رف ءبىزدىڭ بەيبىت كورشىمىز بە، الدە ورتالىق ازيانى رۋحاني-مادەني جاۋلاۋدى كوزدەگەن ايار ما؟ بۇرىن ۇلتتىق سانامىزعا «كوسمومولسكايا پراۆدا»، «ايف» ت.ب. سەكىلدى رەسەيلىك گازەت-جۋرنالدار شابۋىل جاساۋشى ەدى. ەندى ەلىمىزدە تىركەلگەنى بار، ەل اۋماعىنان تىس، تمد ەلدەرىندە تىركەلگەنى بار، ورىس ءتىلدى سايتتار دا اقپاراتتىق سوعىستى تىنىمسىز جاساپ جاتىر-اق. سولاردىڭ ءبىرى – ءتۇرلى رەسەيلىك «ۆەستي» سايتى.

كسەنيا بەرەزوۆسكايا باسقاراتىن ماسكەۋدەگى «vesti.uz» سايتى وزاعاڭداردى كوككە كوتەرىپ، قازاق پەن قىرعىزدى ءام تاجىكتى جەردەن الىپ جەرگە سالۋدى داعدىعا اينالدىرىپ العان. بۇل سايت 14.04.2017 جىلى رەسەيدە تىركەلگەن. تىركەۋ نومەرى: № فس77-69262.

وسى جولى 11 قىركۇيەك كۇنى وسى سايتتىڭ جورنالشىسى كيريلل پوزدنياكوۆتىڭ «پوچەمۋ نۋر-سۋلتان، نو الماتى؟» دەپ اتالاتىن ەل ىشىنە، قوعامدىق ويعا ىرىتكى سالاتىن ماقالاسى جارىق كوردى.

«الماتى قالاسى بويىنشا «جاڭاشا – الماتى دەيمىز بە، الدە ەسكىشە – الما-اتا دەيمىز بە؟» دەگەن Nur.kz سايتى جۇرگىزگەن ساۋالناما بارىسىندا، جۇرتتىڭ 78% ەسكى اتاۋدى قۇپ كوردى»،- دەپ كيريلل پوزدنياكوۆ بوركىن اسپانعا اتادى. ءارى ەلباسىمىزدى جەر-سۋ اتىن قالپىنا كەلتىرگەنى ءۇشىن ءاجاۋلاۋدى دا ەش ۇمىتپايدى. ءسويتىپ بىلاي دەيدى:

«چتو نە ۋديۆيتەلنو. رۋسسكوە نازۆانيە گورودا، ۆو-پەرۆىح، گراموتنەە، ا ۆو-ۆتورىح، كۋدا كراسيۆەە.

ناپومنيم، بلەكلوە الماتى پوياۆيلوس ۆ پەرۆىە گودى نەزاۆيسيموستي، كوگدا يازىكوزنانيەم، ۆسلەد زا يوسيفوم ستالينىم، زانيالسيا ينجەنەر-مەتاللۋرگ نۋرسۋلتان نازارباەۆ. پود ەگو «مۋدرىم» رۋكوۆودستۆوم بىلي پەرەيمەنوۆانى سوتني ي تىسياچي رۋسسكيح نازۆاني ۋليتس، پلوششادەي، پوسەلكوۆ ي گورودوۆ».

ودان ارى قازاقتىڭ ءوز قالالارىن قالاي اتاۋى كەرەكتىگى جونىندە تومەندەگىدەي كەڭەس بەرەدى:

«ليۋبوپىتنو، چتو كوگدا پريشلا وچەرەد نازىۆات يمەنەم بىۆشەگو پرەزيدەنتا استانۋ (تسەلينوگراد), تو وتچەگو-تو «ۆسپومنيلي» و رۋسسكوم دەفيسە ي پولۋچيلسيا نۋر-سۋلتان، حوتيا يميا نازارباەۆا پيشەتسيا سليتنو. نو س دەفيسوم-تو كۋدا ەففەكتنەە!».

باقسام باقا ەكەن دەگەندەي سولتۇستىكتەگى كورشىمىزگە ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ءوز جەر-سۋ اتاۋلارىن قالپىنا كەلتىرگەنى ەش جاقپايدى ەكەن.

