بايقاپ وتىرسام، كەزىندە ايتەۋىر ءبىر ىسكە جارار نارسەنى جەكەشەلەندىرىپ العان  تانىستارىمنىڭ ءبارى دە اجەپتاۋىر  بايىپ الىپتى. سونى ويلاعاندا ءىشىم ۋداي اشيدى. سودان نە كەرەك، كەشتەۋ  بولسا دا "وسى مەن دە  بىردەڭەنى  جەكەشەلەندىرىپ الايىنشى" دەپ  قيالداي باستادىم. بىراق نەنى؟

وسى ءسات "قيالي" دەگەن ايەلىمنىڭ داۋسى ەستىلدى. نەگە ەكەنىن قايدام. سوڭعى كەزدەرى مەنى وسىلاي اتايتىن بولىپ ءجۇر. ەرەگەسكەندە وسى قاتىنىمدى نەگە جەكەشەلەندىرىپ المايمىن دەگەن وي ساپ ەتە قالدى.

ەرتەڭىنە سالىپ ۇرىپ، جەكەشەلەندىرۋ كوميتەتىنە كەلدىم. باستىعى بولماعان سوڭ ورىنباسارىنا كىردىم. بىتتيعان قارا قاتىن ەكەن.

– امان-ساۋسىز   با؟ قاتىنىمدى جەكەشەلەندىرىپ الايىن دەپ ەدىم، – دەدىم بىردەن.

– چەگو؟! – دەپ ونىڭ باسى كەكشەڭ ەتە قالدى.

– قاتىنىمدى جەكەشەلەندىرىپ العىم كەلەدى دەپ تۇرعان جوقپىن با؟

قارا قاتىن بەتىمە بەزىرەيە قاراپ، ءۇن-ءتۇنسىز قاتتى دا قالدى. مىنا ماڭكۇس قازاقشانى قاقپاي تۇر ما دەپ:

– اۋ، حوچۋ پريۆاتيزيروۆات جەنۋ، – دەپ ايعاي سالدىم.

– كوتەك، مىنانداي دا قويانشىق بولادى ەكەن عوي، – دەپ قارا قاتىن ۇيقىسىنان شوشىپ ويانعانداي سايراي جونەلدى. – استاپىراللا! قاتىنىن جەكەشەلەندىرگەن دەگەن نە سۇمدىق! اپىر-اي،  قويانشىقتىڭ مۇنداي دا ءتۇرى بولادى ەكەن-اۋ!

– سلۋشاي! – دەدىم مەن وعان، جەكەشەلەندىرۋدى مەن ويلاپ تاپقانىم جوق. قازىر زاماننىڭ ءوزى جەكەشەلەندىرۋ زامانى ەمەس پە؟ ەندەشە، سول زاماندى كوركەيتۋ ءۇشىن اركىم ءوز ۇلەسىن قوسۋى كەرەك. ۇكىمەتىمىز دە "بوركى قازانداي بولىپ" ءماز بوپ قالسىن. جەكەشەلەندىرەتىن ادامنىڭ ءبارى قويانشىق بولا بەرسە، قالاي ەل بولامىز؟

– قويىڭىز، – دەدى قارا قاتىن، قويىڭىز. ءبىزدىڭ ەل بولۋىمىز ءسىزدىڭ قاتىنىڭىزدىڭ جەكەشەلەندىرىلۋىنە قاراپ قالىپ پا؟ قاتىندى جەكەشەلەندىرۋگە بولمايدى.

– نەگە بولمايدى؟

– اۋ، كوكەسى، قاتىنىڭىز جەكەشەلەندىرمەسەڭىز دە وزىڭىزدىكى ەمەس پە؟ جوق الدە ونىڭ تالاسىپ جۇرگەن باسقا دا بايى بار ما ەدى؟

– ماسەلە تالاسقاندا ەمەس قوي. ماسەلە – جەكەشەلەندىرۋدە بولىپ تۇرعان جوق پا؟ ءبىزدىڭ بيلىكتەگىلەر عوي، كەڭەس زامانىندا جانە ودان كەيىن سالىنعان، «سالىنباعان» "دۇنيە-مۇلىكتەردىڭ" ءبارىن دە "كوزىن باقىرايتىپ قويىپ", جانتالاسا جەكەشەلەندىرىپ، «اساپ جاتىر، اساپ جاتىر». نەمەنە، مەنىڭ قاتىنىم "ولاردان" كەم بە؟ مەن دە قاتىنىمدى كەڭەس زامانىندا العام. قاتىنىم مەملەكەت قىزمەتىن اتقاراتىن بولعاندىقتان، مەملەكەتتىك "مۇلىك" بولىپ تابىلادى. ال، مەملەكەتتىك مۇلىكتى جەكەشەلەندىرمەۋگە سىزدەردىڭ قاقىلارىڭىز جوق.

– اپىر-اي، مىنا قويانشىق وزەۋرەپ قوياتىن ەمەس قوي، – دەپ قارا قاتىن تۋراسىنان كەتتى.

ءوزىڭىزدىڭ اقىل-ەسىڭىز دۇرىس پا؟

– ە، نەگە دۇرىس ەمەس؟

– قاتىنىڭىزدىكى شە؟

– ونداعى شارۋاڭىز قانشا؟

– جوق-اۋ، ەندى اقىل-ەسى دۇرىس قاتىن جەكەشەلەندىرەمىن دەگەنگە كونە مە؟ ول ءسىزدىڭ مىنا "حيكاياىڭىزدى"  بىلە مە؟ جەكەشەلەندىرۋگە كەلىسىپ پە ەدى؟

– كەلىسكەندە قانداي! – دەپ وتىرىكتى سوعىپ جىبەردىم، – ءتىپتى  قۋانىپ قالدى.

– الدا بايعۇس-اي، ول دا سولاي ەكەن عوي.

– نەنى ايتىپ تۇرسىز؟

– ءجاي عوي. جارايدى، – دەدى قارا قاتىن مەنەن تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلگەندەي، – قاتىنىڭىزدى جەكەشەلەندىرمەك  تۇرماق ساتىپ جىبەرسەڭىز دە ءوزىڭىز بىلەسىز. بىراق، بۇل ماسەلەنى ەرتەڭ باستىقپەن شەشىڭىز. ونسىز مەن شەشە المايمىن.

ەرتەڭىنە سالىپ ۇرىپ، باستىعىنا كىردىم.

– قاتىنىمدى جەكەشەلەندىرىپ الايىن دەپ ەدىم، – دەدىم ءاي-ءشاي جوق.

– ءا، ءسىز بە ەدىڭىز؟ – دەپ باستىق جىمىڭ ەتە قالدى.

– ءيا،  سولمىن عوي، تاپ سول قويانشىقتىڭ ءوزىمىن، – دەدىم ونىڭ نە ءۇشىن جىميعانىن سەزىپ.

– جوق، ءا نەگە ولاي دەيسىز؟ مىناۋىڭىز تاماشا يدەيا ەكەن. ءوزى جەكەشەلەندىرەتىن دە نارسە قالماي بارا جاتىر ەدى.

– ە، باسە، – دەپ قۋانىپ قالدىم. – كەشە   انا   قارا قاتىنىڭىز، تو ەست ورىنباسارىڭىز جەكەشەلەندىرۋگە بولمايدى دەپ بەت باقتىرماپ ەدى.

– مەن تەك يدەياىڭىزدىڭ تاماشا ەكەندىگىن ايتىپ تۇرمىن، – دەدى باستىق. – بىراق، قاتىندى جەكەشەلەندىرسىن دەگەن زاڭ جوق قوي.

– اپىر-اي، زاڭدا ەندى اناسىن-مىناسىن، قاتىنىن جەكەشەلەندىرسىن دەپ جەكە-جەكە "كوزىن شۇقىپ" كورسەتپەگەن شىعار. مەملەكەتتىك مۇلىك قاتارىنا جاتقىزامىز دا، "ىسقىرتىپ" جىبەرەمىز.

– جالپى، يدەياڭىز تاماشا! – دەدى تاعى دا باستىق. –  بىراق ودان، ياعني، قاتىندى جەكەشەلەندىرۋدەن نە ۇتامىز؟ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا قانداي دا ءبىر پايداسى بولا ما؟

– ە، نەگە بولماسىن. بارىنەن دە ۇتامىز. ەڭ باستىسى، ەلىمىزدە رازۆود دەگەن، ياعني، قيت ەتسە اجىراسام دەگەن بولمايدى. جەكەمەنشىگى بولعان سوڭ بايى قاتىنىنىڭ جايىن كۇنى-ءتۇنى ويلايدى، ەكەۋى ءبىرىن-ءبىرى قاس-قاعىم ءسات كورمەسە عاشىقتىق جىرىن تولعايدى. ەلىمىز قيال-عاجايىپ ماحابباتتار ەلىنە اينالادى، مۇنى كورگەن جات-جۇرتتىقتاردىڭ قىزعانىشتان ءتىلى بايلانادى. ەلىمىزدىڭ اتاعى اياق استىنان اسپاندايدى، بۇعان قىزىققان باي ەلدەر تاجىريبە الۋ ءۇشىن بىزگە ميلليونداپ اقشا "ايدايدى". بۇدان كەيىن ەكونوميكامىز قانشا "بەتسىز بولسا دا", قۇلپىرماي كورسىن.

– تا-ما-شا! – دەدى باستىق مەنىڭ سوزىمنەن ۇلكەن ءبىر لاززاتقا باتقانداي جانە تاپ سول جەردە ەلىمىزگە "ينۆەستيتسيانىڭ" جاڭا ۇلكەن ءبىر كوزى تابىلعانداي ءسوزىن بولە سويلەپ. – تا-ما-شا! دەگەنمەن، مىنا ءبىر جايدى انىقتاپ الايىنشى. جەكەشەلەندىرىلمەگەن قاتىنعا بايىنىڭ الگى ءسىز ايتقانداي ماحابباتى بولماي ما؟

– قايداعى ماحاببات. اينالايىن-اۋ، جەكەشەلەندىرىلمەگەن قاتىن – مەملەكەتتىڭ "قاتىنى". ەسى دۇرىس ەركەككە مەملەكەتتىڭ قاتىنىنىڭ كەرەگى نە؟ وعان قاشاندا مەملەكەتتىك مۇلىك رەتىندە قارايدى، سوندىقتان دا قيت ەتسە باس-كوزگە قاراماي سابايدى.

– سول ءۇشىن دە قاتىندارىمىزدى جەكەشەلەندىرىپ الۋ كەرەك دەپ تۇرسىز عوي.

– دەپ تۇرمىز عوي ەندى.

– راسىندا دا سويتسەك پە ەكەن؟ - دەپ باستىق سولقىلداپ قالدى.

– ارينە، سويتەمىز، – دەدىم مەن تاناۋىم جەلپىلدەپ، – مانا ءبىر سوزىڭىزدە ءوزىڭىز دە ايتقان جوقسىز با، جەكەشەلەندىرەتىن دە نارسە قالماي بارا جاتىر دەپ. ال، جەكەشەلەندىرۋسىز تاڭىمىز قالاي اتادى، كۇنىمىز قالاي باتادى، ءيتىمىز قاي بەتىمەن ۇرەدى، قاتىنىمىز "مەملەكەتتىكى" بولىپ تۇرىپ، قاي بەتىمەن كۇلەدى؟ سوندىقتان دا، ۋاقىتتى ۇتقىزباي، قاتىندارىمىزدى جەكەشەلەندىرە باستايىق. سوسىن بىرتىندەپ اۋانى، ايدى، اسپاندى جەكەشەلەندىرىپ الامىز عوي.

– شىركىن! كۇندى جەكەشەلەندىرىپ الساق قوي، – دەپ باستىق مەنىڭ "ەرتەگىمە" ەلتي باستادى.

– قايدا اسىعاسىز؟ تۇبىندە وعان دا جەتەرمىز. الدىمەن قاتىندارىمىزدى جەكەشەلەندىرىپ الايىقشى.

– جارايدى، – دەدى باستىق، جەكەشەلەندىرۋ ءتارتىبى بويىنشا گازەتكە حابارلاندىرۋ بەرىپ، قاتىنىڭىزدى اۋكتسيونعا سالاسىز.

