عابباس قابىشۇلى. مەندە زارە جوق
(سىقاق)
ءبىزدىڭ بۇگىنگى الماتىمىز - باياعى الماتى. ورنىندا. ءوزى دە، ەكى وزەنسىماعى دا، كوكتوبەسى دە، كوكبازارى دا، ساياباقتارى دا، اعاشتارى دا، گۇلدەرى دە، مەدەۋى دە، شىمبۇلاعى دا، الاتاۋى دا. الايدا، ايتپاقشى، باياعىسىنان ءبىراز وزگەرىسى بار. ماسەلەڭكي: اناۋ جەرى مەن مىناۋ جەرىنە توقال تامنىڭ مۇرجاسىنداي سورايعان كوكالا، كوڭىرالا شىنى ۇيلەر سامساتىپ سالىنىپ جاتىر. ون قاباتتان وتىز قاباتقا دەيىن. ءتىپتى وتىز بەس قاباتتىسى دا بار دەسەدى. اقسۇر شىنىدان تۇتاس اۋدان سالىنىپ، سۇرىقسىز بولسا دا «نۇرلى-تاۋ» دەپ اتالدى. بىزدە اتى «نۇر» دەپ باستالاتىن بىردەڭەلەر ءنوپىر. «نۇر» دەگەن اجەپتاۋىر ءسوزدى كوزىمىز شالىپ قالعان جىرتىققا جاماي سالاتىن قيىق شۇبەرەككە اينالدىردىق.
(سىقاق)
ءبىزدىڭ بۇگىنگى الماتىمىز - باياعى الماتى. ورنىندا. ءوزى دە، ەكى وزەنسىماعى دا، كوكتوبەسى دە، كوكبازارى دا، ساياباقتارى دا، اعاشتارى دا، گۇلدەرى دە، مەدەۋى دە، شىمبۇلاعى دا، الاتاۋى دا. الايدا، ايتپاقشى، باياعىسىنان ءبىراز وزگەرىسى بار. ماسەلەڭكي: اناۋ جەرى مەن مىناۋ جەرىنە توقال تامنىڭ مۇرجاسىنداي سورايعان كوكالا، كوڭىرالا شىنى ۇيلەر سامساتىپ سالىنىپ جاتىر. ون قاباتتان وتىز قاباتقا دەيىن. ءتىپتى وتىز بەس قاباتتىسى دا بار دەسەدى. اقسۇر شىنىدان تۇتاس اۋدان سالىنىپ، سۇرىقسىز بولسا دا «نۇرلى-تاۋ» دەپ اتالدى. بىزدە اتى «نۇر» دەپ باستالاتىن بىردەڭەلەر ءنوپىر. «نۇر» دەگەن اجەپتاۋىر ءسوزدى كوزىمىز شالىپ قالعان جىرتىققا جاماي سالاتىن قيىق شۇبەرەككە اينالدىردىق.
ال سورايعانداردان ەرتەگىدەگى حان سارايىنداي كوتتەدج دەگەندەرىڭ قالىسار ەمەس. الماتىنىڭ ىشىندە ورىن تاۋسىلعان سوڭ سىرتىن ەنجايلاپ، كەڭەستىك سوتسياليستىك جارىستى قايتادان اشقانداي-اق، سوناۋ شىمبۇلاق پەن مەدەۋدىڭ و تۇسى مەن بۇ تۇسىنىڭ ورمانى ويىپ-ويىپ وتالىپ، باسەكەمەن ورناتىلىپ جاتىر. جولايعى قىرىق-ەلۋ گەكتار اي-حوي اپورت الما باعىن سول «حان سارايلارى» بۇيىرعان تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى «بەسجىلدىعىندا-اق» جۇتىپ الىپ، اپورت جارىقتىقتان ىرىمعا ءيىس تە قالمادى. بىراق «ورنىندا بار وڭالار»، قالانىڭ ەتەگىنەن الاتاۋدىڭ توسىنە دەيىنگى كەڭىستىكتى: جاپون، امەريكان، نەمىس، فرانتسۋز اۋتوكولىكتەرىنىڭ «جۇپار» ءيىسى جويقىندانا باسىپ، سونىڭ «ارقاسىندا» بۇگىندە الماتىمىز اۋاسىنىڭ «مولدىرلىگى» جاعىنان رەسپۋبليكادا ءبىرىنشى ورىندى الىپ، «جەڭىس تۋىن» جەلبىرەتىپ، كەڭسىرىگىمىز كەڭىپ جۇرمىز. قالانىڭ ءبىر ءبۇتىن دە وننان ءۇش ميلليونعا جۋىق حالقى كۇندىز-ءتۇنى ريزا: «تويوتا»، «فورد»، «اۋدي»، «رەنو»... دەگەندەرمەن بىرگە تىنىستاپ، ءتۇرلى-ءتۇستى تۇكىرىك تاستاپ قارىق. بۇل «جەتىستىككە» بىزگە سوڭعى جىلدارى قۋاڭشىلىقتىڭ قۋ سيراق شەگىرتكەسىنشە شەرۋ تارتىپ كەلىپ جاتقان قىتايلار جان-جاقتى قوسا باستاعان ۇلەس «قىرعاۋىلدىڭ قىرىق توعىز تاراۋى» دەپ جازساڭ دا تاۋسىلماس.
وسىنداي «ۇلى دۇبىرگە» كۋاگەر مەن بولسام، ۇكىمەتتىڭ شومىشىنە قاراعان كوپ زەينەتكەردىڭ ءبىرىمىن. ۇكىمەتتىڭ ءبىزدى جالعىزىنداي «جاقسى» كورەتىنىن كوپپەن بىرگە مەن دە بىلەمىن. ميلليونەر مەن ميللياردەرىنىڭ سانىن وسىرۋگە ەمەشەگى ءۇزىلۋلى ۇكەڭ قايتسىن ەندى، وزىنە جەتپەي جاتسا دا، ءبىزدىڭ زەينەتاقىمىزعا جىلارا بىرەر مىڭ تەڭگە قوسادى، بىراق ۇكەڭنىڭ قادىر-قاسيەتىنەن حابارسىز دۇكەن دە، بازار دا دۇنيە-مۇلىكتەرىن دەرەۋ پۇلداپ، ول قوسىمشامىزدى قولما-قول قىلعىپ قويادى. سودان كەيىن، مىسالى، ءبىز دە - بايبىشەمىز ەكەۋىمىز - بالالارىمىزدى جۇمىستارىنا، نەمەرەلەرىمىزدى مەكتەپتەرىنە شىعارىپ سالىپ، شايىمىزدى سوراپتاپ وتىرامىز. جاعامىز - جايلاۋدا، ەتەك-بالاعىمىز - قىستاۋدا. تاۋلىگىنە نەشە ساعات ۇيقتايمىز، نەشە ساعات وياۋ بولامىز - ەركىمىز. قايدا، قاشان، نەگە بارامىز، قاشان جانە قالاي قايتامىز - وندا كورشىلەرىمىزدىڭ دە، اۋلا سىپىرۋشىنىڭ دا شاتاعى جوق. پاتەراقىمىزعا اي سايىن الپىس-جەتپىس تەڭگە قوساتىن جەكەمەنشىك ۇيلەر كووپەراتيۆىندەگىلەر ءبىزدى ءتىپتى تانىمايدى دا. تەك الگى اناۋ تەلەفون ستانساسىنداعىلار: «تەلەكومنىڭ ايلىقاقىسىن تولەدىڭدەر مە، جوق پا؟!» دەپ ايدىڭ سوڭىنا تامان توڭقىلداپ مازامىزدى الادى.
سونىمەن، اعىلشىندارشا «و، كەي!» دەپ ءجۇر ەدىم، مىنە، ەكى اپتا بولدى، قۇلاعىم ءتۇرىلىپ، كوڭىلىم قۇبىلىپ، تىنىشتىعىم بۇزىلدى. تەلەفون ستانساسىنىڭ تەبىتۋى جايىنا قالدى. «تاڭەرتەڭ ساعات توعىز ءنول-نولدە كەلىپ، كەشكى ساعات التى ءنول-نولدە كەتەسىڭ!» دەگەن باياعى بۇيرىقتى تاعى ەستيتىندەي ەلەگىزىپ، ەس-اقىلىم ەسىركەۋ تىلەي باستادى. پرەزيدەنتتىڭ بيىلعى تامىز ايىندا پارلامەنت سەناتىنىڭ سايلاۋىن وتكىزۋ جايىنداعى جارلىعى جارق ەتكەن كۇننەن بەرى. ويپىرىم-اۋ، ول كىسى سەناتقا ءوزى ءبىلىپ تاعايىندايتىن دەپۋتاتتار تىزىمىنە مەنى ويىمدا دانەڭە جوقتا تىركەي سالىپ، قولىمنان جەتەكتەپ اپارىپ ەنگىزىپ جىبەرسە، قايتەمىن؟! ولاي بولۋى مۇمكىن بە؟!. ارينە! بىزدە ءبارى دە مۇمكىن. بوزبالانىڭ جۇمىسى كەمپىرگە، شالدىڭ جۇمىسى بويجەتكەنگە تاپسىرىلا بەرەدى. اگرونومنىڭ ورنىنا قۇرىلىسشى، دارىگەردىڭ ورنىنا ساۋداگەر جىبەرىلە سالادى. «باراحولكا» دەگەن اتىمەن ايگىلى پالەنباي بازارىمىزدا قولاربامەن جۇك تاسىپ: «دوروگۋ، دوروگۋ! جول، جول!» دەپ بۇلكەكتەپ جەلىپ جۇرگەن مۇعالىمدەر تۇگىلەنباي!
ءومىر شىركىن وسىنداي وزگەرىسكە لىقا تولىپ بارادى عوي. سوڭعى ۋاقىتتا، ماسەلەڭكي، بىزدە اتاتەگىن اتويلاپ ىزدەپ اس بەرەتىن، جينالىس جاسايتىن بيزنەسشى جىگىتتەر بىرىنەن ءبىرى وزا شىعىپ ءجۇر. «شانىشقىلى، قايداسىڭ؟!» دەلىنگەن جيىن شاقىرىلىپ، اتجارىس، جاياۋ بايگە، كۇرەس بولىپ، سوڭى بۇكىل ورتا ازيا مەن قازاقستاندى مەكەندەۋشى اتالاستارىنىڭ سانىن انىقتاۋ ماسەلەسىنە تىرەلدى. كۋا بولدىم. شاقىرىلدىم عوي. «ءبىز - ماتايلار مۇندامىز!» دەگەن ماجىلىسكە، ءسىرا، «دارەجەمىز باسقالاردان بيىك بولسىن!» دەۋدەن شىعار، اتا-باباسى ۇيعىر پرەمەر-ءمينيسترىمىز شاقىرىلىپ، ول اتاقتى قوبىزشى ماتاي مولىقبايدىڭ ۇرپاعى دەپ ۇكىلەندى. كۋا بولدىم. شاقىرىلدىم عوي. ودان سوڭ «تورەلەردى تۇگەندەيىك!» دەگەن ۇرانمەن ۇلى قۇرىلتايعا بەرگىسىز باسقوسۋ بولىپ، تورەلەر تۇقىمى اتقا قونبايىنشا قازاقتىڭ ويانبايتىنى، ۇيىمايتىنى تۋرالى تۇجىرىمدار ايتىلدى. وعان دا كۋا بولدىم. شاقىرىلعان سوڭ. ال مەنىڭ سونداعى ءبىر بايقاعانىم: تورە تۇقىمداستاردىڭ كوبى ورىس تىلىنە جاياسىنان سۋ توگىلمەس جورعاداي ەكەن. سول «ارتىقشىلىقتان» بولار، قوي باستار سەركەدەي التاۋ-جەتەۋىنە جانىمداعى قۇرداسىمدى - ءيسى قازاق بىلەتىن اقىندى اتى-ءجونىن اتاپ تانىستىرىپ ەدىم، ەشبىرىنىڭ كوزىنەن «بىلەم» دەگەن بەلگى بىلىنبەدى.
ءجا، ەندىگى قاتىسارىم «كىشى ءجۇزدىڭ كىشى قۇرىلتايى» سياقتى. قايدا، قاشان، قالاي بولاتىنى حاقىندا كەلىسسوز جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ەستىدىم. ول جاقتاعى قۇدام جۇمانعالي مەنى شاقىرىلاتىن مەيمانداردىڭ تىزىمىنە جازدىرىپ قويعانىن حابارلادى دا. بىراق...
