"باياعى وتكەن زاماندا، ءدىن مۇسىلمان اماندا", "كىسىسى جۇزگە كەلمەي ولمەگەن، قويلارى ەكى قابات قوزداعان" سىردىڭ بويىندا تورە دەگەن باي بولىپتى. قۇدانىڭ قۇدىرەتىن-اي، باي تورەنىڭ اۋى بالىققا، قوراسى مالعا تولسا دا ءبىر پەرزەنتكە زار بولىپتى. قىلعان جاقسىلىعىمنىڭ قارىمتاسىنا قۇدايىم بالا ءناسىپ ەتەر دەپ باي تورە بايلىعىن ەشكىمنەن اياماپتى. سۋ سۇراعانعا ءسۇت بەرىپ، قامشى سۇراعانعا تۇلپار مىنگىزىپ، ءتىپتى اۋىلىنا كەلگەن ءمۇساپىر جولاۋشىنىڭ ءبارىن ەشكىمنىڭ ۇيىنە تۇسىرمەي ءوزى قۇدايى قوناققا دەپ ارنايى سالدىرعان قوناق تامىنا جايلايدى ەكەن. مىنە، سودان بەرى باي تورەنىڭ اۋىلىن ەل-جۇرتى تورەتام دەپ اتاپ كەتىپتى. جىل سايىن كوكتەم شىعىپ، جەر جىبىگەندە باي تورە بايبىشەسىن ەرتىپ تۇركىستان جاققا اتتاناتىن سالتى بار ەكەن. اۋليە بابانىڭ باسىنا بارىپ ءتاۋ ەتىپ، قاسيەتتە مەشىتتە ناماز وقىپ، تىلەك تىلەپ، مەشىت اينالاسىندا جۇرگەن جارلى-جاقىبايلاردىڭ قارنىن تويدىرىپ، كيىمىن بۇتىندەپ بەرەتىن كورىنەدى. تورەنىڭ وسىنداي جومارتتىعىنا ءدان ريزا بولعان قۇداي تاعالا كۇندەردىڭ كۇنىندە وعان پەرزەنت ءناسىپ ەتەدى. باي تورە ازان شاقىرتىپ، قىزىنىڭ اتىن قوڭىر دەپ قويىپتى. قۋانىشى قوينىنا سىيماي ارتىنشا ءولى ارۋاقتاردىڭ اتىنا اس بەرىپ، بايگە شاپتىرعان ەكەن.

جىلدار وتە قوڭىر قىز وتە زەرەك ءارى كەڭپەيىل قىز بولىپ بويجەتىپتى. جومارتتىق تۇقىمىندا بار عوي، ول دا اكەسىنەن قالىسپاي بار جيعان-تەرگەنىن كەدەيلەرمەن ءبولىسىپ، ەل-جۇرتىنىڭ سۇيەنىشى بولىپ كۇن كەشىپتى. سول ءۇشىن اكەسى دۇنيە سالعاندا دا حالىق ەل تىزگىنىن وسى قوڭىرعا تاپسىرعان ەكەن. قوڭىر دا ولە-ولگەنشە ەلىنە قاراسىپ، ادىلدىكپەن ەل بيلەپتى. ونىڭ تۇسىندا حالىقتىڭ توقشىلىقتان ءبۇيىرى تومپايىپ، تورەتامعا سىيماي سىرداريا ماڭىنا قونىس اۋدارىپتى. سودان بەرى حالىق ەسكى قونىستارىن تورەتام دەپ اتاسا، جاڭا قونىستارىنا بايقوڭىر دەپ ات قويىپتى.