– پوجالىستا، – دەدىم مەن، –  ەلىمىزدى ەڭ زيالى، ەڭ وركەنيەتتى قوعامعا اينالدىراتىن ەڭ ۇلى ماقساتىمىز – جەكەشەلەندىرۋ جولىندا قاتىن دەگەن نە ءتايىرى. پوجالىستا، سالامىن.

قاتىنىمدى جەر بەتىندە ەڭ ءبىرىنشى جەكەشەلەندىرىلەتىن قاتىن  بولعاندىقتان "تاريحتا اتىڭ قالادى، قوستانايدا قىرىق قۇلاشتىق ەسكەرتكىش ورناتاتىن بولادى، گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا  جازىلاسىڭ" دەپ، ءارى التىن ساقينا اپەرەتىن بولىپ، اۋكتسيونعا تۇسۋگە  ازەر كوندىردىم. بەلگىلەنگەن كۇنى اۋكتسيون دا وتكىزىلدى. "قاتىن تۇسەدى" دەگەن سوڭ با،  كىلەڭ قاسقالار مەن جايساڭدار، ىعايلار مەن  سىعايلار جينالدى. قاتىنىم بۋىندارىن  بىلقىلداتىپ،  بوكسەلەرىن  بۇلتىلداتىپ  ورتاعا  قاراي قايقاڭداي  جونەلگەندە  ونىڭ  تالشىبىقتاي  مايىسقان  بەلىنە، «اۋدارىلىپ-توڭكەرىلىپ» بارا جاتقان مول «دۇنيەسىنە»  وقتاي  ءتۇزۋ  اياعىنا  كوزىم  ءتۇسىپ،  ونى  العاش كورىپ  تۇرعانداي  ەسىمنەن تانىپ قالا جازدادىم.

بۇكىل ەركەكتەردىڭ  كوزى سوعان اۋدى. ءوزىمنىڭ  نە بۇلدىرگەنىمدى  سول  ساتتە ءتۇسىندىم. ەندى وسىنشاما «بايلىقتى» الدەكىمدەر يەلەنىپ كەتە مە دەگەن ويدان زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى.

– اۋ، مىنا  قاتىندى  سيپاتتاپ بەرەتىن بىرەۋ بار ما؟ –  دەپ وتىرعانداردىڭ ءبىرى ايقاي  سالدى.

– مەن، مەن سيپاتتاپ  بەرەمىن  دەپ ورنىمنان  جالما-جان اتىپ  تۇردىم. سوسىن ءوزىمنىڭ بۇل قاتىننىڭ بايى ەكەنىمدى ءبىلدىرىپ، سولاردىڭ الدىندا قاتىنىمنىڭ قولىنان تۇك كەلمەيتىن ولاقتىعىن، قاشاندا كىر-قوجالاق بولىپ جۇرەتىن سالاقتىعىن، اقىلىنىڭ شولاقتىعىن، نە ايتساڭ سوعان سەنە بەرەتىن دوراقتىعىن، ويحوي نە  كەرەك، يت تەرىسىن باسىنا قاپتاپ، سوندىقتان اۋكتسيونعا سالىپ وتىرعانىمدى ايتىپ،  سايراپ بەردىم. جينالعانداردىڭ  ءبارى دە ات-توندارىن الا قاشتى. باستاپقى باعاسى ون مىڭ دوللارعا بەلگىلەنگەن قاتىنىم ون تسەنتكە دە وتپەي قالدى. وسىلاي كەرەمەت تاپقىرلىعىمنىڭ ارقاسىندا قاتىنىم وزىمە بۇيىردى. ەرتەڭىنە جەكەشەلەندىرۋ كوميتەتىنىڭ باستىعى ارقامنان قاعىپ تۇرىپ، "قيسىق تۇزەلمەسوۆ قاتىنى سىلقىم قيقىمقىزىن ءوزى جەكەشەلەندىرىپ الدى" دەگەن №1 كۋالىكتى سالتاناتتى تۇردە تابىس ەتتى.

– ۋرا! جاساسىن، جەكەشەلەندىرۋ، ۋرا، جاساسىن مەنىڭ جەر بەتىندە № 1 جەكەشەلەندىرىلگەن قاتىنىم! – دەپ ايعاي سالدىم.

دامير ابىشەۆ، قوستاناي قالاسى

Abai.kz