ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسiموۆتiڭ ايتۋىنشا، iرiلi-ۇساقتى شەنەۋنiكتەر اراسىندا زاڭسىز ەسiرتكi تاسىمالدايتىنداردىڭ قىلمىسىن بۇركەمەلەيتiندەر بار كورiنەدi. پرەمەر وتكەندە ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەۋ ءۇشiن پرەزيدەنتتەن ارنايى رۇحسات الۋعا دا قۇلشىنعان. سوڭى نە بولعانى بەلگiسiز. ەسەسiنە، ەسiرتكiگە قارسى كۇرەس باعدارلاماسىنىڭ ءماتiنi بەلگiلi: ول ءۇشiن بيۋدجەتتەن 40 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق قارجى بولiنەدi ەكەن. شەنەۋنiكتەردiڭ ءوزi مۇددەلi بوپ وتىرعان ەسiرتكi تاسىمالىنا قارسى كۇرەس ناتيجەلi بولسا جاقسى.

ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسiموۆتiڭ ايتۋىنشا، iرiلi-ۇساقتى شەنەۋنiكتەر اراسىندا زاڭسىز ەسiرتكi تاسىمالدايتىنداردىڭ قىلمىسىن بۇركەمەلەيتiندەر بار كورiنەدi. پرەمەر وتكەندە ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەۋ ءۇشiن پرەزيدەنتتەن ارنايى رۇحسات الۋعا دا قۇلشىنعان. سوڭى نە بولعانى بەلگiسiز. ەسەسiنە، ەسiرتكiگە قارسى كۇرەس باعدارلاماسىنىڭ ءماتiنi بەلگiلi: ول ءۇشiن بيۋدجەتتەن 40 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق قارجى بولiنەدi ەكەن. شەنەۋنiكتەردiڭ ءوزi مۇددەلi بوپ وتىرعان ەسiرتكi تاسىمالىنا قارسى كۇرەس ناتيجەلi بولسا جاقسى.

وتكەن اپتادا وتكەن ۇكiمەت وتىرىسىندا قر Iشكi iستەر مينيسترi سەرiك بايماعامبەتوۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى 2009-2011 جج. ارنالعان ەسiرتكiگە اۋەستiك جانە ەسiرتكi بيزنەسiنە قارسى كۇرەس باعدارلاماسىنىڭ» جوباسىن ۇسىندى. جوباعا كەتەتiن شىعىن 39 ملرد. 714 ملن. تەڭگە كولەمiندە. ەسiرتكiمەن كۇرەس بارىسىندا iشكi قوردىڭ ەسەبiنەن 2 ايماقارالىق ارنايى باسقارۋ توبىن، ياعني شىمكەنتتەن – «وڭتۇستiك»، قاراعاندىدان «ورتالىق» توبىن قۇرۋ كوزدەلiپ وتىر. نەگiزگiسi, مينيسترلiك جانىنداعى ەسiرتكi بيزنەسi مەن ەسiرتكi اينالىمىنا قارسى كۇرەس كوميتەتiنiڭ جۇمىسىن نىعايتۋ. بايماعامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا ەلدەگi ەسىرتكiگە قاتىستى احۋال كۇرت وزگەرمەك. جاعىمدى جاققا قاراي، ارينە. مىسالى، اتالعان باعدارلاما قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ بiرلەسە قيمىلداۋى ارقاسىندا زاڭسىز ەسiرتكi كولەمiن 15-20 پايىزعا دەيiن ازايتۋعا جانە جىلدىق كورسەتكiشتi 30-50 پايىزعا دەيiن كوتەرۋگە مۇمكiندiك بەرەدi ەكەن. بۇل ەل iشiندەگi ەسiرتكiگە بايلانىستى ۋشىققان جاعدايدى شەشiپ، سونداي-اق، قازاقستان اۋماعى ارقىلى اۋعانستاننان ەۋروپانىڭ وزگە ەلدەرiنە تاسىمالداناتىن ەسiرتكi كولەمiن قىسقارتۋعا سەپ.
بايماعامبەتوۆ اتالعان باعدارلامانىڭ جوباسىن ۆيتسە-پرەمەر سەرiك احمەتوۆ باستاعان ارنايى جۇمىس توبى پىسىقتاعانىن جانە جوبا بارلىق مۇددەلi مەملەكەتتiك ورگاندارمەن كەلiسiلگەنiن جەتكiزدi. ەسiرتكi تاسىمالىنىڭ جولىن كەسۋ، iشكi نارىقتاعى ەسiرتكi اينالىمىنا توسقاۋىل قويۋ، ازاماتتاردىڭ، اسiرەسە، جاسوسپiرiمدەر مەن جاستاردىڭ اراسىندا كەڭiنەن تاراپ بارا جاتقان ناشاقورلىق دەرتiن اۋىزدىقتاۋ ماقساتىندا دايىندالعان بۇل جوبانى ۇكiمەت باسشىسى دا قولداپ وتىر. وسىدان بiر ايعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن پرەمەر كارiم ءماسiموۆ قازاقستانداعى مەكتەپتەردە ەسiرتكi ەمiن-ەركىن ساتىلاتىنىن، وعان تيiستi ورگانداردىڭ تىيىم سالا الماي وتىرعانىن قاتاڭ سىن تەزiنە الىپ، وقۋشىلاردىڭ ەسiرتكi قولداناتىنىن نە قولدانبايتىنىن انىقتاۋ ماقساتىندا، ارنايى تەكسەرۋ جۇمىستارىن ءماجبۇرلi تۇردە جۇرگiزۋ كەرەكتiگiن ايتقان بولاتىن. الايدا، مينيستر بايماعامبەتوۆ بۇل باستامانىڭ ناتيجەسiز بولعاندىعىن جەتكiزدi. «ارنايى قۇرىلعان جۇمىس توبى ەسiرتكi زاتتارىن قولدانۋ اياسىن انىقتاۋعا ماجبۇرلەۋ تيiمسiز ەكەندiگiن انىقتادى. سونىمەن قاتار بۇل ماسەلەدە قۇقىقتىق جۇيەلەۋگە قاتىستى تۇيتكiلدەر دە جوق ەمەس»، - دەيدى مينيستر مىرزا.
رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2008 جىلى الماتى قالاسىنداعى تەكسەرۋدەن وتكiزiلگەن 5 مىڭ جاستىڭ 0,5 پايىزىنىڭ قانىنان ەسiرتكi زاتتارى تابىلعان. Iشكi iستەر مينيسترلiگi قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلiگiمەن كەلiسە وتىرىپ، ارنايى تەكسەرۋدەن وقۋشىلاردىڭ بارلىعىن بiردەي وتكiزبەي، تەك ءتارتiبi ناشار جاسوسپiرiمدەر مەن مەكتەپتەردەگi ارنايى تiزiمگە الىنعان بالالاردى ماجبۇرلەۋگە شەشiم قابىلدانعان.
قازاقستان بۇۇ-نىڭ 1961 جىلعى ەسiرتكi زاتتارى تۋرالى كونۆەنتسياسىنا جانە 1971 جىلعى جۇيكە جۇيەسiنە اسەر ەتەتiن زاتتار تۋرالى كونۆەنتسياسىنا، 1988 جىلعى ەسiرتكi زاتتارى مەن پسيحوتروپتىق زاتتاردىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەس تۋرالى كونۆەنتسياسىنا قول قويعان. سونداي-اق، ەلiمiزدە ارنايى زاڭ دا قابىلدانعان. وكiنiشكە قاراي، بۇگiندە اۋعان جەرiنەن قازاق دالاسى ارقىلى كارi قۇرلىققا جول تارتاتىن ەسiرتكi تاسىمالى قازاقستانداعى ناشاقورلار سانىنىڭ كۇرت ارتۋىنا اسەر ەتiپ وتىر. جاقسىلىقتان گورi جاماندىققا تەز بەيiمدەلەتiن الاڭ كوڭiل بالالاردىڭ اراسىندا دا ەسىرتكىگە دەن قويعاندار جەتەرلiك. بiلiم شاڭىراقتارىندا ەسiرتكiگە ءۇيiر بالالار بارل ەكەنىن بيلiك تە جاسىرمايدى. سوراقىسى سول، ەلدەگi ەسiرتكi ساۋداسىن «قىزدىرعان» شەنەۋنiكتەر دە جوق ەمەس. وتكەن اپتادا ۇكىمەت جەتەكشىسى سونداي سوراقىلىققا جول بەرگەن ءارi ەسiرتكi ساتقانداردى قولداپ، قولپاشتاعان شەنەۋنiكتەردiڭ اتى-ءجونiن انىقتاۋعا بiلەك سىبانا كiرiسەتiنiن مالiمدەگەن ەدi. بiراق ول ءۇشiن پرەزيدەنتتiڭ ارنايى رۇحساتى كەرەك. قوعامدى iشتەن iرiتكەن شەنەۋنiكتەردi اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەۋ – قيىن شارۋا. اسiرەسە، قولىندا بارلار قونىشىنان باساتىن قازاقستاندا. الايدا، كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ساناسىن ناشامەن ۋلاعان شەنەۋنiكتەردi انىقتاۋ – كەز كەلگەن ازاماتتىڭ پارىزى دەسەك ارتىق ايتپاسپىز. سوندىقتان كارىم ءماسiموۆتiڭ كومانداسى ەسiرتكi تاسىمالىمەن عانا ەمەس، ەسiرتكiنi «ەسiرتكەن» iرiلi-ۇساقتى شەنەۋنiكتi اۋىزدىقتاعانى ءجون الدىمەن. Iس-شارالار جوسپارى 6 بولiمنەن جانە 66 تارماقتان تۇراتىن باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشiن اتتاي 3 جىل قاجەت.

«قازاقستان ىسكەرى»، №11, 4-ماۋسىم، 2009 جىل