سونىمەن، كەشە جەتi كۇنگە سوزىلعان ۇلتتىق بiرىڭعاي تەستiلەۋ (ۇبت) ناۋقانى اياقتالدى. جىلدان جىلعا تالاپتارى كۇشەيتiلiپ كەلە جاتقان سىناق بارىسىن بيىل مينيسترلiك پەن ۇقك ماماندارىنىڭ وزدەرi تiكەلەي قاداعالاپ، بارىنشا قولعا العان سياقتى. سەبەبi, بۇدان بۇرىنعى ۇبت كەزiندە ءتۇرلi دۇرلiگۋ مەن ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىق فاكتiلەرi جەر-جەردە ورىن العانىن ەسكەرسەك، بيىل مۇنداي قۇيتىرقى امالداردىڭ جولى كەسiلiپتi.
ەستەرiڭiزدە بولسا، بىلتىرعى ۇبت-دا “التىن بەلگiدەن” ۇمiتكەر كەيبiر تالاپكەرلەر مەجەلi 45 باللدى جيناي الماي، مورالدىق كۇيزەلiسكە بوي ۇرىنسا، بيىلعى كورسەتكiش كوڭiل قۋانتارلىقتاي. تiپتi, بىلتىر سىناقتىڭ اينالاسىندا داۋ-دامايدىڭ ۋشىعىپ كەتكەنi سونشالىق، بۇعان ۇكiمەتتiڭ ءوزi ارالاسىپ، اياعىندا مينيسترلiك باسشىلارى قاتاڭ ەسكەرتۋلەر العان ەدi. بۇدان كەيiن تiزگiنiن قاتايتقان بiلiم جانە عىلىم مينيسترi جانسەيiت تۇيمەباەۆ ارنايى رەەستەرگە تiركەلگەن سۇراق-جاۋاپتاردىڭ سىرتقا شىقپايتىنىنا ۋادە بەرگەن-دi.

سونىمەن، كەشە جەتi كۇنگە سوزىلعان ۇلتتىق بiرىڭعاي تەستiلەۋ (ۇبت) ناۋقانى اياقتالدى. جىلدان جىلعا تالاپتارى كۇشەيتiلiپ كەلە جاتقان سىناق بارىسىن بيىل مينيسترلiك پەن ۇقك ماماندارىنىڭ وزدەرi تiكەلەي قاداعالاپ، بارىنشا قولعا العان سياقتى. سەبەبi, بۇدان بۇرىنعى ۇبت كەزiندە ءتۇرلi دۇرلiگۋ مەن ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىق فاكتiلەرi جەر-جەردە ورىن العانىن ەسكەرسەك، بيىل مۇنداي قۇيتىرقى امالداردىڭ جولى كەسiلiپتi.
ەستەرiڭiزدە بولسا، بىلتىرعى ۇبت-دا “التىن بەلگiدەن” ۇمiتكەر كەيبiر تالاپكەرلەر مەجەلi 45 باللدى جيناي الماي، مورالدىق كۇيزەلiسكە بوي ۇرىنسا، بيىلعى كورسەتكiش كوڭiل قۋانتارلىقتاي. تiپتi, بىلتىر سىناقتىڭ اينالاسىندا داۋ-دامايدىڭ ۋشىعىپ كەتكەنi سونشالىق، بۇعان ۇكiمەتتiڭ ءوزi ارالاسىپ، اياعىندا مينيسترلiك باسشىلارى قاتاڭ ەسكەرتۋلەر العان ەدi. بۇدان كەيiن تiزگiنiن قاتايتقان بiلiم جانە عىلىم مينيسترi جانسەيiت تۇيمەباەۆ ارنايى رەەستەرگە تiركەلگەن سۇراق-جاۋاپتاردىڭ سىرتقا شىقپايتىنىنا ۋادە بەرگەن-دi.
الايدا، كەمشiلiكسiز ەشتەڭە بولمايتىنى بەلگiلi. ۇقك قىزمەتكەرلەرi تەستiلەۋدiڭ العاشقى كۇنi دۇرىس جاۋاپتار جازىلعان كودتى 3000-3500 دوللارعا ساتۋعا ارەكەت جاساعان قىلمىستىق توپتى قۇرىقتادى. بۇدان وزگە تەست تاپسىراتىن جەرگە ۇيالى تەلەفون، باسقا دا ەلەكتروندى تەحنيكانى الىپ كiرگەن وقيعالار دا تiركەلگەن. بiراق جىلداعىداي كوپ ەمەس. سودان بولار، بيىل ۇبت-نىڭ اينالاسىنداعى الىپ-قاشپا اڭگiمەلەر دە ساپ تىيىلدى. ۇلتتىق تەستiلەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى يساتاي ساعىندىقوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل ۇبت-عا دەگەن تالاپ ەرەكشە قاتاڭداتىلعان، سوندىقتان دا سوراقى ولقىلىقتاردىڭ ورىن الۋىنا جول جوق.
ازiرگە ۇبت-نىڭ تولىققاندى ناتيجەسi شىعا قويعان جوق. بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگiنiڭ ءباسپاسوز وكiلدiگiنە حابارلاسقانىمىزدا، ماۋسىمنىڭ 4-8 ارالىعىنداعى الدىن-الا قورىتىندىنى ءمالiم ەتتi. “بiزدiڭ ەسەبiمiز بويىنشا، 99 مىڭ 566 ۇمiتكەر تەست تاپسىردى. ونىڭ iشiندە ەڭ تومەنگi مەجە — 45 باللدى جيناي الماعانداردىڭ سانى — 14 مىڭ 582. ال 100 باللدان جانە ودان كوبiرەك جيناعاندار 10 مىڭ 185 بولسا، ەڭ جوعارعى 125 باللعا قول جەتكiزگەندەردiڭ سانى 6-عا جەتكەن. ايتا كەتۋ كەرەك، بيىلعى ۇبت-نىڭ العاشقى كورسەتكiشتەرi قۋانتىپ وتىر” — دەيدi.
كوپشiلiكتiڭ كوڭiلiن كۇپتi قىلعان ۇبت وسىمەن التىنشى مارتە وتكiزiلدi. وسى ۋاقىت ارالىعىندا سىناققا تالاي وزگەرiستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزiلدi. قىسقاسى، جىل سايىن جىرتىعى جامالىپ كەلە جاتقان ۇبت ۇمiتكەردiڭ بiلiم كوكجيەگiن ايقىنداي الا ما؟ تالاي بiلiمدi ورەندەردiڭ سىناقتان ءمۇلت كەتiپ جاتقانىنا نە سەبەپ؟ ماسەلەن، بەلگiلi تەاتر سىنشىسى اشiربەك سىعاي تەلەديدارعا بەرگەن سۇحباتىندا، بۇل جۇيەگە تۇبەگەيلi قارسى ەكەندiگiن بiلدiردi. “اسiرەسە، ۇبت-دا تەاتر، ونەر جولىن تاڭداعان تالاپكەرلەر ءوزiنiڭ تۇلا بويىنداعى تالانتىن كورسەتە المايدى. كەرiسiنشە، قازاق ونەرiنە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن جاستار بiلiم الادى. بiزگە قازiر سىنشىلار، دارىندى كينو ارتiستەرi, تالانتتى رەجيسسەرلەر جەتiسپەيدi” – دەگەن ەدi. شىنىندا دا، ۇبت-نىڭ تەاتر جانە ونەر سالاسىنا كەلەتiن ۇمiتكەرلەردi تاڭداۋعا كەلگەندە قاۋقارى شامالى. سول سەبەپتەن دە تەاتر سىنشىسى تالاپكەردiڭ قاسيەتiن بiلiپ، ونى باعالالۋ ءۇشiن جۇزبە-ءجۇز كەزدەسەتiن سىناقتىڭ بولعانىن قالايدى. ارينە، ۇبت جۇيەسi ەلiمiزدە قاي ۋاقىتقا دەيiن ومiرشەڭدiگiن ساقتاپ قالاتىندىعى بەلگiسiز. بiر بiلەتiنiمiز، الىپ رەسەيدiڭ بiلiم سالاسىندا دا بiرىڭعاي مەملەكەتتiك ەكزامەن (ەگە) توڭiرەگiندە داۋ-داماي باسەڭدەر ەمەس. بۇل جۇيە بىلتىر ەكسپەريمەنت رەتiندە جۇرگiزiلسە، بيىل ۇمiتكەرلەردi جوعارى وقۋ ورنىنا قابىلدايتىن سىناق بولىپ ەنگiزiلدi. رەسەيدiڭ بiلiم جانە عىلىم مينيسترi اندرەي فۋرسەنكو: “ەگە — ءوز مۇمكiندiگiن ۇلعايتىپ جاتىر. بيىلعى قورىتىندى جۇيەنi جاقسى قىرىنان كورسەتەتiنiنە سەنiمدiمiن” دەسە دە، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ سپيكەرi سەرگەي ميرونوۆ: “ەگە-نiڭ تاعدىرى جايىندا قانداي دا بiر وڭتايلى شەشiم ايتۋعا ءالi ەرتە. سوڭعى كەزدە ەكسپەريمەنت رەتiندە ەنگiزiلگەن بۇل جۇيە شىن مانiندە، ەكسپەريمەنتكە جاتپايدى. بۇل جۇيە مەكتەپ تۇلەكتەرiنiڭ بiلiمiنە باعا بەرە المايدى. كەرiسiنشە، ۇستازدار مەن تالاپكەرلەر، اتا-انالار اراسىندا ءوزارا تۇسiنiسپەۋشiلiكتەر ورىن الۋدا” دەگەن ويىن بiلدiرەدi.
الايدا، رەسەيدiڭ بiلiم سالاسى ەگە-نi جاپپاي تۇردە بيىلدان باستاپ عانا ەنگiزدi. بiر جىلدىڭ iشiندە ءارتۇرلi پiكiرتالاستار ءوربiپ جاتقان الىپ مەملەكەتتە باتىستىق جۇيەنiڭ كەمشiن تۇستارىن انىقتاۋ ءۇشiن ارنايى ساۋالنامالىق انكەتالار دا ۇيىمداستىرىلۋدا. بۇل ارينە، كەلەشەكتە سىناقتىڭ ساپالى ءارi جۇيەلi تۇردە وتكiزiلۋiنە جاسالىپ جاتقان العىشارتتار ەكەنi بەلگiلi. ال، بiزدە شە؟ 6 جىل قاتارىنان جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقان ۇبت-نىڭ جىرى تۇگەسiلەر ەمەس. ەلiمiزدە سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ دەندەپ العانى سونشالىق، جىل سايىن زاڭسىز ارەكەتتەر ورىن الىپ، تەست جاۋاپتارىن ساتىپ، پايدا تاپقىسى كەلگەن مانساپقورلار ۇستالىپ-اق جاتىر. ۇكiمەت تاراپىنان قاتاڭ ەسكەرتۋ العان مينيسترلiكتiڭ تەك بيىل عانا بار كۇشiن سالعانى كورiنiپ تۇر. سوعان قاراعاندا، بiلiم جانە عىلىم مينيسترi جانسەيiت تۇيمەباەۆتىڭ بيىلعى ناۋقانعا كوڭiلi توق سياقتى. ال، بiز ۇبت-نىڭ قانشالىقتى ءادiل وتكەنiن، بiر-ەكi كۇندiكتە شىعاتىن تولىققاندى ناتيجەدەن كورەتiن بولامىز.

دينارا مىڭجاسارقىزى
«تۇركىستان» گازەتى 11 ماۋسىم 2009 جىل