اتىراۋ وبلىسى بويىنشا قازاق جاستارىنىڭ ءبىر-بىرىمەن قىرىق پىشاق بولىپ قىرىلىپ توبەلەسۋى ۇلكەن ءبىر وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. ءتىپتى جاس بولعاندا دا بەسىكتەن شىققان بەلى الى قاتا قويماعان, اۋزىنان انا ءسۇتى قۇرعاماعان ۋىلجىعان جاس وسپىرىمدەر!  بۇلاردى ءالى ەنەسىن ەمىپ جۇرگەن لاقتار دەسە دە بولادى. بۇلارعا ءالى اسكەرگە بارۋ دا ەرتە, بۇلار الى مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەن وقۋشىلار! (وقۋشى دەيىن دەسەڭ قاندىقول قىلمىسكەرلەر).  

ال وسى بالالارعا سونشا قاتىگەزدىك پەن ايۋاندىقتى ۇيرەتىپ جۇرگەن كىمدەر? اتا-انا ما, الدە قوعام با? بالانىڭ قورشاعان ورتاسى ما, الدە ءتۇرلى باعىت-باعدار سىلتەپ وتىرعان شەكتەۋسىز الەۋمەتتىك ينتەرنەت جەلى مە? بالالار اراسىنا ءتۇيىنى شەشىلمەيتىندەي جىك سالۋشى كىمدەر? بۇل بالالاردى شولاق مىلتىق, پنەۆمات سەكىلدى ءتۇرلى تاپانشالارمەن قارۋلاندىرىپ وتىرعان كىمدەر? تەك قارۋلاندىرىپ ەمەس, بۇلاردى قارجىلاندىرىپ وتىرعان كىمدەر? تۇتاس ءبىر اۋىلدى بولشەكتەپ, وعان اتاۋ بەرىپ وتىرعان كىمدەر? بۇلاردىڭ ارتىندا قانداي كۇش, قانداي يدەولوگيا يەلەرى وتىر? بۇلاردىڭ ارتىندا ءبيمالىم ءبىر كۇش يەسى بولماسا جۇمىسى جوق, قالتاسىندا كوك تيىن قارا باقىرى جوق جاس بالا قارۋدى قولعا قالاي تۇسىرەدى? بۇلاردىڭ ارتىندا "ۇستالىپ قالساڭ كومەك بەرەمىز, تيىن جينايمىز, شارۋانى شەشىپ تاستايمىز" دەگەن ءبىر سەنىمدى كۇشتەر بار. وزدەرىنشە باياعى ورتاق تۇسىنىك, "وبششەكوۆسكي پونياتيا".

بۇلاردىڭ قىرىلىستارى نە جەر داۋى, نە جەسىر داۋى ەمەس. ۇلتشىلدىق پەن ەلدىككە تيتتەي دە قاتىسى جوق. مىقتى بولسا, باسشىلارىنىڭ (گلوۆار-ۆوجاكتارىنىڭ) تيتتەي دە نامىسى بولسا جەر داۋىنا ارالاسار ەدى عوي, ەلى ءۇشىن كۇرەسەر ەدى عوي. جۇگەنسىز كەتكەن جاستاردىڭ ەل تىنىش, ايدىڭ امانىندا ءبىر-ءبىرىن اياۋسىز سوققىعا جىعىپ, سوڭى ءولتىرىپ, جەر جاستاندىرىپ جۇرگەندەرى ەرىكسىز قابىرعاڭدى قايىستىرادى ەكەن. قانشا شاڭىراق وپات بولدى, قانشا اتا-انا قايعىعا باتىپ قارا جامىلدى. جاستار سۋيتسيدتەن ءبىر ولەدى, توبەلەستەن جانە ءولىپ جاتىر. وسىلاردى باقىلاپ, وسى جاستارعا اناليز جاساپ وتىراتىن ۇيىم نە ورتا بار ما ?

مىسالى, قۇلسارىدا 1 مەن 3-ءشى ىقشاماۋدان قاتار ورنالاسقان. بار بولعانى ورتاسىن ءبىر عانا اسفالت جول ءبولىپ تۇر. الدە بۇلاردىڭ ومىرلىك "قىجاقتارىنا" سول قارا سىزىق سەبەپ بولىپ تۇر ما? وندا جولدى ءسۇرىپ كۇرەپ تاستايىق نە اقپەن سىرلاپ تاستايىق! مىسالى, ءوزى الاقانداي 1 ىقشامۋدان ۇشكە بولىنگەن. ارعى باسى "شانحاي" دەپ اتالادى. بۇل اتاۋ اقتوبە قالاسىندا دا بار. بۇل شانحاي اتاۋى قىزىلقوعا اۋدانى ساعىز اۋلىنا دا كىرىپ كەتكەن. ساعىز, مۇقىر, ميالى اۋىل جاستارى دا ءبولىنىپ-ءبولىنىپ الىپ ءبىر-ءبىرىن اسقان قاتىگەزدىكپەن قىرىپ جاتىر. قانشا جاس قىرشىنىنان قيىلىپ و دۇنيەگە اتتانىپ كەتتى. قانشاسى ومىرلىك مۇگەدەك بولىپ قالدى. ماڭعىستاۋ وبلىسى اقشۇقىر اۋىلىندا دا وسى كورىنىس, ول جاقتا دا ولگەن جاستارىمىز بار.

ءبىزدىڭ ەل ليۆان با, سيريا ما? مىناعان ءبىر توقتاۋ بار ما? مىنا شايتاني جاۋىنگەرلەرگە, ياعني ءىبىلىستىڭ اسكەرلەرىنە شەكتەۋ قوياتىن بىرەۋ بار ما? شانحاي دەگەن نە? ءبىز كىمبىز سوندا? شانحايشىلار كىمدەر? اۋىلدىڭ بەدەلدى, نامىستى ازاماتتارى قايداسىڭدار? اۋىلدا كونەكوز قاريا, اقساقال-ابىزدارىمىز بار ما? ەڭ بولماسا, باياعىشا ايتقاندا "اۆتوريتەت, سموترياششي" سياقتى بىرەۋلەرىڭ بار ما? حابارلاسساڭدارشى, باس قوسىپ جوسپار قۇرايىق!

ءبىز قازىر تىنىشتىقتا وتىرعان ەلمىز! بىراق, بىلاي دا بولا بەرمەيدى. الدىمىزدا ءبىزدى نەبىر سىن ساعاتتارى كۇتۋدە. ەرتەڭگى كۇنى ارتىمىزعا ەرەدى دەگەن, ەرتەڭگى كۇنى ءبىزدىڭ ۇلان-بايتاق جەرىمىزدى, ەل-حالقىمىزدى قورعايدى دەگەن جاستارىمىز ءبىر-ءبىرىن اياۋسىز قىزىل قان قىلىپ قىرىپ جاتسا, وندا مىنا تۇرمەن 2050 گە دەيىن جەر بەتىنەن قازاق ۇلتى جويىلىپ كەتەر قاۋپى بار ەكەن. جاستاردىڭ ءبىر-بىرىمەن يتشە قىرىلىسىپ شىبىنشا ءولۋى ەشكىمدى الاڭداتپايتىنىنا تاڭىم بار. قىرىلىپ جاتقان بالالار ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان ەرگەن جاس بۋىندارىمىز ەمەس پە? بۇلار ءوز قازاق, ءوز مۇسىلماندارىمىز ەمەس پە? بۇلار ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز ەمەس پە? سوندا مىنا توبەلەس, مىنا ولىمگە بەي-جاي قاراپ وتىرا بەرۋىمىز كەرەك پە?

مىنا كەلەڭسىزدىكتى ەل-حالىق بولىپ قولعا الايىق, كۇشپەن بولسا دا توقتاتايىق! قايتا اۋىل مەن اۋىل توبەلەستەرى تۇسىندىرمە جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى سەبەپتى توقتادى. ايتپەسە, بۇرىن سايدىڭ ىشىندەگى توبەلەستەر ساي سۇيەگىڭدى سىرقىراتاتىن ەدى. ال ەندى, الاقانداي ىقشاماۋدان توبەلەستەرىن توقتاتا الماساق نە بولعانىمىز? ارتى قايعىلى توبەلەستەر بولماشى نارسەدەن باستاۋ الىپ وتىر. بىرەۋى "نە" دەيدى, ەكىنشىسى "جە", ءبىتتى, وتقا تامىزىق قۇيىلدى دەي بەر. نەگە ەكى ەسەك ءۇشىن تۇگەل اۋىل ءبىر-بىرىمەن قىرىلۋ كەرەك? ەكەۋى جەكپە-جەكتەن قورىقسا و باستان قۇيرىقتارىن قىسىپ جۇرمەي مە? ال ەندى ەكى تاراپقا دا قولداۋ بىلدىرۋشىلەر, ەرۋشىلەر, بوشىقتىرۋشىلار: "مەن دوسىمدى ساتپايمىن, مەن ول ءۇشىن تۇرامىن" - دەيتىندەر. تۇرادى دەيىن دەسەڭ, پوليتسيا تابالدىرىعىن اتتاعان ساتتەن-اق ءبىر-ءبىرىن ساتا جونەلەدى, بىردەن ءوز قارا باسىن قورعاۋعا كوشەدى, سول ءۇشىن ءتۇرلى تاسىلگە بارىپ جالا دا جابادى. سول ما مىقتىلىق? ءبىز مىنانداي قويانەرلەرمەن قايدا بارماقپىز? ەل سەنگەن ەرلەرىمىزدىڭ قىلىقتارى مىنانداي بولسا, بولاشاق راسىندا دا بۇلىڭعۇر ەكەن! 

تۇرار شاپقارا

Abai.kz