بۇگىنگى اڭگىمەمىز جۋىق ارادا وتكەن سايلاۋلار مەن ءوتۋى جوسپارلى سايلاۋلاردىڭ نەگىزگى فيگۋرانتتارى تۋرالى بولماق.

انگەلا مەركەل سايلاۋعا تۇسپەيدى

«بۇل مەنىڭ كانتسلەر رەتىندەگى سوڭعى مەرزىمىم. بىزگە جاڭا بەت اشۋ كەرەك»، دەدى. بۇل گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەلدىڭ سايلاۋ تۋرالى سويلەگەن ءسوزى.

گەرمانيادا ەندىگى سايلاۋ 2021 جىلى وتەدى. مۇنداي وقىس شەشىمدى انگەلانىڭ ءوزى قابىلداپتى. سەبەبى دە جوق ەمەس ەكەن. ءوزى باسقاراتىن گەرمانيا بيلىگىندەگى «حريستيان-دەموكراتيالىق وداعى» پارتياسى ەكى ماڭىزدى وڭىردە، گەسسەن مەن باۆاريادا جەڭىلىسكە ۇشىراعان. سول ءۇشىن دە ول جەلتوقساندا وتەتىن پارتيا سەزىندە باسشىلىقتان كەتەتىنىن ايتتى. جوعارىداعى جەڭىلىس ءۇشىن مەركەلگە ەشكىم بيلىكتەن كەت دەگەن جوق. ءوزى شەشىم قابىلدادى.

انگەلا مەركەلدىڭ جاسى 64-تە. 4 مەرزىم بويى گەرمانيانىڭ كانتسلەرى بولدى. ءالى بابىندا، انە-مىنە تاعىنان تايا قويادى دەيتىن ادام ەمەس ەدى. بىراق، ءوز ەركىمەن كەلەر سايلاۋعا قاتىسۋدان باس تارتتى. ول پارتيا باسشىلىعىندا 2000 جىلدان بەرى، گەرمانيا بيلىگىندە 2005 جىلدان بەرى باسشىلىق جاساپ كەلەدى.

پوروشەنكونىڭ قارسىلاستارى. ءانشى، دەپۋتات، ازىلكەش

كەلەر جىلى 31 ناۋرىزدا ۋكراينادا پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتەدى. ەسكى وداقتىڭ مۇشەسى بولعان ۋكرايناداعى سايلاۋ بىزدەگىدەي ەمەس. سالىستىرمالى تۇردە ايتايىق، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۋكرايندەر ءتورت پرەزيدەنت اۋىستىردى. بەسىنشىسى قازىر باسشىلىقتا.

لەونيد كراۆچۋك 1991-1994 جىلدار ارالىعىندا باسقاردى. ودان كەيىن لەونيد كۋچما كەلدى تاققا. ول 1994-2005 جىلدارى پرەزيدەنتتىك قىزمەتتى اتقاردى. 2005 جىلدان 2010 جىلعا دەيىن ۆيكتور يۋششەنكو پرەزيدەنت بولدى. ونى ۆيكتور يانۋكوۆيچ الماستىردى. 2014 جىلى ۋكرايندا بولعان قاندى مايداننان كەيىن يانۋكوۆيچ رەسەيگە قاشىپ كەتتى. الەكساندر تۋرچينوۆ ۋاقىتشا پرەزيدەنت بولدى. 2014 جىلى سايلاۋ ءوتىپ، بيزنەسمەن پەتر پوروشەنكو پرەزيدەنت اتاندى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۋكراينانى وسى پوروشەنكو باسقارىپ كەلەدى. ايتپاقشى، وسى پوروشەنكو 6 ايدان كەيىن وتەتىن سايلاۋعا قاتىسادى. تاعى ءبىر مارتە باق سىناپ كورمەك. پەتر پوروشەنكو 53 جاستا. 2014 جىلدىڭ 7 ماۋسىمىنان بەرى پرەزيدەنتتىك كرەسلودا.

قىزىق بولعاندا بۇل جولى پرەزيدەنتتىك كرەسلودان ۇمىتتىلەردىڭ قاراسى كوپ. بەيرەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ۇمىتكەر اتانۋعا ۇمىتتىلەردىڭ سانى 30 ادامنان اسادى.

ال ناقتى اتتارى اتالىپ، اشىق اگەتاتسيالىق جۇمىسقا كىرىسكەندەر قاتارىندا ۋكراينا تاعىنىڭ ماڭگى ۇمىتكەرى يۋليا تيموشەنكو، فيسكالدىق قىزمەتتىڭ بۇرىنعى باسشىسى رومان ناسىروۆ، گرۋزيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ميحايل سااكاشۆيليدىڭ سەرىگى يۋري دەرەۆيانكو، وپپوزيتسيالىق بلوك ليدەرى يۋري بويكو، بۇرىنعى قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ باسشىسى ۆالينتين ناليۆايچەنكو، ءانشى يۆو بوبۋل مەن تاعى ءبىر ءانشى سۆياتوسلاۆ ۆاكارچۋك، ازىلكەش ۆلاديمير زەلەنسكي بار ەكەن.

بۇعان قوسا پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ كانديداتى بولىپ تىركەلگەن تاعى 4 پارتيانىڭ ليدەرى مەن 10 رادا دەپۋتاتى بار.

بەيرەسمي ساۋالنامالاردىڭ ناتيجەسى بويىنشا يۋري بويكو 20,6% كورسەتكىشپەن پوتەنتسيالدى «پرەزيدەنت» اتانىپ تۇر ەكەن. ال ودان كەيىنگى ساتىدا ساياسي ازىلدەرىمەن تانىمال ۆلاديمير زەلەنسكي قازىر 18,3%، يۋليا تيموشەنكوعا 17,9%، ءانشى سۆياتوسلاۆ ۆاكارچۋك 17,3% ەنگەن. بۇل بەيرەسمي ساۋالناما. ال قازىرگى پرەزيدەنت پوروشەنكو پوتەنتسيالدى پرەزيدەنتتەر ساپىندا جوق.

بىزدە...

ەندى وزىمىزگە قاتىستى ءبىراز اڭگىمە ايتساق.

قازاقستاندا كەزەكتى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ 2020 جىلى ءوتۋى مۇمكىن. ويتكەنى سول جىلدىڭ ساۋىرىندە قازىرگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى اياقتالادى. ول تۋرالى نازارباەۆتىڭ ءوزى دە ايتىپ ءجۇر. وتكەندە فينليانديا پرەزيدەنتىمەن كەزدەسكەن ەدى. سول جيىندا فين ءجۋرناليسى سۇراق قويىپ، «كەلەر سايلاۋعا تۇسەسىز بە»، دەپ سۇرادى. پرەزيدەنت نازارباەۆ تا كىدىرىپ تۇرمادى، دەرەۋ جاۋاپ بەردى. مىنە جاۋابى:

«...سوڭعى ۋاقىتتا ەڭ كوپ قويىلاتىن سۇراق. ەگەر 2020 جىلى كەتسەم، ءبىزدىڭ كىشكەنتاي بالالارعا جاقسى ءومىر سۇرۋگە كىم جاعداي جاسايدى (كۇلدى)? ەگەر شىندىعىنا كەلسەك، ءسىز مەنى بيلىكتە كوپ ۋاقىتتان بەرى وتىر دەپ ويلايتىن شىعارسىز. ءار بەس جىل سايىن حالىق مەنى باسىم داۋىس بەرىپ سايلاپ وتىردى. مەنىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمىمنىڭ اياقتالۋىنا ەكى جىل ۋاقىت بار. تاۋەلسىز ەلدىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى، قازىرگى قازاقستاننىڭ نەگىزىن قالاۋشى رەتىندە مەنىڭ سايلاۋعا تۇسۋگە كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىم بار. بۇل كوپ فاكتورعا بايلانىستى. ادەتتە مۇنداي شەشىمدەر ەرتە قابىلدانبايدى. سايلاۋ الدىندا قابىلدانادى. ناقتى شەشىمدى كەلەر جىلى قابىلدارمىن... مۇمكىن 2020 جىلى قابىلدارمىن. سول كەزدە بىلەسىز»، دەدى پرەزيدەنت نازارباەۆ

ءوز سوزىندە پرەزيدەنت نازارباەۆ بەس جىل سايىن سايلاۋدا جەڭىپ كەلە جاتقانىن ايتتى. ءبىز سول وتكەن سايلاۋلاردىڭ قورىتىندى ەسەبىنە، نازارباەۆتىڭ پوتەنتسيالدى جانە بەيپوتەنتسيالدى قارسىلاستارىنىڭ كىم ەكەندىگىنە كوز جۇگىرتىپ وتسەك...

1991 جىل. ءبىرىنشى سايلاۋ.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ سايلاۋعا قاتىسقان جالعىز ۇمىتكەر بولدى. 98 پايىز داۋىس جيعان ول ەل مەملەكەت باسقارۋ ءىسىن قولعا الدى. 1991 جىلى كۇيرەگەن كسرو قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ دەنىندە سايلاۋ وتكەن-ءدى.

