قىزىلوردادا ءوتىپ جاتقان قازاق كۇرەسىنەن ەل چەمپيو­ناتىنا بايتاق رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وڭىرىنەن كۇش سىناسۋعا 500 سپورتشى بىلەك سىبانا كەلدى. ءاربىرىنىڭ قولداۋ كورسەتەر جانكۇيەرى بار. دۇيسەنبىدە باستاۋ العان تارتىستى باسەكە بۇگىن ءوز مارەسىنە جەتپەك. وسىعان دەيىن ەرلەر 9 سالماق دارەجەسىندە، سونىمەن قاتار تۇيە پالۋاندار سايىسىندا سىنعا تۇسسە، بۇگىن ايەلدەر اراسىندا 7 سالماق بويىنشا جارىس وتكىزىلۋدە.

«ەۆرازيا» سپورت كەشەنىندەگى ءدۇبىرلى دودانىڭ سىر ەلىندە ۇيىمداستىرىلۋى دا تەگىن ەمەس. بۇگىندە بارىستاردى انىقتاپ، بۇلا كۇش يەسىن تانىتۋدى ماقسات ەتكەن «التىن بەلبەۋ» سايىسى دا اقمەشىتتەن باستاۋ العانى بەلگىلى. اقىن-شايىرلارىنان ءبو­لەك قازاق كۇرەسىنەن تالايدىڭ تاڭدايىن قاقتىرعان سىر سپورتشىلارى قازاق اتىن الەمگە پاش ەتىپ كەلەدى. بۇل ويدى جا­رىستىڭ العاشقى كۇنىندە قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى، قر قازاق كۇرەسى فە­دەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ءداۋ­رەن اباەۆ تا قۋاتتاعان.

– سىر ەلى – قازاق كۇرەسىنىڭ پالۋاندارىنا وتە باي ءوڭىر. مۇنىڭ ءوزى قاتىسۋشى جاستارعا زور سەرپىن بەرەدى. جىل سا­يىن چەمپيوناتتىڭ دەڭگەيى ءوسىپ كە­لەدى. بۇل باسەكەنىڭ دە تارتىس­تى وتەتىنىنە سەنىمدىمىن، – دەدى فەدەراتسيا پرەزيدەنتى.

سايىستىڭ العاشقى كۇنىندە ەرلەر اراسىنداعى 90, 100 جانە 100 كەلىدەن جوعارى سالماقتاعى سپورتشىلار بەلدەستى. چەم­پيو­ناتقا وڭىردەن 40 سپورتشى قاتىسىپ، ايماق ابىرويى ءۇشىن بەلدەسسە، 90 كەلى سالماق ءدا­رەجەسىندە سونىڭ ەكەۋى سىنعا ءتۇستى. ونىڭ ءبىرى رينات توعىسوۆ ءا دەگەننەن العاشقى قارسىلاسى جامبىلدىق ايان رىسبايعا ەسە جىبەرىپ، جارىستىڭ جارتى جولىنا دا جەتە الماي قالدى. «اتتەگەن-ايلاعان» جۇرتشىلىق جەرلەسىمىز ەرجان ابدۋللاەۆقا ءۇمىت ارتقان. ول شىمكەنتتىك مارات بايكامۋروۆتىڭ جاۋىرىنىن جەرگە تيگىزدى. دەگەنمەن، بۇل ءۇمىتىمىز دە ۇزاققا بارمادى. جامبىلدىق ايبول ايتبەك سەنىم ارتقان پالۋانىمىزدى سۇلاتتى. بۇل جەردە بويداعى بۇلا كۇشتەن بولەك ءادىس پەن ايلا دا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قولىن قارسىلاستىڭ يىعىنان اسىرىپ، بەلدەن ۇستاپ، باسىنان اسىرا لاقتىرۋعا مۇمكىندىگى زور بويلى پالۋاندار دا جىعىلىپ جاتتى. بۇل سالماقتاعى سپورت­شىلاردىڭ اراسىنان ءبىز ايتىپ وتىرعان جامبىلدىق ايبول ايتبەك قارسىلاستارىن شاق كەلتىرمەي، ءى ورىندى قان­جىعاسىنا بايلادى. ال، اق­تىق سىندا وعان ەسە جىبەرگەن ال­ماتىلىق ەراسىل جاناتاەۆ ەكىنشى ورىندى ەنشىلەدى. ايبولمەن بەلدەسكەن اتىراۋلىق سۇڭعات زاكارياەۆ پەن اقتوبەلىك ادىلەت ميسين ۇزدىك ۇشتىكتى تۇيىندەدى.

قاقپاق جاۋىرىندىلاردىڭ 100 كەلى سالماق دارەجەسىندە سىنعا تۇسكەندەرى تارتىستى ءبا­سەكەنى بايقاتتى. جەرلەسىمىز نۇرىم سالىمگەرەي دە جارىس جولىندا كورىندى. مۇندا ودان بولەك سپانديار الماحانوۆ پەن ايدىن جىلانباسوۆ تا ايماق ابىرويىن قورعاۋعا اتسالىستى.

نۇرىم وسى سايىستا 4 جەكپە-جەك وتكىزدى. ونىڭ بارلىعىندا دەرلىك ايقىن باسىمدىعىن كور­سەتتى. الدىمەن شىعىس قا­زاقستان وبلىسىنىڭ پالۋانى جاسۇلان مۇحامەتحانوۆتى يى­­عىنان اسىرا لاقتىرىپ، جا­ۋى­رىنىن جەرگە تيگىزسە، ونان سوڭ قوستانايلىق الماس جۇماعاليدى دا ءدال سولاي جىقتى. قاراعاندىلىق ەر­قا­نات مولداعۇلوۆتىڭ دا نۇ­رىم­مەن بەلدەسۋدە جولى بولمادى. وڭباي جەڭىلدى. اسىرەسە، ءتور­تىنشى بەلدەسۋ كەزىندەگى جان­­كۇيەرلەر داۋسى زالدى جاڭ­­عىرتىپ جىبەرگەندەي. سول­تۇستىك قازاقستان وبلىسىنان كەلگەن مۇحيت تۇرسىنوۆ ەكەۋى بەرىسپەدى. قارا تەرگە مال­شىنىپ، قاققان قازىقتاي قاقشيىپ تۇر، قۇلامادى. دەسە دە، ۋاقىتتى توقتاتا المايسىڭ. بەس مينۋت دەمدە وتە شىقتى. مۇحيتتىڭ سالماعى نۇرىمنان ەكى كەلى جەڭىل بولىپ، تورەشىلەر شەشىمىمەن مۇحيت تۇرسىنوۆ ءبىرىنشى ورىن الدى دا، نۇرىم سالىمگەرەي ەكىنشى ورىندى ەنشىلەدى. اتىراۋلىق ارمان قا­ليەۆ پەن قاراعاندىلىق ەر­قانات مولداعۇلوۆ ءۇشىنشى ورىن­عا تۇراقتادى.

سالماق اۋىرلاعان سايىن سايىستىڭ سالماعى دا ارتا تۇسكەندەي. 100 كەلىدەن جوعارى سالماق دارەجەسىندە 28 پا­لۋان شەبەرلىكتەرىن بايقاستى. ونىڭ ىشىندە جەرلەستەرىمىز – بىرنەشە دۇركىن ەل چەمپيونى، ازيا چەمپيونى اتانعاندارى بار. بايقاساق، كۇرەسىپ جۇرگەن پالۋانداردىڭ كوپشىلىگى قار­ماقشى توپىراعىنان ەكەن. بۇل كۇندە وندا تەكەي باتىر اتىنداعى سپورت كلۋبى جۇمىس ىستەيدى. ماقسات يساقابىلوۆ، نۇرىم سالىمگەرەي، مارات بايماحانوۆ، باۋىرجان رايسوۆ، قايرات جالعاسباەۆ، مۇحيت دوسىموۆتار سول مەكتەپتەن تۇلەدى. پالۋانداردى ىرىكتەپ، ۇلكەن سپورتقا باعىتتاۋ ماقساتىندا اشىلعان مەكتەپتە بۇگىندە 300-گە جۋىق جاس تاربيەلەنۋدە.

– بۇل سپورت كلۋبىن اشۋ وڭاي بولمادى. 2006 جىل ەدى. سول كەزدەگى اۋدان اكىمى رزاقۇل نۇرتاەۆ اۋىل اقساقالدارى مەن سپورت جاناشىرلارىن جيناپ، سپورت كلۋبىن اشۋ كەرەگىن ايتتى. ماڭىزدىسى، ەلدەن مىقتى پالۋاندار شىعىپ جات­تى. سول ءىستى ءارى قاراي دامىتۋ كەرەك ەدى. سودان كلۋبتى اشتىق، اقساقالداردىڭ كەلى­سىمىمەن وعان اتاقتى تەكەي با­تىردىڭ ەسىمىن بەردىك. قا­زىردىڭ وزىندە تۇلەكتەرىمىز الەم­دى باعىندىرىپ ءجۇر. جە­مىسىن بەردى، – دەيدى كلۋب ديرەكتورى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن جات­­­تىقتىرۋشىسى ادىلبەك سەرىكباەۆ.

وسى مەكتەپتىڭ شاكىرتى ايبەك سەرىكباەۆ – الەم جانە ازيا چەمپيونى. ءسۇيىنشى جاڭالىعى – الداعى جىلى جاپونيادا دزيۋدو كۇرەسىنەن وتەتىن چەمپيوناتقا دايىندالىپ ءجۇر.

قوش، جارىسقا ورالايىق. اۋىر سالماقتاعىلاردىڭ اي­قا­سى بولەك بولدى. قۇددى ءبىر كوزدەرىندە وت ويناعان بارىس­تاردىڭ شايقاسى دەرسىڭ. بوز كىلەمگە ماڭعازدانا شىعىپ كەلە جاتقان سايىپقىرانداردىڭ دەنە تۇرقى دا بارىس دەسە بولعانداي. ءتورت دۇركىن الەمدى مويىنداتىپ، ەكى دۇركىن قا­زاقستان بارىسى اتانعان ايبەك نۇعىماروۆ تا وسى سالماقتا سىنعا ءتۇستى.

بايراقتى باسەكەدە سىربويى­لىقتار ماقسات يساقابىلوۆتان ۇمىتتەندى. تالاي ءدۇبىرلى دودادا ايماقتىڭ عانا ەمەس، الاشتىڭ ابىرويىن اسىرىپ جۇرگەن اپاي­توس پالۋاننىڭ جاۋىرىنى جەرگە تيمەس دەستى. ايتكەنمەن، «باق شابا ما، باپ شابا ما» دەگەن. ماقساتتىڭ العاشقى قار­سىلاسى قاراعاندىلىق ۇلىق­بەك تولەۋوۆ بولدى. ءاپ-ساتتە سىرعىعان سەكۋندتاردا جەرلەسىمىز قارسىلاسىن جىق­تى. ايتكەنمەن، ودان كەيىن جام­بىلدىق عالىمجان قىرىق­باي­دان جەڭىلدى. ول – بيىل شىلدەدە نەاپولدا وتكەن ۋنيۆەرسيادا ويىندارىندا ەل قورجىنىنا العاشقى التىندى سالعان سپورت­شى. جەرلەسىمىزدەن باسىم ءتۇسىپ، اقتىق سىنعا جەتتى. مىقتىلاردىڭ باسەكەسىندە ايبەك نۇعىماروۆ پەن عالىمجان قىرىقباي ءى ورىنعا تالاستى. اتاعى التى الاشقا تاراعان ايبەك نۇعىماروۆ تا وزىنە بەك سەنىمدى بولدى. بەلدەسۋدە قوس قارسىلاس ءبىر-ءبىرىنىڭ وسال تۇسىن اڭدىستى. شىعىسقازاقستاندىق نۇعىماروۆ قارسىلاسىن دۇرىس باعالاماپتى. استىنا الىپ ۇر­عان ساتتە كورەرمەننىڭ تاڭ­دانىسىن بايقادىق. عالىمجان قىرىقباي جارىس جەڭىمپازى اتانىپ، ەكىنشى ورىندى ايبەك نۇعىماروۆ الدى. ال، ءۇشىنشى ورىن ماڭعىستاۋلىق نۇرداۋلەت جارىلعاپوۆ پەن جەر­لەسىمىز ماقسات يساقابى­لوۆ­قا بۇيىردى.

