قازاقتان شىققان تۇڭعىش عارىشكەر استانانىڭ جانىنداعى قىستاقتاردىڭ بىرىندە جىلقى باعىپ، اۋىلعا بارىپ ەگىن ورىپ ءجۇر.  وعان دەپۋتاتتىق مانداتىن وتكىزىپ بەرگەننەن كەيىن بىردە-ءبىر قۇزىرەتتى ورىن قىزمەتكە شاقىرىپ، ۇسىنىس جاساعان ەمەس. الايدا ول ەشكىمگە وكپەسى جوق ەكەنىن ايتادى. باتىردىڭ «قازاق الماناعىنا» بەرگەن سۇحباتىندا جاريا بولعان تاعى ءبىر شىندىق قازاقستان ۇشىرعان العاشقى جەر سەرىگى مەن بايقوڭىر عارىش ايلاعىنا قاتىستى اڭگىمەدەن ءوربىدى.
- «جاقسىدان جامان تۋسا دا تارتپاي قويماس نەگىزگە» دەيدى بۇقار جىراۋ بابامىز. جالپى قازاق تەككە ەرەكشە قاراعان عوي. مۇمكىن ءسىز دە تەكتىنىڭ تۇياعى بولارسىز. اتا-بابالارىڭىزدىڭ ىشىندە باتىر، دانا ادامدار بولعان با؟
- بۇگىن كوپتەگەن ازاماتتار اتا-بابالارى اراسىنان كىلەڭ باتىر ىزدەيتىن بولىپ الدى. قاي جەرگە بارماڭىز، سول وڭىردەگى جىگىتتەردىڭ اتالارى باتىر بولىپ جاتادى. كەيىنگى كەزدەرى باتىرلار كوبەيىپ كەتتى. ءبىز بىلەتىن دە – باتىر، بىلمەيتىن دە – باتىر. قارا تابان مالاي بولىپ جۇرگەندەر دە باتىر بولىپ كەتتى. قويشى، ءبارى باتىر. ال مەن بالەن باتىردىڭ، تۇگەن باتىردىڭ ۇرپاعىمىن دەي المايمىن. تەك قاز داۋىستى قازبەك بي بابامنىڭ ۇرپاعى ەكەنىمدى ايتامىن.
- تەكتەن كەيىن قازاق تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولەدى عوي. بولاشاق عارىشكەرگە اتا-انا بەرگەن تاربيە تۋرالى دا بىلە وتىرساق.

قازاقتان شىققان تۇڭعىش عارىشكەر استانانىڭ جانىنداعى قىستاقتاردىڭ بىرىندە جىلقى باعىپ، اۋىلعا بارىپ ەگىن ورىپ ءجۇر.  وعان دەپۋتاتتىق مانداتىن وتكىزىپ بەرگەننەن كەيىن بىردە-ءبىر قۇزىرەتتى ورىن قىزمەتكە شاقىرىپ، ۇسىنىس جاساعان ەمەس. الايدا ول ەشكىمگە وكپەسى جوق ەكەنىن ايتادى. باتىردىڭ «قازاق الماناعىنا» بەرگەن سۇحباتىندا جاريا بولعان تاعى ءبىر شىندىق قازاقستان ۇشىرعان العاشقى جەر سەرىگى مەن بايقوڭىر عارىش ايلاعىنا قاتىستى اڭگىمەدەن ءوربىدى.
- «جاقسىدان جامان تۋسا دا تارتپاي قويماس نەگىزگە» دەيدى بۇقار جىراۋ بابامىز. جالپى قازاق تەككە ەرەكشە قاراعان عوي. مۇمكىن ءسىز دە تەكتىنىڭ تۇياعى بولارسىز. اتا-بابالارىڭىزدىڭ ىشىندە باتىر، دانا ادامدار بولعان با؟
- بۇگىن كوپتەگەن ازاماتتار اتا-بابالارى اراسىنان كىلەڭ باتىر ىزدەيتىن بولىپ الدى. قاي جەرگە بارماڭىز، سول وڭىردەگى جىگىتتەردىڭ اتالارى باتىر بولىپ جاتادى. كەيىنگى كەزدەرى باتىرلار كوبەيىپ كەتتى. ءبىز بىلەتىن دە – باتىر، بىلمەيتىن دە – باتىر. قارا تابان مالاي بولىپ جۇرگەندەر دە باتىر بولىپ كەتتى. قويشى، ءبارى باتىر. ال مەن بالەن باتىردىڭ، تۇگەن باتىردىڭ ۇرپاعىمىن دەي المايمىن. تەك قاز داۋىستى قازبەك بي بابامنىڭ ۇرپاعى ەكەنىمدى ايتامىن.
- تەكتەن كەيىن قازاق تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولەدى عوي. بولاشاق عارىشكەرگە اتا-انا بەرگەن تاربيە تۋرالى دا بىلە وتىرساق.
- مەن اكەمنەن ەرتە جەتىم قالدىم. جەتى ايعا تولار تولماس شاعىمدا اكەي دۇنيەدەن ءوتىپ كەتىپتى. ءسويتىپ شەشەمىزدىڭ قولىندا ەكى-اق بالا قالدىق. جالعىز اپكەم مەنەن 20 جاس ۇلكەن، از ۋاقىتتان كەيىن ول تۇرمىسقا شىعىپ كەتتى. اكەي دۇنيە سالعان سوڭ ەكى جىل وتپەي جالعىز جەزدەم شەشەم ەكەۋمىزدى قولىنا الدى. ول كەزدە جەزدەم تەمىرتاۋ قالاسىندا تۇراتىن. قازاق «اكەنىڭ جاقسىلىعى جەزدەدەي بولادى» دەيدى عوي، راسىمەن مەن جاقسىلىقتى جەزدەمنەن كوردىم. ال تاربيەنى ماعان ءوز شەشەم مەن اپكەم بەردى. جارىقتىقتار ەكەۋى دە قايتىس بولىپ كەتتى، جاتقان جەرلەرى جارىق بولسىن. شەشەم 1968 جىلى قايتسا، تاتەم مەن ەلگە كەلگەن سوڭ 69 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. وسى ەكى كىسىنىڭ تاربيەسىن الدىم. ءبىر ۋاقىتتارى ءۇش جارىم جىلداي شەشەي ەكەۋمىز اۋىلدا جەكە تۇردىق. ويتكەنى تەمىرتاۋعا كوشىپ كەلگەن سوڭ، ول كىسىگە سۋ جاقپاي قاتتى اۋىردى. اقىرى اۋىلعا كوشۋگە تۋرا كەلدى. قازىر ويلايمىن، ول كىسى اۋىلعا ەرەكشە تارتىپ تۇراتىن. اۋىل دەسە وزەگىن جۇلىپ بەرەتىن. ءتىپتى اۋىلدى ويلاپ قاتتى سارعايىپ كەتىپتى. سول جىلدارى اۋىلدا تۇرعان كۇندەرىم ءالى كوز الدىمدا. بۇگىن اتا بولىپ وتىرعان كۇندە شەشەمنىڭ بەرگەن اقىلى، كورسەتكەن ۇلگىسى، تاربيەسىن ۇنەمى ەسىمە الىپ جۇرەمىن. سوندا شەشەم ماعان ءومىرى ۇرىسپايتىن. اقىرىن عانا «بالام، ەشكىمدى رەنجىتپە، ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاما» دەيتىن، جارىقتىق. «ءتۇزۋ جۇرسەڭ، اشىعىن ايتساڭ، ەرتەڭ وسى مىنەز ساعان جاقسىلىق اكەلەدى» دەۋشى ەدى ۇنەمى. «تازا بول» دەگەن شەشەمنىڭ ءسوزىن مەن بۇگىن كىم-كىمگە دە ايتامىن. وسى سوزدەردى مەن ءومىر بويى ۇمىتقان ەمەسپىن. سول تازالىقپەن، قۇدايعا شۇكىر، جاقسى ءومىر كەشىپ كەلە جاتىرمىن.