قوڭىر كەيۋانا ولەر شاعىندا ءوزىن قيماي ەڭىرەگەن حالقىنا: "قام جەمەڭدەر! مەن ولسەم دە قۇداي سەندەردى قاراۋسىز قالدىرمايدى. بار مالىمدى سەندەرگە ميراس قىلىپ ۇلەستىرىپ بەرەمىن. تەك ءوزارا تاتۋ بولىپ، ادىلدىكتەن تانباي، ارالارىڭداعى السىزدەرگە قاراسىپ، تۋعان ولكەلەرىڭدى جىمىسقى پيعىل جاۋدان قورعاپ عۇمىر كەشسەڭدەر بولدى. ءار جاعىن قۇدايعا تاپسىرىڭدار", — دەپتى. ايتقانداي حاقتىڭ نازارى اۋىپ بايقوڭىر كەيۋانا دۇنيەدەن وتسە دە ۇرپاقتارىن قۇدايدىڭ قالاۋىمەن جەلەپ-جەبەپ جۇرەدى ەكەن. قاتتى بوراننان ەل شەتىن تابا الماي اداسقان تالاي مالشىعا بايقوڭىر كەيۋانانىڭ ەلەسى ءجون سىلتەپ، كومەكتەسكەن دەسەدى. سوناۋ اشارشىلىق جىلدارىندا دا كەيۋانانىڭ ەلەسى اڭشىلارعا كيىكتەردىڭ مول جايىلىپ جۇرگەن جەرىن كورسەتسە، بالىقشىلارعا داريانىڭ قاي تۇسىنا اۋ سالۋ كەرەكتىگىن يشارالاپتى دەگەن دە اڭىزدار بار. بىراق ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن تۋعان ولكەلەرىنە باسقىنشى بولشەۆيكتەر كەلگەندە، جاس-كارىنىڭ ءبارى اراققا سالىنىپ، ورىسشا شۇلدىرلەپ ەل جاپپاي ازعىنداي باستاعان كەزدە بايقوڭىر اجەيدىڭ ەلەسى كورىنۋدى قويىپتى (بالكىم قۇدايدىڭ دا نازارى اۋماي قالعان-اۋ). كارىلەر جاعى بۇنى جاماندىققا بالاپ، قۇدايدىڭ قارعىسىنا ۇشىرادىق-اۋ دەپ ويلاسا، جاستار جاعى كەيۋانانىڭ جوق بولىپ كەتكەنىنە ەش ساسپاپتى. ءتىپتى كەشقۇرىم اجەلەر: "بايقوڭىر كەتتى دەگەنشە قۇدايدىڭ نازارى كەتتى دەسەيشى، جارىقتىق. قوڭىر كەيۋانانىڭ وسيەتىن بۇزىپ، اماناتىنا قيانات جاساعان ءبىزدى قۇداي اتتى. بايقوڭىر بىزگە رەنجۋلى، " — دەپ جىلاسا، جەلوكپە نەمەرەلەرى: ء"اجاۋ، بايقوڭىر كەيۋانانىڭ ەلەسى گيپتيلگە ۋلانىپ قالعالى قاشان ", — دەپ قاعىتىپ وتىرادى ەكەن... ءيا، اجەلەر ايتقانداي كەيۋانا كەتكەلى قۇداي دا قۇتىن الدى بۇل ەلدەن...

بىراق، جاقىندا ەلدىڭ ءبارى بايقوڭىر كەيۋانانىڭ ەلەسى قايتا ورالدى دەپ جاتىر. اراققا سالىنىپ، تەگىن ۇمىتا باستاعان ۇرپاقتارىنان ءۇمىتى ۇزىلگەن كەيۋانا تۋعان جەرىندە بولىپ جاتقان بىلىقتى ءوزى تۇزەتپەككە بەكىنگەندەي. اقساقالدار جاقىندا قۇلاعان راكەتالاردى وسى كەيۋانا ارۋاعى ۇردى دەپ توپشىلاپ وتىر. ەندى بايقوڭىر انا تاعى بىرنەشە راكەتالاردى قۇلاتسا جەردى جالعا العاندار ەلدى تاستاپ تىم-تىراقاي قاشۋى مۇمكىن. بۇل جولى كەيۋانا شىنىمەن اشۋلى سەكىلدى. ەلەسى ەل كەزىپ، كەلىمسەكتەردىڭ زارەسىن الۋدى باستاعانداي. مۇمكىن كەشەگى قالا سىرتىنان كيىك اۋلايمىز دەپ ءجۇرىپ تومپالام اسقان ورىس ميليتسيالارىنىڭ كولىگىن دە وسى بايقوڭىر كەيۋانا شىعار اۋدارىپ تاستاعان. ءبارى دە مۇمكىن. "گيپتيلدەرىڭنىڭ تۇتىنىمەن قابىرىمدە دە دۇرىس جاتقىزبادىڭدار عوي" دەپ نالىپ، ازعان ۇرپاعىنىڭ كەگىن الۋعا كىرىسكەن شىعار. نە بولسا دا ارتى قايىرلى بولسىن...

رومان بۇرقاشتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz