قۇداي قوسقان جارىمدى ىزدەمەسەم،
نە قىلايىن جان بولىپ ولمەي، شەشە.
- قاقساپ قالسىن قاراباي مۇنداي، بالام،
سونان ءارى كەتەرسىڭ كەلمەي، بالام.
ايتسام، ءتىلىمدى المادىڭ، ەي، جۇگىرمەك،
قايتىپ سونان كەلمەسسىڭ ولمەي، بالام.
- اجالدى قۇل ءار جەردە ولمەي مە ەكەن؟
تىرىلەر كۇن، ءتىرى كىسى كورمەي مە ەكەن؟
اي، شەشەكە، بۇل دەگەنىڭ، نە دەگەنىڭ؟
قانىڭا بارعان كىسى كەلمەي مە ەكەن؟
- قوپاعا بولەك بىتكەن، قاراعىم-اي،
دوڭگەلەك جىلقىدايىن، تۇياعىم-اي.
كوزىمنەن تاسا بولساڭ، ولمەيمىن بە،
كەلمەس دەپ شوشيمىن، شىراعىم-اي*25.
- اقىلىڭدى تۇرا تۇر بولمەي، شەشە،
ءتىرى بولسام كەتپەن-ءدى، كەلمەي، شەشە،
سارسەڭ قىلعان سول مەنى قارابايدى
قارا جەرگە قويمان-دى، ەنبەي، شەشە.
- ا، بالام، قىسامىسىڭ ارتىڭدى ەندى،
سەن تۇرعاندا دۇنيەم ءبۇتىن ەدى،
بارما دەسەم بولمايسىڭ جالعىز، بالام،
كىمگە قيىپ كەتەسىڭ ءسۇتىڭدى ەندى؟
- ا، شەشەكە، كۇمىس قوستىڭ ايىلىما،
قازاق قاراپ تۇرادى قايىرىما.
بارما دەيسىڭ، بايعۇس شەشە [ۇزىن جولعا]،
قايتىپ بارماي جاتايىن قاينىما؟
- ا، بالام، ساعان ايتتىم بازىنامدى،
شەشەسى [ىزدەر]، سەن كەتكەن سوڭ ءتىرى جاندى.
ون لاۆكە تولعان، سورلى بالام،
كىمگە قيىپ كەتەسىڭ قازىناڭدى.
- ا، شەشەكە، نە بولادى جىگىتتى ەڭىرەتكەن سوڭ،
نەمەنە ايتىپ-ايتپاي كۇن وتكەن سوڭ.
ول ون لاۆكە بۇيىمىڭدى نە قىلايىن؟
تالاۋلى ورىنعا جولىقسىن، مەن كەتكەن سوڭ.
- ا، شىراعىم، جىلاپ تۇرمىن كۇنىمەن.
كوڭىلىمدى ۋاتايىن كىمىڭمەنەن.
بولمايسىڭ، بارما دەسەم، جالعىز بالام،
شەشەڭدى تاستايمىسىڭ شىنىمەمەن؟
- مەن قايتەيىن ء[تىل الماي] كەتكەننەن سوڭ،
جالعىز قالعان شەشەدەن [بەزگەننەن] سوڭ،
ەمشەك بەرگەن، ءارى جات دەرسىڭ، بالام،
بايان سۇلۋ جارىڭا جەتكەننەن سوڭ.
- ايىر ەمشەكتەن ءسۇت بەرسەڭ، ەمەيىن دە،
ەمگەن ءسۇتىم تاتىپتى كوكەيىمدە.
ونداي اتتى كۇن تۋسا اي، جان شەشەكە،
ەمشەك بەرگەن، ءارى جات، دەمەيىن دە.
- سەن كەتكەننەن سوڭ، اي بالام، مەن ولەرمىن،
كەتكەننەن سوڭ، ىشىمنەن كۇڭىرەنەرمىن.
ەڭبەكپەن وسىرگەن جارىقتىعىم،
سەن كەتكەننەن سوڭ، مەن قايتىپ كۇن كورەرمىن؟!
- سەن ولمەسسىڭ، اي شەشە، مەن ولەرمىن،
قىسا بولىپ، بارماسام، ەندى ولەرمىن.
ولەدى دەپ جىلاما، مەنى شەشە،
ەسەن بولسام، مەن قايتىپ ءبىر كەلەرمىن.
- اسقان تاۋى ءبىر قيىن بەلدە، بالام،
ەرتە كەتكەن تاپپاسسىڭ ەلدى، بالام،
ايتسام ءتىلىم المادىڭ، ەي، جۇگىرمەك،
كەتسەڭ، ءسىرا، (سەن) جوقسىن ەندى ماعان.
- بارماي وسىلاي دۇنيەدەن وتپەن، شەشە،
قالاي قۋسام، مەن سوعان جەتپەن، شەشە.
قارابايدان اقىمدى العاننان سوڭ،
قايتىپ ساعان ءبىر كەلمەي كەتپەن، شەشە.
- ءتاڭىرى شەشەر كوڭىلىڭنىڭ اعىن، بالا،
جارنا بولار مالىڭدى باقساڭ، بالام.
ءتىلىمدى الماي باراسىڭ، ەي، جۇگىرمەك،
ەندى ماعان سەن جوقسىن كەتسەڭ، بالام.
- ارتىلعان سوڭ توقتاماس قوسىم، شەشە،
ەش قايعىرار جوق مەنىڭ دوسىم، شەشە.
ەندى بىلاي بولعان سوڭ، كەتكەنىم ءجون،
كورىسكەنشە كۇن جاقسى بولسىن، شەشە.
- اي ھاي، بالام، اي بالام، كەتەرمىسىن،
كەتىپ (مەنى) سەرگەلدەڭ ەتەرمىسىڭ.
اق ءسۇتىمدى ساۋارمىن كوككە، بالام،
مۇنان كەتىپ مۇراتقا جەتەرمىسىڭ.
- اقىلىمدى اۋزىما سالار، شەشە،
بايانداي قىز الاشتا بار ما، شەشە.
جاقسى جولعا بارايىن دەپ (مەن) تۇرعاندا،
جامان ءسوزدى اۋزىڭا الما، شەشە.
- الا تۇرعان باياندى سەن بە، بالام،
سەنىڭ جۇرتىڭ بۇل سەنگەن ەل مە، بالام.
ايتسام ءتىلىم المادىڭ، ەي، جۇگىرمەك،
بارعانىڭنان قايتىپ ەندى كەلمە، بالام.
- سانامەنەن سارعايىپ ءىشى تولسىن،
ەسىرتكەن سول تازشا بايعۇس بولسىن.
اق ءسۇتىڭدى ەمگەنىم سەنىڭ شەشە،
ماعان دەگەن قارعىسىڭ العىس بولسىن.
- اي ھاي، بالام، اي بالام، مەنەن كەتتىڭ،
تەلى وسكەن كوڭىلىمدى تەنتەك ەتتىڭ.
اق ءسۇتىمدى ساۋارمىن كوككە، بالام،
ەش قىزىعىڭ كورمەيىنشە، ونەر باستىڭ*26.
- قاقىلدايدى، قاقسايدى، جازعان بالام،
قاقساساڭ دا، اي شەشە، جوقپىن ساعان.
وسى جولدا سەن مەنى قارعاي بەردىڭ،
ەمشەگىڭنىڭ اق ءسۇتىن ارۋلانباي.
* * *
- قۇداي ماعان قويمادى اتا دەيدى،
قىلعان ەكەن اتام ماعان باتا دەيدى.
قۇداي قوسقان جارىمدى ىزدەر ەدىم،
قانداي اتتى مىنەمىن، اپا، دەيدى.
- ەسەن-امان، قوزىكەم، جۇرە كورشى،
جارىڭ مەنەن بىرگە ويناپ كۇلە كورشى.
جۇگەنىڭدى سىلدىرات جانىم، بالام،
قاراعانىن بەتىڭە مىنە بەرشى.
قونعان جەرى اۋىلىنىڭ كوپ قاراعان،
مىڭ جىلقىنى شۇبىرتىپ، ات قاراعان.
مىڭ جىلقىدان ءبىر جىلقى قارامادى،
قوزى كۇرەڭ جامان تاي جالت قاراعان.
قوزى كۇرەڭ جامان تاي قاراپ تۇردى،
ۇستاي الىپ موينىنان جۇگەن ۇردى.
مىڭ جىلقىدان ءبىر جىلقى قارامايدى،
(ات) توقىمى (بۇلايشا) قايدا قۇرىدى*27
جۇگەندەسە، جامان تاي قۇنان بولدى،
اقىر زامان قاراڭعى تۇمان بولدى.
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەيمىن دەپ،
نە باسىڭا سەنىڭ، (بالام), ىلاڭ بولدى.
- ا، شەشەكە، مەنىڭ سوزىمدە بولماس قاتا،
اكەمىز قاينىڭا بار دەپ قىلدى باتا.
شەشەكە، قاينىما بارۋعا مويىن قويدى.
مەنىڭ مىنەر جىلقىمنىڭ ءتۇسىن اتا.
- ۇيىمدە مەن وتىرعان ادام دەيدى،
ا، بالام، سەنەن كەتتى مازام دەيدى.
جۇگىرىپ جۇرگەن جۇگەن الىپ بارعانىڭدا،
بەتىڭە قاراسا، سونى ءمىن، بالام، دەيدى.
جايلاۋى سارىبايدىڭ شاتقارا ەدى،
قوزى كورپەش سان جىلقىدان ات قارادى.
جىلقىدان ات مىنگەلى بارعانىڭدا،
جاباعى كۇرەڭ بەتىنە جالت قارادى.
قونعانى اۋىلىنىڭ ساي بولادى،
ونداعى جۇرت تولقىسىپ باي بولادى.
قۇرىقتى بيسميللا دەپ سالعاننان سوڭ،
جاباعى قوزى كۇرەڭ تاي بولادى.
جەردەگى جورعالاعان جىلان بولدى،
اۋىزداعى ءار ءسوزىم ولەڭ بولدى.
ارعىماققا لايىق قوزى كۇرەڭ،
جۇگەندەپ جاتقانىڭدا قۇنان بولدى،
موللانىڭ وقىعانى كالام*28 بولدى،
جامان مالىڭ تۇگەسىمەن ەشكى بولدى.
ارعىماققا لايىق قوزى كۇرەڭ
جايداق جورتىپ جونەلگەندە، دونەن بولدى.
كيگەنى كەدەيلەردىڭ ەسكى بولدى،
ارعىماققا لايىق قوزى كۇرەڭ،
ۇيىنەن جونەلگەندە، بەستى بولدى.
ەرتتەگەندە، قۇنانى دونەن بولدى.
قۇداي وڭداپ، ساقتاعىن دەگەن بولدى.
ەرتە كەتكەن باياندى ىزدەمەيىن،
بايانداي قىز بار ما ەكەن، مۇندا ءوڭدى.
ءوزى مىنسە، دونەنى بەستى بولدى،
سانامەنەن سارعايىپ ءىشى تولدى.
- ەي، جاساعان، ءبىر قۇداي ءوزىڭ وڭدا،
كورگەنىم جوق بۇرىن-اۋ ەش مۇندايدى.
التى جاسار بەستىسى ات بولىپتى،
ءبىر ءسوز ايتسا، تۇگە جۇرت مات*29 بولىپتى.
قوزىكەمنىڭ سورى عوي، ازاماتتار،
بىرگە جۇرگەن قاراباي جات بولىپتى.
* * * *
قوزى كۇرەڭ استىنا ءمىندى دەيدى،
قۇرساي ساداق بەلىنە ءىلدى دەيدى.
پەرىشتەلەر تۇسىندە ايان بەرىپ،
قوسىلارىن بايانعا ءبىلدى دەيدى.
قوزى كۇرەڭ ءمىندى دە كەتتى دەيدى،
كول-داريانىڭ بويىنا جەتتى دەيدى،
كول-داريانىڭ بويىنا جەتكەننەن سوڭ،
كوپىر سالىپ ۇستىنەن ءوتتى دەيدى.
جۇرەدى ەكەن قوزىكە سوزگە قانىپ،
قۇداي قويدى كوڭىلىنە قايعى سالىپ،
ەندى ىزدەمەك ءبولىپتى سول باياندى،
ارىماس ات، تاۋسىلماس ازىق بولىپتى.
قوزىكەمە جيىلدى جۇرتى دۋلاپ،
ازاماتىم تۇرا تۇر، مۇنى تىڭداپ.
كۇن كورەمىن دەپ جۇرگەن جالعىز ۇلدان،
قايران انا، ايرىلىپ قالدى جىلاپ.
اۋرە سارساڭ قۇدايىم نەتىپ ەدىڭ،
اۋرەشىلىك جولمەنەن كەتىپ ەدىم،
جۇرگەن سايىن جولىما كەسىر قىلىپ،
[ەي]، جاساعان قۇدايىم، نەتىپ ەدىم.
جولدان بۇرما، قوزىكەم، اتىڭ سۋار،
بايانعا قىز الاشتان قايدان ۇقسار.
ءبىر بوگەۋدەن قۇتىلدىم دەپ بارا جاتسا،
قيقۋلىنىڭ قىرىق ءبورى بولدى دۋشار.
ءۇش ۋاقىتتا اللاعا ءجۇردىم جىلاي،
اۋرە سارساڭ قىلدىڭ-اۋ [مەنى] بىلاي.
ءبىر بوگەۋدەن قۇتىلدىم دەپ ەدىم عوي،
تاعى دا اڭدىپ ءجۇر مە ەدىڭ، مەنى قۇداي.
جۇرت جاقتىرىپ ءسوزىمدى قالقالاعان،
قايعىرماڭىز وتكەن سوڭ ەندى وعان.
قايتاتۇعىن ءبىر امال بولار ما دەپ،
قاسقىر بولىپ شەشەسى دوتالاعان
عازرايىل*30 كەلىپتى جاببار پارمەن*31,
ءبىر ساعان زور كەلە قالسا جانىڭ قارمان.
مەن دە ءوزىڭنىڭ جاراتقان پەندەڭ ەدىم،
ء(بىر) جاساعان بولماسا كەتتى دارمەن.
كەتە المايدى قوزىكەم ۇيگە قاتىپ،
سارسەڭ قىلدى سول تازشا قايدان ايتىپ.
قيقۋلىنىڭ قىرىق ءبورى كەلسە جەتىپ،
قىرىق كەز وقپەن كەتىپتى ءبىر-ءبىر اتىپ.
قوزى كورپەش ىزدەيدى اۋعان ەلدى،
اللا تاعالام جاراتتى اسقار بەلدى.
ءبىر بوگەتتەن قۇتىلىپ بارا جاتسا،
اسقارلى ءبىر تاۋعا تاعى كەلدى.
ارىماس ات، تاۋسىلماس اس بولىپتى،
تاۋسىلماستاي ازىعىن مول الىپتى.
اسقارلى سول تاۋعا جەتىپ كەلىپ،
قىلىشپەنەن شاپقىلاپ جول قىلىپتى.
جالعىز تۋعان ءبىر ۇلدان ەل قاشىپتى،
اسقارلى سول تاۋدان بەل اسىپتى.
ءبىر بوگەتتەن قۇتىلىپ بارا جاتسا،
ون ەكى ايلىق، قىرىق كۇنشىلىك جول باسىپتى،
سارسەڭ بولدى قوزىكە ۇيدەن كەتىپ،
ون ەكى ايلىق، قىرىق كۇنشىلىك جەرگە جەتىپ.
ون ەكى ايلىق، قىرىق كۇنشىلىك جولدان ءوتىپ،
ەل شەتىنە قوزىكەم كەلدى جەتىپ.
ءۇش ۋاقىتتا سىيىندىم اللا ساعان،
مۇنداي قاتتى ازاپتى قىلدىڭ ماعان.
ءاربىر جەردە ساقتاۋشى ءبىر ءوزىڭسىڭ،
ەندىگىدەن ساقتاي گور، قۇداي، ءتاۋبام.
* * *
قوزى كۇرەڭ اسىپتى بەلدى دەيدى،
جاڭا تاپتى قوزىكەم ەلدى دەيدى.
ايدالادا قاڭعىرىپ بارا جاتىپ،
ءبىر كەمپىردىڭ قاسىنا كەلدى دەيدى.
سول كەمپىردى كورگەن سوڭ جەلدى دەيدى،
ناق كەمپىردىڭ قاسىنا كەلدى دەيدى،
الدە قالاي بۇ دا ءبىر ادام دا دەپ،
قول قۋسىرىپ سالەم بەردى دەيدى.
قوزىكەنىڭ سالەمىن الدى دەيدى،
ول ءبىر عانا كوڭىلگە سالدى دەيدى.
قول قۋسىرىپ قوزىكەم سالەم بەرسە،
تاڭ تاماشا سول جەردە قالدى دەيدى.
- كوكىرەگىڭ قايعىلى، كوڭىلىڭ جارىق،
قايبىر جاقتان كەلەسىڭ اتىڭ ارىپ؟
اتىڭ ارىق، ءوزىڭ اش، جانىم بالام،
نەعىپ جۇرگەن ادامسىڭ ءجۇزىڭ سارىق؟
- مەن الىستان كەلەمىن قيۋادان*32
ء(بىر) قۇدايىن بىلمەگەن بولدىم نادان.
حال-جاعدايىم سۇرايسىز، اۋ، ەنەكە،
اۋرە قىلعان قۇدايىم مەن ءبىر ادام.
- حاس*33 مىرزا قوزىكەم دەپتى دەيدى،
كيىك اتىپ، اڭ ەتىن جەپتى دەيدى،
اتىڭ ارىق، ءوزىڭ اش، قاڭعىپ جۇرگەن،
جانىم قانداي ادامسىڭ، دەپتى دەيدى.
- مەن ۇيىممەن شىققالى التى اي بولدى.
مىنگەن اتىم استىمدا تايداي بولدى.
ەستىپ، ءبىلىپ كورگەنىڭ بار ما، ەنەكە،
قارابايدىڭ اۋىلى قايدا بولدى؟
- جالعىز ادام بىلمەيدى كەلگەنىڭدى،
مەن دە ايتارمىن ەستىپ بىلگەنىمدى.
قارابايدىڭ اۋىلىن كورسەتەيىن،
باستاپ، بالام، ايت سانا، ءبىر ءجونىڭدى.
- تالاي نەمە تۇسەدى كوڭىلىمىزگە،
كوپ كەيىتپەي ايتساڭشى، ەندى بىزگە.
اتىم ارىپ جولاۋشى كەيىپ كەلدىم،
قارابايدىڭ اۋىلىن كوردىڭىز بە؟
- كورسەتەيىن ساسپاي تۇر، ەلدى بالام،
راسىڭدى ايتشى ەندى ماعان.
قارابايدىڭ اۋلىن سۇراي بەرىپ،
مۇنشا سۇراپ، قاراباي نەڭ-ءدى، بالام؟
- قامشىلاسام جۇرمەيدى اتىم توساڭ،
ەنە مەنىڭ سورىما بولدىڭ قاساڭ،
كوپ كەيىتپەي ايت سانا، ەندى بىزگە،
قارابايدىڭ اۋىلىن كورگەن بولساڭ.
- بىلە المادىم قاراباي الدە قايدا،
الدە بولسا اتىڭ مەنەن تونىڭ پايدا،
ارىپ، اشىپ ەي، بالام، مۇنشا ىزدەپ،
قانداي قاتتى ءىسىڭ بار قارابايدا؟
- كەڭ قۇدايدان جوق ەكەن تىم-اق ءتاتتى
ىزدەيمىن دەپ، ەنەكە، دىڭكەم قاتتى.
بىلمەسەڭىز، ەنەكە، ەندى ايتايىن،
قىزى بار ما ۇيىندە بايان اتتى؟
- الىس جەردە كورىنگەن ەل مە، بالام،
قاتتى ءجۇرىپ اتىڭمەن جەلمە، بالام.
قارابايدىڭ اۋىلىن سۇراي بەرگەن،
سارىبايدىڭ جالعىز ۇلى سەن بە، بالام؟
- اياكوزدى جاعالاي بىتەر قايىڭ،
وقىپ بولعان باياندى ۋاتايىن.
قارابايدىڭ اۋىلىن كورسەت سانا،
بۇراتالا اتىمدى سۋىتايىن.
- جەر دۇنيەنى سەن كەلدىڭ ءبارىن قۇرتىپ،
قارابايدى قالىپپىم مەن ۇمىتىپ،
جانىم، بالام، بۇ جاققا قاراي ءتۇسشى،
كورىنە مە ەشنەمە قاراۋىتىپ؟
- ءىنىڭىزدى جامانداپ تابالاما،
قۇداي اۋرە قىلعان سوڭ وڭالا ما؟
قاراۋىتىپ ءبىر نارسە كورىنەدى،
قارابايدىڭ اۋىلى سول بولا ما؟
- قارابايدى سۇرادىڭ مۇندا كەلە،
تۇر دەپ اۋرە قىلاسىڭ مەنى نەگە؟
ابدەپ بولجاپ قاراشى، جانىم، بالام،
قارامولا، قاراادىر كورىنە مە؟
- قارامولا، قاراادىر كورىنەدى،
قاراۋعا دا ەنەكەم ەرىنەدى.
قارامولا، قاراادىر كورىپ تۇرمىن،
قارابايدىڭ جايلاعان جەرى مە ەدى؟
- قارامولا، قارادىر كورىنە مە،
سەن تۇر دەپ اۋرە قىلاسىڭ مەنى نەگە.
قارامولا كورىنسە بويى سونىڭ،
قاراادىردان قوي-مالدار بىلىنە مە؟
- قارامولا كورىنگەن تۇيەسى مە ونىڭ
قاراادىردا جايىلعان قويى ما ونىڭ؟
قارامولا، قاراادىردى كورىپ تۇرمىن،
قاي جاعىنان جۇرەيىن ەندى سونىڭ؟
- قايدان تاۋىپ سەن كەلدىڭ مۇندا عانا،
جايلاۋشى ەدى سول جەردى جىلدا عانا.
قاراادىردى قاق جارىپ، جانىم بالام،
سول مولاعا بارعايسىڭ تۋرا عانا.
- سىزدەن باسقا جۇرت ماعان ەل ەمەس-ءتى،
قارابايدىڭ قىلىعى ءجون ەمەس-ءتى.
ءالى مەنىڭ اقىلىم كوپ جەتكەن جوق،
ەي، ەنەكە، تاۋىپ بەرشى ءبىر كەڭەستى.
- سۇيگەنىنەن ايرىلعان جەر تاياندى،
قىلعان ءىسىڭ قوزىكەم جۇرتقا ايان-دى.
التىن كۇيمە ىشىنەن شىعۋشى ەمەس،
ەندى قايتىپ كورەسىڭ سول باياندى.
- مىڭ جىلقىدان ات ءمىندىم مەن جاپاندا
قۇداي ءسىرا قوسپاسىن جار جاماندى.
ءالى مەنىڭ اقىلىم كوپ جەتكەن جوق،
سەن تابا كور، ەنەكە، ءبىر امالدى.
- قوزى كورپەش قۇل بولىپ تۇسەر قويعا،
سۇيتەر مە دەپ جىگىتىككە كەلەدى ويعا.
جۇمىرشاقتى*34 باسىڭا كيە سالىپ،
تازشا بولىپ بارعايسىڭ قارابايعا.
- تاۋدى، تاستى كۇڭىرەنتە جەل ەسكەندە،
بايان قايدا جۇرەدى ەل كوشكەندە؟
بارعان جەردە قاراباي ءسوز سۇراسا،
نە دەپ جاۋاپ بەرەيىن، سويلەسكەندە؟
- جاساعاننىڭ ىسىنە جوق-تى شاراڭ،
مەن قايتەيىن وڭداسىن اللا تاعالاڭ،
بارعان جەردە قاراباي ءسوز سۇراسا،
كىسىلىككە ءجۇرمىن دە، بايعۇس بالام.
تارتادى ەكەن قوزىكەم كۇيدى دەيدى،
ەندى قايتىپ كورمەندى ءۇيدى دەيدى،
ءبىر توقتىنى سول جەردە سويا سالىپ،
جۇمىرشاعىن باسىنا كيدى دەيدى.
- ەسەن-امان بالامدى كەلتىرگەيسىڭ،
قودار قۇلدى امالداپ جىتىرگەيسىڭ.
زيان كەلسە، ا، بالام، سونان كەلەر،
ەبىن تاپساڭ قوداردى ولتىرگەيسىڭ.
- ەنەكە، قودار ءبىزدى نەتەر دەيسىڭ،
وسىلاي ەتىپ دۇنيەڭ سەنىڭ وتەر دەيسىڭ.
وزگەسىنەن ساقتاسىن ءبىر قۇدايىم،
ەسىكتەگى قودار قۇل قايتەر دەيسىڭ.
- بارار بولساڭ، سەن ەندى جىلدام جونە،
قارابايدىڭ قۇلدارى تالاي نەمە،
قيسىق قۇلىن ول كاپىردىڭ نە دەپ بولماس،
اسى بولىپ*35 قۇدايعا ولاي دەمە.
* * *
تازشا بولىپ قوزىكەم كەتتى دەيدى،
اياكوزدەن سال بايلاپ ءوتتى دەيدى.
انشەيىن-اق قولاڭدار ادام بولىپ،
قارابايدىڭ قاسىنا كەپتى دەيدى.
قارابايدىڭ قاسىنا كەلدى دەيدى،
ءتاڭىرى سالعان ىسىنە كوندى دەيدى.
قارابايدىڭ قاسىنا كەلىپ تۇرىپ،
قول قۋسىرىپ سالەمدى بەردى دەيدى.
- الەكەيىم، قاراباي، سالەم دەيدى،
مەن كورمەگەن بۇل قالاي ادام دەيدى.
اتىڭ ارىق، ءوزىڭ اش، قايدان ءجۇرسىڭ،
جانىم قالاي ادامسىڭ، بالام دەيدى.
- ەل ىشىندە قاڭعىرعان مەن ءبىر عارىپ،
كەلگەن ەدىم الىستان اتىم ارىپ،
كۇن كورەرمىن دەپ ءجۇرمىن، جان اتاكە،
سىزدەي عانا بىرەۋدىڭ مالىن باعىپ.
- اقىلىڭا جەتپەگەن بالامىسىڭ،
ەنشى ءبولىپ بەرەيىن الامىسىڭ.
مەن دە وزىڭدەي بىرەۋگە كەم-تار ەدىم،
ماعان بالا، جارقىنىم، بولامىسىڭ؟
- اي، اتاي، جاڭا كەلدى مەنىڭ باعىم،
جوق ۇيدە مەنىڭداعى اعا، ءىنىم،
ەندى سىزگە مەن بايعۇس مويىندادىم،
سىزدەن ارتىق ادام تابىلماس ماعان ادام.
- جىلقى باقساڭ، مىنە كور قارا جالدان،
ەش زيان كورمەسسىن كەمپىر-شالدان،
ءوز ەركىڭە سالايىن، جانىم بالام،
سۇيگەنىڭدى باعا كور، مىناۋ مالدان.
- كەلە جاتىپ مەن ءوزىم ويلاعانمىن،
ويلاپ-ويلاپ وي ءتۇبىن قويماعانمىن.
ءوز ەركىمە سالساڭىز، ەي، اتاكە،
جانعا تىنىش، ايتەۋىر، قوي باعامىن.
- قارتايعاندا مەن قويدى باقتىم دەيدى.
تازشام جاڭا جانىما جاقتىڭ دەيدى.
ۇيگە بارىپ قاراباي قۋانادى،
مەن ءبىر قويشى جىگىتتى تاپتىم دەيدى.
بۇگىنگى وتكەن نەشەسى، تۋعان ايدىڭ،
ەش قادىرىن بىلمەيدى بايان بايدىڭ.
ءبىر باياننىڭ دەرتىنەن قوزى كورپەش،
التى اي ءجۇرىپ قوي باقتى قارابايدىڭ.
قاراباي باي بولىپ-اق مىڭعىرىپتى،
قوزىكەمدى اپ كەلىپ قۇل قىلىپتى.
بۇعان ەندى ءبىر امال تابايىن دەپ،
بىرتوقتىنىڭ اياعىن سىندىرىپتى.
قويعا مىنگەن قارا اتان باقىرادى،
قوزى كورپەش شىڭعىرىپ اقىرادى.
مۇرىندارى زەرلى*36 قوي قالدى عوي دەپ،
قوزى كورپەش شىڭعىرىپ شاقىرادى.
شىڭعىرادى ءبىر ادام قاتە مە ەكەن،
تىڭداي كورشى، بالالار، تازشا ما ەكەن،
سول تازشانىڭ اياعىن سىندىرعانى،
اسىراندى باياننىڭ توقتىسى ەكەن.
قارابايدىڭ جايلاۋى تەلى كولدى،
اۋىل كوشسە، سول بايان جورعا ءمىندى.
مۇرىندارى زەرلى قوي قالدى ما دەپ،
جورعاسىمەن قايىرىلىپ بايان كەلدى.
- اسىقپاي تۇر قىلايىن سەنى ما قۇل!
ءوز-وزىنەن نە عىلىپ سىنادى بۇل؟
دەنەم سۇيگەن ءبىر توقتى ەدى وسى قويدان،
مۇنى نە عىپ سىندىردىڭ شەتەمىر قۇل؟
- مۇنان بۇرىن كورىپ پە ەدىڭ مۇنداي قۇلدى؟
مۇنشا اۋرە قىلاسىڭ مەن ءبىر سۇمدى.
مەنەن كورمە، ەي بايان، قۇدايدان كور،
بۇ توقتىنىڭ اياعى ءوزى سىندى.
تاندىرايىن، مۇنى كىم جەيدى - دەدى.
دەنەم سۇيگەن مەنىڭ ءبىر توقتىم، - دەيدى.
ىلە*37 اپارىپ قودارعا تاڭدىرايىن،
وڭگەرت بۇلاي، شۇناق قۇل، دەپتى دەيدى.
قوزى كورپەش كوڭىلىنە قايعى سالدى،
ءبىر باياننىڭ زاۋقىنان باقتى مالدى،
كوتەرە الماعان توقتىنى كىسى بولىپ،
وڭ جاعىنىڭ سانىنان شىمشىپ الدى.
- اسىقپاي تۇر، بادىرەك قانىڭ تاسسا،
قىمىرا قىل دا ىشە بەر، قارنىڭ اشسا.
قويعا كەلگەن جەرىمدە ونداي ەتىپ،
مەنىڭ تەڭىم سەن بە ەدىڭ، شۇناق تازشا؟!
- مۇنداي ءتيىپ جۇمساما قۇلدى، بايان،
قۇداي اۋرە قىلدى عوي ءبىزدى، بايان،
اي اۋلاقتا سۇرايىن، وسىندايدا،
قۇداي قوسقان قوساعىم كىم-ءدى، بايان؟
- بايان ارمەن جونەلىپ كەتتى دەيدى،
ءسىرا قالاي وسى ادام دەپتى دەيدى،
سول تازشانىڭ سول جەردە ايتقان ءسوزى،
كوكەيىنەن باياننىڭ ءوتتى دەيدى.
قوزى كورپەش قۇل بولىپ قويعا ءتۇستى،
جاساعاننىڭ قىلىعى ونداي كۇشتى،
بۇرىن ءسىرا ەشتەڭە بىلمەيدى ەكەن،
ەندى بايان ىشىنە پىكىر ءتۇستى.
امال تاۋىپ بايانعا بارا المايدى،
جاقىنداتىپ قاسىنا الا المايدى،
التى اي قويىن باقسا دا قارابايدىڭ،
سونان ارتىق ەشتەڭە تابا المايدى.
قويدى تاستاپ قوزىكەم جىلقى باقتى،
قارابايدىڭ جانىنا جاڭا جاقتى.
كوگال جەرگە جەلىنى تارتىپ بارىپ،
جۇمىرىقپەن قازىقتى ءبىر-اق قاقتى.
جەر دۇنيەگە كەتەدى جىلقى تۇندە،
قايتارا كور، قودار قۇل شاپشاڭ، مۇندا.
قارابايدىڭ جىلقىسىن سول الپىس قۇل،
ازەر تۇگەلدەپ بولادى الپىس كۇندە.
تازشا بايعۇس كەتەدى ەرتە تۇرىپ،
ايعاي سالىپ تۇرادى يتتەي ۇلىپ.
باعا الماعان جىلقىسىن الپىس قۇلدىڭ،
جالعىز ءوزى كەلىپتى تۇگەل قىلىپ.
جىلقى جيار قوزىكەم ايعاي سالىپ،
قۇرىعىنا جيدەسىن*38 بايلاي سالىپ،
جالعىز جىلقى قالماستان جيىلىپتى،
كەلدى دەيدى اۋىلعا ايداپ الىپ.
ونى ەستىپ الپىس قۇل ارلانادى،
جىلقى باققان ءبىر تازشا زارلانادى.
ول تازشانىڭ، جىگىتتەر، قىلىعىنا،
ۇيدە وتىرىپ، قاراباي تاڭ قالادى.
قوزى كورپەش ءبىر نارسە ويلايدى-مىس،
قۇرىعىن قودار قۇل دا قويمايدى-مىس.
قوزىكەمەن جىلقىعا بارا جاتىپ،
اۋدارىسپاق الپىس قۇل وينايدى-مىس.
قوزىكەنى اپ كەلىپ، مال باقتىردى،
مال باققانىن تازشانىڭ جۇرت جاقتىردى.
اۋدارىسپاق الپىس قۇل ويناعان سوڭ،
ارقايسىسىن ءار جەرگە ء(بىر) لاقتىردى.
وتكەن ىسكە وكىنىپ ءبىز كەتەلى،
ءبىراز ايتىپ مۇراتقا ءبىر جەتەلى،
ات ۇستىنەن قوزىكە لاقتىرسا،
التى قۇلاش ءتۇسىپتى قۇل كوتەنى.
قوزى كورپەش جارىنا جاڭا جەتكەن،
اراسىندا قوداردىڭ نەسى كەتكەن؟
ءتۇسىپ قالعان كوتەندى سالامىن دەپ،
ەپتەي الماي قۇلداردىڭ ەسى كەتكەن.
قوزىكە مەن قودار قۇل جاقىندايدى،
جاقىنداسىپ قودار قۇل تاقىمدايدى،
سۋعا اپارىپ باتىرسا قوزى كورپەش،
مەن ءولدىم دەپ قودار قۇل ويبايلايدى.
ايدالادا الپىس قۇل ارلانىپتى،
قودار باتىر سول جەردە قورلانىپتى،
ايدالاعا شىققان سوڭ تامام قۇلدار،
ءبىر تازشامەن الىسپاق ويناسىپتى.
قوزى كورپەش ءبىر بايدىڭ ءمولدىر كوزى،
ءسىرا قاتە كەتپەيدى ايتقان ءسوزى.
ايدالادا الپىس قۇل ويناسقان سوڭ،
الپىس قۇلدى باسىپتى ءبىر-اق ءوزى.
قوزى كورپەش سول قۇلدان جاس-تى دەيدى.
اراق ىشكەن قودار قۇل ماس-تى دەيدى.
ايدالادا الپىس قۇل ويناسقان سوڭ،
الپىس قۇلدى ءبىر تازشا باستى دەيدى.
تۇس-تۇسىنان الپىس قۇل الاڭ قىلدى،
ءبىر تازشانىڭ جانىنا جامان قىلدى،
الپىس قۇلدىڭ ءبارىن دە جىعىپ تۇرىپ،
ەڭ ۇستىنەن سالىپتى قودار قۇلدى.
بۇل تازشادا قايعى دا بار مۇڭدى دەيدى،
ءبىر-اق ءوزى باسىپتى قۇلدى دەيدى.
پالە بولعان قۋ تازشا، تۇرشى جىلدام!
تۇگەل مەنىڭ قابىرعام سىندى دەيدى.
ءسىرا قودار جۇرمەيدى كوتىن قىسىپ،
ماقتانباڭدار، بارىڭدى مىقتى باسىپ.
قودار ەكەم تۇرايىن دەگەن بولسا،
باسىپ-باسىپ جىبەردى نىقتاي ءتۇسىپ.
تازشا بالا بولار ما مۇنداي مىقتى،
الپىس قۇلدى ءبىر ءوزى باسىپ جىقتى.
جىعىلعاندار استان، ۇستەن قىشقىرادى،
ويباي، مەنىڭ كوتىمنەن بوعىم شىقتى.
تازشا بايعۇس ۇستىنەن تۇردى دەيدى،
قىران-توپان سول قۇلدار بولدى دەيدى.
ەڭ ۇستىندە قودار قۇل كۇرسىنەدى،
قۇداي مەنى، جىگىتتەر، ۇردى دەيدى.
تازشا تۇرىپ ارماعان كەتتى دەيدى،
قىران-توپان قۇلداردى ەتتى دەيدى.
ءبىر اينالىپ قوزىكەم قايتىپ كەلسە،
قودار ۇيگە كۇرسىنە كەتتى دەيدى.
- مىناۋ تازشا بۇ ماعان قىلعان ءسويدى،
قۇداي مەنى، جىگىتتەر، ۇرعان ءسويدى،
ءبىر وتىرعان ورنىمنان قوزعالتپايدى،
تۇگەل مەنىڭ قابىرعام سىنعان ءسويدى.
- ىڭقىلدايسىڭ، ءبىر جامان دەرت بولدى ما،
ساعان قارار سۇمدا بەت قالدى ما،
ءبىر وتىرعان ورنىڭنان قوزعالا الماي،
قودارەكە، ءبىر جەرىڭ مەرت بولدى ما؟
تۇر دەسەم دە جاتاسىن ءسىرا تۇرماي،
ايتسا، ءتىلدى المايدى تازشا سۇمىراي.
تۇگەل مەنىڭ قابىرعام قيراتىلدى،
جازىلماسا، اۋ، مەنى ۇردى قۇداي.
تازشا بىزگە ءبىر نەمە نەتەر دەيسىڭ؟
ءالى قايتىپ تازشانىڭ جەتەر دەيسىڭ؟
قالجا جەسەڭ جازىلار، جاتىپ تۇرىپ،
قودارەكە، قابىرعاڭ نەتەر دەيسىڭ؟
* * *
ون سان نوعاي ءبىر جيىن ەتتى دەيدى،
سول جيىنعا جۇرت جيىلىپ كەتتى دەيدى.
وكپە-باۋىر اپ كەلىپ بەرەيىك دەپ،
تازشا مالعا قالا كور، دەپتى دەيدى.
ادام قالماي جيىنعا جۇرت كەتىپتى،
الا تايعا جىگىتتەر ءتىل ءبىتىپتى.
كۇن جايلاتىپ ءبىر امال تابا كور دەپ،
قوزىكەمە سول جەردە ۇيرەتىپتى.
الىپ كەلىپ بيەسىن بايلاتىپتى،
قارا بوران سوقتىرىپ جايلاتىپتى.
تاعىداعى ءبىر امال تاۋىپ بەر دەپ،
الا تايدى سول جەردە ويلاتىپتى.
- استى-ءۇستىن بۇلان قىل، ويران-توپىر،
اڭداماسا، قوزەكەم ءوزىڭ ءبىلدىر.
مىناۋ قالىڭ مالىڭ قىرىلدى، جانىم بايان،
ەلدەن بۇرىن كەل-داعى مەنى سىپىر.
ءسۇي دەدى دە الا تاي قالدى دەيدى،
جۇگىرىپ ۇيگە قوزىكە باردى دەيدى.
- شاپشاڭىراق تۇرا كور، جانىم بيكە،
مىناۋ مالىڭ قىرىلىپ قالدى دەيدى.
سول باياندى وياتىپ الدى دەيدى،
الا تايعا جۇگىرىپ باردى دەيدى.
الا تايعا جۇگىرىپ بارعان ەكەن،
قوس اياقتاپ جۇرەكتەن سالدى دەيدى.
الا تايعا جۇگىرىپ باردى دەيدى،
قوس اياقتاپ جۇرەكتەن سالدى دەيدى.
قوس اياقتاپ جۇرەكتەن سالعان ەكەن،
التىن ايدار جارقىراپ قالدى دەيدى.
ۇيىقتاپ جاتقان سول بايان ويانىپتى،
جۇگىرەرگە تابانىنان ايانىپتى.
التىن ايدار شۋماقتاپ كەلە جاتسا،
ءتۇبى كەلىپ تازشاعا تايانىپتى.
بايان جەتىپ جىلقىعا كەلدى دەيدى،
بۇعان ەندى نە امال بولادى دەيدى،
بايان جەتىپ جىلقىعا جاقىن كەلسە،
جارقىراعان ايداردى كوردى دەيدى.
بۇعان بوران بولدى دا تىنا قالدى،
قۇداي قايدان تازشانى ۇرا قالدى.
ايدار كەلىپ تازشاعا تايانعان سوڭ،
ءىشىن تارتىپ سول جەردە تۇرا قالدى.
جاۋ ايداعىر بۇ شىركىن مالدى دەيدى،
تازشا مۇندا جوعالىپ قالدى دەيدى.
جەردەن بايان كوتەرىپ الدى-داعى،
اۋلاق ۇيگە اپارىپ سالدى دەيدى.
قوزىكەنى سول جەردە ءبىلدى دەيدى،
جاقسى كورىپ بەتىنەن ءسۇيدى دەيدى.
اۋلاق ۇيدە ەكەۋى سويلەسكەن سوڭ،
سوندا ايقاسىپ ەكەۋى قالدى دەيدى.
بوران بوراپ تۇگەل مال ىقتى دەيدى،
ءوز ىسىنە قوزىكەم مىقتى دەيدى.
ءوز جارىمەن قوزى كورپەش،
ءبىر قۇماردان ەكەۋى شىقتى دەيدى.
قارابايدىڭ قۇلدارى كوپتى دەيدى،
كەلە سالا ءبىر نارسە ەتتى دەيدى.
- تورعاي جىرلاپ تۇرادى سۇلۋ بايان،
تاڭ اتىپ تۇرەگەل دەپتى دەيدى.
ادام قالماي جيىنعا كەتتى دەيدى،
- جاتا تۇرشى، اھ، جارىم، نەتتى دەيدى.
تاڭ اتپاقتان كۇن شىقسىن؟ شىراعىم-اۋ،
تار توسەكتە جان شىقسىن دەپتى دەيدى.
قودار ەندى جيىننان قايتار دەيدى،
تازشا كەلىپ بايانمەن جاتىر دەيدى،
ەكەۋىنىڭ جاتقانىن كورە سالىپ،
قايتىپ بارىپ جيىنعا ايتتى دەيدى.
- ايدالاعا تازشا ەكەڭ قۇرار شاتىر،
قىزىڭىزدى قۇشاقتاپ تازشا جاتىر.
قارابايىم توي تويلاپ مۇندا ءجۇرسىڭ،
قىزىڭىزدى تويلاتىپ وندا جاتىر.
***
قاراباي جيىن تاستاپ كەلدى دەيدى،
جيىن قىلىپ جيىپتى ەلدى دەيدى.
ەلىم-جۇرتىم ويلاي كور، ازاماتىم،
بۇعان نە امال بولادى ەندى دەيدى.
- سول تازشانى ارمانىراق جىتىرىڭىز،
جىتىرماساڭ شاقىرىپ كەلتىرىڭىز،
ءبىر تازشاعا تۇگەل جۇرت قىسىم قىلىپ،
سونى اراققا ماس قىلىپ ءولتىرىڭىز.
ءبىر تازشاعا تۇگەل جۇرت قىسىم قىلدى،
الىپ كەلىپ تامام جۇرت اياق ۇسىندى،
- شاناش قىلىپ بەرەيىن تاماعىڭا،
ەندى سەنىڭ، اھ، بايعۇس، (مىسىڭ) قۇردى.
قىلدى دەيدى ءبىر ۇشىن بالاعىنا
توعىز بەگى قارايدى قاباعىنا
ىشكەن كىسى بول-داعى قۇيا بەر دەپ،
شاناش قىلىپ بەرىپتى تاماعىنا.
بوساعادا قۇل وتىر ەكى جاقتاپ،
اراق ىشپەس قوزىكە ءالىن شاقتاپ.
جۇگىرە شىعىپ قوزىكەم كەتكەن ەكەن،
ءبىرىن-ءبىرى قالىپتى (قۇل) پىشاقتاپ.
جۇگىرىپ اتقا قوزىكەم باردى دەيدى،
ۇزەڭگىگە اياعىن سالدى دەيدى.
قافيادا تۇگەل جۇرت قايدان ءبىلسىن،
اپىر-توپىر اداسىپ قالدى دەيدى.
جۇرگەن ەكەن قوزىكەم سوزگە قانىپ،
بال اشادى قولىنا كىتاپ الىپ.
قوزى كورپەش قۇتىلىپ سالا بەردى،
الدىن اشىق، ارتىنا تۇمان سالىپ.
اناۋ ارمەن قۇتىلىپ كەتتى دەيدى،
جىبەرمەيمىن وسى جەردە كوپتى دەيدى.
ەلىم-جۇرتىم ويلاي كور، ازاماتىم،
وعان نە امال بولادى دەپتى دەيدى.
قالا جازدىق وسى جەردە قانعا باتىپ،
ءبىر بىتكەن سوڭ سول كەلمەس ەندى قايتىپ.
پىشاقتاسىپ وسى جەردە ولە جازدىق،
قاڭعىرىپ جۇرگەن نەمەنە قايدان قالدىق.
ول باسىندا قوزەكەڭ ءوزى سۇم-دى،
شوق تەرەكتى باردى دا مەكەن قىلدى.
مۇنداي سارسەڭ ەتەرىن بىلەر بولسام،
باياعىدا-اق قىرماس پا ەدىم مۇندار قۇلدى.
بوز بۇشىققا ءمىندى دە كەتتى قاشىپ،
بايان ۇيدەن قارايدى جاپسار اشىپ.
شوق تەرەكتىڭ تۇبىندە تورعاي كورىپ،
بوزتورعايى بەرەدى مەيىز تاسىپ.
بوزتورعايدى جىبەرەر ءبىلىپ كەل دەپ،
ەسەن بولسا سول جارىم كورىپ كەل دەپ.
بەس باۋىرساق، ءبىر كۇلشە ارقالاتتى،
ازىق قىلسىن جارىما بەرىپ كەل دەپ.
قالعان ەكەن قوزىكەم تۇزدە جۇدەپ،
تورعاي عارىپ قايتىپتى ءبىر كۇن تۇنەپ،
قۋانعاننان سوڭ بوزتورعاي كەلە سالىپ،
قۋانتىپتى باياندى ءسۇيىنشى تىلەپ.
كۇندە بارىپ بوزتورعاي كەلەدى ەكەن،
بايان ازىق جاسىرىپ بەرەدى ەكەن،
بوزتورعايدىڭ كەلگەنىن، ازاماتتار،
اڭدىپ ءجۇرىپ جەڭگەسى كورگەن ەكەن.
بوزتورعايى ءبىر جىرلاپ كەلدى دەيدى،
جەڭگەسى تىستان تىڭداي قالدى دەيدى.
جاڭا بايان جىبەرىپ جاتقانىندا،
سول جەڭگەسى مويىنان ۇستاپ الدى دەيدى.
- جەڭەشە، تورعايىمدى جىبەر، - دەيدى.
وسى تورعاي ەرىمدى بىلەر، - دەيدى،
وسىنشا مويىن سالىپ تىلەسە دە،
قۇرىپ قالعىر جەڭگەسى جىبەرمەيدى.
بايان جىلاپ ىشىنەن كۇڭىرەنىپتى،
ەرتە كەتكەن تازشانى كىم كورىپتى.
موينى ءۇزىلىپ تورعايدىڭ بارا جاتسا،
جازعان بايان اياپ تا، جىبەرىپتى.
بايان جىلاپ سول جەردە تۇردى دەيدى،
تورعايدى اۋرە سول جەردە قىلدى دەيدى.
كورىپ جۇرگەن تازشانى ايتپايسىڭ دەپ،
تۇگەل ءجۇنىن تورعايدىڭ جۇلدى دەيدى.
مەن نە قىلام تاڭىرگە جوق دەگەندە،
ەشتەڭەنى كورگەن جوق دەگەندە.
وزگە جۇلىن جۇلعاندا ۇندەمەيدى،
توبە ءجۇنىن جۇلعاندا «شوق» دەگەندە.
تورعاي عارىپ ءبىر جاقتان كەلدى دەيدى،
اڭدىپ ءجۇرىپ جەڭگەسى كوردى دەيدى،
توبە ءجۇنىن جۇلعان سوڭ بوزتورعايدىڭ،
«شوق» دەدى دە، بوزتورعاي ءولدى دەيدى.
ەتىن اسىپ، تورعايدى قايناتىپتى،
ساۋىن ەتىپ، بيەسىن بايلاتىپتى،
بوزتورعايى باياننىڭ «شوق» دەدى دەپ،
جۇرتىن جيىپ قاراباي ويلاتىپتى.
الىس بولىپ بايان قىز بارا المايدى،
جىتى*39 حابار جارىنا بەرە المايدى.
جۇرتىن جيىپ قاراباي ويلاتسا دا
سان كىسىدەن ءبىر كىسى تابا المايدى.
اسىقپاڭىز، جىگىتتەر، كەلسىن قودار،
قاراي-قاراي قودارعا كوزى تالار.
سان كىسىدەن ءبىر كىسى تابا المادى،
مۇنى اقىر، جىگىتتەر، قودار تابار.
جوعىن قاراپ قودار قۇل كەلدى دەيدى،
«شوق» دەدى دە بوزتورعاي ءولدى دەيدى.
سان كىسىدەن ءبىر كىسى تابا المايدى
سەن تابا كور، قودارىم، ەندى دەيدى.
كىم اپ كەتتى وسى جۇرتتىڭ اقىل-ەسىن،
تابا المايدى ەش ويلاپ مۇنىڭ نەسىن،
بوزتورعايى باياننىڭ «شوق» دەپ ولسە،
«شوق تەرەكتىڭ» تۇبىندە جاتقىزعان سول.
ءمىندى دەيدى قودار قۇل كوك سەرەكتى،
ولتىرەرمىن ول تازشا بادىرەكتى.
ەلىن-جۇرتىن قاراباي جيىپ تۇرىپ،
ەندى ىزدەمەك بولىپتى شوق تەرەكتى.
بۇرىن قۇلدى قوزىكەم بوقتايدى ەكەن،
وياۋ بولسا، قوداردى مىقتايدى ەكەن.
ءبىر ۇيىقتاسا، جىگىتتەر، قوزى كورپەش،
كۇنى-ءتۇنى ون ءتورت كۇن ۇيىقتايدى ەكەن.
ەلىن-جۇرتىن قاراباي الدى دەيدى،
بايان جىلاپ ۇيىندە قالدى دەيدى.
باسىن الماي مەن ءسىرا كەلمەن-ءدى دەپ،
شوق تەرەكتىڭ تۇبىنە باردى دەيدى.
ايدالادا قۇرۋلى شاتىر دەيدى،
التىن ايدار جارقىراپ جاتىر دەيدى.
- الدە بولسا بايانعا قوسالىق دەپ،
مۇنان ارتىق تابىلماس باتىر دەيدى.
كوڭىلىم مەنىڭ بۇزىلدى الدە نەگە،
جاعىپ جۇرگەن نەمە ەدى اتا-ەنەگە.
الدە بولسا بايانعا قوسالىق ءبىز،
مۇنان ارتىق بەرەرمىز قاي تورەگە؟
كورگەننەن سوڭ قاراباي قيا المايدى،
كوزدىڭ جاسىن سول بايان تىيا المايدى.
اجال جەتسە، جىگىتتەر، امال بولماس،
قان تارتىپ تۇر، قوزىكەم ويانبايدى.
سۇيەدى دە قاراباي قايتتى دەيدى،
قايتىڭىز دەپ دەپ قودارعا ايتتى دەدى،
باسىن الماي مەن ءسىرا قايتپايمىن دەپ،
قامىس وقپەن جۇرەكتەن اتتى دەيدى.
ءباسى*40 تىم-اق قوداردىڭ قاتتى دەيدى،
قامىس وقپەن جۇرەكتەن اتتى دەيدى،
قامىس وقپەن جۇرەكتەن اتقان ەكەن،
وعىمەن ايقاسىپ جاتتى دەيدى.
ولگەن سوڭ قوزىكەمنىڭ ءالى نەشىك،
بارادى ەندى قوداردىڭ كوڭىلى ءوسىپ.
بۇل قوداردىڭ قىلىعىن قايتەرسىڭ،
بارا سالىپ الىپتى-اۋ باسىن كەسىپ.
- ەش دەگبىرىڭ جوق ەكەن ءالى دە اتا،
اقشا بەتىم سارعايدى جالعىز جاتا.
اتىڭ ارىق، ءوزىڭنىڭ ءجۇزىڭ سارىق،
قايدا بارىپ كەلدىڭ-اۋ، ايت سانا، اتا.
- ءبىر جامان ات قايتەيىن بولدى ماعان،
ءجۇر، دەدى-داعى قويمادى قودار اعاڭ.
وتكەندەردىڭ سونىنان وكىنبەڭىز،
قوزىكەدەي مىرزانى تاپتىم ساعان.
- ءتىلىمدى الماي سەن قايدا كەتىپ كەلدىڭ،
مەنىڭ نەمدى ءبىتىرىپ جەتىپ كەلدىڭ.
ءتىلىمدى الماي سەن سوندا كەتىپ ەدىڭ،
قۇداي قوسقان جارىمدى نەتىپ كەلدىڭ
- مەن بىرەۋدىڭ تىلىنە سەنىپ كەلدىم،
اللا وڭعارسا، سىزدەردى بەرىپ كەلدىم.
وتكەن ەردىڭ سوڭىنان وكىنبەڭىز،
قوزىكەدەي مىرزانى كورىپ كەلدىم.
- الجىپ ءجۇرسىڭ، اي اتا، ولەيىن دەپ،
ويلاۋشى ەدىم، ونەرىن كورەيىن دەپ،
كۇيەۋىڭدى ءولتىرىپ، ازعان قاقپاس،
قودار قۇلعا كەلدىڭ بە بەرەيىن دەپ؟
- ەلدەن ەلدى قىدىرىپ بارايىن دا،
ەمەن تاياق قولىما الايىن دا،
ەلدەن ەلدى قىدىرىپ، جانىم بالام،
ءبىر تەڭدەسىڭدى مەن ىزدەپ تابايىن دا.
- ەندى نە دەپ باراسىڭ ەلگە، اتا؟
مەن بەيباققا قىلامىسىڭ ەكى باتا؟
ەلدەن ساۋرىك جيارعا بايتال ەمەن،
توسەك سالىپ جاتاعىن ءوزىڭ قايتا.
ءسىرا، ماعان جاقپايدى سەنىڭ ءسوزىڭ،
قاراي-قاراي ءتورت بولدى ەكى كوزىم،
اق شيمايلى، اق وتاۋ بەر تىكتىرىپ،
مەنى الىپ جاتا قال، اتام، ءوزىڭ.
قودار تۇزدەن ءبىر ويدى ويلاپ كەلدى.
موينىن سوزىپ بايانعا بويلاپ كەلدى،
بۇ قوداردىڭ مىنەزى تىم-اق تەنتەك،
باسىن كەسىپ جانىنا بايلاپ كەلدى.
قىرىق قۇلاش باياننىڭ شاشى دەيدى،
بۇ قودار قۇل قۇدايعا عاسى دەيدى.
الىپ كەلىپ بايانعا تاستاي بەردى،
ال، باستى قارا، بايىڭنىڭ باسى، - دەيدى.
بارەكەلدى قوداردىڭ تەنتەگىنە،
بايان سۇلۋ جۇرمەيدى جەتەگىنە.
ال، بايىنىڭ باسى، - دەپ تاستاي بەرسە،
بايان توسىپ الىپتى-اۋ ەتەگىنە.
قۇلدان ولگەن بولار ما مۇنداي عايىپ،
ۇندەمەدى ول باستان بابام قايىپ*41.
العان بايى ولگەن سوڭ جازعان بايان،
بەتىن جىرتىپ جىلايدى-اۋ، شاشىن جايىپ.
- ولگەندەردىڭ سوڭىنان ولمە سانا،
وزگە ادامعا كوڭىلىڭدى بولمە سانا.
مىنا جالعان دۇنيەدە كىم قالمايدى،
اقشا بەتكە داق سالا بەرمە سانا.
- قودارەكە، قاي جاقتان كەلدىڭ جەتىپ،
ەندى مەنى كىم الار سەنەن ءوتىپ.
ەندى مەنى سەن الماي كىم الادى،
سول جارىمدى كەل سانا، ءبىر كورسەتىپ.
باياندى ەرتىپ الىپ كەتتى دەيدى،
كورسەتەيىن ءجۇرىڭىز دەپتى دەيدى.
العان بايىن ءولتىرىپ بادىرەك قۇل،
بۇلاي اۋرە باياندى ەتتى دەيدى.
سول باياندى قودار قۇل كوزدەن سالماس،
بادىرەكتىڭ قىلىعى ەستەن قالماس.
ولگەن ەرىن سول بايان ىزدەيمىن دەپ،
بارا جاتىپ قودارمەن بولدى جولداس.
قىلشادايىن باياندى قۇل جاقتايدى،
الامىن دەپ قودارقۇل ىرجاقتايدى،
قودار قۇلدان ءبىر زيان كەلە مە دەپ،
بايان سۇلۋ بەتىنە ءبوز قاپتايدى.
قودار زيان بايانعا ءتيدىرىپتى،
كوڭىلىن بەرمەي قوداردى كۇيدىرىپتى،
الداپ قانا قوداردىڭ كوڭىلىن اۋلاپ،
شۇبەرەكتىڭ سىرتىنان ءسۇيدىرىپتى.
ون ەكى ايدىڭ جاقسىسى جاز بولادى،
جازدىڭ الدى ۇيرەك پەن قاز بولادى.
شۇبەرەكتىڭ سىرتىنان سۇيدىرگەنگە
كوكىرەگى قوش بولىپ، قودار قۇل ماس بولادى.
سول باياننىڭ تازاسى اققۋدان اق،
جانى شىقپاي قۇر قىسىپ ءجۇر قودار قۇل-اق.
شۇبەرەكتىڭ سىرتىنان سۇيدىرگەن سوڭ،
اق بەتىنە ءتۇسىپتى باياننىڭ بەتىنە داق.
قۇلعا بايان تيە مە قازاق قۇرىپ،
قۇلعا نە دەپ تيەسىڭ-اۋ قۇداي ۇرىپ.
ويناعانداي ويپات جەر، جانىم بيكە.
بايانمەنەن كەلەدى ءازىل قۇرىپ.
- قودارەكە، جۇرە بەر جونىڭمەنەن،
قۇداي ەندى قوستى عوي سەنىمەنەن
سول جارىمدى باستاپ ءبىر كورسەت سانا،
وينارىڭىز قاشاما مەنىمەنەن.
- سەنىڭ جارىڭ ەمەس پە اناۋ جاتقان،
قودارەكەڭ جۇرەكتەن مىقتاپ اتقان.
ماقتاپ جۇرگەن بايىڭ با مىناۋ، بايان،
ءبىر-اق تارتىپ قوداكەڭ ىڭقىلداتقان؟
- قوداكە وسى جەردە بوي سالالى
ويىمىزعا وي سالىپ توي سالالى.
ايدالادا قاڭعىرىپ شولدەپ ءولدىم،
ىشەرىمىزگە بۇ قۇدىقتان سۋ الالى.
قودار ەندى قۇدىقتان سۋ الادى،
الامىن دەپ شىڭىراۋعا جۇمىلادى.
الداعانىن باياننىڭ قايدان ءبىلسىن،
الامىن دەپ ىشىنەن قۋانادى.
شاشىن بايلاپ قۇدىققا سالدى دەيدى،
كەبىسپەنەن ءبىر سۋدى الدى دەيدى.
كەبىسپەنەن ءبىر سۋدى ءىشىپ الىپ،
بايان ەندى سۋسىنىم قاندى دەيدى.
شىعامىن دەپ ۇمتىلدى قودار بەتكە،
كۇنگە كۇيەر اق بەتىڭ باسىڭ بۇركە.
- سۋعا سەنىڭ سۋسىنىڭ قانعان بولسا،
شىعايىن دا دالاعا تارتشى، بيكە.
كوڭىلى قالدى باياننىڭ «اعاسىنا»،
ءبىر تاياندى قوداردىڭ توباسىنا*42.
پىشاقپەنەن الادى سالىپ-سالىپ،
تارتىپ تۇرىپ قوداردىڭ جاعاسىنا.
- اقىرىن تارت ۇزەرسىڭ مويىنىمدى،
شىعىسىمەن اشا كور قويىنىڭدى،
جانىم شىعىپ بارادى جانىم، بيكە،
قىرعا شىعىپ قىل سانا ويىنىڭدى.
- وينايدى ەكەن مۇندار قۇل مەنىمەنەن،
ويناتقانشا ءتاڭىرى السىن سەنىمەنەن،
مۇنداي قىلىق سەن يتكە بولار ما ەدى،
كوتىڭ قىسىپ تەك جۇرسەڭ جونىڭمەنەن.
قودار ەندى قۇدىقتان سۋدى الادى،
الامىن دەپ شىڭىراۋعا جۇمىلادى.
- العان بايىڭ ءولىپتى، بەيباق بايان
ەندى سەنى مەن الماي كىم الادى؟
- الامىن دەپ ءجۇر مە ەدىڭ، ويىڭدا قۇل،
وينار ەدىڭ باياننىڭ قوينىندا قۇل،
و دۇنيەگە بارعاندا [ەسەكپىسىڭ]،
ەكى جاستىڭ وبالى موينىڭدا قۇل.
شىعامىن دەپ اياعى تايا بەردى،
- تارت سانا، دەپ قۇشاعىن جايا بەردى،
تارتىپ تۇرىپ قۇدىقتىڭ جاعاسىنا
شاشىن كەسىپ شىڭىراۋعا قويا بەردى.
قودار قۇلدىڭ اجالى جەتتى دەيدى،
بۇيدا پىشاق وكپەدەن ءوتتى دەيدى.
- ويباي، بايان، سەن ماعان بۇلاي قىلدىڭ،
مەنى تەنتەك بايان جان، قۇداي قىلدى.
قوزىكەدەن، اھ، بايان، وندا ايرىلدىڭ.
مۇندا ءتىرى بايىڭنان تاعى ايرىلدىڭ.
قوزىكەنىڭ الدىڭ قوي ء(ولى باسىن),
ەكەۋىمىزدەن ايىرىلىپ قاراڭ قالدىڭ.
- قۇل دا بۇلاي بولار ما، ءسىرا عانا.
اجال ايداپ ءجۇر ەكەن سەنى عانا.
بايان سۇلۋ كەرەك پە شەتەمىر قۇل،
الاتۇعىن نەمە ەكەن مەنى عانا.
ەندى ءومىردى تىلەيمىن كوبىرەك كۇن،
اقىلىڭدى مەن ءبىلدىم وزىمنەن كەمىرەگىن.
سەن قىلعاندى، ا، قودار، مەن دە قىلدىم،
سونىڭمەنەن جاتا تۇر بادىرەگىم.
***
قودار ءولىپ، قۇدىقتا قالدى دەيدى،
بايان جارى قاسىنا باردى دەيدى.
بايان جارى قاسىنا بارىپ تۇرىپ،
باسىن بۇرىپ، موينىنا سالدى دەيدى.
قىرىق كۇن جاۋىن جاۋىپتى ءبىر جەل تۇرىپ،
بايان كەلدى قۇدىقتان قۇلدى ءولتىرىپ.
قودار قۇلدى ءولتىرىپ كەلگەننەن سوڭ،
العان جارىن جوقتايدى ەندى وكىرىپ.
جوقتاعاندا نە دەيدى ەندى بايان،
سالعانىنا اللانىڭ كوندى بايان،
كىشكەنتايدان ءبىر وسكەن قۇدايىم-اي،
ءوزى جوقتاي باسىڭا كەلدى بايان.
- جاتىرمىسىڭ ەي، جالعىزىم، جەر باۋىرلاپ،
قارعا ءجۇنى قامىس وق ونى اۋىرلاپ،
قۇداي قوسقان قوساعىڭ بايان كەلدى،
تۇرا كەلسەڭ نەتەدى كۇلىپ-ويناپ!
كىشكەنەدەن اتادان جەتىم ەدىڭ،
ءتىلىن الماي جۇرتىڭنان كەتىپ ەدىڭ،
سان كىسىگە بولارمىن دەۋشى ەدىڭ عوي،
ەسىكتەگى قوداردان نەتىپ ءولدىڭ؟
بايعۇس سەنى نە قىلىپ قارا باستى،
قودار وعى شىراعىم ارالاستى.
جاساعانىم، قۇدايىم جان بەرەتىن،
قۇشاقتاسار كۇن بارما قويىنداسىپ؟
جاتىرمىسىڭ ەي، جالعىز، جالعىز وققا،
جامباسىڭا جەر ءوتتى، جانىڭ جوق پا؟
ازەر*43 جاقسى بولسا دا قايعىرماڭىز،
ءىنىسى جوق ارتىندا جالعىز بوققا.
كىشكەنەدەن اتادان قالدىڭ جەتىم،
كۇنگە كۇيىپ سارعايدى اقشا بەتىم،
قۇداي سەنى كوزىمە كورسەتكەن سوڭ،
كورمەي قالدىڭ دۇنيەنىڭ ونەر بەتىن.
قۇلدان قيسىق بولار ما مۇنان اسقان؟
جانىم جالعىز قان تارتىپ قارا باسقان.
كورسەتپەسى بار ەكەن ونەر بەتىن،
و باستان-اق قۇدايىم نەگە قوسقان؟
اقىلى ازعان، ەي قاقپاس، و باستان قوسپاساڭشى،
قوسقاننان سوڭ ءسوز بۇزىپ قاشپاساڭشى!
كىمنىڭ قۇلىن ايادىڭ، جالعىز بايعۇس؟
باياعىدا قىرىپ-اق تاستاساڭشى!
التىندى ەر، اق بوز ات مىنە المادىم،
مەن بۇيتەرىن قوداردىڭ بىلە المادىم.
ءوزىڭ قوستىڭ، ا، ءتاڭىرىم، ءوزىڭ الدىڭ،
ءبىر ارمانسىز مەن ويناپ كۇلە المادىم.
ءبىر پالەدەن قۇتىلىپ قاشا المادىم،
قارا باسىپ ۇيقىڭدى اشا المادىڭ،
وياۋ بولساڭ، ول يتكە قىلار ەدىڭ،
ۇيىقتاپ جاتىپ قوداردى اتا المادىڭ.
سەنى ەستىسە جۇرتىڭىز جىلار ما ەكەن؟
اتىڭ تۇلداپ*44, قاراڭدى قىلار*45 ما ەكەن؟
جاساعاننان جانىڭدى تىلەپ تۇرمىن،
باياعىڭداي وينار كۇن بولار ما ەكەن؟
بۇ باياننىڭ ويلاعان ويى دەيدى،
باسىن وڭعا قاراتىپ قويدى دەيدى،
قۇدايىنان سول جەردە جان تىلەيدى،
استىنداعى اق بوز ات سويدى دەيدى.
جىلايدى ەكەن سول بايان سانا قىلىپ،
قۇداي قويدى كوڭىلىن الا قىلىپ.
العان جارى ولگەن سوڭ جازعان بايان،
كۇنى-ءتۇنى جىلايدى-اۋ نالى بولىپ*46.
قوزىكەمە تۇلدايدى قارا كوكتى،
اۋليەگە سىيىنىپ كوپ تۇنەپتى.
اق بوز اتتى قۇدايعا ايتىپ سويىپ،
قۇدايىنان سول جەردە جان تىلەپتى.
باياننىڭ بارادى ەندى داۋرەنى ءوتىپ،
قۇداي قويدى بايعۇستى اۋرە ەتىپ.
كۇنى-ءتۇنى زار قىلىپ تىلەگەندە،
بابا تۇكتى شاشتى ءازىز كەلدى جەتىپ.
اق شالمالى بىرەۋ كەلدى اتى اقساعان،
- قانداي ادام دالادا زار قاقساعان؟
تىلەگىڭدى تىلەشى، جانىم بالام،
ءبىر تىلەكتى بەرەيىن ەندى ساعان.
- نالىس قىلسام، ھاۋادان ءپىرىم كەلەر،
تاياعى بار تۇبىندە اسا تەمىر.
تۋماي تۇرىپ قوسىلعان جارىم ەدى.
ەندى بۇعان تىلەيمىن جەتى اي ءومىر.
- سالعانىنا اللانىڭ كوندىڭ دەيدى،
داۋسىڭا شىداماي كەلدىم دەيدى.
تىلەگەنىڭ سول بولسا، جانىم بالام،
جەتى اي ءومىر مەن ساعان بەردىم دەيدى.
جەر دۇنيەنىڭ ءبارى دە كۇڭىرەنىپتى،
مۇنداي اقىرزاماندى كىم كورىپتى؟
ءولىپ قالعان، جىگىتتەر، قوزىكەمە
باباي تۇكتى شاشتى ءازىز جان بەرىپتى.
جاساعاننىڭ قىلىعى كۇشتى دەيدى،
سىرلى اياققا بال قۇيىپ ءىشتى دەيدى.
ءۇش كۇندەيىن ويناسىپ جارىمەنەن،
باياعىداي تەربەنە ءتۇستى دەيدى.
ءمىندى دەيدى قوزىكەم كوك سەرەكتى،
مەكەن قىلدى سول جەردە شوق تەرەكتى.
جەتى اي تۇگەل قىدىرىپ قوزى كورپەش،
كەزدى دەيدى شارىق ۇرىپ توڭىرەكتى.
ءوز جۇرتىنان قوزىكەم بەزدى دەيدى،
دۇنيەدەن كۇدەرىن ءۇزدى دەيدى.
جەتى اي تۇگەل قىدىرىپ قوزى كورپەش،
دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن كەزدى دەيدى.
ەردىڭ جاسى ەكى ءتورت بەل-ءدى دەيدى،
سالعانىنا اللانىڭ كوندى دەيدى.
جەتى اي تۇگەل قىدىرىپ، قوزى كورپەش،
ءتورت بۇرىشىنان دۇنيەنىڭ كەلدى دەيدى.
- كەسىر قۇلدان قۇدايىم جاسقانا ما،
جاقىن كەلشى، بايان جان، قاسقاناما.
ەڭسەم ءتۇسىپ بارادى، اللا مەنىڭ،
جاستىق قويشى، ا، بايان، باسقاناما.
ءار تاراپتى قىدىرىپ كەلدى دەيدى،
بارماعان جەر قالماعان ەندى دەيدى.
شوق تەرەكتىڭ تۇبىندە كۇنى ءبىتىپ،
قوزى كورپەش سول جەردە ءولدى دەيدى.
- قالعان جانىم نە بولار مۇنان اياپ،
اقشا بەتىن سالىپتى قانعا بوياپ.
قۇشاقتاسىپ سول جەردە جاتا قالدى،
بۇيدا پىشاق ۇشىنا ءىشىن تاياپ.
قوزى كورپەش سول جەردە ءولدى دەيدى،
ءۇش جىلدان سوڭ ءبىر ادام كوردى دەيدى.
كورگەن ادام سول جەردە تانىپ تۇرىپ،
ەكى ايىرىپ ەكەۋىن كومدى دەيدى.
قالعان ەكەن قوزىكەم ساعىنىسىپ،
ءبىر جاتىپتى قارا كىس جامىلىسىپ.
اق جۇمىرتقا بولىسىپ جەردەن شىعىپ
جەر جۇزىندە وينايدى شاعىلىسىپ.
اتا-اناسى باياندى قارامايدى،
بالام قايدا كەتتى دەپ سۇرامايدى.
اق جۇمىرتقا بولىسىپ جەردە ويناسا،
قوڭىز بولىپ قودار قۇل ارالايدى.
قوزىكەمنىڭ تۇبىنە قودار جەتكەن،
ەكى ايىرىپ ەكەۋىن كومىپ كەتكەن،
بايان مەنەن قوزىكەم تەك ەمەس-ءتى،
ەكى جەردەن بايتەرەك بولىپ بىتكەن.
قوزىكەمەن قودار قۇل اتىسىپتى.
بىرگە بارىپ جارىمەن جاتىسىپتى.
ەكى جەردەن بايتەرەك بولىپ ءبىتىپ،
باسى بارىپ بىرىگىپ جابىسىپتى.
ءدارى قۇيار سول بايان جاراسىنا،
قودار قۇلدىڭ قىلىعىن قارا سانا.
قوزىكەنى ولتىرگەن اناۋ قودار،
شەڭگەل بولىپ ءبىتىپتى اراسىنا.
قۇل ولتىرگەن مىرزانى قاي حالىقتا،
سول قوداردى بايان دا جاي قىلىپتى*47
قوزىكەنى ءولدى دەپ ەستىگەن سوڭ،
سوندا ءجۇرىپ سول ايقىز قايعىرىپتى.
قوزى كورپەش ءبىر بايدىڭ جالعىزى ەمىس،
بايان سۇلۋ ءسىڭلىسى ايقىز ەمىس.
قوزىكە ولسە، قايعىرعان ايقىز سۇلۋ،
قوزىكەڭنىڭ تۋىسقان بالدىزى ەمىس.
الپىس ۇلدىڭ قودار قۇل باسى دەيدى،
قوزىكەمەن وشتەسكەن قاسى دەيدى.
قوزىكەنى ءولدى دەپ ەسىتكەن سوڭ،
تاماعىنان وتپەيدى ايقىزدىڭ ىشكەن اسى دەيدى.
قۇل كورىنسە، جارايىن ءبارىن دە دەپ،
بۇ قايدان كەلگەن شۇناق قۇل، جەرىندە دەپ،
ايقىز سولاي زار قىلىپ جۇرگەنىندە،
قوزىكەنى ەسىتتى ءتىرىلدى دەپ.
ءبىر قىلمىستى ايتادى مەن ايمىن دەپ،
ءتاڭىرى سالسا، ارينە، كونەمىن دەپ.
جۇگىرە شىعىپ سول ايقىز كەتتى دەيدى،
جەزدەم مەنىڭ تىرىلسە كورەمىن دەپ.
عاجاپ تاريح قۇدايىم ىستەپتى،
قودار قۇلعا باياندى كورسەتىپتى.
ايقىز جولدا جەتە الماي بارا جاتسا،
قوزىكەنى ءولدى دەپ تاعى ەسىتتى.
قوزىكەمەن قودار قۇل قاس بولىپتى،
الپىس قۇلعا قودار قۇل باس بولىپتى.
قوزىكەنى ءولدى دەپ ەستىگەن سوڭ،
تۇرا قالىپ سول جەردە سىنتاس بوپتى.
قوزى كورپەش باياننىڭ بولعان شاعى،
تازا گۇلدەي ارشىلىپ سولعان شاعى.
قوزى كورپەش ولگەن سوڭ، بايان دا ولگەن،
سونداي بولسىن اركىمنىڭ العان شاعى.
قوزى كورپەش اتاندى ءمولدىر كوزگە،
قوسىلادى ءار جەردە ايتقان سوزگە.
ولسە-داعى قوزىكەم ارمانى جوق،
سۋرەت بولىپ ءبىتىپتى اياگوزگە.
جان بىتكەندى جالماعان قارا جەرسىڭ
جالعىز تۋعان قوزىكەم سەن ءبىر ەرسىڭ،
جەبەپ-جىلاپ جۇرە كور، ەسىڭە الىپ،
اقىرەتكە بارعاندا بىزدەردى ءبىر كورەرسىڭ.