- ەگەر اكەڭىز دۇنيەدەن ەرتە كەتپەگەندە جانە ول كىسى ۇلكەن قىزمەتتە بولىپ اسىعان-تاسىعان وتباسىدان شىققان بولساڭىز، عارىشكەر بولار ما ەدىڭىز؟
- تابيعاتتىڭ زاڭى بار. بولار بالا بوعىنان دەپ جاتامىز. مەن كىشكەنتاي كۇنىمنەن باستاپ الدىما ماقسات قويعانمىن. ول ماقساتىم ارمانعا اينالدى. ارمان مەن ماقسات ۇشتاسىپ مىنە، مەن ءوز دەگەنىمە جەتتىم. 3-4 جاسىمدا ۇشقىش بولامىن دەپ ارمانداعان ەدىم. الدىما ماقسات قويدىم. ەندى، ءتاۋبا دەگەننەن باسقا نە ايتامىن.
- ءسىز جاسىڭىزدان تەمىرتاۋدا ءوستىڭىز. ول كەزدە بۇل قالادا قازاق ساۋساقپەن سانارلىق بولدى. ودان كەيىن كىسى ەلى، كىسى جەرى – رەسەيگە كەتتىڭىز. كوپ جىلدارىڭىزدى سوندا وتكىزدىڭىز. ءومىر-بويى قالىڭ ورىستىڭ ىشىندە ءجۇرىپ قازاقى قالپىڭىزدى قالاي ساقتاي الدىڭىز؟
- راس ايتاسىڭ، تەمىرتاۋ قازاقتىڭ قالاسى بولسا دا، سول كەزدە وندا تۇراتىن حالىقتىڭ 94-96 پايىزى ورىستار بولدى. كىشكەنتاي كۇنىمنەن باستاپ قازاقتىڭ ءسوزىن، قازاقتىڭ مىنەزىن از ەستىپ، از كورىپ ءوستىم. جۇمىس بارىسىندا، كوشە بويىندا ءجيى توبەلەس بولاتىن. سونىڭ بەل ورتاسىندا قازاقتىڭ نامىسىن قورعاپ مەن از جۇرگەن جوقپىن. وقۋدا دا «سەندەر قاندايسىڭدار، مەن مىناندايمىن» دەگەن نامىس بولدى مەندە. بويدان جارىپ شىققان نامىستى تەجەۋگە بولمايدى ەكەن. ارينە، ول الاپات كۇش-جىگەردى ايقاي مەن توبەلەسكە ەمەس، ىسكە، بىلىمگە سالعان دۇرىس بولارىن ەرتە سەزىندىم. نامىسپەن وقىدىم. جاقسى وقىدىم. جۇمىستى دا نامىسپەن ىستەدىم. جاقسى ەڭبەك ەتتىم. تەمىرتاۋدا بۇكىل زاۋىتتا ەكى-اق قازاقتىڭ بالاسى بولدىق. انا بالانىڭ تالپىنىسى بولعانىمەن جۇمىسقا قابىلەتى جەتپەدى. مۇمكىن ماعان بىردەڭە قونعان شىعار. بالكىم اكەمنەن جۇقتى ما... اكەم كەرەمەت ۇستا بولىپتى. قولىنان كەلمەيتىنى جوق دەپ وتىراتىن اكەمنىڭ كوزىن كورگەندەر. اعاشتان دا، تەمىردەن دە ءتۇيىن ءتۇيىپتى. قىسقاسى ماعان تەمىر قاي جاعىنان دا جاقىن بولدى. ءتورت جىلدىڭ ىشىندە كەشكىلىك 8-ءشى، 9-شى، 10-شى، 11-ءشى كلاستى ءبىتىردىم. تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن زاۋىتتا جۇمىس ىستەيمىن، كەشكىسىن مەكتەپكە جۇگىرىپ ساباق وقيمىن. ءۇش جارىم جىلداي توكار بولىپ جۇمىس ىستەدىم. وسى ۋاقىت ىشىندە مەنىڭ فوتو-سۋرەتىم زاۋىتتاعى وزات جۇمىسشىلاردىڭ قۇرمەت تاقتاسىنان تۇسپەي تۇردى. ءبىر ۋاقىتتارى كەيبىر ادامداردىڭ سۋرەتتەرى ءتۇسىپ قالادى. قۇرمەت تاقتاسى ءتۇرلى ادامداردىڭ سۋرەتىمەن تولىعىپ وتىراتىن. ال مەنىڭ فوتو-سۋرەتىم ءومىرى تاقتادان تۇسكەن ەمەس. ءۇشىنشى جىلى مەنىڭ سۋرەتىم وبلىستىق قۇرمەت تاقتاسىنا قويىلدى. ماسكەۋگە وقۋعا كەتەر الدىندا جوعارى جاقتان مىناداي بۇيرىق كەلدى. ماعىناسى مىناداي: زاۋىتتىڭ وزات جۇمىسشىسى، مول تاجىريبە  جيناقتاعان توقتار اۋباكىروۆتىڭ اتى-ءجونى التىن ارىپتەرمەن وبلىستىڭ قۇرمەت تاقتاسىنا ماڭگىلىككە جازىلسىن.