بىراق سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ تىزىمىنە ءىلىنىپ كەتە بارسام... ويبۋ-ۋ-ۋ... وندا وسىنشاما قىزىقتان قۇرالاقان قالامىن-اۋ، ءا؟!. مۇنداعى قۇدام قىزىربەك سەناتتىڭ ەندى تارقايتىن توبىندا ءتورت جىل بولىپ، سالماعى جەتپىس جەتى كيلودان سەكسەن سەگىز كيلوعا جەتكەن. سويتكەن سونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، دەپۋتاتتىڭ كۇنى كۇن ەمەس ەكەن. جينالىستارى ساعات وندا اشىلىپ، ساعات ون سەگىزدە جابىلادى. كۇندە، نە تۇسكە دەيىن، نە تۇستەن كەيىن، تومەن جاقتان - ماجىلىستەن جەتكىزىلگەن بىرنەشە زاڭ جوباسى ساعاتتاپ وقىلادى. ورىس تىلىنە و باستان شورقاق جانە وڭ قۇلاعى ىستەن شىعىپ قالعالى جيىرما جىل بولعان قىزەكەڭ ورىس تىلىندە جازىلعان زاڭ جوباسىن ورىس تىلىندە تالقىلاۋعا قالاي قاتىسا السىن، وزىندەي دەپۋتاتتارشا نە قالعىپ، نە تاۋەلسىز گازەتتەردى جاسىرىپ وقىپ وتىرادى. ارا-اراسىندا ماڭايىنداعىلارعا قوسىلا نە دۋ قولشاپالاقتاسادى، نە ءبىر كىسىدەي قول كوتەرىسەدى. كۇندە كۇندى سولاي وتكىزەدى. ويپىرىم-اۋ، وندايعا مەن، شىركىن-اۋ، ءتورت جىل قايدا، ءتورت كۇن دە شىداي المايمىن عوي؟!.
نە ىستەسەم، قايتسەم ەكەن؟..
الدە ەرتەڭ اۋىلىما كەتىپ قالىپ، سايلاۋدىڭ بۋى باسىلعانشا سوندا تىرپ ەتپەي جاتسام با؟.. بىراق پرەزيدەنت مىرزا تىزىمىنە ءبىر ىلىكتىرگەن كىسىنى قازاقستاننىڭ قاي تۇكپىرىنەن بولسىن تاپقىزىپ الادى.
الدە قىرعىزستانعا تايىپ تۇرسام با ەكەن؟ بىراق وندا جۇرت تاعى تولقي باستادى دەسەدى، ءوزىمىزدىڭ تىزىمنەن قاشىپ بارىپ وزگەنىڭ تىزىمىنە وقىستان تاپ بولسام شە؟! قۇداي ساقتاسىن!
الدە وزبەكستانعا ءوتىپ كەتسەم بە؟.. بىراق گەنەرال راحيموۆتىڭ وزبەك ەمەس، قازاق ەكەنىن بىلگەن سوڭ مارقۇمنىڭ ارۋاعىنان اتتاپ، ونىڭ تاشكەندەگى ەسكەرتكىشىن تراكتورمەن توڭكەرىپ تاستاعان ءوز اعالارىمىز ەڭ بولماسا ەفرەيتور اتاعى جوق مەندەي زەينەتكەردى ەسىگىنەن قاراتپاس.
الدە... توقتاي قال، «قىسىلعان قارساق قۇلاعىمەن ءىن قازار» دەگەن، باسىما ءبىر تىڭ وي تىرس ەتىپ تاما قالدى! و، جاراتقان جاقسى يەم، وسىندا عىلىم دوكتورى دارىگەر قۇداعيىم بالقيا بار ەمەس پە؟! سول ءجۇز جاساعىرىمىزعا بارىپ، بالقىتا سويلەپ-سويلەپ، ودان: «جۋرنالشى، جازۋشى عابباس قابىشۇلىنىڭ دەنساۋلىعى ءبىر ورىندا ءبىر ساعات جىلجىماي وتىرۋعا جارامايدى» دەپ جازىپ، قول قويىپ، ءمور باسىپ بەرگەن قۇجات السام، سوندا مەنى الماتىدان استاناداعى پارلامەنتكە پوليتسيامەن الدىرا قويماس، ا؟!.
كىم ءبىلسىن...
الدە: «تىرىدەي تىركەدىم - تىرىدەي كورەسىڭ!» دەپ جۇرە مە؟..
«اباي-اقپارات»