«وپروس كازاحسكيح جۋرناليستوۆ ليشني راز پوكازال، چتو يازىك جيۆەت سۆوەي جيزنيۋ ي نەچەگو ۆ نەگو ۆمەشيۆاتسيا، داجە نا ساموم ۆىسوكوم ۋروۆنە. تەم بولەە، ۆ «ۆەليكي ي موگۋچي» س پراۆيلامي يز درۋگوگو يازىكا، ناپەرەكور س. وجەگوۆۋ ي ۆ. داليۋ.

مەجدۋ پروچيم، بوريس ەلتسين سۆوي سپەتسيالنىم ۋكازوم ەششە ۆ 1993 گودۋ بىسترەنكو وتمەنيل ۆسە ەتي الماتى، اشگابادى، كىرگىستانى، مولدوۆى ي پروچيە پريدۋمكي «مەستنىح توۆاريششەي». ەتو نا زامەتكۋ «گراموتەيام»، كوتورىە ۋۆەرەنى، چتو پيشۋت نا رۋسسكوم»، دەپتى.

جورنالشى بۇنىمەن توقتالىپ قالماي قازاق لينگۆيستيكاسىنىڭ كەيبىر ءجون-جوسىعىن وتكەن عاسىر باسىندا كونستانتين يۋداحين جاساپ بەردى دەپ، ايدى اسپانعا بىراق شىعارادى. ەندى وسى ءبىر جاڭالىقتى اۋدارماسىز بەرە كەتەيىك:

«ۆسەم پوتەنتسيالنىم سپورششيكام، حوچەتسيا ناپومنيت، چتو پەرۆىي سلوۆار كازاحسكوگو يازىكا، ەگو پراۆوپيسانيە، سينتاكسيس ەششە پري نيكولاە ۆتوروم سوستاۆيل كونستانتين يۋداحين، ۆىپۋسكنيك تاشكەنتسكوي ۋچيتەلسكوي سەميناري. ۆپوسلەدستۆي ون ستال سۆەتيلوم، ەگو بيۋست ي سەگودنيا پەرەد زدانيەم اكادەمي ناۋك كيرگيزي».

ا.بايتۇرسىنۇلى قوعام، عىلىم جانە مادەنيەتتىڭ وركەندەۋى جازۋ ارقىلى ىسكە اساتىنىن جاقسى ءتۇسىنىپ، ساۋاتسىزدىقتى جويۋ ءۇشىن ءارىپ، وقۋلىق ماسەلەسىن كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە ەكەنىن ءبىلىپ، 1910 جىلدان باستاپ، اراب جازۋىنىڭ قازاق ءتىلى ءۇشىن قولايلى ەمەس جاقتارىن تۇزەپ، ونى ءتىلدىڭ دىبىستىق ەرەكشەلىكتەرىنە ساي ەتىپ، سينگارمونيالىق ۇلتتىق ءالىپبي تۇزەگەن كەزدە كونستانتين كۋزميچ يۋداحين (1890—1975) 20-داعى جىگىت قانا بولاتىن. بىراق ونىڭ قازاق ءالىپبيىن تۇتىنىپ، 1924 جىلعا دەيىن توتە جازۋدى قولدانعان قىرعىزدارعا ءالىپبيىن ءتۇزىپ، گرامماتيكاسى جاساپ بەرگەنى تاريحي شىندىق.

ءتۇيىن. ورتالىق ازيانى رۋحاني-مادەني جاۋلاۋدى كوزدەگەن رف ەكسپانتسياسىنىڭ ءتۇرلى قۇيتىرقىلىعىنا باۋىرلاس ۇلتتار بىرلەسىپ توسقاۋىل قويۋ مىندەت. ۇكىمەت وسىنداي ەلىمىزدە تۇرىپ، قازاقستان تۋرالى جالعان اقپارات تاراتىن، شىنايى فاكتىنى بۇرمالايتىن رەسەيلىك جورنالشىلار مەن شەتەلدىك سايتتارعا قاتىستى شارا قولدانۋى كەرەك. ايتپەسە، «جامان ءۇيدى قوناعى بيلەيدى» دەگەن اتالى ءسوزدىڭ راستىعىنا كوزىڭدى جەتكىزىپ، «نەگە ءبىز وسى نامىسسىزبىز؟» دەپ نالۋدان باسقا قولىمىزدان ەشتەڭە كەلمەيدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz