Basy: Keshigip tughan keremet

Jalghasy: I Chempionat. 1960. Kenes futbolynyng altyn dәuiri

Jalghasy: II Chempionat. 1964. «Qyzyl furiyanyn» túnghysh tabysy

Jalghasy: III chempionat. 1968. Teris týsken «tenge»

Jalghasy: IV chempionat. 1972. Almansha arman-komanda

Jalghasy: V chempionat. 1976. Segiz saghatqa sozylghan turniyr

Jalghasy: VI chempionat. 1980. Nemisterding ekinshi altyny

Jalghasy: VII chempionat. 1984. Miysheli Platiny festivali

Jalghasy: VIII chempionat. 1988. «Ghasyr goly» jәne ghalamat futbol

Jalghasy: IH chempionat. 1992. «Dat dinamiytinin» dýmpui

Jalghasy: H chempionat. 1996. Futbol óz ýiine oraldy

Jalghasy: HI chempionat. 2000. Shabuyldyng saltanaty

Jalghyz sensasiya – Latviya

HII Europa chempionaty Portugaliyada úiymdastyryldy. Irikteu kezeninde 50 qúrama bes-besten on topqa bólinip, kýsh synasty. Top jenimpazdary birden finaldyq turnirge joldama aldy, al ekinshi oryn alghan komandalar taghy 5 joldamany ózara jekpe-jekte sarapqa saldy.

1-topqa Kipr, Malita, Izraili sekildi kurortty elderding qúramasymen birge týsken fransuzdar ýshin búl top shynynda da «kurortty top» boldy: olar barlyq oiynda da jeniske jetip, birinshi oryndy iyelendi.

Al 2-toptaghy joldama ýshin talas óte tartysty jýrdi. Múnda Rumyniya qúramasy kóz sýisinter futbolymen quantty. Biraq jarystyng bastapqy kezenindegi óz alanynda bolghan qos jenilis (Daniyadan 2:5, Norvegiyadan 0:1) olardyng jolyn kesti. Degenmen basqa oiyndardyng bәrinde derlik qarsylastarynan basymdyq tanytqan rumyndar sheshushi oiynda dat komandasyn kez kelgen eseppen útsa bitti, keminde ekinshi oryn alyp, jarysty jalghastyrar edi. Olar Kopengagende 2:1 esebimen útyp ta túrdy. Biraq 95-minutta (tóreshi 5 artyq minut qosqan-dy) M.Laursenning baspen soqqan doby Rumyniya futbolshylarynyng ýmitin jelge úshyrdy. Búl dop Daniyany birinshi oryngha qonjityp qana qoyghan joq, norvegterdi ekinshi túghyrgha shyghardy.

4-topta shvedter eshkimge bet qaratpady. Ekinshi oryn ýshin talasta tәjiriybeli polyak qúramasynyng latyshtargha ese jibergeni tang qaldyrdy. 6-topta kýtpegen jerden ispandyqtar men ukraindardy keyinge yghystyrghan grekter ozyp shyqty. 8-topta sonau 90-jyldardyng orta sheninen beri júrt nazarynan shet qalyp kelgen bolgarlar tabys túghyryna kóterildi.  Al qalghan toptarda dәstýrli myqtylar jendi. Pley-off kezeninde de asa kóp sensasiya bola qoyghan joq. Jalghyz tang qalarlyq janalyq jer-jahangha Ystambúldan tarady: sodan bir jarym jyl búryn ghana әlem chempionatynyng qola jýldesine ie bolghan Týrkiya qúramasy latyshtargha ese jiberdi.

Skandinavsha mәmile

Esesine, finaldyq kezeng esten tandyrar erekshe nәtiyjemen bastaldy. «A» tobynyn ghana emes, jalpy birinshilikting betashar matchynda «osy dodada altynnan basqany mise tútpaydy» delingen Portugaliya qúramasy grekterden útylyp qaldy. Belgili nemis jattyqtyrushysy Otto Rehhageli baptaghan ellindikter qorghanysta óte saq ta sauatty oinay otyryp, reti kelgende lap etip qarsy shabuylgha shygha qoyatyn shapshang qimylymen sýisintti. Búdan song Ispaniyadan taghy da úpay jyryp alyp, әlgi jenisting kezdeysoq emestigin dәleldedi. Ýshinshi turda Ellada jerinen kelgen meymandar bәrinen ýmiti ýzilgen kezde baryp erkin oinay bastaytyn Resey qúramasynan útylyp qaldy. Osy kezdesude esep ashqan Kirichenkonyng doby – finaldyq turnirler tarihyndaghy eng jyldam gol (1 minut 07 sekund). Grekterding baghyna qaray Portugaliya – Ispaniya matchynda alang iyeleri basym týsip, dop sany jaghynan ispandardy artta qaldyrghan olar shiyrek finalgha shyqty.

«V» tobyndaghy oiyndar tartystylyghymen ghana emes, mazmúndylyghymen de erekshelendi. Ásirese Fransiya – Angliya kezdesui jankýier kýtken joghary dengeyge say boldy. Esepti 38-minutta Lempard ashty. Búl zandy da edi, óitkeni alghashqy 45 minutta aghylshyndardyng basymdyghy aiqyn bayqalghan bolatyn. Ekinshi taymda fransuzdar oiyn tizginin óz qoldaryna aldy. Shved mamany Eriksson shәkirtterining qorghanystan qoly bosamay, qarsy shabuylgha әreng shyghyp otyrdy. Sonday sәtterding birinde qorghaushylar qatelesip, nemis tóreshisi Merk fransuzdardyng qaqpasyna 11 metrlik aiyp dobyn belgiledi. Alayda búghan deyin penalitiydi mýltiksiz oryndap jýrgen Bekhem búl joly mýlt ketti. Búdan song «ýshjolaqtylar» odan sayyn jigerlene týsip, shabuyldy kýsheytti. Degenmen aghylshyndar 1:0 esebin oiyn sonyna deyin ústap túrdy. 90-minutta Zidan aiyp dobyn keremet oryndady – tarazy basy tenesti. Alayda is múnymen de bitpedi: tóreshi qosqan 4 minuttyng 3-sinde aghylshyn qorghaushylary óz aiyp alanynda Anriydi shalyp jyghyp, Zidan penalitiyden jenis dobyn soqty! Sóitip, ainaldyrghan 3-4 minuttyng ishinde útyp túrghan újym útylyp tyndy.

Búl toptaghy basqa eki komanda atalmysh arystandargha layyqty qarsylas bola almady. Ras, horvattar fransuzdarmen teng týsip, aghylshyndarmen de biraz uaqyt taytalasyp baqty, biraq bәribir dengeyi sәl tómendeu ekeni bayqalyp túrdy. Al shveysariyalyqtar top kóshbasshylarynyng ekeuining de tegeurinine tótep bere almady, әitse de, tariyhqa óz ýlesin qosyp ýlgerdi. Fransiya – Shveysariya matchynda olardyng shabuylshysy Fonlanten óz qúramasynyng osy turnirdegi jalghyz golyn soqty. Búl – Euro finaldyq syndaryndaghy eng jas gol sanalady: búl kezde Fonlanten 18 jastan endi asqan edi. Sonday-aq osy oiynda fransuz shabuylshysy Anry finaldyq turnirler tarihyndaghy 400-goldy avtory atandy.

«S» tobynda ózgelerge úpay ýlestirgish bir komanda boldy (Bolgariya). Qalghan ýsh qarsylas ózara teng oinady da, birdey úpay jinady. Búlardyng turnir kestesinde alar ornyn dop aiyrmasy sheshetin edi, yaghny bayghús bolgarlardy kim irirek eseppen jense, sonyng mereyi ýstem bolatyny anyqtaldy. Sóitip, olardy 5:0 esebimen útqan shvedter birinshi oryngha, 2:0 esebimen tize býktirgen Daniya qúramasy ekinshi oryngha taban tiredi. Al bolgar futbolshylarynan nebәri 2:1 esebimen basym týsken Italiya, amal joq, ýshinshi orynda qaldy. Áriyne, songhy turdaghy Shvesiya – Daniya kezdesuining teng ayaqtaluy turaly baspasózde biraz dau-damay tuyndady. Múny «skandinavtardyng ózara kelisui» dep te ataushylar az bolghan joq.

«D» tobynan osy chempionattaghy eng kórkem oiyn kórsetken chehtar ozyp shyqty. Olar sonday-aq esh múqalmaytyn erekshe erik-jigerimen de tәnti etti. Bruknerding komandasy ýsh kezdesude de útylyp túryp, aqyrynda jeniske jetumen boldy. Irikteu kezenining basty qaharmandary – latyshtar azuy alty qarys Germaniyadan úpay jyryp alyp, olardyng toptan shyghugha degen ýmitin ýzdi.

Shabuyldan qorghanys basym týsti

Shiyrek finaldaghy Portugaliya – Angliya kezdesui birinshiliktegi eng mazmúndy match boldy. Esep nebәri 3-minutta kýtpegen jerden ashyldy: kórmegen qúqayy joq tәjiriybeli jartylay qorghaushy Koshtiniya әuelep kelgen dopty baspen úryp keri qaytaramyn dep, abaysyzda ony tura Ouenning aldynda salyp berdi – 0:1. Dodanyng betashar matchynda útylyp qalyp, odan keyingi eki oiynda әupirimdep jeniske jetip, shiyrek finalgha ózderining de, jankýierlerining de jýikesin jýndey týtip shyqqan portugaldyqtargha búl qosymsha soqqy boldy. Onyng ýstine, aghylshyndar tek gol soghyp qana qoyghan joq, jalpy oiyn tizginin óz uystarynan shygharmady. Birinshi taymnyng sonyna qaray ghana alang iyeleri esterin jiyp, etek-jenin qolgha aldy. Ýzilisten song oiyn tipti qarama-qarsy shabuyl ýrdisimen órbip otyrdy. Match sharyqtau shegine jaqyndaghanda Skolariyding bapkerlik súnghylalyghy erekshe kórindi. Onyng alangha oiyn barysynda qosqan futbolshylary keremettey nәtiyjelilik tanytty: Poshtiga 83-minutta tarazy basyn tenestirse, 110-minutta Ruy Koshta portugaldyqtardy algha shyghardy. Degenmen qosymsha uaqyttyng bituine 5 minut qalghanda Lempard soqqan goldan song osy chempionattaghy alghashqy penality seriyasyna kezek keldi. Seriya Bekhemning súmdyq qateligimen bastaldy: ol tepken dop qaqpadan edәuir biyik ketti. Portugaldyqtardyng da óz «Bekhemi» bar eken: Ruy Koshta baghyttaghan dop aidalagha úshty. Búdan keyingi birneshe soqqy nәtiyjeli boldy. Aqyrynda iske qaqpashy Rikardu kiristi. Áueli ol Vassellding soqqysyn keri qaytardy, artynsha sheshushi penalitiydi ózi soqty! 6:5 – Portugaliya jarysty әri qaray jalghastyratyn boldy.

Shvesiya – Gollandiya kezdesuinde de is matchtan keyingi penality seriyasyna kelip tirelip, Mellibergting tepken dobyn ústaghan golland qaqpashysy Van der Sar óz komandasyn jartylay finalgha alyp shyqty. Grekter tasqamal qorghanysynyng myghymdyghynyng arqasynda qúrlyq chempionyn atynan audaryp saldy. Al toptyq turnirdegi qarqynyn bәsendetpegen chehtar Daniyany talqandady.

Jartylay finalda Chehiya futbolshylarynyng joly bolmady. Olar gol soghatyn biraz úrymtal tústy uystan shygharyp alghanymen qoymay, qosymsha uaqytta óz qaqpasyna dop jiberip aldy. Standartty jaghdaylargha asa qatty mәn beretin Rehhageliding jigitteri 105-minuttaghy búryshtamany óte sәtti paydalandy: boyy 2 metrge juyq qorghaushy Dellastyng baspen dәl soqqan dobyna Petr Cheh tosqauyl bola almady (match birden toqtatyldy – óitkeni «altyn gol» erejesi әli kýshinde edi). Al aghylshyndarmen aiqastan song ózderine degen senimdiligi qayta oralghan Portugaliya futbolshylary Gollandiyadan basym týsti.

Final tura betashar matchtyng kóshirmesine ainaldy. Taghy da dopty kóp ústap, ýnemi shabuyldaushylar – portugaldyqtar da, tylyn tas qyp bekitip alyp, ózderine tәn jalt etpe tosyn qimylmen qarsylasynyng qateligin andyghandar – grekter boldy. Alang iyelerining basymdyghy birte-birte naqty nәtiyjege úlasuy da mýmkin edi, alayda býkil oiynnyng yrghaghyn aiqyndap jýrgen ong qaptaldaghy qorghaushy Migel ayaq astynan jaraqat alyp, kezdesudi jalghastyra almady. Onyng ornyna shyqqan Paulu Ferreyra da baryn salyp kiriskenimen, ekinshi taymda portugaldyqtar әuelgi qarqynynan airylyp qaldy. Múny bayqaghan Otto Rehhageli dereu jigitterine algha shyghugha núsqau berdi. Sonday jyldam shabuyldyng birinde Angelos Haristeas baspen soghyp, sheshushi goldy soqty.

Búl – sonau 1992 jyldan keyingi Europa chempionatynyng iri sensasiyasy edi. Dodagha deyin eshkim senim artpaghan Grekiya qúramasy óz tarihynda túnghysh ret altynnan alqa taqty. 

HII EUROPA ChEMPIONATY

(2004 jyl, Portugaliya)

Finaldyq turnirde 31 match ótkizilip, 77 dop soghyldy (bir oiynda orta eseppen – 2,48). Mergen futbolshy: Barosh (Chehiya) – 5 dop.

«A» toby

Portugaliya – Grekiya – 1:2, Ispaniya – Resey – 1:0, Grekiya – Ispaniya – 1:1, Portugaliya – Resey – 2:0, Portugaliya – Ispaniya – 1:0, Grekiya – Resey – 1:2.

1. Portugaliya 3 4:2    6
2. Grekiya 3 4:4    4
3. Ispaniya 3 2:2    4
4. Resey 3 2:4    3

«V» toby

Shveysariya – Horvatiya – 0:0, Fransiya – Angliya – 2:1, Angliya – Shveysariya – 3:0, Fransiya – Horvatiya – 2:2, Angliya – Horvatiya – 4:2, Fransiya – Shveysariya – 3:1.

1. Fransiya 3 7:4    7
2. Angliya 3 8:4    6
3. Horvatiya 3 4:6    2
4. Shveysariya 3 1:6    1

«S» toby

Daniya – Italiya – 0:0, Shvesiya – Bolgariya – 5:0, Bolgariya – Daniya – 0:2, Shvesiya – Italiya – 1:1, Italiya – Bolgariya – 2:1, Daniya – Shvesiya – 2:2.

1. Shvesiya 3 8:3    5
2. Daniya 3 4:2    5
3. Italiya 3 3:2    5
4. Bolgariya 3 1:9    0

«D» toby

Chehiya – Latviya – 2:1, Germaniya – Gollandiya – 1:1, Latviya – Germaniya – 0:0, Chehiya – Gollandiya – 3:2, Chehiya – Germaniya – 2:1, Gollandiya – Latviya – 3:0.

1. Chehiya 3 7:4    9
2. Gollandiya 3 6:4    4
3. Germaniya 3 2:3    2
4. Latviya 3 1:5    1

Shiyrek final

Portugaliya – Angliya – 2:2 (penalitiyden 6:5), Fransiya – Grekiya – 0:1, Shvesiya – Gollandiya – 0:0 (penalitiyden 4:5), Chehiya – Daniya – 3:0.

Jartylay final

Portugaliya – Gollandiya – 2:1, Grekiya – Chehiya – 1:0 (qosymsha uaqytta)

FINAL

GREKIYa – PORTUGALIYa – 1:0

4 shilde. Lissabon. «Da Lush» stadiony. 62 865 kórermen. Tóreshi Merk (Germaniya).

Grekiya: Nikopolidiys, Seytaridiys, Dellas, Kapsiys, Fissas, Basinas, Zagorakiys, Kasuraniys, Yannakopulos (Venetidiys, 76), Haristeas, Vrizas (Papadopulos, 81).

Portugaliya: Rikardu, Migel (Paulu Ferreyra, 43), Jorje Andrade, Rikardu Karvaliu, Nunu Valente, Koshtiniya (Ruy Koshta, 60), Maniyshe, Krishtianu Ronaldu, Figu, Deku, Pauleta (Nunu Gomiysh, 74).

Gol: Haristeas, 57.

Eskertu alghandar: Seytaridiys, Basinas, Koshtiniya, Fissas, Papadopulos, Nunu Valente.

Sәken Sybanbay

Abai.kz