كورەرمەندەر اراسىنان «ءبال­­كي، بۇل سىردىڭ قوناق­جاي­لىلىعى شىعار» دەگەن ءپى­كىرلەر ايتىلىپ جاتتى. راس تا شىعار؟! ايتپەسە، قىزىلوردا – قازاق كۇرەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن ايماق. وسى كۇنگى «ەۋرازيا بارىسى»، «الەم بارىسى»، «قازاقستان بارىسىنىڭ» باستاۋى سىر ەلىندە جاتىر. ونى وبلىستىق قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى رزاقۇل نۇرتاەۆ ەسكە ءتۇسىردى.

– ارمان شوراەۆ موڭعو­لياعا ساپارلاپ بارعاندا ولار­دىڭ كۇرەسىن تاماشالايدى. سوندا ءار سالماق بويىنشا جە­ڭىمپازدارعا لاشىن، سۇڭقار ءتا­رىزدى اتاقتار بەرىلەدى ءارى ونى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى تابىستايدى. مۇنى كور­گەن ول دەرەۋ بىزگە شىقتى. سول كەزدەگى وبلىس اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماديار الدوڭعاروۆ ەكەۋىنە كۇرەستىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جان-جاقتى ءتۇ­سىندىرىپ بەردىم. وسىلايشا، كوپ ۇزاماي «التىن بەلبەۋ» پا­لۋاندار باسەكەسى پايدا بولدى. 2010 جىلى «التىن كۇز» مەرەكەسىندە بيۋدجەتتەن تىس كوزدەردەن 100 مىڭ اقش دوللارىن ءبولدىرىپ، جەڭىمپازدارعا جۇلدە ۇلەستىردىك. كەلەسى جىلى بۇل سومانى بيۋدجەتتەن بولىنەتىن ەتىپ شەشتىك. مۇنىڭ ءتيىمدى ەكەنىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ 2011 جىلى «قازاقستان بارىسىن» ەلوردادا ۇيىمداستىردىق. بارلىق قارجىسى ءبىزدىڭ وب­لىستىڭ موينىندا بولدى. سول كەزدەگى «سامۇرىق-قازىنا» ۇلت­تىق ءال-اۋقات قورى» اق باس­قارما توراعاسى ومىرزاق ءشو­كەەۆ وڭ باعاسىن بەرىپ، قارجىلاندىرىلۋىن قوردىڭ موينىنا ارتتى. سودان بەرى 1 ملن اقش دوللارى قوردان بولىنەدى. قىزىلوردا وبلىسى بەس جىل بويىنا «ەۋرازيا بارىسىن» ۇيىمداستىردى. قىتايدا، يراندا جانە قازاقستاننىڭ ءۇش وبلىسىندا، – دەدى ر.نۇرتاەۆ.

وسىنداي مۇمكىندىگى زور ءوڭىردىڭ سپورتشىلارىنا سىرت كوز قىزىعا دا قىزعانا قارايدى. قىزىلوردالىق پالۋانداردىڭ ەپتىلىگى مەن تەكتىلىگى دە بولەك. قوناققا جول بەردى دەۋى وسىدان دا شىعار؟!

جارىستىڭ كەلەسى كۇنىندە 55 جانە 60 كەلى سالماق دارە­جەسىندەگىلەرمەن بىرگە تۇيە پالۋاندار دا سىنعا ءتۇستى. دامير ابدەكوۆ، نۇرجان ءتى­لەۋ­بەرگەنوۆ، مۇحامەدقوجا ءادىل­جان، بەكزات تولەۋوۆ، مۇ­حيت شەراليەۆ سەكىلدى پالۋاندار 55 پەن 60 كەلى سالماقتاعى سىندا وزدەرىنىڭ شەبەرلىكتەرىن كورسەتىپ باقتى. ايتكەنمەن، قا­پى قالىپ، قارسىلاستان جەڭىلىپ جاتقاندار دا از ەمەس. كورەرمەن كوڭىلىندە ءبىر ءۇمىت پەن ءبىر كۇدىك ارپالىسقان ءسات بولدى.

كۇرەستىڭ كوكەسى تۇيە پالۋان­دار سايىسىندا ءوڭىردىڭ اتىنان ماقسات يساقابىلوۆ، مارات بايماحانوۆ، نۇرىم سالىمگەرەي قاتىساتىن بولعان. ايتكەنمەن، مارات بايماحانوۆتىڭ جارىس­تا جولى بولمادى. نۇرىم سالىمگەرەي جاراقاتىنا بايلانىستى كىلەمگە شىعا المادى. تۇيە پالۋاندار سايىسىنداعى سىردىڭ جالعىز ءۇمىتى ماقسات يساقابىلوۆ قانا بولدى.

جەرلەسىمىز شىعىس­قا­زاق­ستان­دىق جاسۇلان مۇحا­مەد­جا­نوۆ­پەن بەلدەسۋىندە بىرنەشە مارتە شابۋىل جاسادى. ەكەۋى دە مىقتىلىعىن كورسەتتى. بىراق ماقسات ءبارىبىر ونى يىعىنان اسىرا لاقتىردى. نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ پالۋانى بەكزات شىمكەەۆتى دە ءدال سولاي جىق­قان ماقساتتىڭ شىمكەنتتىك مارات بايكامۋروۆپەن بەلدەسۋدە دە مىسى باسىم بولدى.

تۇيە پالۋاندار سايىسى­نىڭ جارتىلاي فينالىنا ماق­سات يساقابىلوۆپەن قاتار الما­تىلىق نۇرسۇلتان امان­جولۇلى، شىعىس قازاقستان وبلىسىنان تالعات امرەنوۆ، نۇر-سۇلتان قالاسىنان ايبات سەيتەن ءوتتى.

ءدۇيىم جۇرت تاعاتسىزدانا توس­قان اقتىق سىن دا كەلىپ جەتتى. ەندى پالۋاندار بار كۇش-جىگەرىن جيناپ، شەشۋشى ايقاستا جەڭىسكە تالاسادى. سايىس باستالعالى ءبىر دەممەن باقىلاعان جۇرت­شى­­لىق جەرلەسىمىز ماقسات يسا­­قابىلوۆپەن بوز كىلەمگە شى­عاتىن الماتىلىق نۇرسۇلتان امان­جولۇلىنان سەسكەنگەن-ءدى. بەلدە­سۋ باستالعاندا-اق ءوزىنىڭ ءادىس-ءتاسىلىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن باي­­­قاتقان پالۋان كوڭىلدەگى كۇماندى دەمدە باستى. الما­تىلىقتىڭ جاۋىرىنى جەر يىسكەدى. ەندى ماقسات جارىستىڭ جە­ڭىمپازى بولۋ ءۇشىن شىعىس­قا­زاقستاندىق تالعات امرەنوۆ پەن ەلوردالىق ايبات سەيتەننىڭ قاي جەڭگەنىمەن شىعادى. پا­لۋان­داردىڭ ەشبىرى جەڭىستى قولدان بەرمەدى. ايبات ايبىندى بولىپ شىقتى، امرەنوۆ تە جىعىلدى.

فينالدىق جەكپە-جەك ماق­­سات يساقابىلوۆ پەن ايبات سەيتەننىڭ اراسىندا ءوتتى. نۇر­سۇلتاندىق پالۋان وڭاي شا­عى­لار جاڭعاق ەمەس ەكەن. بۇل جولى ماقسات يساقابىلوۆ ەل چەم­پيوناتىنىڭ ەكىنشى ور­نىن ەنشىلەدى. ال ءبىرىنشى ورىن­نىڭ بيىگىن ايبات سەيتەن با­عىندىردى. ءۇشىنشى ورىن نۇر­سۇلتان امانجولۇلى مەن تالعات امرەنوۆكە بۇيىردى.

Abai.kz