بۇگىن 15 ءساۋىر. بۇل كۇن ءبىز ءۇشىن نەسىمەن قۇندى؟ ءدال وسى كۇنى، 1909 جىلى تۇراعۇل قۇنانباەۆ، كاكىتاي ىسقاقۇلى جانە ءاليحان بوكەيحان پەتەربورداعى مۇسىلمان باسپاسىنان قازاقتىڭ وي-ساناسىنا سىلكىنىس جاساعان ۇلى ابايدىڭ تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعىن باسىپ شىعاردى.

ال 2009 جىلى قازاق اقپارات كەڭىستىگىنە Abai.kz پورتالى قوسىلدى. 2009 جىلدىڭ 15 ساۋىرىندە العاش جارىق كورىسىمەن-اق پورتال قازاق اقپاراتىنا تىڭ سەرپىن اكەلگەنىن وقىرمان قاۋىم جاقسى بىلەدى. Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ۇلتتىق ءباسپاسوز ايدىنىندا الار ورنى بار باسىلىم. بۇل ءوز-ءوزىمىزدى ماقتاۋدان تۋعان ءسوز ەمەس، «اباي» پىكىرشىلەرىنىڭ باعاسى. سودان بەرى 11 جىل ءوتتى. قازىر باسپاسوزدە ينتەرنەت باسىلىمدار نەگىزگى ورىنعا شىقتى. سايت، پورتالدار دا وتە كوپ. بىراق وقىرمان ءۇشىن «اباي» پورتالىنىڭ ورنى بولەك دەپ بىلەمىز. ول 11 جىل بۇرىنعى العان بەتىنەن تانعان جوق.

Abai.kz ەلىمىزدەگى ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىنىڭ، ساياساتكەرلەردىڭ، زيالىلاردىڭ، مادەنيەت پەن ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ، ۇكىمەتتەگى جاۋاپتى تۇلعالار مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ جانە ءار ايماق-وبلىستىڭ زيالى ازاماتتارىنىڭ ويىن بىلدىرەتىن مىنبەرى بولىپ وتىر. سونداي-اق، پورتالدىڭ پىكىر الاڭى اۆتورلاردان بولەك، وقىرماندارعا دا ءوز ويىن اشىق ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ بيىل اقپان ايىنداعى قارالىمى 1 ميلليون 279 مىڭ بولدى. ال اي سايىنعى تۇراقتى قارالىم – 1 ميلليوننان اسادى. سايتتا ءبىر كۇندە 20-40 مىڭ ادام وتىرادى. بۇل ساندار ون جىلدان اسا تۇراقتى تۇردە ۇلتتىق باعىتتا جۇمىس ىستەۋدىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىز.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى.

«Abai.kz» جانە قازاق كوشى

15 ءساۋىر – «Abai.kz» سايتىنىڭ تۋعان كۇنى.

بۇل كۇن – مەن ءۇشىن عانا ەمەس، وسى سايتتىڭ جالپى اۆتورلارى مەن وقىرماندارى ءۇشىن كوڭىلدى مەرەكە.

ءوز باسىم ءار جىلى اتالعان داتانى كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيمەن، قۋانا-قۋانا قارسى الام، جىلى لەبىزىمدى دە اياماي ايتىپ كەلەم.