وسىندايعا جەتكەن 18 جاستاعى بالانى قازىر ءسىز تاۋىپ بەرە الاسىز با؟! جالپى قازاقتان ەمەس، باسقا ۇلتىڭ ىشىنەن؟ بۇل نە؟ بۇل ءبىر جاعىنان ءوزىمدى كورسەتكىم كەلدى. ەكىنشىدەن، انامنىڭ اق ءسۇتىن اقتايمىن دەگەن ماقساتىم بولدى. اناما بيتتەي كىر جۇقپاسىن دەپ جانتالاستىم. ول كىسى مەن ءۇشىن مۇڭايماسىن دەدىم. ءوزىنىڭ جالعىز ۇلىنا بەرگەن تاربيەسىنىڭ جەمىسىن كورسىن دەگەن مەندە اسقاق وي بولدى. كىشكەنتايىمنان ۇيدە اكەسىز ءوستىم، اعام دا بولعان جوق. سوندىقتان انامنىڭ الدىندا ءوزىمنىڭ ەر جىگىت ەكەنىمدى كورسەتكىم كەلدى. بۇل بەر جاعى. ال ارجاعىن ايتار بولسام، ول – قازاقتىڭ نامىسى. ءبىز دە جۇمىس ىستەي الامىز! ءىسىمىز ەشكىمنەن كەم بولمايدى دەگەن نامىس بولدى. باسشىلار مەنىڭ جۇمىسىم ءۇشىن ەش الاڭداعان ەمەس. «اۋباكىروۆتى تەكسەرۋدىڭ قاجەتى جوق» دەيتىن. وسى وتكەن جولدارىمنىڭ بارلىعىندا ابىرويلى جۇمىس ىستەدىم. بىراق قازىر ەشكىمگە كەرەك جوق سياقتى بولىپ قالدى. رەسەيدىڭ ماڭداي الدى اسكەري مەكتەبىندە وقىدىم. ماعان رەسەي «قيىر شىعىستىڭ ەڭ مىقتى ۇشقىشى» دەگەن باعا دا بەردى. مۇنىڭ تۇبىندە قازاقتىڭ نامىسى جاتتى. مەنەن باسقا ول وڭىردە ءبىر قاراكوز جوق. كەزىندە ءبىزدى ولار قالاي مازاق قىلعانىن سىزدەر جاقسى بىلەسىزدەر. سول سوزدەر ماعان قاتتى باتاتىن. ۇنەمى وسىنى ويلاپ نامىستانىپ ءجۇردىم. ءتىپتى كوبىسى عارىشقا ۇشقانىمدى كورە الماي جاتتى. «ول قالاي بىزدەن ارتىق ۇشادى» دەپ كۇڭكىل سوزدەردى دە ايتۋمەن بولدى.  اللاعا ءتاۋبا! قازاقتان تۇڭعىش شىققان سىناقشى-ۇشقىش بولعانىما ماقتانامىن. ەندى مۇنداي، ياعني ەكىنشى قازاقتىڭ سىناقشى-ۇشقىشى بولۋىنا قانشا جىل كەتەرىن ءبىر اللا بىلەدى. ءبىز وسى كۇنگە دەيىن ۇشاق تۇگىلى ۆەلوسيپەد تە ىستەگەن جوقپىز عوي. اسىلىق ايتقانىم بولماس، ەندى ول جاقتا قازاقتىڭ بالاسى رەسەيدىڭ اسكەري كەمەسىن جاساۋعا قاتىسا الماس. ولاردىڭ دا نامىسى وياندى قازىر، ءتىپتى كوزىن جۇمىپ تۇرىپ، العاشقى اسكەري ۇشاقتى باعىندىرعان ورىس ەمەس، قازاق بولعانىنا ءالى كۇنگە دەيىن وكىنەدى ولار.
- كەڭەس وكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن ءبىزدىڭ كوپتەگەن اعالارىمىز سول داۋىردە اتاق-داڭققا جەتۋگە ورمانداي ورىستىڭ كوپ كەدەرگى جاساعانىن ايتۋدا. وسىنداي قاعاجاۋدى ءسىز قانشالىقتى كوردىڭىز؟
- ورىستى جامانداي بەرۋگە بولمايدى. جالپى ورىس – دۇرىستى دۇرىس دەي بىلەتىن حالىق. ارينە، ءىشنارا كەرىتارتپالار بار عوي. ەتەكتەن تارتۋ ساياساتىن دا مەن كوردىم. كسرو باتىرى اتاعىن ماعان ەكى جىل كەشىكتىرىپ بەردى. نە ءۇشىن؟ 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى ءۇشىن. وڭباعان گورباچەۆ قازاق بولعانىم ءۇشىن ماعان اتاقتى دەر كەزىندە قيعىسى كەلمەدى. قول قويماي بۇلتالاقتاپ ءجۇرىپ الدى. ال مەنىڭ جەكە ورىس باستىعىم «اۋباكىروۆكە كسرو باتىرى اتاعىن بەرمەي، مەن ەشكىمدى ماراپاتتامايمىن» دەپ قاسارىسىپ جاتىپ الدى. مىنە، ازاماتتىق! قانداي تازالىق! قانداي ادىلەتتىك! وسىنداي تازا جانداردى ومىرىمدە كوپ كەزدەستىردىم. سوندىقتان بەت الدى بىرەۋلەردى جامانداي بەرمەي، اۋەلى وزىمىزگە ءوزىمىز جاقسىلاپ ءۇڭىلىپ قاراپ الايىق. مەنى ءسويتتى، مەنى ءبۇيتتى دەۋشىلەر قازىر وتە كوپ ەكەنىن مەن جاقسى بىلەمىن. مىقتى جازۋشى بولۋ ءۇشىن جوق دەگەندە نۇرپەيىسوۆ بولۋ كەرەك. سودان كەيىن عانا جازۋشى بول. بىرەۋلەر بار شيماي شاتپاق بىردەڭە جازادى دا مەن جازۋشىمىن دەپ جالاۋلاتادى. وسىندايلاردىڭ تالايىن كوردىك. ەگەمەندىكتى الدىق، بوستاندىققا جەتتىك، سۇمدىقپىز. ەندى ءوزىمىزدى جوندەپ الايىق. بىزدە ءتارتىپ پەن مادەنيەت كەمشىندەۋ ءالى دە.
- عارىشقا ۇشىپ بارا جاتقان كەزدە قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟ ويىڭىزدا نە بولدى؟ «قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى مەن» دەگەن جەكە باس ماقتانىشى مەن جالپى قازاقتىڭ نامىسى دەگەن بيىك سانانىڭ قايسىسى باسىم بولدى؟ تۋراسىن ايتىڭىزشى؟
- مۇنداي ساۋالدى وسىعان دەيىن كوپ ادام قويدى. ال جەكە باس پەن قازاق نامىسىن سالىستىرىپ سۇراق قويعان ءسىز ءبىرىنشى بولىپ تۇرسىز. وعان ەندى ءتاۋبا، راحمەت! عارىشقا ۇشقان كەزىمنەن ەرتەرەكتە دىنمۇحاممەد قوناەۆ بابامىز مەنى شاقىرىپ الىپ عارىشقا ۇشۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. ەگەر مەندە جەكە باستىڭ ماقتانىشى كۇشتى بولسا، قازاقتان شىققان تۇڭعىش عارىشكەر بولايىن دەگەن وي بولسا، سول كەزدە ۇشىپ كەتەر ەدىم. بىراق مەن ءبىرىنشى باسشىنىڭ ۇسىنىسىن قۇپ العان جوقپىن. مەن سول كەزدە ۇلكەن جۇمىستا ءجۇردىم. ءتىپتى ءوزىمدى قازاقتان شىققان ءبىرىنشى سىناقشى-ۇشقىشپىن دەپ ويلاعان دا جوقپىن. ەڭ قيىن جۇمىستى اتقارىپ ءجۇردىم. وسىعان دەيىن ەشبىر قاراكوز مۇنداي جۇمىستى اتقارماعانى ماعان اۋەلدەن ايان ەدى. سوندىقتان جان-تانىممەن وسى جۇمىستى اتقاردىم. ال ءبىرىنشى باسشى ايتتى ەكەن دەپ جۇمىسىمدى ىسىرىپ قويىپ عارىشقا ۇشىپ كەتسەم، ول دا، مىنا جۇمىس تا قالىپ قويار ما ەدى، كىم ءبىلسىن. سوندىقتان دۇرىس شەشىم قابىلدادىم دەپ ويلايمىن وسى كۇنى. كوپ كەشىكپەي قوناەۆتى الىپ تاستادى، كوپ ۇزاتپاي عارىشقا ۇشقالى جۇرگەن مەنىڭ دە شارۋامدى بىتىرەر ەدى. تاعى ءبىر ايتار ماسەلە، ودان كەيىن ءدال وسىنداي ۇسىنىسپەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا ءبىر ەمەس، ەكى رەت تامىرىمدى باسىپ كورگەن. ول كەزدە بۇل كىسى قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولاتىن. وعان دا كەلىسىم بەرگەن جوقپىن.
- نەگە؟
- مەن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ميكويان بيۋروسىندا بىرنەشە ارىپتەستەرىمىز قازا بولىپ كەتتى. اسا قيىن جۇمىستارعا قابىلەتى جەتەتىن ەكى-اق ادام قالدىق. وزگەلەرى جاس. وعان ولاردىڭ قارىم-قابىلەتى جەتە قويمايتىن. سوندىقتان جاستاردى ۇيرەتۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك بولدى. وسى سەبەپتى مەن نازارباەۆتىڭ ءوتىنىشىن ورىنداي المايتىنىمدى ايتتىم. بىراق نۇرەكەڭ ءۇشىنشى رەت شاقىرىپ الىپ «بۇل ماعان دا، ساعان كەرەك جوق، سەنىڭ كەۋدەڭ وردەنگە تولى. زار جىلاپ جۇرگەن قازاق. 30 جىل ءبىزدىڭ جەرىمىزدەن عارىشقا باسقالار ۇشىپ جاتىر، ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر قازاق جوق...» دەدى. كوپ ويلانىپ جاتپاي كەلىسىمدى سول كۇنى بەردىم. «قوياندى قامىس ولتىرەدى، جىگىتتى نامىس ولتىرەدى» دەيدى عوي، ولسەم ولەيىن دەدىم دە عارىشقا ۇشۋعا كەلىسىمىمدى بەردىم.

<!--pagebreak-->

- عارىشقا ۇشپاي جۇرگەنىڭىزدىڭ ءبىر سەبەبى، ءولىپ قالامىن دەپ قورقىپ ءجۇردىڭىز بە؟
- مەن سىزگە جاڭا نە دەدىم؟! ءولىمدى ويلاعان دا جوقپىن. وسى كۇنگە دەيىن قازا بولعان عارىشكەرلەردىڭ ۇزىن سانى ءۇش-ءتورت-اق. ال سىناقشى-ۇشقىشتاردىڭ جىلىنا ونشاقتىسى مەرت بولادى. ءتۇسىندىڭىز بە؟
- ءتۇسىندىم.
- وندا مۇنداي سۇراق قويماڭىز.
- نامىس تۋرالى جاقسى سوزدەر ايتىپ وتىرسىز. قازىر قازاقتىڭ نامىسى تۋرالى قىم-قيعاش پىكىر ايتىلۋدا. ءتىپتى كەيبىر شەندى قازاقتار ءوز تىلىندە سويلەۋگە نامىستاناتىن بولدى. ال ءسىز كەرىسىنشە نامىسىڭىزدى ءوز انا ءتىلىڭىزدى يگەرۋگە جۇمسادىڭىز ەمەس پە؟ قازىر قازاقتىڭ نامىسى قانداي بولۋ كەرەك؟
- ەگەر مەندە نامىس بولماسا ءوز انا ءتىلىم – قازاق ءتىلىن ۇيرەنبەس ەدىم. ۇيرەنەمىن دەپ ءوز-وزىمە سەرت بەردىم. مەن قازاقپىن! ءوز انا تىلىمدە ويلانباسام مەنىڭ  كىم بولعانىم؟! بۇرىنعىداي باسقا تىلدە سويلەپ، سول تىلدە ويلانىپ جۇرە بەرۋدى وزىمە ار سانادىم. بىرەۋ مەنىڭ جەكە باسىمنان ءسوز اسىرسا، وعان نامىستانبايمىن. مەنىڭ نامىسىم باسقا. انا تىلىمدە سويلەمەگەنىمە نامىستاندىم! قازاق تا وزگەلەر سياقتى اسكەري ۇشاقتى، عارىشتى يگەرە الاتىنىنا نامىسپەن كوز جەتكىزدىم. قازىر قازاقتىڭ نامىسى وسىنداي بولۋ كەرەك. بىرەۋ مەنى ءبىر ۇردى، وعان نامىستانىپ ونى ەكى رەت ۇردىم دەگەن نامىس ەمەس. ادام الدىنا ماقسات قويسا، وعان جەتۋگە بولادى. ەلگە كەلگەن سوڭ قازاقشا بىلمەيتىنىمە قاتتى نامىستاندىم. كۇندە ءوز-ءوزىمدى تاربيەلەدىم. قۇپيامدى ايتايىن، مەن قازاق ءتىلىن ولەڭ ارقىلى ۇيرەندىم. كەيىنگى جاستارعا ايتارىم، ورىسشا دا، اعىلشىن ءتىلىن دە ۇيرەنسىن، بىراق ەڭ ءبىرىنشى قازاق ءتىلىن – ءوز انا ءتىلىڭدى ءبىل. قازاقشا ۇيرەنگىسى كەلمەيتىن قازاقتاردى ءوز-وزدەرىنە قارسى ادامدار دەپ سانايمىن. «ويباي، ماعان قازاق ءتىلى كەرەك جوق، ورىسشا سويلەي بەرەمىن» دەگەن ادامداردى كوپتەپ كەزدەستىردىم. جارايدى، وزدەرى سولاي ىستەسىن. بىراق ولار اتا-بابالارىن وزگەرتە المايدى عوي. اينالايىن، سەندەر اتا-بابالارىڭدى، انالارىڭدى وزگەرتە المايسىڭدار. ال اناسىنان قاشقان ادامنان قانداي جاقسىلىق كۇتۋگە بولادى؟! ءوز تىلىنەن بەزگەن جاندى مەن ادام رەتىندە ساناي المايمىن. ەۆرەي مەن تاتار نەگە اناسىنان شەجىرە تاراتادى؟ ەگەر شەشەسى تاتار بولسا، ول قازاق دەپ جازىلمايدى، تاتار دەپ جازىلادى. نەگە؟ سەنى انا تۋدى. بۇل ومىرگە انا اكەلدى سەنى! انانىڭ ىشىندە توعىز اي سەن جاتتىڭ. نامىستى وياتىڭدار!
