ءازىمباي عالي

ءازىمباي عالي

جاقىندا ءورىستىلدى ينتەرنەت سايتتاردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ (ودان ارى كيسي دەپ اتايىق) ديرەكتورى بولات سۇلتانوۆتىڭ تۇجىرىمدارى بەرىلدى. سۇلتانوۆ مىرزا الگى تۇجىرىمدارىندا ءبىراز ويلار ايتقان ەكەن. مىسالى ول بىلاي دەيدى: «انتيروسسيسكايا ناپراۆلەننوست نەكوتورىح ماتەريالوۆ ۆ سمي كازاحستانا ۆىزىۆاەت وبەسپوكوەننوست ەكسپەرتوۆ رەسپۋبليكي». ودان ارى جانە بىلاي دەپتى: «مەنيا بەسپوكويات پوياۆليايۋششيەسيا انتيروسسيسكيە ماتەريالى ۆ سمي كازاحستانا». سۇلتانوۆ «سمي كازاحستانا» دەپ نەگىزىنەن قازاق ءباسپاسوزىنىڭ «انتيرەسەيشىلدىگىن» مەڭزەي كەلىپ تومەندەگى پىكىرىن ورتاعا سالادى:  «...زا وكەانوم سۋششەستۆۋەت سپەتسيالنىي پروەكت – سوزدانيە پو ۆسەمۋ پەريمەترۋ گرانيتس روسسي سۆوەگو رودا انتيروسسيسكوگو كوردونا». «ك نەمۋ، كاك مى زناەم، پودكليۋچيليس ۆسە ناشي بىۆشيە سويۋزنيكي پو ورگانيزاتسي ۆارشاۆسكوگو دوگوۆورا ي نەكوتورىە بىۆشيە رەسپۋبليكي سسسر. زا ەتو - پەرۆىح پرينيالي ۆ ەس ي ناتو، ۆتورىم - وبەششايۋت ەتو سدەلات». سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنا سەنسەك، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە دەربەس ساياساتى جوق بولسا كەرەك، تەك رەسەيگە بىلمەستىكتەن ۇرىنىپ جۇرگەن سياقتى. ال، دۇنيەجۇزىلىك دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ قاۋىمداستىعى، ەۋروپالىق وداق تا، وعان سەرىكتەس ناتو دا - زالالدى ۇيىمدارعا ۇقسايدى. ايتسەدە، سۇلتانوۆتىڭ بىلمەۋى مۇمكىن، قازاقستان دا، رەسەي دە ناتو، اقش، ەۋروپالىق وداق سياقتى كۇشتەرمەن بىرىگىپ «بەيبىتشىلىك ءۇشىن ارىپتەستىك» جولىندا ماملەگە كەلىپ، كەلىسىمدەر بەكىتكەن بولاتىن. قازاقستاننىڭ نەگىزگى تاۋار اينالىمى دا اتالعان مەملەكەتتەرمەن اراداعى ساۋدا-ساتتىقتىڭ نەگىزىندە جۇرەتىندىگى بەلگىلى. ەگەردە ءبىز  اتالعان مەملەكەتتەرمەن ەكونوميكالىق قاتىناستاردى ۇزسەك، وندا ءبىزدىڭ مۇنايىمىزدىڭ، ۋرانىمىزدىڭ، بيدايىمىزدىڭ حالىقارالىق نارىقتاعى سۇرانىسى قۇلدىراپ كەتەر ەدى. سونداي-اق، ءبىز توراعالىققا جەتكەن ەقىۇ دا بەدەلدى ەۋروپالىق ەلدەردىڭ ۇيىسقان ورتاسى ەمەس پە؟ وسىنىڭ ءبارىن ىندەتە ويلاپ كەلگەندە كيسي-ءدىڭ ديرەكتورى قازاقستاننىڭ ساياساتىنا بىرقاتار رەسەيشىل تالاپتار(!) قويىپ وتىرعان جوق پا دەگەن سۇراق تۋادى. مىسالى، ول رەسەي ساياساتىنا تاۋەلسىز باعا بەرگەن ەلىمىزدەگى گازەتتەر مەن سايتتاردىڭ  جازاسىن بەرۋدى ۇسىنىپ وتىر. ودان قالسا، قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىنىڭ كەڭىستىگىن شەكتەپ، ونى تار قۇرساۋعا سالماقشى: «بۇيتسەك، رەسەيگە جاقپايمىز، سۇيتسەك تە سورلايمىز» دەپ، ءوزىن مەڭدەگەن شاراسىز ويلارعا ىرىق بەرە تولعانادى. ءوز باسىم گەرمانيا، فرانتسيا مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىزدىڭ كيسي تاقىلەتتەس ينستيتۋتارىندا بولدىم، سوندا مەن ولاردىڭ ءوز ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك مۇددەلەرى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن الدىمەن قاراستىراتىنىن اڭعاردىم. ال بىزدە شە؟ سۇلتانوۆتىڭ قاي ماقالاسىن وقىساڭىز دا، باياعى رەسەي مۇددەسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇعاسىڭ. بۇل قالاي ءوزى؟ سۇلتانوۆ قاي مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق مۇددەسىن قورعاپ ءجۇر؟ مۇمكىن، ونىڭ پايىمداۋىنشا قازاقستاننىڭ دەربەس مۇددەسى مۇلدە جوق شىعار؟ ولاي بولسا، تاۋەلسىز ەلمىز دەپ جۇرگەنىمىز قايدا قالادى؟ 
تاعى دا كيسي ديرەكتورىنىڭ ويلارىنا جۇگىنەيىك: «ۆ تسەلياح پرەسەچەنيا پوستاۆوك ۆ رەسپۋبليكۋ ناركوتيكوۆ يز افگانيستانا سوزدات پوگرانيچنىە زونى نا تەرريتورياح رايونوۆ سترانى، گرانيچاششيح س كيرگيزيەي، ۋزبەكيستانوم ي تۋركمەنيەي». «ۆ بليجنەي ي سرەدنەسروچنوي پەرسپەكتيۆە، نا موي ۆزگلياد، ينتەگراتسيا ۆ ناشەم رەگيونە نەرەالنا. سلەدوۆاتەلنو، پروزراچنوست گرانيتس س ناشيمي يۋجنىمي سوسەديامي نە وتۆەچاەت ينتەرەسام ناتسيونالنوي بەزوپاسنوستي». بۇل «گەنيالنىي» وي استانادا وتكەن «قازاقستان-رەسەي قاتىناسى: جاڭا كۇن ءتارتىبى» دەگەن تاقىرىپتا وتكەن  ەكسپەرتتەر فورۋمىندا «جارىق دۇنيەگە كەلىپتى». ودان ءارى وقىڭىز - «پوەتومۋ ك 2010 گودۋ، ك پلانيرۋەمومۋ سوزدانيۋ تاموجەننوگو سويۋزا (فورميرۋەتسيا ۆ رامكاح ەۆرازەس) نادو ۆۆوديت پوگرانيچنىە زونى ي رەجيمى نا تەرريتورياح سەلسكيح وكرۋگوۆ، پريمىكايۋششيح ك گرانيتسام كازاحستانا س كىرگىزستانوم، ۋزبەكيستانوم، تۋركمەنيستانوم، كاك ەتو سۋششەستۆۋەت نا كازاحستانسكو-كيتايسكوي گرانيتسە. پو منەنيۋ ناشيح پوگرانيچنيكوۆ، ەتو پوزۆوليت پولنوستيۋ يسكليۋچيت پەرەمەششەنيە ليۋدەي ي گرۋزوۆ ۆنە پۋنكتوۆ پروپۋسكوۆ نا گوسگرانيتسە». سونىمەن، سۇلتانوۆتىڭ ويىنشا، قازاقستان ورتا ازياداعى باۋىرلاس مەملەكەتتەرمەن اراداعى شەكارانى بۇرگە كىرمەيتىندەي قىمتاسا،  رەسەيدى ەسىرتكى ترافيگىنەن قۇتقارادى ەكەن-مىس. ول ءتىپتى، رەسەيمەن كەدەن وداعىنا كىرىپ، كىندىك ازيادان ات كەكىلىن كەسۋگە دايىن ەكەندىگىن دە اڭعارتادى.
قىسقاسى، بىرەسە ورتا ازيا ەلدەرىنە شۇيلىگىپ، ەندى بىردە ەۋروپالىق وداق پەن ناتو-عا قاراپ كىجىنىپ، ودان قالدى قازاقتىڭ ەلدىك ماقساتى مەن مۇراتىن مانسۇقتاپ، سىڭار جاقتى پىكىر بىلدىرۋدەن تانبايتىن سۇلتانوۆ كىم؟ بالكىم، بۇل ساۋالعا سەرگەك ويلى وقىرمان جاۋاپ تاۋىپ قالاتىن شىعار.