سۋرەت ura.news سايتىنان الىندى

كرەمل پروپوگانداسىنىڭ "سولوۆەيى" اتانعان ۆلاديمير سولوۆەۆ تاعى بۇيرەكتەن سيراق شىعاردى. بۇ جولعى شاتپاعىنىڭ سىيقى مىناۋ. "كاسپيدە اقش اسكەري بازالارى ورنالاستىرىلىپتى-مىس". قازاقتى قولبالاسىنداي ۋىسىندا ۇستاعىسى كەلەتىن رەسەيدىڭ جاي عانا توك-شوۋىن جۇرگىزۋشىسىنىڭ بۇل سوزىنە انشەيىندە اۋزىنان ءسوز الا المايتىن، سالقىنقاندى ءابدىراحمانوۆتىڭ باسقارۋىنداعى مينيسترلىك شورشىپ ءتۇستى.

قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى "ۆەچەر س ۆلاديميروم سولوۆەۆىم" باعدارلاماسىنىڭ 2 شىلدەدەگى شىعارىلىمىندا ايتىلعان "كاسپيدە اقش اسكەري بازالارى ورنالاستىرىلعان" دەگەن قاۋەسەتكە جاۋاپ بەرۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار ەدى؟ كاسپي كولىنىڭ (رەسمي تەڭىز رەتىندە مويىندالماعانى قازاققا ولجا. بۇل باسقا اڭگىمەنىڭ ارقاۋى) ءبىراز بولىگى رەسەيگە قارايدى. بىرنەشە مەملەكەت بۇ كولدىڭ ومىراۋىن ەمىپ وتىر. جاي عانا ۇلتتىق ماسەلەنىڭ وزىنە اياعىن اڭدىپ باسىپ، ءبىر شوقىپ، ەكى قارايتىن قازاقستان بيلىگى وسىنداي ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ايماققا اقش-تىڭ اسكەري بازاسىن كىرگىزىپ جىبەرەرلىك قاۋقارى ازىرگە جوق ەكەنى بارشاعا ءمالىم. دەمەك داقپىرت تۋعىزۋ ارقىلى ونسىز دا شوۆينيستەرى جانىگىپ تۇرعان ورمان-ورىس حالقىن قازاققا قارسى ايداعىسى كەلەتىن ورتاڭقول تەلەجۇرگىزۋشىگە بىلدەي مينيسترلىك ەمەس، جاي عانا قاتارداعى ديپلوماتقا ءاۋ دەگىزە سالسا، قۇدا دا، قۇداعي دا تىنىش بولماس پا ەدى.

سولوۆەۆتىڭ الاپاسىن اسىراتىنداي نە مۇقتاجدىق؟

«ءبىزدىڭ قازاقستانمەن قارىم-قاتىناسىمىز قاي دەڭگەيدە؟ بالكىم، كەلەسى مايدان قازاقستانعا باعىتتالاتىن شىعار؟» دەپ ەلدى ءبىر دۇرلىكتىرىپ ەدى وتكەن جولى.

ءتىپتى، قازاقستاننىڭ لاتىن جازۋىنا كوشۋىن كەلەمەجدەي سويلەپ، "قازاقتا ءوزى جازۋ بولعان با؟" دەگەندى دە وسى جىگىت ايتقانىن بىلەمىز.

"قازاقتا نازارباەۆقا دەيىن مەملەكەت بولعان جوق" دەگەن ءپۋتيننىڭ كولەڭكەسى عوي، بۇ شىركىندەر!

ەندى ءبىز دە رەسەيگە قاتىستى ءوز دەگەنىمىزدى ايتىپ قالالىق.  سولوۆەۆتى سىيلايتىن ءسىم بىزگە نە دەر ەكەن.

راس. سولوۆەۆ ايتەۋىر ءبىر قيسىنعا سۇيەنىپ وتىرعانى اقيقات. ول قيسىن مىناۋ. بىزدە اقش-تىڭ اسكەري بازاسى بولماعانىمەن، اقش-تىڭ اۋعانستان ۇكىمەتىنە قولداۋ كورسەتۋگە ارنالعان حالىقارالىق وپەراتسيالار ءۇشىن قاجەت ۇشپايتىن كوممەرتسيالىق تەمىرجول ءترانزيتى بار. تاسىمال جابىق كونتەينەرلەرمەن توقتاۋسىز قازاقستاندىق ۇلتتىق كومپانيانىڭ اردايىمعى باقىلاۋىمەن جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ترانزيت ءۇشىن قازاقستان تەرريتورياسى عانا ەمەس، اقش-تان اۋعانستانعا دەيىنگى ارالىقتى جالعايتىن باسقا دا ەلدەردىڭ اۋماعى قولدانىلادى. نۋ، ي چتو! ءبىز سوندا اقش-قا وسىنداي ترانزيت جاساۋعا مۇمكىندىك بەرمەۋىمىز كەرەك پە؟ تاۋەلسىز ەل رەتىندە شەت مەملەكەتتەرمەن ساياسي قاتىناسقا تۇسپەۋىمىز كەرەك پە؟

جاي، ەلەۋسىز جايتتى اسكەري بازا دەپ دۇرلىكتىرەتىن سولوۆەۆ قازاقستانداعى رەسەيدىڭ 7 اسكەري بازاسى بار ەكەنى جايلى نەگە ايتپايدى؟

قازاقستان ورتالىق ازياداعى –  الىپ ەل. سودان بولار، وداق كەزىندە ءبىزدىڭ ەلدە الەمدىك دەڭگەيدەگى قورعانىستى قامتاماسسىز ەتەتىن، اسا ماڭىزدى ءتۇرلى اسكەري نىساندار بوي كوتەردى. سودان قالعان 11 ملن. گەكتار اۋماقتى الىپ جاتقان سول جەتى بازا رەسەي قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ يەلىگىندە.

ولاردىڭ ءبىرىنشىسى رەسەي فەدەراتسياسى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ №5-ءشى مەملەكەتتىك سىناق پوليگونى. ياعني، قىزىلوردا وبلىسى اۋماعىندا ورنالاسقان، ۇشۋ تراسساسى ارال تەڭىزىنەن كامچاتكا تۇبەگىنە دەيىن سوزىلىپ جاتقان بايقوڭىر عارىش ايلاعى. بايقوڭىر عارىش الاڭى 1991 جىلى قازاقستان يەلىگىنە ءوتىپ، 1994 جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنا 20 جىلعا بەرىلدى. ماماندار بايقوڭىر كەشەنىنەن ەل اۋماعىنا جىلىنا 30-35 مىڭ توننا ۋلى زاتتار تارايتىنىن، راكەتالاردان تۇسكەن قالدىقتار  قاراعاندى،  پاۆلودار  جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا زيان كەلتىرەتىنىن ايتادى. قازىر بۇل ايلاقتان «سويۋز»، «پروتون» سەكىلدى راكەتالار عارىشقا ۇشىرىلىپ كەلەدى. 2004 جىلى جالعا بەرۋ مەرزىمى 2050 جىلعا دەيىن ۇزارتىلدى.

ەكىنشى نىسان رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ۆ.چكالوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك №929-شى ۇشۋ-سىناق ورتالىعى. بۇل ورتالىقتىڭ شتابى استراحان وبلىسىنىڭ احتۋبينسك قالاسىندا ورنالاسقان. سول ورتالىقتىڭ 85-ءشى، 171-ءشى جانە 231-ءشى سىناق الاڭدارى باتىس قازاقستان جانە اتىراۋ وبلىسىنىڭ تەرريتوريالارىندا ورىن تەپكەن. بۇل نىساندا رەسەيدىڭ جاڭا قارۋ جاراقتارى سىنالىپ، ۆۆس پەن ۆمف اۆياتسياسىنىڭ ۇشقىشتارى اسكەري دايىندىقتان وتەدى.

ءۇشىنشى, رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ №4-ءشى مەملەكەتتىك ءارتۇرلى سىناق پوليگونى. 1949 جىلى قۇرىلعان بۇل پوليگون اۋماعى اتىراۋ جانە باتىس قازاقستان  وبلىستارىنىڭ باتىس ايماقتارى (نارىن قۇمى) مەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ  استراحان، ۆولگوگراد وبلىسىنىڭ شىعىس بولىكتەرىن قامتيدى. بۇل ايلاقتا ۇشاقتار مەن راكەتالار يادرولىق جارىلىس زاتتارىن تاسىمالداۋ ادىستەرىن سىناقتان وتكىزەدى. پوليگون اۋماعى 6,5 ملن. گەكتار جەردى الىپ جاتىر. ونىڭ 1,5 گەكتارى قازاقستان تەرريتورياسىندا ورنالاسقان. وسىعان دەيىن بۇل ايماقتا جەر بەتىندە جانە اۋەدە ءتۇرلى قارۋ-جاراق سىناقتان وتكىزىلگەن. 24 مىڭ راكەتا جارىلىپ، 177 سوعىس تەحنيكالارىنىڭ تۇرلەرى سىنالعان، 619 سس-20 راكەتالارى جويىلعان. ساراپشىلار وسىنىڭ سالدارىنان اۋاعا 30 مىڭ تونناعا جۋىق اسا زياندى ۋلى زاتتار تارالعانىن ايتادى.

ءتورتىنشىسى, رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ №10-شى مەملەكەتتىك ءارتۇرلى سىناق پوليگونى. ياعني، ءبىزدىڭ تىلمەن ايتساق، سارى-شاعان سىناق الاڭى.  الىپ پوليگون قاراعاندى، جامبىل، اقتوبە جانە قىزىلوردا وبلىستارىنىڭ جەرلەرىنە شەكارالاس ورنالاسقان. سىناق الاڭى وڭتۇستۇكتەن سولتۇستىككە قاراي 250 شاقىرىمعا، باتىستان شىعىسقا قاراي 600 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر. بۇل سىناق الاڭىندا نەگىزىنەن اۋە كۇشتەرىنە قارسى سىناقتار جۇرگىزىلەدى. بۇل ورايدا رەسەي اۋماعىنداعى «كاپۋستين يار» پوليگونىنان جىبەرىلگەن زىمىراندار 11 مىڭ شاقىرىم بويى بىرنەشە وبلىسىمىزدىڭ ۇستىنەن ۇشىپ كەلىپ، وسى «سارىشاعانعا» كەلىپ تۇسەتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.

بەسىنشىسى, №5580-ءشى سىناق جۇمىستارىن قامتاماسسىز ەتۋ بازاسى. (رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ بۇرىنعى №11 ەمبى مەملەكەتتىك سىناق پوليگونى). بۇل سىناق الاڭى اقتوبە وبلىسى اۋماعىندا ورنالاسقان.

التىنشىسى, رەسەيدىڭ اۋە كۇشتەرىنىڭ عارىش اسكەرىنە قاراستى №3-ءشى زىمىران-عارىش قورعانىسى ارمياسىنىڭ راديوتەحنيكالىق جەلىسى. بۇل نىسان بالقاش كولىنىڭ بويىنداعى پريوزەرسك قالاسىندا ورىن تەپكەن.

جەتىنشىسى, قوستاناي قالاسىنداعى رەسەي اۋە قورعانىس كۇشتەرى ترانسپورتتىق اۆياتسياسىنىڭ جەكە پولكى.

وسىدان-اق، بايقاپ وتىرسىزدار، رەسەيدىڭ اسكەري نىساندارى قىزىلوردا، باتىس قازاقستان، اتىراۋ، ورتالىق قازاقستان، جامبىل، اقتوبە، قوستاناي سەكىلدى ەلىمىزدىڭ ءىرى 8 وبلىسى اۋماعىندا بار دەگەن ءسوز. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەت ءۇشىن – ۇلكەن قاۋىپ.

اقش-تىڭ جاي ترانزيتىنەن وسىنداي 7 بازامەن وتىرىپ قورقۋ قيسىنسىز ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم. وسى ورايدا ولار جوق بازادان شوشىپ وتىرعاندا ءبىز نەگە بار بازادان قورىقپاۋىمىز كەرەك دەگەن وي قىلاڭ بەرەدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، سولوۆەۆتەر ايتتى ەكەن دەپ اقتالا بەرمەي ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر ءھام قورعانىس مينيسترلىكتەرى وسى اسكەري بازالاردى، پوليگونداردى جابۋ ىسىمەن اينالىسا باستايتىن كەز كەلدى.

ساكەڭدەرگە، ياعني سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى مەن سولوۆەۆتەرگە ايتارىمىز وسى عانا.

ءتۇيىن

سولوۆەۆ ءوزىن الەۋمەتتىك جەلىدە سىناعان قازاقتارعا قاراتا سۇحبات بەرىپ:

«مىنا حەيتەرلەردىڭ (الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوزىن سىناعان ادامداردى ايتادى. - رەد) بارلىعى دەرلىك – بار مەن جوقتىڭ اراسىنداعى ادامدار. ولارعا ۋاقىت شىعىنداۋ دۇرىس ەمەس، ولارعا تەك مۇسىركەپ قاراۋ كەرەك. تاعى ءبىر نۇسقاسى – ولار پسيحولوگيالىق دەرتكە شالدىققاندار. ولارعا قانداي دا بولماسىن جولىن تاۋىپ، كوزگە ءتۇسىپ قالۋ كەرەك. ميلارىن تاراقان تەسىپ كەتكەندەرگە ۋاقىت شىعىنداعىم كەلمەيدى», - دەگەن ەدى.

قازاققا دەگەن كوزقاراسى وسىنداي ادامعا ءسوز شىعىنداپ جۇرگەن بىزدە دە ەس جوق-اۋ وسى... دەسە دە، ءوز ءسوزىنىڭ تونىن تەرىس اينالدىرىپ، وزىنە قاراي جۇمساپ جىبەرۋگە بولاتىنداي. ميىن تاراقان تەسىپ كەتكەن ورىس ءجۋرناليسى وتتادى ەكەن دەپ ولەمىز بە؟! كۇلدىم!

قانات بىرلىكۇلى

Abai.kz