- نامىسسىزدىقتى پارلامەنتتەن دە كورگەن بولارسىز؟
- ۇلكەن كىسىلەر سونداي ەكەن. كوبىسى قىزعانشاقتىقتى نامىسپەن سالىستىرىپ ءجۇر. بۇعان قاتتى نالىدىم. باستى يە بەرۋگە بولمايدى. قازاق ەرتەدەن بايدىڭ مالىن باعىپ ءجۇرىپ بايمەن بىرگە داستارحاندا قاتار وتىرعان. مالشى بولسا دا باسىن بايدىڭ الدىندا ءومىرى يمەگەن. مىنە، ناعىز دەموكراتيا! ال بۇگىن قانداي ماسقارانى كورىپ ءجۇرمىز؟ جاپ-جاس جىگىتتىڭ الدىندا اقساقالدار قۇراق ۇشىپ جۇگىرىپ ءجۇر. سۇرىنە جۇگىرىپ ءجۇر. نەگە؟ ونىڭ اقشاسى بار، تىرەپ تۇرعان كوكەسى كۇشتى، ۇلكەن قىزمەتى بار.
- قازاقستاندىق ۇلت بولعىڭىز كەلە مە؟
- بۇل تۋرالى مەن كوپ ويلاندىم. نەگە امەريكاندىق ۇلت پايدا بولدى؟ مۇنىڭ سەبەبى نە؟ مۇنداي «ۇلتتىڭ» پايدا بولۋىنا ۇندىستەر اسەر ەتتى. ءۇندىس بولماسا، امەريكاندىق ۇلت بولماس ەدى. امەريكادا جان-جاقتان اعىلىپ جەتكەن ادامداردىڭ اراسىندا بىرنەشە ءىرىلى-ۇساقتى قاقتىعىس ورىن الدى. ءتىپتى كەيبىرى سوعىسقا بەرگىسىز بولدى. سودان كەيىن ولار ءبىر مامىلەگە كەلدى. ءبىرى يسپاندىق بولمايىن، ەكىنشىسى اعىلشىندىق بولمايىن، گوللانديالىق بولمايىن دەستى. سەبەبى مەن گوللانديانى جەك كورەمىن، سول ءۇشىن وسىندا كەلدىم. ال مەن يسپانيانى كورگىم كەلمەيدى. يسپان بولسام دا، مەنى تۇرمەدەن كوز اشتىرمادى. وسىنداي اڭگىمەدەن كەيىن جان-جاقتان كەلگەندەر وندا امەريكاندىق بولايىق دەپ ءوزارا كەلىستى. ال بىزگە نە ىستەۋ كەرەك؟ جالپى قازاقتار مەن قازاقستاندىقتار بولدى. قازاقتىڭ اراسىندا 100-دەن استام ۇلتتىڭ وكىلدەرى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. نە كورسە دە ولار قازاققا راحمەتىن ايتىپ ءجۇردى.  ەندى ولار قازاق بولسىن! قازىر ەستىپ جاتقان بولارسىڭدار، ورىستار دا قازاقشا ولەڭ ايتاتىن بولدى. قالىڭ ورىستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ مەن دە كەزىندە ورىسشا ولەڭ ايتتىم. ورىسشانى ورىستان ارتىق بىلمەسەم، كەم بىلمەيتىنمىن. ەندى ولار دا ءسويتسىن. دۇنيە كەزەك، ەندىگى كەزەك سولاردىكى. وسىلاي بولۋ كەرەك. ءبىر كەزدە ءبىز باستى يدىك. ەندى ولار باستارىن مالاي سياقتى ەمەس، «مىنە، قازاق، قانداي قيىندىقتى جەڭىپ ەل بولدى، بۇلاردىڭ تەگى مىقتى ەكەن» دەپ ءيۋى كەرەك.
- قازاقتىڭ ىشىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وزگە دياسپورالاردىڭ قازاقپەن قاقتىعىسۋى جيىلەپ بارادى. ماسەلەن، قازاق پەن شەشەن، قازاق پەن ۇيعىر، قازاق پەن كۇرد دەگەن سياقتى. كوپ جاعدايدا وزگە دياسپورالار جاعىنان بولسا دا، قۇقىق قورعاۋ ورىندارى تاراپىنان بولسا دا قازاقتىڭ ارى مەن قۇقى اياققا تاپتالىپ جاتىر. وسىنداي جايتتارعا ءسىز نامىستاناسىز با؟
- تارتىپكە شاقىراتىن قۇقىق ورىندارىندا وتىرعاندار كىمدەر؟
- ارينە، قازاقتار.
- وندا نەگە جەڭىلىپ قالامىز؟
- سونى سىزدەن سۇراپ بىلەيىن دەپ وتىرمىن.