2011 جىلدىڭ كۇز ايى بولاتىن. ۇستىمدە قارا كوستيۋم-شالبار، مويىنىمدا قىزىل كۇرەڭ گالۋستوك، كوزىمدە قارا كوزاينەك، قولىمدا بارسەتكا...  الماتىداعى احمەت بايتۇرسىنۇلى داڭعىلى بويىنا ورنالاسقان «نيكولسكي» بازارىنىڭ قارسى بەتىمەن قاراساي باتىر كوشەسىنە قاراي وزگەشە ءبىر قۋانىشتى كوڭىل كۇيمەن قۇلداپ كەلە جاتقام، الدىمنان داۋرەن قۋات پەن ساكەن سىبانباي جولىعا  كەتتى. الماتىعا كەلگەنىمە ون جىلدان اسقانىمەن، بۇل ەكى ىنىممەن سونشالىقتى قويان-قولتىق ارالاسىپ، سىرلاسىپ كەتپەگەم. دەگەنمەن، ەكەۋىمەن دە سىرتتاي وتە جاقسى تانىسپىن، جازعاندارىن ءۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن قالدىرماي وقىپ جۇرەتىنمىن. كەزدەسە قالساق، سالقىن عانا امانداسىپ وتە شىعاتىنبىز.  بىراق، وسى جولى قاۋقىلداسىپ، تىم جىلى ۇشىراستىق. ىستىق ىقىلاسقا تولى باستاما الدىمەن  داۋرەن ءىنىم جاعاىنان بولدى. «بۇل قايسى دەپۋتات ەكەن دەسەم، ءوزىمىزدىڭ اۋكەڭ ەكەن عوي...» دەپ، كوتەرىڭكى داۋىسپەن ازىلدەي كەلىپ، قول الىسىپ، قۇشاقتاسىپ تۇرىپ ەسەندەستى. جاعداي، جاڭالىق سۇراسقان سوڭ، داۋرەن بىردەن اڭگىمەگە كوشىپ:

– اۋكە، بىلاي. ءسىز ينتەرنەت دەگەندى بىلەسىز بە؟ – دەپ سۇرادى.

سونىڭ الدىندا عانا تۇمانباي اعا «اۋىت، وسى ينتەرنەت دەگەن نە؟» دەپ سۇراپ، سوعان جاۋاپ بەرە الماي قالعانىم بار ەدى. داۋرەنگە سونى ايتىپ، بىلمەيتىنىمدى جەتكىزدىم.

سول-اق ەكەن، داۋكەم تۇسىندىرە باستادى:

– اۋكە،  قازىر ينتەرنەت دەگەن شىقتى. ءسىز وقىپ جۇرگەن اناۋ گازەت-جۇرنالىڭىزدىڭ ءبارى سوعان كوشىپ جاتىر. ءبىز قازىر «Abai.kz» دەگەن سايت اشتىق. بىلايشا، قازاقشا ايتقاندا ينتەرنەت گازەت دەۋگە بولادى. ەگەر، ءسىز ماعان ماقالا نەمەسە ولەڭ جىبەرسەڭىز، مەن ونى سول سايتقا ەكى-اق مينۋتتا شىعارىپ بەرەم. ال، ونى جۇرت اقش-تا وتىرىپ تا اشىپ وقي بەرەدى. انا قىتايداعىلار دا بىردەن پايدالانا الادى...

ءسويتىپ، داۋكەڭ قاعاز-قالامىن الىپ، الگى سايتتىڭ اتىن، ەلەكتروندى پوچتاسىن جازىپ، قولىما ۇستاتتى.

كوشى-قون ساياساتىنىڭ قوجىراپ، قۇجاتتانۋدىڭ كەدەرگىسى كوبەيىپ، كوشتىڭ ءبىر سايابىرلاي باستاعان تۇسى ەدى – بۇل.

ىزدەگەنگە سۇراعان دەگەن – وسى. جىگىتتەرمەن «جاقسى!» دەسىپ، سىپايى قوشتاسىپ، جولىمىزعا تۇستىك.

ۇيگە كەلگەن سوڭ، گۇلبايانمەن اقىلداسىپ، دەرەۋ ينتەرنەت قويۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىق. گۇلەكەڭ ينتەرنەتكە سۋداي ەكەن، اقىرىنداپ ماعان دا ۇيرەتە باستادى...

سودان نە كەرەك، سول 2011 جىلدىڭ 23 قىركۇيەگىندە مەنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ كوشى-قون قورىن قۇرۋ تۋرالى ەلباسىنىڭ اتىنا جازعان «قۇيىلسىن كوشىڭ...» دەگەن تۇڭعىش «اشىق حاتىم» تۇڭعىش رەت «Abai.kz» سايتىندا جارىق كوردى.

مىنە، سودان بەرى ون جىلعا جۋىقتاپتى، قازاق كوشىنىڭ تاقىرىبى «Abai.kz» پورتالىنىڭ باس بەتىنەن ءبىر كۇن دە تۇسكەن ەمەس. تۇسىرمەدىك. سەبەبى، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەرتە جولعا قويعان بۇل ساياساتتىڭ جولى بىردەن داڭعىل بولا قويعان جوق، توقتاتقىسى كەلەتىن ىشكى-سىرتقى كۇشتەر كوپ بولدى. ال، ونى وڭ باعىتقا بۇرۋ، جوعىن تۇگەندەۋ – ەردىڭ ەرىنىڭ عانا قولىنان شارۋا ەكەنى انىق.

سوعان ساي، مەن جازىپ شىداسام، «Abai.kz» باسىپ شىدادى. اششى كەتكەن تۇستارىمىز دا از ەمەس. ونداي دا جوعارعى جاقتان تەلەفوندار كەلىپ، داۋرەن مەن ونىڭ جىگىتتەرىنىڭ مازاسىن العان كۇندەر دە بولدى-اۋ. كەيىن كەلە، ءبىز دە قۋلاسىپ، ونىڭ دا ايلاسىن تاۋىپ الدىق. مەن ماقالانى اپتانىڭ اياعىنا قاراي دايىنداپ، جۇما كۇنى جىبەرەم. داۋكەڭدەر سول جۇما كۇنى تۇستەن كەيىن سايتقا ىلەدى دە تەلەفوندارىن ءسوندىرىپ تاستايدى. ماقالامىز «Abai.kz»-ءتىڭ بەتىندە سەنبى، جەكسەنبى، ءتىپتى دۇيسەنبى، كەيدە سارسەنبى كۇندەرگە دەيىن تۇرادى، كەيدە، سول دۇيسەنبى مەن سەيسەنبىنىڭ بىرىندە سايت اشىلماي قالادى. «حاكەر» دەگەن جالدامالى قاراقشىلاردىڭ شابۋىلىنا ۇشىرايدى...

سول «قۇيىلسىن كوشىڭ...» اتتى «اشىق حاتتان» باستاپ ەسەپتەسەم، ءدال بۇگىنگە دەيىن 279 ماقالا جازىپپىن.

مىنە، «Abai.kz»-ءتىڭ تۋعان كۇنىنە ارناپ، 280-ەستەلىگىمدى جازىپ وتىرمىن. سونىڭ توقسان پايىزى كوشى-قون، شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ تاعدىرىنا قاتىستى. جانە وسى جازبالارىمنىڭ توقسان بەس پايىزى «Abai.kz» سايتىندا جارىق كوردى. سول ماقالالاردىڭ باسىن قوسىپ، «كوش، كوشكە كىم ءوش؟!»، «زاڭ تۇزەلدى، قانداسىم، سەن دە تۇزەل!» اتتى ەكى كىتاپ شىعاردىم. اللا قالاسا، جاقىندا «ورالمان ەمەس، قانداسسىڭ!» دەگەن ءۇشىنشى كىتابىم جارىق كورمەك.

سونداعى باستى ماقساتىم – قازاق كوشىنىڭ ماسەلەسىن مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ وزەكتى تۇيىندەرىنىڭ ءبىر رەتىندە كۇنتارتىپتەن تۇسىرمەۋ جانە وعان اتقارۋشى بيلىكتىڭ نازارىن اۋدارتۋ.

ادىلەتتىلىك ءۇشىن ايتا كەتۋىم كەرەك، كوشى-قون ساياساتىنا مەن كەلگەنگە دەيىن دە بۇل تاقىرىپتا جازاتىن بەلسەندى ازاماتتار از بولعان جوق. ارىسى قازاقتىڭ اسا كورنەكتى جازۋشىسى قابدەش جۇمادىلوۆتەن باستالىپ، ايتان ءنۇسىپحان مەن الىمعازى داۋلەنتقاندارعا جالعاسقان. ال، بەرىسى جاقسىلىق ءساميتۇلى، زاردىحان قينايات، ساعات زاحانقىزى، تۇرسىنحان زاكەن، ءنابيجان مۇحامەتقان، دوسان بايمولدا، قايرات بوداۋحان، راقىم ايىپ، قۋاندىق شاماقاي، الماس احمەتبەك، دۇكەن ءماسىمحان، ءجادي شاكەن، اباي ماۋقارا، ەسەنگۇل كاپقىزى... بولىپ، ماعان جەتتى. اتالعان-اتالماعان ازاماتتاردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن، قازاق كوشىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا زور ەڭبەك ءسىڭىردى. ەڭ باستىسى، 1997 جىلى سول كەزدەگى دەپۋتات اكىم ىسقاقتىڭ جەتەكشىلىگىمەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭى تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە قابىلداندى.

وكىنىشكە وراي، بۇل كەزەڭدە جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىقتىڭ دا از بولماعانىن باسا ايتا كەتكەن ءجون شىعار.

سونىمەن بىرگە، كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ ساياسي مادەنيەتى دە بىرتىندەپ قالىپتاسىپ كەلەدى. شەتتە ءجۇرىپ، ابدەن باسىلىپ قالعان رۋحىن كوتەرىپ، ەتەك-جەڭىن جيناپ، ءجۇرىس-تۇرىسىن تۇزەپ الدى.

اسىرەسە، قىتايداعى بايىرعى ۇلتتاردى جانىشتاۋعا باعىتتالعان فاشيستىك ارەكەتتەرگە  بايلانىستى سوڭعى جىلدارداعى ساياسي وقيعالار ولاردىڭ سانا-سەزىمىنە زور سىلكىنىس اكەلدى. ونىڭ ىشىندە قىتايدا تۇراتىن قازاقتاردى شىرت ۇيقىدان سىلكىپ وياتتى.

قىتايداعى قازاق ماسەلەسىن كوتەرۋ، شەشۋ جولىنداعى اعايىندار اراسىندا بولعان ايتىستار مەن تارتىستار اق پەن قارانى ايقىنداپ، ۇلتتىق، الەمدىك دەڭگەيدەگى قايراتكەرلەردىڭ شىعۋىنا مۇمكىندىك تۋدىردى.

مۇنداي ۇقساماعان كوزقاراستاردىڭ ەكى نەمەسە ودان دا كوپ جىككە ءبولىنۋى– ۇلت ساناسىنىڭ وسۋىنە، ۇستانىمىنىڭ ورنىعۋىنا ايتارلىقتاي تۇرتكى بولدى.

قالتالى ازاماتتار بۇرىن اسپا-توك تويلار، ءمان-ماعاناسىز ءنازىر-قۇزىرلار وتكىزۋمەن، اتاق شىعارۋمەن اينالىسسا، قازىر ولاردىڭ دەنى ساياساتقا، ساياسي كارەرا  نازار اۋدارا باستادى.

اۋىلدىڭ ۋچاستكوۆىيىنا شاعىمدانۋدان جاسقاناتىن جەرلەستەرىمىز  پارتيالار مەن مينيسترلىكتەرگە، ءتىپتى اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپقا, بۇۇ-عا، «Amnesty International»، «Human Rights Watch» سىندى حالقارالىق ادام قۇقىعىن قورعايتىن بەدەلدى ۇيىمدارعا دەيىن ەمىن-ەركىن ارىزدانا الاتىن جانە الەمدىك مەديالارعا كوسىلىپ سۇحبات بەرەتىن دەڭگەيگە جەتتى...

قۇدايعا تاۋبە، بۇگىنگى تاڭدا قانداستارىمىز جابىلعان جالا مەن جاعىلعان كۇيەدەن تازاردى، جەمقورلىقتان ادا بولدى جانە قاۋىپ-قاتەردەن سەيىلدى. ۋاقىت تالابىنا ساي، قاتىستى زاڭنامالارعا بىرنەشە مارتە تۇبەگەيلى وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. سوڭعى بەس-التى جىلدىڭ كولەمىندە زاڭ شىعارۋشى ورگانمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەپ، باسى-قاسىندا ءوزىمىز بولىپ كەلەمىز. ءبىراز ءوڭ وزگەرىستەردىڭ بارلىققا كەلۋىنە ىقپال ەتتىك. تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ كوشى-قون قورىن قۇرۋ جايلى تۇڭعىش كوتەرگەن ارمانىمىز ورىندالىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تىكەلەي پارمەنىمەن «وتانداستار» قورى قۇرىلىپ، نۇرتاي ابىقاەۆ اعامىزدىڭ جەتەكشىلىگىمەن جەمىستى ەڭبەك اتقارىپ جاتىر. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ پرەزيدەنت بولىپ تۇرعان كەزىندە ءار جىلى جىلدىڭ سوڭىنا ەلىمىزدەگى جەتەكشى تەلەارنا جۋرناليستتەرىنە سۇحبات بەرىپ، جىل بويى ەڭ كوپ تالقى تۋدىرعان وتە وزەكتى ماسەلەلەرگە جاۋاپ بەرۋشى ەدى عوي. سوڭعى جىلدارى كوشى-قون تاقىرىبى ەلباسىنىڭ سول سۇباتىندا ەكى مارتە كوتەرىلدى.

قىسقاسى، الىستاعى اعايىندى وتانىنا ورالتۋعا باعىتتالعان قازاق كوشى   بۇل كۇندە ەشكىمنىڭ ءتىسى باتپايتىن ۇلتتىق ساياساتقا اينالدى.

مىنە، «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەپ، وسىنى ايت!

سەنەسىز بە، سونىڭ ءبارى ساناۋلى – ءبىر-ەكى عانا ازاماتتىڭ جەتەكشىلىگىمەن، ىقپالىمەن بولعان شارۋا!

«Abai.kz» اقپارات تاراتۋشى عانا ەمەس، ۇكىمەت دەڭگەيىندەگى ماسەلە شەشەتىن الاڭعا اينالدى. قازىر كوشى-قون باستاعان قازاقتىڭ بار تۇيتكىلدى ماسەلەسى وسىناۋ پورتالدىڭ بەتىندە شەشىلىپ، ۇلت ۇپايى تۇگەندەلىپ كەلەدى.

ەگەر، مەن كوتەرگەن ماسەلەلەردىڭ دەنى ۇكىمەت دەڭگەيىندە شەشىلىپ، وڭ ناتيجەسى كورىلىلىپ جاتسا، ول – «ءتورتىنشى بيلىك» دەگەن مارتەبەلى اتقا يە وسى «Abai.kz» باستاعان باق-قا سۇيەنگەندىگىمنىڭ ارقاسى دەر ەدىم.

ءسويتىپ، «Abai.kz» – قازاق ينتەرنەت باسىلىمىنىڭ العاشقى قارلىعاشى، بۇگىندە تۇلعا پورتال.

«Abai.kz» تۋرالى ءسوز بولعاندا، ونىڭ نەگىزىن قالاۋشى، كورنەكتى جازۋشى ءھام جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى داۋرەن قۋات پەن ايدوس سارىمعا  سوقپاي كەتە المايسىڭ. ءبىر سوزبەن ايتساق، بۇل كۇندە «Abai.kz» پەن داۋرەن قۋات ەگىز ۇعىمعا اينالدى.

«Abai.kz»-ءتىڭ ۇستانىمى – اباي تاعىلىمى!

اباي «تولىق ادام» كونتسەپتسياسىن ۇسىنسا،  «Abai.kz» ءتورت قىبىلاسى تۇگەل ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋعا ەڭبەك ەتۋدى باستى نىسانا ەتىپ العان!!

سول باعىتتا جۇمىس اتقارۋدى باستاعان داۋرەن قۋات پەن ايدوس سارىم بۇل كۇندە بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى بولىپ جۇرت قۇرمەتىنە بولەنۋدە. ولارعا ىلەسىپ، قانات ابىلقايىر مەن نۇرگەلدى ابدىعانيدىڭ ءوزى قايراتكەر بولىپ جەتىلگەن جوق پا؟..

ءوز باسىم 25 جاسىمدا مەكتەپ ديرەكتورى بولدىم. اۋىلىما مەكتەپ سالدىردىم. سوڭعى 25 جىلدىڭ كولەمىندە قوعامدىق-سايسي جۇمىستان تىم تىسقارى قالعام جوق. اسىرەسە، شەتتەگى قانداستارىمىزدى ەلگە ورالتۋعا، قۇجاتتاندىرۋعا جانە الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەردەن يگىلىكتەندىرۋگە ارنالعان زاڭنامالار مەن نورماتيۆتىك قۇجاتتاردى جەتىلدىرە تۇسۋگە بارىمدى سالدىم. زاڭدارعا وزگەرىس ەنگىزۋ دەگەننىڭىز – مەملەكتتىك ساياساتقا ىقپال ەتۋ دەگەن ءسوز. ساياساتكەر ءبىر كۇندە اسپاننان سالبىراپ تۇسە قالمايدى، تۇلعا ءبىر كۇندە جەردەن تەسىپ شىعا كەلمەيدى. ۇلتىڭا دەگەن شەكسىز ماحاببات باسىڭدى تاۋ مەن تاسقا ۇرعىزا ءجۇرىپ سەنى جەتىلدىرەدى. بىرەۋدەن جيرەنسەڭ، ەكىنشى بىرەۋدەن ۇيرەنەسىڭ. ءومىر بويى سۇرىنبەي ءبىر باعىتتا ۇلتقا قىزمەت ەتۋ – اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرەتىن شارۋا ەمەس. مەن ادامنىڭ سوزىنەن گورى، ىسىنە كوبىرەك سۇيىنەم. وزىمە دە سول تالاپتى قويا بىلەم. مەنىڭ ومىرىمە ىقپال ەتكەن، جولىمدى اشىپ وتىرعان اعا-ىنىلەرىم از ەمەس. وسى ورايدا، سولاردىڭ ىشىنەن بەس ۇلكەن تۇلعانىڭ اتىن ەرەكشە ىلتيپاتپەن اتاپ وتكىم كەلەدى.

ونىڭ ءبىرىنشىسى، قازاقتىڭ اسا تالانتتى كينواكتەرى ءمۇتالىپ ءابدىراحمانۇلى, ەكىنشىسى اسا كورنەكتى اقىن تۇمانباي مولداعاليەۆ, ءۇشىنشىسى الاشتىڭ سوڭعى تۇياعى حاسەن ورالتاي, ءتورتىنشىسى باۋىرلاس قىرعىز ەلىنىڭ ۇلتتىق ليدەرى ومۇربەك تەكەباەۆ, بەسىنشىسى جاس تا بولسا، وسى داۋرەن قاۋات ءىنىم.

ال، كۇرەس الاڭىم – «Abai.kz» بولعانىن ەل جاقسى بىلەدى.

«Abai.kz»-ءتىڭ اسار اسۋى، الار بيىگى ءالى الدا دەپ سەنەم!

جولى ماڭگى اشىق بولسىن!!

الەمنىڭ ءار شالعايىندا تارىداي شاشىراپ جۇرگەن بارلىق قازاقتىڭ باسىن قاسيەتتى قازاقستاندا قوسۋدى اللا ءناسىپ ەتسىن!!!

اۋىت مۇقيبەك

«Abai.kz» جانە جەر داۋى

«Abai.kz» سايتى ومىرگە كەلگەن كۇننەن باستاپ، ساياسي-قوعامدىق الاڭدا قازاق ۇلتىنىڭ قۇندىلىقتارىن ۇزبەي ناسيحاتتاپ، قورعاپ كەلە جاتقان بىردەن ءبىر باسىلىم. اسىرەسە، سايتتىڭ 2016 جىلعى جەر داۋىنداعى جاساعان جۇمىسىن، ءوز باسىم  - ساياسي-قوعامدىق اعارتۋ باعىتىنداعى ۇلكەن ەرلىك دەپ باعالار ەدىم.

رەداكتسيا تەك قانا جەر داۋىنا بايلانىستى ءجۇرىپ جاتقان ءىس-ارەكەتتەردى كورسەتەتىن شىنايى اقپاراتتتاردى بەرۋمەن شەكتەلگەن جوق (ول كەزەڭدە بۇعان دا باتىلدىق قاجەت ەدى), وزدەرى دە ۇگىتشى، ناسيحاتشىنىڭ ءرولىن اتقاردى. سول ۋاقىتتا قازاقتىڭ جەرگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن  «ابايدىڭ» سايتىندا سان ءتۇرلى باعىتتاعى ماقالالار، پىكىرلەر جارىق كوردى. ۇلتتىڭ تاريحي تۇلعالارىنىڭ جەرگە بايلانىستى ءبىزدىڭ عاسىرىمىزعا دەيىن ايتقان دۋالى سوزدەرىنەن باستاپ («اسان قايعىنىڭ جەر تۋرالى ايتقاندارى»), مۇسىلمان دىنىندەگى جەرگە كوزقاراسقا دەيىنگى («جەر تۋرالى ءبىر ءحاديستىڭ ءمانى») پىكىرلەردى ءبىز وسى سايتتىڭ پاراقشالارىنان تاپتىق.