1999 جىل. ەكىنشى سايلاۋ.

ارادا سەگىز جىل وتكەندە تاۋەلسىز قازاقستان ەكىنشى سايلاۋىن وتكىزدى. سايلاۋ 1999 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا ءوتتى.

پرەزيدەنت نازارباەۆ ەكىنشى مارتە پرەزيدەنتتىك دوداعا تۇسەتىنىن ءمالىم ەتتى. بۇل جولى نازارباەۆپەن تاققا تالاسقاندار - سەرىكبولسىن ءابىلدين، عاني قاسىموۆ جانە ەنگەلس عابباسوۆ ەدى.

قازىرگى وپپوزيتسيانىڭ اقساقالى، بەلگىلى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى سەرىكبولسىن ءابىلدين سول جىلى  11,9% داۋىس جينادى. عاني قاسىموۆ 4,7%، ەنگەلس عابباسوۆ 0,8 % داۋىستى مىسە تۇتتى.

ايتا كەتەيىك، سەرىكبولسىن اقساقال نازارباەۆتىڭ ساياسي وپپونەنتتەرىنىڭ ىشىندە سايلاۋدا ەڭ كوپ داۋىس جيناعان جالعىز ادام.

ەكىنشى سايلاۋىندا نازارباەۆ جۇرتتىڭ  81 پايىز داۋىسىن جيدى.

2005 جىل. ءۇشىنشى سايلاۋ.

قازاقستانداعى ءۇشىنشى پرەزيدەنت سايلاۋى 2005 جىلى 4 جەلتوقساندا ءوتتى. ەكى مارتە پرەزيدەنت بولعان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بۇل جولعى قارسىلاستارى - جارماحان تۇياقباي، ءاليحان بايمەنوۆ، ەراسىل ابىلقاسىموۆ پەن مەلس ەلەۋسىنوۆ بولدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل جولى 91,15% داۋىس جيناپ، تاعى جەڭدى.

2011 جىل. ءتورتىنشى سايلاۋ.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2011 جىلدىڭ 3 ساۋىرىندە وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءوز كانديداتۋراسىن تاعى ۇسىندى. بۇل سايلاۋ مەرزىمىنەن بۇرىن ءوتتى. بۇل جولعى باسەكەلەستەرى - جامبىل احمەتبەكوۆ، عاني قاسىموۆ جانە ءومىر باقيعى ۇمىتكەر مەلس ەلەۋسىزوۆ ەدى. نازارباەۆ 95,55% داۋىس جيدى.

ال بۇل سايلاۋعا "دوپۋسك" الا الماعان ۇمىتكەرلەر - سەرىك ساپارعالي، قانات تۇراگەلدى جانە سالەم وتەن بولدى.

2015 جىل. بەسىنشى سايلاۋ.

ەل تاريحىنداعى بەسىنشى پرەزيدەنت سايلاۋى 2015 جىلدىڭ 26 ساۋىرىندە ءوتتى. بۇل جولعى سايلاۋ باسقا سايلاۋلاردان وزگەشە بولدى. پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ساياسي وپپونەنتتەرى - ابىلعازى قۇسايىنوۆ پەن تۇرعىن سىزدىقوۆ بولدى. نازارباەۆ – 97,75%، تۇرعىن سىزدىقوۆ – 1,61%، ابىلعازى قۇسايىنوۆ – 0,64% داۋىس جينادى.

ءتۇيىن

وسى شيرەك عاسىردان استام ۋاقتا «بيلىك اۋىسادى ەكەن» دەگەن قىزدى-قىزدى اڭگىمەنىڭ قانشاسىن ەستىدىك... «تاق مۇراگەرى پالەن ەكەن، تۇگەن ەكەن»، «اكەسىنىڭ ورىنانان داريعا دا دامەلى ەكەن» دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمەنىڭ تالايى ايتىلدى.

بىراق، ءال-ازىرگە ەلباسىعا «جەتەر» كانديدات بولماي تۇر. ءتىپتى، وزگەلەر سەكىلدى ءانشى-بيشىلەرىمىز باق سىناپ، ساياسي شوۋ جاساۋعا قۇلىقتى ەمەس. بۇل ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز با، كەمشىلىگىمىز بە؟ وعان وزدەرىڭىز جاۋاپ بەرىپ كورىڭىزدەر!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz