«رۋح بگ» باسپاسىنان جازۋشى بەيبىت قويشىباەۆتىڭ بەس كىتاپشادان تۇراتىن «ورتەڭ وسكىندەرى» اتتى اڭگىمەلەر مەن حيكاياتتار جيناعى شىقتى. جيناققا بەرگەن العىسوزىندە اۆتور ورتتەن كەيىنگى دالا كەيپىن «ورتەڭ» دەيتىنىن، ورتەڭدە كوك ءشوپ كەلەر جىلى بىتىك، جاقسى شىعاتىنىن مەڭزەپ، «تىرشىلىكتى جاسامپازدىقپەن جانداندىرۋ ءۇشىن سالىنعان ءورتتىڭ كۇيگەن ورنىن بىلدىرەتىن» وسى ءسوزدى قوعام ومىرىندەگى «الاش اتى الدەقاشان الاستالعان، كوممۋنيزمنەن باسقا قوعامدىق قۇرىلىس ۇمىتتەرى مۇلدەم وشىرىلگەن تىنىس-تىرشىلىك الاڭىنا» قولدانعانىن ەسكەرتىپتى. سونىمەن، «ورتەڭ وسكىندەرىنىڭ» نەگىزگى كەيىپكەرلەرى – «رۋحاني ورتەڭدە» كوممۋنيستىك قوعامنىڭ «جاڭا ادامىن» تاربيەلەۋ شارالارى كەڭ كولەمدە جۇرگىزىلگەن شاقتا ءومىر سۇرگەن جاس ۇرپاق. ارينە، ولاردىڭ ءبارى بىردەي «جاڭا ادامعا» ءتان بولماق ستاندارتتى ءومىر سالتىن قابىل العان جوق.

توتاليتارلىق داۋىردە وسكەلەڭ ۇرپاقتى ناعىز ازامات رۋحىندا تاربيەلەۋ ماسەلەسىنە ارنالعان شىعارمالاردىڭ ءبىرازى جيناقتىڭ «كەرنەي» اتتى العاشقى بولىمىنە توپتالعان. مۇندا سول شاقتاعى سانا-سەزىم تاربيەسىندە ەرەكشە ورىن العان پيونەر، كومسومول ۇيىمدارى حاقىنداعى الىپپە سەكىلدى اقپاراتتاردى بالا ۇعىمىنا جەڭىل سىڭىرەتىن، كىشكەنە شاكىرتتەردىڭ تاريحي تانىمىن كەڭەيتۋگە جاردەمدەسەتىن، سونداي-اق اۋىر ونەركاسىپتىڭ ماڭىزدى سالاسى مەن ونداعى  ەڭبەك ادامدارى تۋرالى باياندايتىن تۋىندىلار بار. اۆتوردىڭ وسىنداعى «قارا التىن قايدان شىعادى؟» دەگەن اڭگىمەسى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن باستاۋىش سىنىپتارداعى وقۋ-تاربيە جۇمىسىندا پايدالانىلىپ ءجۇر. بولىمدەگى «جاس قالام» حيكاياتىنىڭ جاس تىلشىگە قاجەت ءبىلىمدى العا تارتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قوعامدىق بەلسەندىلىگىن   ارتتىرۋدى كوزدەپ جازىلعانى بايقالادى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، شىعارماشىلىق الىپپەسىن ارقاۋ ەتكەن بۇل تۋىندىنىڭ جۋرناليستىك جولدى تاڭداعىسى كەلەتىن بۇگىنگى جاسقا دا وتە پايدالى ماعلۇمات بەرەرى حاق.

جيناقتىڭ «بالداۋرەن» دەپ اتالاتىن ەكىنشى بولىمىنە ەنگەن  تۋىندىلاردا جەتكىنشەكتەردىڭ مەكتەپتەگى وقۋ-تاربيە جۇمىسى اۋقىمىندا جۇرگىزگەن قىزىقتى ىزدەنىستەرى، جاسامپاز ەڭبەككە وزىندىك قۇلشىنىس تانىتىپ، شىعارماشىلىقپەن اتقارعان ءىس-ارەكەتتەرى ءسوز بولادى. بۇل كىتاپشادا، سونداي-اق، بالالار عىلىمي-فانتاستيكالىق حيكاياتتاردىڭ كەيىپكەرلەرى رەتىندە دە بەينەلەنەدى. ولار عارىش ليفتىمەن كوككە كوتەرىلىپ، كوسموستاعى ايرىقشا استروقالاشىقتا تاجىريبەلەر جاساپ جۇرگەندەرىندە الدەبىر قاسكويلەرگە، سونداي-اق جەردەگى تابيعات اياسىندا ورنالاسقان پيونەر لاگەرىندە وزگە پلانەتادان كەلگەن كەمە عارىشكەرلەرىنە ۇشىراسىپ، شىتىرمان وقيعالاردى باستان كەشەدى. ال «گۇلداۋرەن» بولىمىندەگى اڭگىمەلەر مەن حيكاياتتاردىڭ  كەيىپكەرلەرى – قيلى مىنەزدى، ىزدەنىمپاز، ادىلەت پەن ادالدىق، جاقسى كورۋشىلىك جايىندا وزىندىك ۇعىمدارى بار  جەتكىنشەكتەر مەن جاسوسپىرىمدەر. وسىنداعى «ءبىز تابىسار قيىرلار» حيكاياتىنا كوممۋنيستىك رۋحتا تاربيەلەنىپ كەلە جاتقان بالالاردىڭ ەكى تۇرپاتى اراسىنداعى قاقتىعىس ارقاۋ بولعان. ال «جۇرەگىڭە سەن» اڭگىمەسىندە توتاليتارلىق سانا سارقىنشاعىنىڭ جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى بۇگىنگى كۇنگى كورىنىسى جاڭا وزەن وقيعاسىنا بايلانىستا العا تارتىلعان.

«ورتەڭ وسكىندەرىنىڭ» ءتورتىنشى، بەسىنشى بولىمدەرىن قۇرايتىن «جاسداۋرەن-ءى»، «جاسداۋرەن-ءىى» كىتاپشالارىنداعى اڭگىمەلەر مەن حيكاياتتار بولاشاق ومىردە الار ورنىن ويلاستىرعان جانە ءار سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قىزدار مەن جىگىتتەردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن سىر شەرتەدى. «بۇل تاڭعاجايىپ الەم»، «اي نۇرى» حيكاياتتارىنا توتاليتارلىق داۋىردە ءومىر سۇرگەن جاستاردىڭ اعىمداعى ساياسات قالاماعاندىقتان ۇمىتتىرىلعان ۇلت ماسەلەسىنە، قارالى تاريحقا، ۇلتتىق مۇرالارعا، ەكىنشى ورىنعا ىعىستىرىلعان انا تىلىنە كوزقاراستارى،  وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاريح ارقىلى تاربيەلەۋ جايىنداعى ۇعىم-تۇسىنىكتەرىنىڭ كەڭەيىپ-بەكۋى، سول رەتتەگى ناقتى ىستەرى ارقاۋ بولعان.  كومسومول قىزمەتىنە سىڭارجاق كوزقاراسپەن مانساپ باسپالداعى رەتىندە قاراۋ مەن ونى ادال دا بىلىكتىلىكپەن اتقارۋدىڭ («ەكى تانىس»، «جەڭىس سىرى»), سونداي-اق ادىلدىككە ەمەس، سىبايلاستىق قۇدىرەتىنە سەنۋدىڭ («قاتەلىك») قوعامداعى كورىنىستەرى بەينەلەنەدى. بۇل بولىمدەردەگى تۋىندىلاردىڭ كوپشىلىگىندە جالپى جيناققا ءتان جىلىلىقپەن قىز-جىگىتتەردىڭ سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرى سۋرەتتەلىپ، كەيىپكەرلەرىنىڭ بەينەسىن تولىمدى ەتە تۇسكەن.

جالپى، «ورتەڭ وسكىندەرى» اڭگىمەلەر مەن حيكاياتتار جيناعى توتاليتارلىق كەزەڭدە ءومىر سۇرگەن جاس ۇرپاقتىڭ كوركەم ەسكەرتكىشى ىسپەتتى اسەر بەرەدى. ونى باسىپ، تاراتۋمەن الماتىنىڭ «تاستاق» ساۋدا ۇيىندەگى تاستاق جارناما اگەنتتىگى (8727 374 8342, 8701 746 3301) شۇعىلدانۋدا. وزىندىك حامسا ءراۋىشتى بۇل بەس كىتاپشامەن تانىسقان تاۋەلسىزدىك ءداۋىردىڭ قىز-جىگىتتەرى وزدەرىمەن قاتار ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان  بۇگىنگى اعا ۇرپاقتىڭ سوۆەتتىك توتاليتاريزم زامانىندا وتكەن جاستىق شاعىن بەينەلەگەن كوركەم تۋىندىلاردان تاعىلىمدى ساباق الادى. جيناقتىڭ قالىڭ وقىرمان قاۋىمى كوڭىلىنەن شىعارىنا كۇمان جوق.

سۋرەتتە: «ورتەڭ وسكىندەرى» حامساسى                                                      

بالجان حابدينا،

قر باسپا جانە پوليگرافيا ءىسىنىڭ قايراتكەرى.

Abai.kz