- ءبىر ءسوز – پاراقورلىق. بەيشارا بايقۇس قازاقتا سوتقا بەرەتىن ەشتەڭەسى جوق. كىم بەرەدى، سول سوتتا جەڭەدى. مەنى سوت كەشىرسىن، بىراق اقيقاتى وسى. كىمدە بار، سول جەڭەدى، كىم بۇيرىق بەرە الادى، سول جەڭەدى. مەن وسىعان سەنگىم كەلمەيدى، بىراق سولاي بولىپ تۇر. سوت سالاسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مىقتى-مىقتى دوستارىم بار. بىراق ارى تازا ادامدار بۇل سالادا تىم از. ۇياتسىز مىرقىمبايلار اقشا ءۇشىن ارىن ساتىپ ءجۇر. ولار اقشا ءۇشىن اناسىن دا ساتا سالادى. ولاردا نامىس جوق. بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساياساتتىڭ ەڭ نەگىزگى قۇرالى اقشا بولىپ تۇر. سەندە اقشا كوپ بولسا، سەنەن ارتىق سىيلى ادام جوق. ساعان ەلدىڭ ءبارى باسىن يەدى. ال سەندە اقشا جوق پا، سەن ادام ەمەسسىڭ. كىم بولساڭ دا سەنى ەشكىم قادىرلەمەيدى.
- جاقىندا اسقار جۇمادىلداەۆتىڭ ءبىر سۇحباتىن وقىدىم. سوندا اسەكەڭ «قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ەكى-اق عارىشكەرى بار. سونىڭ بىرەۋى اۋىلدا جىلقى باعىپ ءجۇر...» دەپتى. باياعىدا ءبىر جەتىم بالا «مەن قارنىمنىڭ اشقانىنان ەمەس، قادىرىمنىڭ قاشقانىنا جىلايمىن» دەگەن ەكەن. جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەن سياقتىسىز؟
- بيلىكتەگى كوپ ادام مەنىڭ قادىرىمنىڭ كەتكەنىن قالاپ ءجۇر. ءتاۋبا، حالقىما مىڭ راحمەت! قاي جەرگە بارايىن، قۇراق ۇشىپ قارسى العان حالىق. اي دالادا تۇرسام دا ماعان اس اكەلىپ بەرەدى. «ءبىر اۋىلعا بارسام، بارلىق ۇيگە كىرىپ شىعۋىم كەرەك» دەپ جانىمداعىلاردى اسىقتىرىپ جۇرەمىن. مۇنداي قۇرمەتكە جەتكەندەر از دا، جەتپەگەندەر ميلليون. تەك ءتاۋبا دەيمىن. حالقىم امان بولسا، مەنىڭ قادىرىم ءومىر بويى جويىلمايدى.
- ارينە، حالىقتىڭ ءسىزدى قادىرلەيتىنى راس. ءسىز ەل ىشىندە كوپ جۇرەسىز. اسىرەسە اۋىلدا ءجيى بولاسىز. اۋىل قازاعى وزدەرىن قازاقستاننىڭ قوجاسى ەكەنىن سەزىنە مە؟ ولاردىڭ بويىنان مەملەكەتتىك سانانى بايقاي الاسىز با؟
- اينالايىن، استانادان ەكى شاقىرىم ۇزاپ شىق، ونداي سەزىم ەشكىمدە جوق. ءمۇساپىر بولىپ وتىر. اۋىلعا بارىپ كورىڭدەر. سوعىس ۋاقىتىندا دا ءدال وسىنداي قيىنشىلىق بولعان ەمەس. كەزىندە 300 وتباسى بار اۋىلداردا قازىر 4-5-اق ءتۇتىن قالعان. نە بولىپ بارا جاتىر؟ سولار وزدەرىن مەملەكەتتىڭ يەسى ەكەنىن سەزىنە مە؟ قايدان سەزىنەدى. سەنبەيدى. ويتكەنى ونى وكىمەت دالاعا قالدىردى. جاي قالدىرماي اشتان قالدىرىپ وتىر. ەگەر ولاردىڭ الدىندا مالى بولماسا، اعى بولماسا ولەر ەدى. باراتىن جەرى، پانالايتىن ىعى جوق. ۇكىمەت وتە ۇلكەن قاتەلىك جاسادى. مىڭداعان ادامدار جانىن باعىپ وتىرعان اۋىل وشاقتارىن قيراتىپ تاستادى. اۋىل ادامدارىنىڭ ءۇمىتى كۇل بولىپ كوككە ۇشتى. مۇنداي ادامداردا قانداي مەملەكەتتىك سانا بولادى؟! جۇيەلى ساياساتتىڭ بولماعانىنان كوپ قازاقتىڭ توز-توزى شىقتى. قازىر اسپانعا بوركىمىزدى اتا ايقايلاپ قۋانىپ جاتىرمىز: ويباي، ون جىلدا استانامىز ءۇش ەسە ءوستى دەيمىز. استانانىڭ گۇلدەنگەنى – قازاقستاننىڭ گۇلدەنگەنى دەپ جالاۋلاتىپ جاتىرمىز. اينالايىن، بۇعان قۋانعاننان بۇرىن جىلاۋ كەرەك. جىلاۋىمىز كەرەك. جۇمىسسىز قالعان جانداردىڭ سانى ءۇش ەسە كوبەيدى. ارينە، استاناداعى عيماراتتار ادەمى، سۇمدىق، بىرەۋگە ۇيالماي كورسەتە الامىز. بىراق جۇمىس جوق. قاڭىراپ ءبارى بوس قالدى. اۋىلدان استاناعا كەلىپ نان تاۋىپ جۇرگەن جۇمىسشىلار قايدا كەتتى؟ پوليتسياعا بارىپ سۇراڭىز، سوڭعى كۇندەرى ءولىم مەن ۇرلىقتىڭ، قىلمىستىڭ قانشا پايىزعا وسكەنىن. جۇمىسسىزداردىڭ قازىر نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن سوندا تۇسىنەسىز. سوندا بىلەسىز ءبىزدىڭ قانداي اقىماقتىق جاساعانىمىزدى. بۇعان ازىرشە قۇزىرلى ورىنداردان ەشكىم ءمان بەرمەي جاتىر. مەنىڭ ويىمشا، ءبىرىنشى، اۋىلدان كەتىپ جاتقان ادامدارعا توقتام كەرەك. اۋىلدان قالاعا كەلىپ ولار قايىرشى بولىپ ءجۇر. اۋىلدان ايتەۋىر تاماق تاۋىپ جەي الادى. مال باعار، ەگىن سالار.
- قازاقتى تۇمشالاپ قاشانعى اۋىلعا قاماي بەرەمىز؟ قالاعا كوشىرىپ جاعداي جاساۋ كەرەك شىعار.
- وندايدى جاساماي وتىر عوي. ەگەر قالاعا كوشەتىن قازاققا جاعداي جاساسا، ارينە كوشكەنى دۇرىس بولار ەدى. وكىنىشكە قاراي ءسىز ويلاعانداي بولماي تۇر ەمەس پە. اۋىلدا قازىر قازاقتان باسقا ەشكىم قالمادى. بىرەر اراقكەش ورىستار قالعان شىعار.
- قاتارىنان ءۇش جىل اۋىل جىلى بولىپ جاريالانىپ، قىرۋار اقشا ءبولىندى. سوندا دا اۋىل كوتەرىلمەدى. ەندى قازاقتى قالاعا كوشىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن مەن.
- اۋىلعا اقشا قۇيىلعانىن مەن كورگەن جوقپىن. بۇيرىعى بارلار وزدەرىنىڭ اۋىلى مەن قالتاسىنا قۇيعان بولار. وسىنشا قاتتى سوزدەر ايتىپ وتىرعانىمنىڭ سەبەبى بار. مەن كەشە عانا تورعاي وڭىرىنەن كەلدىم. ءبىر اي سول جاقتا ءجۇردىم. ماسقارا! ماسقارا!.. اشتان ولگەلى جاتقانداردى كوردىم.
- وسىنداي ماسەلەلەردى جوعارىعا جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي دەپۋتاتتار ايتىپ وتىرۋى كەرەك قوي.
- جوق. ايتۋعا بولمايدى. وندايدى ۇلكەن باستىعىمىز ۇناتپايدى.

- دەپۋتات بولعانعا دەيىنگى ەلگە قىلعان قىزمەتىن ايتپاعاندا، پارلامەنتتىڭ تورىندە وتىرىپ حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەگەن، باتىل، باتىر توقتار اۋباكىروۆ ەندى اۋىلدا ەلەۋسىز جاتا بەرە مە؟

- جاتا بەرەتىن شىعار... ەشكىم كەرەك قىلماسا، جاتپاعاندا نە ىستەيمىن؟ زاڭ بويىنشا بوساتىلعان دەپۋتاتتارعا بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كولەمىندە جۇمىس تاۋىپ بەرۋى ءتيىس-ءتىن. ءولىپ كەتكەندە «سەن مىنا جۇمىسقا باراسىڭ با، جوق پا؟» دەپ سۇراۋى كەرەك. ەگەر مەن «جوق، بارمايمىن» دەسەم، بولدى، ول دا پارىزىنان قۇتىلادى، مەن دە وكپەلەمەيمىن. وكىنىشكە قاراي ماعان ءتىرى پەندە الگىندەي ۇسىنىس ايتقان ەمەس. وسىلاي كەرەكسىز دالادا قالاتىنىمدى مەن كەتەر الدىندا جاقسى تۇسىنگەنمىن. ماعان ولار جۇمىس بەرەدى دەگەن جىلت ەتكەن ءۇمىت تە بولعان جوق. قولدارىن جىلى سۋعا مالىپ جۇرگەن جاس بيزنەسمەندەر مەن دەپۋتات بولىپ جۇرگەن كەزىمدە ءجيى جۇمىسقا شاقىراتىن. قالاي دەپۋاتاتتىق مانداتتى تابىس ەتتىم، سولاي جان-جاققا تىم-تىراقاي قاشتى ولار.
- اقىندار جەتىستىككە جەتكەن سوڭ اقىندار مەكتەبىن، انشىلەر ونەر مەكتەبىن اشىپ جاتادى. ال ءسىزدىڭ عارىشكەر دايىندايتىن ورتالىق اشۋعا نەمەسە وسى ىسپەتتى ۇيىرمە اشۋ سىندى ويىڭىز جوق پا؟ ايتەۋىر قولىڭىز بوس، ورتالىقتان تىس جەردە جاتىرسىز عوي؟
- مەن سىناقشى-ۇشقىش بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە الماتى قالاسىندا ءدال وسىنداي مەكتەپ اشقانبىز. وعان بىلىكتى ماماندار تارتىلىپ بالالارعا ۇيرەتىپ جاتىر. سول مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى الەمدىك دەڭگەيدەگى كوپتەگەن وليمپيادالارعا بارىپ ۇلكەن ناتيجەگە قول جەتكىزىپ كەلىپ جاتىر. ارينە، مەن ويناپ جۇرگەن جوقپىن. مەكتەپ تەك ءبىر عانا اۋباكىروۆتىكى بولماۋى كەرەك. وسى ىسكە، وسى باستاماعا ۇكىمەت ەرەكشە ىقىلاس تانىتىپ، ءوزىنىڭ نەگىزگى باسىم باعىتتارى رەتىندە ارەكەت ەتۋى كەرەك دەپ سانايمىن. جالپى قازاق وكىمەتى عارىشكە قاتتى كوڭىل بولگەنى ابزال. البەتتە قازاق امان بولسا، اقىن دا، ءانشى دە شىعا بەرەدى. قازاق تابيعاتىنان اقىن ءارى ءانشى حالىق قوي. سوندىقتان بۇگىنگى كۇنى بىزگە عارىشقا كوبىرەك ءۇيىر بولعانىمىز دۇرىس. ەندى ءبىزدىڭ ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگى الگى مەكتەپتى قولعا الاتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
- جالپى عارىش قازاققا نە بەردى؟ يدەولوگيالىق تۇرعىدان؟
- مەنىڭ ۇسىنىسىممەن قازاقستان عارىشتىق مەملەكەتتەر ساناتىنا كىردى. وسى ارقىلى ءبىزدىڭ ەلدى حالىقارالىق قاۋىمداستىق تەحنولوگيالىق ەل رەتىندە قابىلدادى. امەريكا مەن ەۋروپانىڭ قازاقستانعا دەگەن ەسكى، تۇرپايى كوزقاراسى وزگەردى. ەكىنشىدەن، ءوزىمىز ءوز بەتىمىزبەن عارىشتى زەرتتەي باستادىق.
- بۇل تالپىنىسىمىز ءساتسىز بولدى عوي. «قازسات» جوعالىپ كەتتى.
- جوعالىپ كەتكەن جوق. سىنىپ قالدى. سول ورنىندا تۇر. جۇمىس تا ىستەيدى. بىراق مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى. ياعني، بىرەسە جۇمىس ىستەيدى، بىرەسە ىستەمەي قالادى. سودان كەيىن «جوعالىپ كەتتى» دەپ ايتىپ وتىر عوي. ويباي قىرۋار اقشا تەككە كەتتى دەپ جىلاي بەرۋگە بولمايدى. عارىش سالاسىندا مۇنداي شىعىندار بولا بەرەدى. بۇل شىعىن ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىر كۇندە جاساعان ۇرلىعىنا تاتىمايدى. ەندى «قازساتقا» تاعى سونداي 80 ملن. دوللار جۇمساۋ كەرەك. قاشان عارىشتا قازاقستاننىڭ جاقسى جەر سەرىگى بولادى، سول كەزدە ءبىزدىڭ ەل بيىك تەحنولوگياعا قول جەتكىزە الادى. قازاق قاشانعى قوي باعىپ دالادا جۇرە بەرەدى. وي ەڭبەگىن ۇرشىقشا يىرەتىن قازاقتا قابىلەت جەتەدى. سالپاڭداپ مال سوڭىندا جۇرە بەرسە اشتان ولمەس، بىراق كوشتەن قالىپ قوياتىنى انىق. ەندى قازاق نامىسىن وسى جولعا ارناسىن. بازاردا اربا ايداعاننان گورى زاۋىتتا گايكا بۇراعان ءتيىمدى. گايكا بۇراعان ادامنىڭ باسىنا وي كەلەدى. ول وي ونى، ءتىپتى، ونەرتاپقىش قابىلەتكە جەتكىزۋى مۇمكىن.
- قازاق قاشان بايقوڭىردى ءوزى يگەرەتىن كۇنگە جەتەدى؟
- يگەرۋگە بولادى. الايدا وعان ءبىزدىڭ باسشىلاردىڭ نامىسى مەن جىگەرى جەتىسپەي تۇر. ءتۇبى بايقوڭىردان ورىستار ءوز ەلىنە كەتەدى. جاي كەتپەيدى، ولار ءبارىن ءبۇلدىرىپ كەتەدى. قازىر مۇمكىندىك بار كەزدە وزگە ەلدەردەن بىلىكتى ماماندار شاقىرا وتىرىپ بىردەن ءوز قولىمىزعا الۋىمىز كەرەك. سوندا عانا بايقوڭىر قازاققا ماڭگىلىككە قالادى.
- رەسەيدىڭ بايقوڭىردى جالعا العانى ءۇشىن تولەنەتىن جىلدىق قارجىسى – 115 ملن. دوللار تۋرالى گۋ-گۋ اڭگىمە كوپ ايتىلادى. قارجىنىڭ تولىقتاي قازاقستان قورجىنىنا تۇسەتىنىنە ءسىز سەنەسىز بە؟
- ونى ۇكىمەت بىلەدى. ءبىز ونى قايدان بىلەمىز. جالپى 80 ملن.-ى اقشالاي بەرىلەدى. قالعانى تاۋارلارمەن وتەلەدى. 115 ملن. دەگەن اقشا ەمەس. قازىر ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنەن بيىل رەسەي بايقوڭىردان نەشە پروتون ۇشىرعالى جاتقانىن سۇرا. توبە شاشىڭ تىك تۇرادى.
- قاراپايىم ەسەبىن ايتاسىز، ماسەلەن، رەسەي بايقوڭىر ءۇشىن قازاقتانعا جىلىنا 115 ملن. دوللار تولەيدى. بايقوڭىردان رەسەي جىلىنا قانشا پايدا تابادى؟ ال قازاق جەرى پروتوننان قانشالىقتى زارداپ شەگىپ جاتىر؟
- ايتتىم عوي ساعان، قاي جەردەن سۇراۋ كەرەكتىگىن. سول جەرگە بارىپ سۇرا.
-كىمدى ءپىر تۇتاسىز؟
- ءوزىمنىڭ قازبەك بابامدى ءپىر تۇتامىن.
- بوس ۋاقىتىڭىزدا اڭعا شىعاتىنىڭىزدى بىلەمىز. جىلقىنى جانىڭىزداي جاقسى كورەسىز. قولىڭىز قالت ەتكەندە باسقا نەمەن اينالىساسىز؟
- قولىم بوساسا تەحنيكامەن اينالىسامىن. ءوزىمنىڭ جاساعان كوپتەگەن ۇلكەندى-كىشىلى تەحنيكالارىم بار. اۋىلدا بالامنىڭ شارۋاشىلىعى بار. سوندا بارىپ ەگىن ورامىن. جالپى قول بوس بولمايدى. وزىمە ءوزىم جۇمىس تاۋىپ الامىن. تەحنيكا، ينجەنەرلىك قابىلەت مەنىڭ بويىمدا جوعارى دەڭگەيدە دەپ ايتا الامىن، سوندىقتان وسى سالامەن شۇعىلدانعاندى جانىم قالايدى. ءلاززاتتى وسى ىستەن الامىن.
- دەڭگەيى اسا جوعارى ينجەنەردىڭ، سىناقشى-ۇشقىشتىڭ، عارىشكەردىڭ جىلقىعا، اۋىلعا اۋەس بولۋى قالاي؟..
- ءاۋ باستا ادامزات جىلقىعا قۇمار بولعان. ونىڭ ىشىندە قازاق جىلقىمەن بىتە قايناسقان. جاس كۇنىمدە ءبىزدىڭ ۇيدە جىلقى بولمادى. كورشى-قولاڭنىڭ بيەسىن ۇيىنە جەتكىزىپ بەرگەنىمىزگە ءماز بولاتىنبىز. شالقامنان جاتىپ الىپ، «اكەم بولسا، ءبىزدىڭ ۇيدە جىلقى بولار ەدى، باسقاسى دا بولار ەدى...» دەپ ارماندايتىنمىن. جوقشىلىق باتقان بولار «وسكەندە مەندە مىندەتتى تۇردە جىلقى بولادى» دەپ قيالدادىم. ارينە، ماسكەۋدە جۇرگەندە ول وي قايدان جۇزەگە اسسىن. تەك قالاداعى يپپودرومداردىڭ ەسىگىن توزدىرىپ ءجۇردىم. ەلگە كەلگەن سوڭ استانانىڭ ىرگەسىنەن ورىن-جاي ساتىپ الىپ، جىلقى اسىراپ وتىرمىن. جىلقىعا بارلىق جاعداي جاسالعان. ونى باعۋعا دا ۋاقىت تابامىن. جانۋارلارعا ەرەكشە كۇتىم كەرەك. مەنىڭ جىلقىلارىم وتە ادەمى، شەتىنەن سۇلۋ. مىنەزدەرى دە كەلىستى. وسى جىلقىلارىم ءۇشىن جانىمدى بەرۋگە دايىنمىن.
-  عارىشكەردىڭ ومىردە وكىنىشى بار ما؟
- ءبىر عانا جاعدايعا وكىنەمىن. كوپ جاسقا كەلسەم دە جاڭا عانا نەمەرە ءسۇيىپ وتىرمىن. كەش اتا بولدىم. مەنىڭ جاسىما كەلگەن كىسىلەر بۇگىندە نەمەرەلەرىن ۇزاتىپ نەمەسە ۇيلەندىرىپ، شوبەرە ءسۇيىپ جاتىر.

سۇحباتتاسقان ەرەنعايىپ قۋاتايۇلى،
«قازاق الماناعى» №1.
مامىر-ماۋسىم 2009 جىل