كەز-كەلگەن ۇلت ءۇشىن تابيعي قۇبىلىس  - تاريحي وتكەنىن، الەمگە جانە ادامزات قوعامىنىڭ دامۋىنا اسەرىن زەرتتەۋ، الەمدىك تاريحتا جانە وركەنيەتتە ءوز ورنىن انىقتاۋ بولىپ تابىلادى.

قازاق تاريحىنا كوز جۇگىرتسەك، قازاق شەتكى جاۋلارمەن جان الىسا كۇرەسىپ، اشىق اگرەسسيامەن ايقاسىپ ءجۇرىپ، وكىنىشكە وراي، عىلىم مەن بىلىمنەن الىس، كوشپەلى وركەنيەتتىڭ وكىلىنە اينالدى. كوشپەلى ءومىر سالتىن ۇستاندى. تاريحتى تولىق ءبىلىپ، تاريحي سانا-سەزىمىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن سول ءبىر ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىراتىن ۋاقىت ابدەن جەتتى.

بۇگىندە تاۋەلسىز قازاقستان تۇراقتى دامىپ كەلە جاتقان، جالپى الەمدىك دامۋدى جالعاستىرۋعا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە الەمدىك قوعامداستىقتان ءوز ورنىن ىزدەي وتىرىپ، ادامزات پەن الەم دامۋىنا ءوز پوزيتسياسىن جانە كوزقاراسىن ەركىن بىلدىرەتىن قۋاتتى، تۇراقتى ەلگە اينالدى. ەندى ءبىز - قازاقستاندىقتار، قويىلعان ماقساتتارىمىزعا قول جەتكىزۋگە كۇش سالىپ جاتىرمىز. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، ەلباسى "ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى" اتتى ماقالانى شىعاردى جانە وسىلايشا ەلدىڭ ۇلتتىق تاريحىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ پروتسەسىن باستادى.

وسى زاماناۋي شىندىققا ساي ءبىزدى جاڭا جولمەن جۇرۋگە، بۇگىنگى جولمەن ەرتەڭگە قادام باسۋعا، وتكەندى قايتا جاڭعىرتۋ جولىمەن جۇرۋگە شاقىراتىن ستراتەگيالىق ماقالا جاريالادى. ەلباسى ماقالاسى ەلىمىزدىڭ كوپ قىرلى جانە جان-جاقتى تاريحىن تەرەڭ تۇسىنۋگە جانە قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ياعني، مەملەكەت باسشىسى ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ الەمدىك وركەنيەتكە جانە ونىڭ دامۋىنا قوسقان زور ۇلەسىن زەرتتەۋگە شاقىرادى. ءبىزدىڭ ۇلى دالا الەمدىك مادەنيەت پەن وركەنيەتكە ءوزىنىڭ قوماقتى ۇلەسىن قوسقانى انىق. بۇنى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى.

پرەزيدەنت ءوزىنىڭ ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازعان: "جىلقىنى قولعا ۇيرەتۋ ارقىلى ءبىزدىڭ بابالارىمىز ءوز داۋىرىندە ادام ايتقىسىز ۇستەمدىككە يە بولدى. ال جاھاندىق اۋقىمدا الساق، شارۋاشىلىق پەن اسكەري سالاداعى تەڭدەسسىز رەۆوليۋتسياعا جول اشتى. جىلقىنىڭ قولعا ۇيرەتىلۋى اتقا ءمىنۋ مادەنيەتىنىڭ دە نەگىزىن قالادى. بەس قارۋىن اسىنعان سالت اتتى سارباز ايبارلى كوشپەندىلەر يمپەريالارى تاريح ساحناسىنا شىققان ءداۋىردىڭ سيمۆولىنا اينالدى. تۋ ۇستاعان سالت اتتى جاۋىنگەردىڭ بەينەسى – باتىرلار زامانىنىڭ ەڭ تانىمال ەمبلەماسى، سونىمەن قاتار، اتتى اسكەردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى قالىپتاسقان كوشپەندىلەر الەمى "مادەني كودىنىڭ" ايرىقشا ەلەمەنتى. اۆتوكولىك قوزعالتقىشتارىنىڭ قۋاتى ءالى كۇنگە دەيىن اتتىڭ كۇشىمەن ولشەنەدى. بۇل ءداستۇر – جەر جۇزىندە سالت اتتىلار ۇستەمدىك قۇرعان ۇلى داۋىرگە دەگەن قۇرمەتتىڭ بەلگىسى".

الەمنىڭ جىلدام دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى - مەتاللۋرگيالىق ءوندىرىس. ەجەلدە ادامزات مىستان، تەمىردەن، التىننان جانە كۇمىستەن باعالى تاستار شىعاردى. ءبىزدىڭ ۇلى دالا وسىنداي اۋقىمدى وندىرىستىك وبەكتىلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىنى تۋرالى ەلباسى ءوز ماقالاسىندا ايتتى.

1969 جىلى قازاقستاندا تابىلعان "التىن ادام", الەم عىلىمى ءۇشىن وتە ماڭىزدى جاڭالىق بولدى. ياعني، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز التىن-كۇمىستى كۇندەلىكتى ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا قولدانعانى تاريحي تۇردە دالەلدەندى.

ءوزىنىڭ ماقالاسىندا ەلباسى ءبىزدىڭ ۇلى دالا - بۇكىل تۇركى الەمىنىڭ تۋعان جەرى، سونداي-اق، الەمدىك وركەنيەتتىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلاتىن الما مەن قىزعالداقتاردىڭ تاريحي وتانى بولعانىن ەرەكشە نازار اۋداردى.

بۇل قازاقستاننىڭ الەمدىك وركەنيەتكە نە بەردى دەگەن سۇراققا ناقتى جاۋاپ بولدى. ياعني، قازاق دالاسى ادامزات پروگرەسىنىڭ كوزى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدى الەمدىك تاريحپەن بايلانىستىرىپ، قازاقستان مەن ونىڭ حالقى ارقاشان الەمدىك عىلىم مەن ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋعا، الەمدىك وركەنيەتتىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان الەمنىڭ اجىراماس بولىگى بولعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. وسىعان سايكەس ءبىز پاتشالىق-سوۆەتتىك كەزەڭدە قالىپتاسقان ستەرەوتيپتەردى بۇزىپ، ۇلتتىق تاريحىمىزعا جاڭا كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا ءتيىسپىز.

مەملەكەت باسشىسى وسى باعىتتا "ارحيۆ - 2025" مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ، "ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى" اتتى وقۋ-اعارتۋ ەنتسيكلوپەديالىق ساياباعى اشۋ, "ۇلى دالا تۇلعالارى" اتتى عىلىمي-كوپشىلىك سەريالاردى شىعارۋ، "تۇركى وركەنيەتى: ءتۇپ تامىرىنان قازىرگى زامانعا دەيىن" اتتى جوبانى قولعا الۋدى تاپسىردى. بۇل جوبا اياسىندا 2019 جىلى استانادا تۇركولوگتاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك كونگرەسىن جانە ءارتۇرلى ەلدەر مۋزەيلەرىنىڭ ەكسپوزيتسيالارىنا ەجەلگى تۇركى جادىگەرلەرى قويىلاتىن تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەني كۇندەرىن ۇيىمداستىرۋ جانە ت.س.س شارالار وتكىزىلدى.

تەك وسىلاي عانا ءبىز تاريحي سانا-سەزىمدى جانداندىرىپ، ءوز تۋعان تاريحىمىزدى تۇسىنەمىز. بۇل تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ - ۇلتتىق سانانى وياتۋ جانە ونى زاماناۋي تالاپتارعا سايكەس زەردەلەۋگە جاسالعان قادام. ەڭ باستىسى، ءبىزدىڭ ۇلى دالا اتا-بابالارىمىز - زاماناۋي ادامدار بولعان. ادامزات وركەنيەتىنە باعا جەتپەس ۇلەس قوسقان جانە ادامزاتتىڭ دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىن باي مادەنيەت قالدىرعان.

ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، حالىق داستۇرلەرىن، سالت-داستۇرلەرىن، ءدىني نانىمدى ەسكەرۋ ماڭىزدى. قازاقستان تاريحىن زەرتتەۋدە شەشۋشى ورىندى ادىستەمەلىك ماڭىزدىلىعى بار قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ەڭبەكتەرى ۇلكەن ءرول اتقارادى. ولاردىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتىڭ "ەگەمەندى قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋ ستراتەگياسى", "21 عاسىردىڭ باسىندا", "تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى", "بولاشاققا كوزقاراس: قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ" جانە "ۇلى دالانىڭ 7 قىرى" اتتى ماقالالارى جاريالاعان شىعارمالارىن اتاعان ءجون. ولار الەمدىك-تاريحي ۇدەرىس اياسىندا قازاقستاننىڭ تاريحي ۇدەرىسىن جان-جاقتى زەردەلەۋگە، ونى زەرتتەۋدىڭ باسىم باعىتتارىن ايقىنداۋعا باعىتتالعان.

وسى ماقساتتا قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەكتورى، پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تەمىرحان بايبوسىنۇلى بەردىمۇراتوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن  عىلىمي-زەرتتەۋ توبى قۇرىلدى.

وسى توپ جۇمىسىنىڭ ماقساتى - مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاريحي ماقالالارى بويىنشا قازاقستان مەن اقتوبە وبلىسىنىڭ تاريحىندا ورتاعاسىرلىق جانە جاڭا زامانداردىڭ تاريحىن جان-جاقتى زەرتتەۋ. قازىردىڭ وزىندە ءارتۇرلى ماتەريال-قۇجاتتار جيناقتالىپ، تالداۋ جۇرگىزىلۋدە، 2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا قازاقستان مەن ورتالىق ازيا بويىنشا عىلىمي ەكسپەديتسيالار جوسپارلانۋدا. كەلەسى جىلدىڭ مامىر ايىندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مۇراجايىن اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. وندا وبلىستىڭ ماتەريالدىق، رۋحاني جانە مادەني ومىرىنە قاتىستى كوپتەگەن ەكسپوناتتار قويىلادى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ،

تاريح عىلىمنىڭ كانديداتى

Abai.kz