ول كەزدە كاۋسار بەس جاستا ەدى. بال بالالىقتىڭ بازارىندا سايران سالىپ جۇرگەن شاعى. مونتيعان ءسابي جۇزىنە مايدا-مايدا بۇيرا شاشتارى جاراسىپ-اق تۇراتىن. سوندىقتان بولار اجەسى ونى «اق قوزىم» دەپ ەركەلەتەتىن. كۇندەلىكتى كەشكىسىن ساباق دايىنداۋعا كىرىسەتىن ەكى اپكەسىنىڭ بىردە قالامىن، بىردە داپتەرىن تارتىپ الىپ وينايتىن كىشكەنتاي كاۋساردى ولار دا رەنجىتىپ كورگەن ەمەس. ءۇيدىڭ كەنجەسى بولعان سوڭ اكەسى مەن اناسى دا ونىڭ قالاۋىن ەكى ەتپەي، ايتقانىن قىلىپ وتىراتىن. بىردە اناسى ايزات قالاعا ءبىراز ۋاقىتقا كەتىپ قالدى. ونىڭ كەتۋى مۇڭ ەكەن، ءۇيدىڭ ءىشى كوڭىلسىز بوپ شىعا كەلدى. اكەسى دە جۇمىستان كەشتەۋ كەلەدى، ال تاماقتى ۇلكەن اپكەسى جانار جاسايدى، كىشى اپكەسى سامال ءۇي جينايدى. كىشكەنتاي قىز اناسىن ساعىنا باستادى. پەشتىڭ تۇبىندە كۇرەڭ ءجىپتى دومالاتىپ تاستاپ، ءشالى توقىپ وتىرعان اجەسىنىڭ قاسىندا جاقىنداپ كەلىپ، ونىڭ باۋىرىنا كىرىپ كەتتى.

– اجە، اپام قاشان كەلەدى؟

– ەرتەڭ كەلەدى، كۇنىم. ول ساعان بوپە اكەلمەكشى.

– ءبو-پە؟ كاۋسار اجەسىنىڭ جۇزىنە اڭتارىلا قارادى.

– ءيا، كۇنىم، بوپە. مىنانداي كىشكەنتاي عانا، – اجەسى وعان قۋىرشاقتى ۇستاپ كورسەتتى. سەن ونى بەسىككە سالىپ تەربەتەسىڭ، ءان ايتىپ بەرەسىڭ. سوسىن سول بوپەنى سەن «باۋىرىم» دەپ اتايسىڭ.

– ال ول مەنى «كاۋسال» دەيدى مە؟ ول ادەتتەگىدەي «ر» دىبىسىن «ل»-عا اينالدىرىپ جىبەردى.

– جوق، اق قوزىم، ول ءازىر سويلەي المايدى.

سول ءتۇنى كاۋسار ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ۇيىقتاي الماي جاتتى. ەرتەڭىنە اپاسى كەلەتىنىن، ونىڭ قولىندا كىشكەنتاي عانا بوپە بولاتىنىن ەلەستەتتى. سونان سوڭ ول بوپەنى كوتەرىپ اكەلىپ، قۋىرشاعىنىڭ جانىنا قويادى. بۇعان قاراپ ول «كاۋسال» دەيدى. ەكەۋى قوسىلىپ ءان ايتادى، بي بيلەيدى. ءتاتتى قيالداردىڭ جەتەگىنە ەرگەن كىشكەنتاي قىز سالدەن كەيىن عانا ۇيقى قۇشاعىنا ەنىپ كەتتى.

تاڭەرتەڭ كاۋسار ويانعان كەزدە ءبارى مارە-سارە بولىپ ءجۇر. جانار بازاردان اكەلگەن تاتتىلەردى ۇستەل ۇستىنە قويىپ، اجەسى باۋىرساق ءپىسىرىپ جاتىر. سامال دا ادەتىنشە ءۇي جيناپ ءجۇر. ءبارىنىڭ جۇزىندە قۋانىشتىڭ ءىزى بار. ول ورنىنان تۇرىپ، قول جۋعىشقا جاقىنداي بەرگەنى سول ەكەن، سىرتقى ەسىك اشىلىپ، اكەسى مەن اپاسى كىردى. اپاسىنىڭ قولىندا – بوپە! كاۋسار جۇگىرىپ بارىپ اپاسىن قۇشاقتاي الدى. جانارىنا ءۇيىرىلىپ ۇلگىرگەن ساعىنىشتىڭ جاسى كىشكەنتاي كىرپىكتەرىنەن ءۇزىلىپ ءتۇسىپ جاتىر. اپاسى قولىنداعى ءسابيدى اكەسىنە ۇستاتىپ، قىزىن باۋىرىنا باستى. ول تۇڭعىش رەت اناسىنىڭ ىستىق قۇشاعىن، ونىڭ تاڭعاجايىپ ءيىسىن سەزىندى. كىشكەنتاي ساۋساقتارىمەن ونىڭ ءجۇزىن ايالاي ۇستاپ، ءالسىن-ءالسىن بەتىنەن ءسۇيىپ جاتىر. جاندارىنا كەلگەن اجەسى:

– ءاي، شىراقتارىم-اۋ، ساعىنىشتارىڭ باسىلعان شىعار. باتىرىمىزدى ورتامىزعا الايىق. ىشكە كىرىڭدەر، – دەگەن كەزدە بارىپ، اناسى مەن قىزىنىڭ قۇشاعى ارەڭ اجىراعان.

ناعىز قىزىق سودان كەيىن باستالدى. قۇنداقتاعى ءسابيدى بارلىعى ءبىرىنىڭ قولىنان ءبىرى الىپ، قۋانىسىپ جاتىر. ەكى اپكەسى دە بوپەنىڭ جۇزىنە ەرەكشە ىقىلاسپەن ۇڭىلە ءتۇسىپ، بۇعان نازار دا سالعان جوق. اكەسى مەن اپاسى دا ونىڭ جانىنان اينالشىقتاپ شىقپايدى. كاۋساردىڭ قاباعى تۇيىلە باستادى. ءىشىن ءبىرتۇرلى سەزىم بيلەپ كەتتى. ءوزىن ەشكىمگە كەرەك ەمەس ەكەنمىن دەپ ويلادى دا، تورگى بولمەگە قاراي جۇگىرە باسىپ كىرىپ كەتتى. جايۋلى تۇرعان كورپەگە قۇلاعان كۇيى، وكسىپ-وكسىپ جىلاپ جىبەردى. ونىڭ داۋىسىن ەستىگەندەر دەرەۋ جانىنا جەتىپ كەلدى. اسىرەسە، اجەسى بايەك بولىپ جاتىر.

– اق قوزىم، نە بولدى ساعان؟ كۇنىم-اۋ، نەگە جىلايسىڭ؟ بىرەۋ ۇرىستى ما؟

ول بولسا وكسىگىن باسا الار ەمەس. بار ايتا العانى:

– مەن... مەن ەشكىمگە كەلەك ەمەسپىن. مەنى ەشكىم جاقسى كولمەيدى.

بۇل جىلايدى، ال قالعاندارى وعان كۇلىپ جاتىر.

– قوشاقانىم-اۋ، ءبىز سەنى بارىنەن ارتىق جاقسى كورەمىز. ول بوپە – سەنىڭ باۋىرىڭ عوي. ءبىز ونى ساعان وسكەن سوڭ كومەكتەسەدى، سەنىڭ ايتقانىڭدى تىڭدايدى دەپ الىپ كەلدىك ەمەس پە؟! ال سەنىڭ بۇل قىلىعىڭ قالاي؟ سەن ەندى كىشكەنتاي ەمەس، ۇلكەن قىز بولدىڭ! بۇنىڭ بوپەدەن ۇيات بولادى. ول سەنى ەستىپ جاتىر، – دەپ اناسى ارقاسىنان سيپاپ جۇباتقاننان كەيىن عانا جىلاۋىن ەرىكسىز توقتاتقان. سونان سوڭ ەكى كوزىن الاقانىمەن ۋقالاي ءتۇسىپ، بوپەنىڭ جانىنا كەلدى. ونى كىشكەنتاي قۇشاعىنا الىپ، تومتيعان بەتىنە ۇزاق قاراپ وتىردى.

– اپا، ول مەنىڭ «باۋىلىم» ەكەن عوي، – دەدى شاتتانا ءتىل قاتىپ.

ءۇي ءىشى داستارقاندا ۇزاق وتىردى. ءبارى ايزات جوق كەزدە ۇيدە نە قىزىق بولعانىن جارىسا ايتتى. تەك كاۋسار عانا ۇيىقتاپ جاتقان بوپەسىنىڭ جانىنان شىقپاي قويعان. جولداسى جۇمىسقا، قىزدارى مەكتەپكە كەتكەننەن كەيىن وت جاعۋعا قامدانىپ، سىرتقا قاراي بەتتەگەن ايزاتتىڭ جانىنا مايرا اجە كەلدى.

–  اينالايىن، كەلىن، سەن جاس بوسانعان جانسىڭ. ءوزىڭدى جىلى ۇستاپ ءجۇر. مىنا ءشالىنى سەن كەتكەن ءتۇنى توقىپ باستاپ ەدىم. بۇگىن ءبىتىردىم. بەلىڭە بايلاپ ءجۇر، – دەپ كۇرەڭ ءشالىنى كەلىنىنىڭ قولىنا ۇستاتتى. ايزاتتىڭ ءجۇزى الابۇرتىپ كەتتى دە، ەنەسىن قۇشاقتاي الدى.

– راحمەت، اپا! ريزامىن سىزگە!

– ە، جارىعىم. ابايلاپ ءجۇرشى.

دالاداعى قىستىڭ ايازىنا قاراماستان كىشكەنتاي ءۇيدىڭ قىزۋى مول بولاتىن. بىلدىرلاعان ءسابيدىڭ ءتىلى، انا مەن بالانىڭ ماحابباتى، ەنە مەن كەلىننىڭ سىيلاستىعى، وتباسىنىڭ ىنتىماعى – ءبارى-ءبارى شاڭىراقتىڭ شاتتىعىن كىرگىزىپ، ەرەكشە ءبىر نۇرعا بولەپ تۇراتىن. سونداي ءبىر كۇنى سىرتتا ۇيىتقي سوققان اق بوراننىڭ ۇسكىرىك جەلى ۇياداي عانا ءۇيدىڭ ءىشىن ءبىر قارىپ وتكەندەي بولدى. كىشكەنتاي ارماندى ەمىزىپ بولىپ، بەلىندەگى كۇرەڭ ءشالىنى بەسىككە قىمتاي جاۋىپ دالاعا شىققالى جاتقان ايزات ەسىك تۇتقاسىن ۇستاعان كۇيى ۇزىنىنان جەرگە سۇلاپ تۇسكەن. وقىستان شىققان داۋىسقا ەلەڭدەگەن مايرا اجە بۇل كورىنىستەن جۇرەگى اتقاقتاپ شىعا كەلدى. «اينالايىن-اي» دەپ جىلاپ ءجۇرىپ، ونى ۇيگە سۇيرەي كىرگىزگەن دە، دەرەۋ ۇلى ماراتتىڭ جۇمىسىنا حابارلاسقان. ماراتپەن بىرگە جەتكەن جەدەل-جاردەم ايزاتتى زەمبىلگە سالىپ الىپ، اۋرۋحاناعا قاراي اتتانعان. ەشتەڭەگە تۇسىنبەي اڭتارىلا قاراپ تۇرعان كاۋساردى اجەسى مەن اكەسى بەسىكتىڭ جانىنا وتىرعىزىپ، وزدەرى دە اسىعىس سىرتقا بەتتەگەن ەدى.

كاۋسار ءسابيدىڭ جىلاعان داۋىسىنان وياندى. دەرەۋ ارماننىڭ جانىنا بارىپ، بەسىكتى تەربەتە باستادى. سول كەزدە عانا ءالى وت جاعىلماعان ءۇيدىڭ سۋىقتىعىن سەزىپ، دەنەسى دە توڭازي باستاعان ەدى. قانشا تەربەتسە دە، كىرپىك ىلمەي «ىڭگالاپ» جىلاي بەرگەن باۋىرىنىڭ  ۇستىن اناسىنىڭ كۇرەڭ شالىسىمەن قىمتاي بەردى. ال، ءسابي بولسا جىلاعانىن قويعان جوق، كەرىسىنشە، ۇدەتە ءتۇستى. ونى قالاي جۇباتارىن بىلمەي قينالعان كىشكەنتاي قىز باۋىرىن اياپ، ونىمەن بىرگە قوسىلا جىلادى. سول مەزەتتە مەكتەپتەن كەلگەن ەكى اپكەسى جانار مەن سامال دا تابالدىرىقتان اتتاي سالا ءبىر ورىندا قوزعالماي تۇرىپ قالعان. سالدەن كەيىن عانا ەكەۋى سومكەلەرىن تاستاي سالىپ، كىشكەنتايلاردىڭ جانىنا جۇگىرە جەتىپ، باۋىرلارىن جۇباتا باستادى. اپكەلەرىنە ءمان-جايدى تۇسىندىرمەك بولعان كاۋسار:

– اپام قۇلاپ قالدى. ونى بىلەۋلەل الىپ كەتتى. اجەم مەن اكەم دە ولالمەن بىلگە كەتتى، – دەدى ەكى كوزى جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتىپ. ەكى اپكەسى ءبىر-بىرىنەن كوز ايىرماي قاراعان كۇيى ءۇنسىز وتىرىپ قالدى.

سول ءتۇنى ءۇي ءىشى كىشكەنتاي ارمانمەن بىرگە قوسىلا جىلادى. ويتكەنى، ايزات سول كۇيى ورالعان جوق. اياق استىنان كوتەرىلگەن قان قىسىمى تىكە ميعا شاپشىعان. اپاسىن سۇراعان كاۋسارعا ءبارى «ول الىسقا كەتتى، ەندى كەلمەيدى» دەدى. ال، كاۋسار ولارعا سەنگەن جوق.

– وتىلىك، ول ماعان بوپە اكەلۋگە كەتتى. ەلتەڭ كەلەدى،–دەپ اپاسىنىڭ كۇرەڭ ءشالىسىن قولىنان تاستاماي ۇستاپ ءجۇردى. بىراق، اپاسى اق قوزىسىنا قايتىپ كەلمەدى. ال اجەسى بولسا، توتەننەن كەلگەن قايعىنى كوتەرە الماي، توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى.

سۇرەڭسىز كۇندەر سىرعىپ قانا ءوتىپ جاتتى. كاۋساردىڭ اكەسى كۇندە جۇمىسىنان كەش كەلەدى. جانار اپكەسى تاماق دايىندايدى. ال سامال ءۇي جينايدى. تەك ارمان عانا قايتا-قايتا جىلاي بەرەدى. ايزاتتىڭ قايتقانىنا ەكى جىل وتكەننەن كەيىن تۋعان-تۋىستارى جينالىپ، «اۋرۋ اپاڭا، كىشكەنتاي بالالارىڭا قارايدى» دەپ ماراتتى قوياردا-قويماي ۇيلەندىرىپ تىندى. ۇيگە كەلگەن ءلاۋرا–بىر قىزى بار كەلىنشەك.

بىردە ساباقتان كەلگەن كاۋساردى توسىن جاي كۇتىپ تۇردى. سومكەسىن تاستاپ، بولمەسىنە كىرگەن ول ءوز توسەگىنىڭ ۇستىنەن لاۋرانىڭ قىزى اناردى كوردى. قولىنا ۇلكەن قايشى ۇستاعان ول كۇرەڭ ءشالىنى قيىپ وتىر ەكەن. كىشكەنتاي جۇرەگى شىم ەتە قالعان كاۋسار دەرەۋ بارىپ ونى شاپالاقپەن سالىپ قالعان. ەركە قىزىنىڭ اڭىراي جىلاعان داۋىسىنا جۇگىرىپ جەتكەن لاۋرا كاۋساردى جۇلقىلاي ۇستاپ:

– ولگەن شەشەڭنىڭ شالىسىمەن بىرگە جوعال! – دەپ، ەسىككە قاراي يتەرىپ جىبەرگەن. جاس جۇرەگىن تۇڭعىش رەت كەك كەرنەگەن قىزدىڭ كوزىنەن سوندا جاس شىقپاي قويعان. تەك جەردە جاتقان ءشالىنىڭ قيىندىلارىن قولىنا جيناي بەرگەن ەدى.

ءۇش جىلدان كەيىن اجەسى دە دۇنيە سالدى. ال بۇلاردى اكەسى ينتەرناتقا ورنالاستىردى. تاعدىر ولاردى تىم ەرتە ەسەيتكەن ەدى. اپكەلەرى بىرىنەن سوڭ مەكتەپ ءبىتىرىپ، قالاعا وقۋعا كەتتى.

بىردە ارمان كاۋسارعا قۋانىپ كەلدى. قولى تولعان تيىن.

– اپكە، قاراشى، سىنىپتاستاستارىم جارمەڭكەدەن تۇسكەن اقشانى ماعان بەردى! كۇشتى ەمەس پە؟ كاۋساردىڭ بويىن اشۋ كەرنەپ كەتتى. نامىستان كىشكەنتاي قولدارى ءدىر-ءدىر ەتەدى. ارماندى جەتەلەگەن كۇيى ونىڭ سىنىبىنا جەتىپ باردى دا، اپايىنىڭ ۇستەلىنە تيىنداردى تاستاي سالدى.

– كەشىرىڭىز، ءبىز كومەككە مۇقتاج ەمەسپىز! راحمەت!–دەپ سىرتقا بەتتەدى دە ارمانعا قاراپ:

– ەشكىمگە جالىنىشتى بولما! ەڭسەڭدى تىك ۇستاپ جۇر!–دەدى.

سودان كەيىن بولمەسىنە اسىعىپ جەتكەن ول اپاسىنىڭ ءشالىسىن قۇشاقتاي ۇستاپ بۋلىعا جىلادى. ناسىمتان ورتەنىپ جىلادى. ءسال ۋاقىتتان سوڭ كوز جاسىن ءسۇرتىپ تاستاپ، ساباعىنا كەتتى.

سول ءتۇنى كاۋسار ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن كوز ىلمەدى. اناسىنا، اجەسىنە قۇران وقىدى. باۋىرلارىنىڭ اماندىعىن تىلەدى. جاستىعىنىڭ استىنان كۇرەڭ ءشالىنى الىپ، كەۋدەسىنە قويدى. سونان سوڭ وعان «ءبىز باقىتتى بولامىز، اپا» دەپ ىشتەي سەرت بەردى دە، جايلاپ جانارىن جۇمدى. اناسى ەلەستەدى. قىزىن بۇرىنعىداي باۋىرىنا تارتىپ، بەتىنەن ءسۇيىپ جاتىر. ال كاۋسار كەۋدەسىندەگى ءشالىنى قۇشاقتادى.

ۋاقىت-كەرۋەن ءوتىپ جاتتى. اپكەلەرى تۇرمىسقا شىقتى. ءوزى قالاعا وقۋعا ءتۇستى. ارمان ۇلكەن ازامات بولدى.

جاتاقحانانىڭ بالكونىندا ۇلكەن قالانىڭ جولىنا كۇلىمدەپ قاراپ كاۋسار تۇر. قولىندا كۇرەڭ ءشالى. ىشىنەن الدەنە دەپ كۇبىر ەتتى.

كەيىن ول ءشالىنى ەشكىم قايشىمەن قيا العان جوق. ال كاۋساردىڭ جۇرەگىن ەشقانداي قىستىڭ ايازى توڭدىرا الماعان ەدى.

اسەم قۇلمانوۆا، استانا قالاسى

Abai.kz