حالقىمىز قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگى مەن قاسىرەتتى جەلتوقسان وقيعاسىنا قۇرمەت ءبىلدىرىپ جاتقاندا، تاعى ءبىر توپ قازاق دالاسىنىڭ حاس جاۋى يوسيف ءستاليندى ەسكە الىپ، ەرەۋىلگە شىقتى. قازاق حالقى تاۋەلسىزدىگىن سول ستاليندەر باسقارعان كەڭەس وداعىنان الدى، قازاق جاستارىن سول ستاليندەر باسقارعان كەڭەس وداعى قانقاقساتتى...

ەندەشە، ءدال تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى تۇسىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ جاۋىن ۇلىقتاۋ ەلدىڭ ەگەمەندىگىن مويىنداماۋ ەمەس پە؟! ەگەر سۇيىكتى كوسەمدەرىن ۇيلەرىندە وتىرىپ ەسكە السا ەشكىم قوي دەمەس ەدى. بىراق بۇلار الەۋمەتتىك جەلىدە حابارلاما جاريالاپ، قالا حالقىن الاڭعا شىعىپ، گۇل قويۋعا شاقىردى. بۇنى ىستەپ وتىرعان «پوكولەنيە» دەگەن قوعامدىق بىرلەستىك ەكەن.

وكسانا تەرنوۆسكايا دەگەن ادام جينالاتىن ورىن مەن ۋاقىتى كورسەتىلگەن حات جازىپ تاراتقان. ونىمەن قويماي، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەن رۇقسات سۇرامايتىندارىن دا اشىق ايتقان. "بۇل ميتينگ ەمەس، جاي عانا گۇل شوقتارىن قويۋ ءراسىمى عانا، سول ءۇشىن ەشكىمنەن رۇقسات سۇرامايمىز" دەپتى. بىراق، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، حابارلاما تاراتىپ، قالانىڭ قاق ورتاسىندا نەشە ونداعان ادامنىڭ باسىن قوسىپ، پلاكات جانە كسرو تۋىن كوتەرىپ ءجۇرۋ ىڭ-شىڭسىز وتەتىن ءراسىم دەڭگەيىنەن شىعىپ كەتكەن سەكىلدى.

اتالعان حابارلاما الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانا سالا، كوپشىلىك بارىنشا قارسىلىق تانىتتى. ءبىز دە بقو اكىمى مەن ورال قالاسى اكىمىنىڭ اتىنا باعىتتاپ "ستالينگە تاعزىم ەتۋ - تاۋەلسىزدىكتى مويىنداماۋدىڭ دەمونستراتيۆتى فورماسى!" اتتى ماقالا جازدىق. وندا جاۋاپتى قىزمەتكەرلەردەن مۇنداي پروۆوكاتسيالىق ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋدى سۇراعان ەدىك.

الايدا ءستاليندى ساعىنۋشىلار بۇعان قۇلاق اسقان جوق. ەل-جۇرتتىڭ كوزىن باقىرايتىپ قويىپ، ايتقاندارىن جاسادى، دەگەندەرىنە جەتتى. ون نەشە ادام كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس وداعىنىڭ قىزىل جالاۋى مەن ءستاليننىڭ ۇلكەيتىلگەن فوتوسۋرەتتەرىن كوتەرىپ الاڭعا شىقتى. ماڭگىلىك الاۋعا گۇل قويدى. باستاماشىلارى ورتاعا شىعىپ جالىندى ءسوز سويلەدى. يوسيف كوسەمدەرىنىڭ اتىنا سانسىز ماقتاۋلار ايتتى. ال تاۋەلسىز ەلدىڭ پوليتسەيلەرى بۇلارعا كەدەرگى كەلتىرگەن جوق.

بىراق پاگوندىلار بۇل الاڭنان قۇر قول قايتقان جوق. جات يدەولوگيانى جاقتاۋشىلارعا جاق اشا الماسا دا، بۇلارعا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەردى قولتىقتاپ الىپ كەتتى. ء"ستاليندى دارىپتەۋگە جول جوق" دەپ نارازىلىق تانىتقان ازاماتتان تۇسىنىكتەمە الدى. قاتار تۇرعان ستالينشىلەر مەن نارازىلارعا جاقىنداعان قالالىق ىشكى ساياسات وكىلى سوڭعىلارعا عانا ەسكەرتۋ جاسادى. بەلسەندىنىڭ "مىنالار نەگە قايتپايدى، نە ءۇشىن ولارعا ەسكەرتۋ جاسامايسىز" دەگەن سۇراعىن جاۋاپسىز قالدىرعان شەندى، ء"سىز بۇل ارەكەتىڭىزدى توقتاتاسىز با، توقتاتپايسىز با" دەپ زىركىلدەپ كەتتى.

ءبىز بۇنى Yوutubە جەلىسىندە جاريالانعان ۆيدەوجازبادان بايقادىق. ءبىر بەلسەندى ستالينشىلەردىڭ قولىنان ءيوسيفتىڭ پورترەتىن الىپ قويعان ەدى. پوليتسەيلەر ول ازاماتتى قورشاپ الىپ، قولىنداعى سۋرەتتى تارتىپ الدى. ۆيدەودان بۇل فوتوسۋرەتتى ستالينشىلەرگە قايتارىپ بەرگەنىن اڭعارۋعا بولادى. باسقاشا ايتقاندا، پوليتسەي ءستاليندى ەسكە الۋشىلارعا ەشىمنىڭ كەدەرگى كەلتىرمەۋىن قامتاماسىز ەتىپ ءجۇردى.

ءستاليندى ەسكە الۋشىلارعا نارازىلىق تانىتىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرى نۇرلان ءسادىر ەسىمدى ازامات ەكەن. ءبىز نۇرلان مىرزانىڭ وزىنە حابارلاسىپ، ءىستىڭ ءمان-جايىن سۇرادىق.

نۇرلان ءسادىر، بەلسەندى:

- بۇل شارانىڭ وتەتىنىن ەستي سالا وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنا بارىپ، نارازىلىعىمدى ءبىلدىردىم. ولار ۇيىمداستىرۋشىلارمەن كەزدەسىپ، سويلەسەتىنىن ايتقان. بىراق 20 جەلتوقسان ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ العان بەتىنەن قايتپاي وتىرعانىن ايتتى. بۇلاردى پوليتسەيلەر نەگە توقتاتپايتىنىن سۇراعان ەدىم، ول ءۇشىن بەلگىلى ءبىر نەگىز كەرەك دەگەندەي جاۋاپ بەردى. سول ءۇشىن مەن 20 جەلتوقسان كەشقۇرىم پوليتسيا بولىمشەسىنە بارىپ ارىز جازدىم. ارىز مازمۇنى: ءبىزدىڭ ەلدە 31 مامىر ستاليندىك رەپاراتسيا قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى وتەدى. دەمەك ءستاليندى ۇلىقتاۋ مەملەكەت ساياساتىنا قايشى. سول ءۇشىن بۇل ءىس-شارانىڭ وتۋىنە قارسى ەكەنىمدى ايتىپ، توقتاتۋدى سۇرادىم. 

ال 21 جەلتوقسان ءبىر توپ بەلسەندى الاڭعا بارساق، ستالينشىلەر ەشتەڭە بولماعانداي جينالىپ جاتىر. ءبىر توپ بولىپ گۇل شوقتارىن قويىپ جاتىر. ءبىزدىڭ ەلدە ستاليندىك ساياساتتىڭ زاردابىن تارتپاعان، اشارشىلىققا ۇشىراماعان بىردە-ءبىر وتباسى جوق. سونداي ەلدە ءستاليندى ۇلىقتاۋ ارۋاقتاردى قورلاۋمەن بىردەي ءىس. وسىعان اشۋلانىپ كەتتىم دە، انالاردىڭ قولىنداعى ءستاليننىڭ پورترەتىن تارتىپ الدىم. وسى كەزدە پوليتسەيلەر جۇگىرىپ كەلىپ مەنىڭ قولىمداعى پلاكات پەن پورترەتتى الىپ قويدى. پلاكاتتى قايتارعان جوق، ال انا فوتوسۋرەتتى سول جەردە ستالينشىلەرگە قايتارىپ بەرگەن.

ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ، پوليتسەيلەردىڭ وسىندايلارعا نەگە ءسوزى وتپەيتىنى مەنى تاڭقالدىرادى. ادەتتە ءتىل تۋرالى، ۇلتتىق مۇددە تۋرالى وسىنداي جينالىستار وتە قالسا پوليتسەيلەر قاپتاپ، تارقاتىپ جىبەردى. ءتىپتى تاۋەلسىزدىك كۇنى الاڭعا گۇل شوعىن قويۋعا دا رۇقسات بەرمەيدى. ال مىنالار ستالينگە گۇل قويىپ، جينالىس جاساپ ءجۇر. 

مەنى الىپ كەتكەن پوليتسەيلەر بولىمشەگە اپارعان جوق. كولىكتە وتىرىپ، تۇسىنىكتەمە الىپ بوساتتى. نە ءۇشىن شىققانىمدى سۇرادى. كۇنى كەشە وسى شارانىڭ الدىن الۋدى تالاپ ەتىپ ارىز جازعان ەدىم. سوعان بايلانىستى پوليتسيانىڭ ارەكەتىن كورگەلى كەلگەنىمدى ايتتىم. وسىدان ءارى كوپ ەشتەڭە سۇراي قويمادى، بوس ەكەنىمدى ايتتى.

ەندى مەملەكەتتىك حاتشى قىرىمبەك كوشەرباەۆتىڭ اتىنا اشىق حات جازىپ وتىرمىن. شارا عوي ءوتىپ كەتتى. بىراق كەش تە بولسا مەملەكەت تاراپىنان ءبىر جاۋاپ بولسا دەيمىن. مەنىڭ ويىمشا، بۇلار ءستاليندى ۇلىقتاۋ ءىسىن وسىمەن توقتاتپايتىن سەكىلدى. كەلەسى جىلى جەڭىستىڭ 75 جىلدىعى. سونى پايدالانا وتىرىپ، ءستاليندى اقتاۋعا تىرىسۋى مۇمكىن. سول ءۇشىن بۇل ماسەلەگە بەي-جاي قاراماعانىمىز ءجون. بۇل شارا ءوتىپ كەتكەنىمەن، مەملەكەت تاراپىنان قۇقىقتىق باعا بەرىلىپ، ءستاليندى دارىپتەۋدىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن ايتسا دەيمىن.

وتكەن جىلى عانا كونە كوممۋنيستەر قىزىل يمپەريانىڭ قىنسىز قىلىشى كومسومول ۇيىمىنىڭ 100 جىلدىعىن دۇركىرەتىپ تويلاپ، تاۋەلسىز ەلدىڭ سۇيەگىنە تاڭبا سالعان ەدى. ەسكى كۇننىڭ ەلەسىنە ەسى كەتىپ جۇرگەندەر تاۋەلسىز ەلدىڭ تورىندە وتىرىپ، ستاليندەردىڭ سويىلىن سوعۋدان جالىعار ەمەس. نەگىزى ەگەمەن ەلدىڭ ازاماتى بۇرىنعى بيلىكتى اڭساپ، بۇگىنگى يدەولوگياعا جات قادامعا بارسا ساياسي جاۋاپكەرشىلىگى قۋزاستىرىلۋى كەرەك ەدى. بىراق ءبىزدىڭ ەلدە اركىم ويىنا كەلگەنىن ىستەپ ءجۇر. ءستاليندى دارىپتەۋ دە تاۋەلسىزدىكتى مويىنداماۋدىڭ ءبىر كورىنىسى ەكەنى شىندىق. سول ءۇشىن ەل يدەولوگياسىنا جاۋاپ بەرەتىن ورگاندار بۇعان بەي-جاي قاراماعانى ءجون...

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz