ەسەسى كەتكەن ەسىل دارىن
1977 جىلدىڭ مامىر ايى. ورالدىڭ پۋشكين اتىنداعى پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ سوڭعى كۋرسىندا جۇرگەنمىن. اياق استىنان “ورال ءوڭىرى گازەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى تيحون الىپقاليەۆ شاقىرسىن. بويلى دا ويلى ءوزىم قۇرمەت تۇتىپ جۇرگەن اعا ەدى. جەدەلدەپ باردىم. جاقىندا گازەتكە رەداكتور بوپ باقتىباي دالاباەۆ كەلگەن. كەلە سالا: - ۇجىمعا جىگەرلى جاس كۇش كەرەك. قالامنىڭ جەلى، اۋزىنىڭ ەبى بار جىگىتتەردى جينايىق، - دەپتى. ءسويتىپ، وبلىستىق تەلەديداردان قويماي ولەڭ وقىپ، راديودان جاعىمدى ساۋىپ ديكتور بوپ قوسىمشا قاراجات تاۋىپ جۇرگەن ماعان العاشقى تاڭداۋ ءتۇسىپتى.
سول كۇنى ولجاعا كەنەلدىم دە قالدىم. جۇمىسقا دا كىرەيىن، گازەتتەگى بەلگىلى اقىن جانعالي نابيۋللينمەن دە تانىسايىن. جاكەڭنىڭ كابينەتىندە ۇزىن بويلى، اققۇبا ءوڭدى، اشاڭ جىگىت وتىردى.
«تانىسىڭدار. بۇل – ساعات ابدىعاليەۆ دەگەن اقىن اعاڭ، - دەدى جانعلاي جانىنداعى جىگىتتى نۇسقاپ. – قازىردە اۋرۋحانادا جاتىر. كەشىكپەي شىعادى».
مىنە، ساعات ەكەۋمىزدىڭ ءبىر جىل بويى جۇپ جازباعان اعالى-ىنىلىگىمىز، دوستىعىمىز سول ساتتەن باستالىپ ەدى.
جيىرما بىرگە ءالى تولماعان مەنىڭ ءوزىم دە، ولەڭىم دە پىسپەگەن شيكى ەدى. ال، ول بولسا… ول ولەڭدى جازبايتىن، قۇياتىن. ءتۇرلى-ءتۇرلى مۇسىندە. ونىڭ جازعانىندا ءبىر ساباق ءجىپ ارتىق بولمايتىن. كەستەلەپ توگەتىن. ءسوز سوزگە جارىعىن دا، كولەڭكەسىن دە ءتۇسىرىپ تۇرادى.
تانا جيەمبەت جىراۋ بورتوعاشۇلىنىڭ جەتىنشى ۇرپاعىمىن، - دەيتىن ءوزى. سۇيەگىنە ءسوز تەك قۋالاپ بىتسە كەرەك. اتتەڭ جاساعان يەم تاڭدايىنا قيعانمەن، ماڭدايىنا قيمادى.
ايتپەسە: ارقاشاندا كەم بولدى-اۋ، نەسىپ كەسەڭ
قايران جۇرتىم قايعىمەن بەسىكتەس ەڭ
تورگە شىعار باسىڭدى تومەندەتىپ،
تەلمىرتىپسىڭ تالاي جىل ەسىكتە سەن، - دەپ تەبىرەنۋ ساعات سىندى ساڭلاقتىڭ عانا قولىنان كەلەر ءىس. نەمەسە:
قازاعامنىڭ نامىسى ەدىڭ جانيتىن،
جاۋ كۇتۋمەن بۇزىلىپتى سان ۇيقىڭ.
باسىڭ كەتتى مىناۋ مارعاۋ دالانىڭ،
ادامدىققا جەتكىزەم دەپ ءار ءيتىن.
ءاي، ماحامبەت! – دەپ جالاڭ قىلىشتاي جالتىل قاعۋ ساعان عانا جاراسار-دى.
تاعدىر شىركىن اداممەن ويناي ما، الدە ادامى تۇسكىر تاعدىرمەن ويناي ما، بىلمەدىم. ايتەۋىر، ساعاتتىڭ ءومىر ساپارى سوقپاقتى دا، سوقتىقپالى بولدى. مارات وتاراليەۆ، جۇماتاي جاقىپباەۆ سىندى بۇل دا بىتىرمەي كازمۋ-دى تاستاپ شىققان. قالاي تاستاماسىن، جاستىقتىڭ قىزۋى بار، تاعى دا قوسىمشا قىزدىرما كۇشتەر قوسىلىپ دەكانىنا ساباق وتكىزدىرمەي، ەكى ساعات بويى پارتانىڭ ۇستىنە شىعىپ الىپ ولەڭ وقىسا… اقىن بىتكەننىڭ ارمانى بولعان الماتىمەن وسىلاي قوشتاسقان.
تاستاقتىڭ تاس كوشەسىنە تاسىرلاتىپ،
ىزدەدىم تىرنا تىزبەك ترامۆايدان، - دەپ ۇمسىنعانىن تاپپاي، ۇزىن دامە، قىسقا قولمەن اۋىلىنا ورالعان.
ول كەزدە وقۋدان شىعىپ كەتكەن تەنتككە، ايەلىمەن اجىراسقان ەركەككە قوعامنىڭ دا، ءومىر سۇرگەن ورتاڭنىڭ دا قاباعى قاتۋلاۋ ەدى عوي. كەل دەسە قاراپ، ءىش دەسە جالاپ تۇراتىن مۇتتايىمدەردىڭ اتى وزعان زامان ەدى. ءوز وتى ءوزىن ورتەپ ايقارا قۇشاق الماتىعا سيماعان ادام الاقانداي اۋىلعا سيا ما؟ بولماشى اساۋلىعى سەپ بولىپ، ونىڭ ۇستىنە الدەبىر پروكۋرورمەن شاتاقتاسىپ 2-3 جىل تۇرمەنىڭ دە بىلمىعىنان اۋىز ءتيىپ قايتادى. ولەڭدى ودان سايىن وندىرتە جازادى. ىشكى ىزا سىرتقا تەۋىپ، ولەڭدەگى ويلار ودان ارمەن وتكىرلەنە تۇسەدى. ويتكەنى، ونىڭ شىعارماشىلىقتان وزگە عۇمىرى بولمايتىن.
بىردە ءوزى سۇيەنىش كورەتىن جۇبان اعاسى (مولداعاليەۆ) تۋعان جەرى تايپاققا كەلەدى. باسشىسى-قوسشىسى قارسى الىسىپ وتىرعان شىرايلى سۇحبات ۇستىندە اتاقتى اقىن:
- وسىندا ساعات بار ما؟ تالانتتى اقىن. قايدا ءجۇر ءوزى، الدىرىڭدارشى، - دەمەي مە؟
ەل اعالارى ساسىپ ءبىر-بىرىنە قاراسادى. باقسا، جۇباعاڭ كەلەردەن بىرەر كۇن اسقاقتاپ جۇرگەن اساۋ ساعاتتى ۇياتتى كىسىنىڭ كوزىنشە بىردەمەنى بۇلدىرەر دەپ اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە قاماپ تاستاعان ەكەن. ساعات قاراپ جاتا ما:
تايپاعىم اينالايىن بۇلا مەكەن،
كپز-ڭ ءتورت بولمەدەن تۇرادى ەكەن.
تايپاقتىڭ تۇرمەسىندە ءشىرىپ جاتىر،
ەۆروپانى شارلاپ كەلگەن مىنا كوكەڭ دەپ ولەڭمەن قۇلاش-قۇلاش حات جازىپ جولدايدى دەيدى.
جانى قىسىلعان باسشىلار ءابجىل قيمىلداپ، ساعاتتى اسپەتتەپ الىپ شىعىپ، اق كوبىك عىپ شومىلدىرىپ، جاڭا كوستيۋم كيگىزىپ، موينىنا شوقپارداي گالستۋك بايلاتىپ الىپ كەلىسەدى.
سو جولى جۇبان اعا ءىنىسىن اۋداندىق اۆتوستانسيانىڭ باستىعى ەتىپ جۇمىسقا تۇرعىزىپ كەتكەن.
اتىڭ وشكىر اراق شىرمادى عوي، جالعىز ساعاتتى عانا ەمەس… جاراسقاننىڭ جىرى بار-دى.
جەتەدى، جەتەدى ەندى جەتەر، جەتەر،
قىزىق تا، قىزدىر ما وتەر، كەتەر،
قۇل بولعان قۋ اراققا قايران اقىل،
باسىڭدى بۇعا بەرمەي كوتەر-كوتەر! – دەگەن.
قازاق بوپ تۋىپ، وسى حالىقتىڭ اراسىندا ءومىر سۇرۋگە بولعانمەن ولۋگە كەلگەندە ءبىرتۇرلى ويلانسىڭ. ۇمىتشاقتىعىنان قورقا سوعاسىڭ با، الدە ءتىرىنىڭ وكپەسى ولگەنگە دە تارامايتىنىنان قايمىعاسىڭ با…
1981 جىلى الماتىعا قىزمەتكە كەلگەنىمدە مۇقادەس ەسلامعاليەۆتەن ساعاتتىڭ تاعى دا ءىستى بوپ جاڭا وزەننىڭ تۇرمەسىندە جاتقانىن ەسىتتىم. ادرەسىن الىپ، دەرەۋ حات جازدىم. جاۋاپ تا كوپ توستىرمادى. وقۋشى داپتەرىنىڭ ءتورت بەتىن تولتىرعان جاسىل-كوك سيامەن تۇسكەن تايعا سالعان تاڭباداي جازۋ كوزىمە وتتاي باسىلدى.
“راحىمجان، تەنتەكتىگىڭدى قويدىڭ با؟ اراققا جولا ما، تەز جاز، جاز! مەنىڭ كوك سوققان تاعدىرىمدى قايتالاما… جۇبان اعام الىپ بەرگەن قىزمەتىمدى وقساتپادىم…” دەيدى ساعاتتىڭ حاتى.
جاس ەدىك، ارمان كوپ تە، اقىل از ەدى. قازىر عوي اقىلدىڭ كوبەيىپ، ارماننىڭ ازايعانى. ايتەۋىر، بۇگىن، ەرتەڭ دەپ جۇرگەندە ساعاتتىڭ سول ءوتىنىشىن ورىنداي المادىم.
كەيىن ەلىنە امان-ساۋ ورالىپ، قىستى كۇنى ءوزى جانىنداي سۇيگەن جايىق وزەنى جاعاسىندا جان تاپسىرىپتى… اللادان پارمەن كەلىپتى دەگەن ىشكى وكىنىشىم كوتەرىلىپ، كوپكە دەيىن باسىلماي قويدى.
…ىزدەيدى ەكەن عوي جايىعىم،
ساعاتتىڭ داۋسى قايدا دەپ.
ەڭ سوڭعى امانات جىرى وسى بولسا كەرەك!
قازىردە ولەڭمەن ويلاماي، وينايتىن ءباز بىرەۋلەردى كورگەندە سول ساعات ەسىمى تۇسەدى ويىما. ونىڭ ءتورت اياعىن تەڭ باسقان جىرى سانامدا ساۋلەلەنەدى. ەسەسى كەتكەن ەسىل دارىن، دەيمىن قامىعىپ.
راحىمجان وتارباەۆ،
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى.