«اباي» سايتىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، ارتىقشىلىعى – جەرگە بايلانىستى الىپقاشپا، وسەك، وتىرىكتەردى اشىپ، ناقتى اقپارات بەرۋىندە دەر ەدىم. ءالى ەسىمدە، جەرگە بايلانىستى تاعى ءبىر قاڭقۋ (مويىنداۋىمىز كەرەك، سول ۋاقىتتا جەرگە بايلانىستى سان ءتۇرلى  قاڭقۋ سوزدەر وتە كوپ تارادى) مۇحتار تايجانعا ءسوز بەرىلىپ، («اڭگىمە وتىرىك بولىپ شىقتى»)وتىرىك پەن شىندىقتىڭ اراسىن اشىپ، اقيقاتتى انىقتاۋ جۇمىسى دا جۇرگىزىلدى. بۇل جۇمىس – ساليقالى تالداۋ مەن ناقتى دەرەكتەردى وقىرماننىڭ الدىنا تارتۋ – ءالى كۇنگە دەيىن «ابايلىقتاردىڭ» جۇمىسىنىڭ باستى شارتى بولىپ كەلەدى. كەشە عانا جاريالانعان «ماراتوري مەرزىمى بىتكەن سوڭ جەر تاعدىرى نە بولماق؟» دەگەن دەرەكتى دە، دالەلدى ماقالا دا - سونىڭ دالەلى.

مەنىڭ قوعامعا ارنالعان پىكىر-ويلارىمنىڭ نەمەسە ساراپشىلىق كوزقاراسىمنىڭ توقسان پايىزى وسى سايتتا جارىق كورىپتى. ونىڭ ىشىندە جەر داۋىنا بايلانىستى، جەر كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى ماقالالار دا بار. سوندىقتان سايتتىڭ رەداكتورلارىنىڭ جۇمىس ءتاسىلىن، ولاردىڭ تاۋەلسىز ءباسپاسوزدىڭ وكىلى رەتىندەگى ۇستانىمىن ءبىر ادامداي بىلەمىن دەپ ويلايمىن.  وسى ۋاقىتقا دەيىن رەداكتسيا تاراپىنان «بىلاي قىلساڭىز قايتەدى...» دەگەن جىمىسقى ءسوزدى ەستىمەپپىن.

مەرەكەلەرىڭىز قۇتتى بولسىن، ازاماتتار!

دوس كوشىم

«Abai.kz» جانە «قازاقستاندىق ۇلت» دوكتريناسى

2010-2011 جج. ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنداعى ەلەۋلى وقيعا - ول اقوردا مەن حالىقتار اسسامبلەياسى دايىنداعان (وسى ۋاقىتقا دەيىن قايسىسىنىڭ ىستەگەنى جاريالانعان جوق) «دوكترينا...» دەگەن رەسمي باعدارلامانىڭ پايدا بولىپ، ەلدى دۇرلىكتىرۋى ەدى. بۇل باعدارلامانىڭ «ەرەكشەلىگى» وندا، ەلگە قاجەتتى ەشقانداي ماڭىزدى ۇستانىمنىڭ بولماۋى، قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا سول كەزگە دەيىن بولىپ كەلگەن كوپتەگەن ساندىراقتىڭ ءبىرى ەدى.

«دوكترينانىڭ...» نەگىزگى ەرەكشەلىگى، وسى باعدارلاما بويىنشا بۇل ەلدە «قازاق دەگەن حالىق جوق ەكەن؟!». سەبەبى، سول كەزدە ءبىزدىڭ «دانىشپان ساياساتكەرلەر قازاقستان اقش بولادى» دەگەنگە ەلىكتەپ، مەملەكەتتىك جۇيەنى وزگەرتۋدى ماقسات ەتىپ جۇرگەن ەدى.

«دوكترينانىڭ...» قوعامعا تالقىلاۋعا شىعارعان جوباسى بويىنشا قر 130-دان استام حالىق تۇرادى ياعني ءبىزدىڭ شىبىن پىلمەن بىردەي بولعاندىقتان، ونى «قازاقستان حالقى دەپ اتايمىز» دەگەن ساياسي قويىرتپاق ەدى.

بۇل باعدارلاماعا قارسى كوپتەگەن ايماقتاردىڭ حالقى قارسى شىقتى. ونىڭ ىشىندە الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانىنىڭ 400-دەن استام وتباسىنداعى ايەلدەردىڭ اشتىق جاريالايمىز دەگەنى قوعامعا قاتتى اسەر ەتتى.

مۇحتار شاحانوۆ باستاعان بەلسەندىلەر دايىنداعان «دوكترينانىڭ...» جاڭا نۇسقاسىنىڭ 80% «تۇركى وركەنيەتى نەگىزىندەگى قازاق يدەياسى» مونوگرافياسىنان (2007ج.) ياعني قازاق يدەياسىنا نەگىزدەلگەن ۇلتتىق يدەولوگيادان تۇردى. بۇل كۇرەستە «Abai.kz» سايتى، «دات»، «جاس الاش» گازەتتەرى ت.ب. باسىلىدار بەلسەندىلىك تانىتتى.

«دوكترينانىڭ...» وسى ەكى نۇسقاسىن تالقىلاپ، شەشىم قابىلداۋعا اقوردا، پارلامەنت، قوعامدىق ۇيىمدار (شاحانوۆ، سارسەنباي، اكىم...), انك، كازاكتىڭ اتاماندارى ت.ب. قاتىستى. ول جەردە رەسمي «دوكتريناداعى...» ۇستانىمدار سىنالىپ، ەكى جاقتى جۇمىس توبى قۇرىلدى. بۇل وتىرىستاعى ەستە قالعان ءبىر جاي، - ول كازاكتار اتامانىنىڭ، «مەن، ەلدىڭ اتىن قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ اتاۋدى سۇرايمىن» دەگەنى ەدى.

ول «دوكترينا...» قۇردىمعا كەتكەنمەن، ءالى كۇنگە 1992 ج. بۇۇ «قازاقستان ۇلتتىق مەملەكەت» دەگەنىندەگى، وسى مەملەكەتتى قۇرۋشى قازاق حالقىنىڭ ستاتۋسى ءالى كۇنگە رەسمي جاريالانعان جوق.

«قازاقستان اليانسى» رەسپۋبليكالىق قاۋىمداستىعى 2019 جىلى وسى ماسەلەنى شەشۋدى پرەزيدەنتتىڭ الدىنا تالاپ ەتىپ قويدى. ونى الدىمەن شەشكەن ساياسي كۇش، بيلىككە كەلەتىنى اكسيوما!

جانۇلاق اكىم

«Abai.kz» جانە قانداستار

«Abai.kz» دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، قازاق قوعامىنىڭ «كوزى ءھام قۇلاعى» بولا ءبىلدى. اسىرەسە سوڭعى ون جىلدا، قازاق قوعامىنىڭ كۇردەلى ماسەلەسىنە اينالعان جەر، ءتىل، كوشى-قون، الاش وردا، لاتىنعا كوشۋ تاقىرىپتارى پورتال بەتىندە دامىل-دامىل كوتەرىلدى. سونىسىمەن ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلدى ساياسي، قوعامدىق سايتتاردىڭ كوشباسشىسىنا اينالدى.

كوشى-قون ماسەلەسىندە «جەبەۋ» رقب پورتال ۇجىمىنىڭ قالتقىسىز قولداۋىنا يە بولدىق. 2017 جىلى قازان ايىندا تاراز قالاسىنان ىقتيار حات العان 250 ادام كوررۋپتسيانىڭ قۇربانى رەتىندە باستارىنا ەلدەن قۋدالانۋ قاۋپى تونگەندە، «Abai.kz» سايتى رەسپۋبليكا كولەمىندە قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرىپ، ولاردى قورعاپ قالدى.

2017 جىلى اقپان ايىندا بار مۇلكىن ساتىپ، بالاسىن جەتەكتەپ، اتامەكەنگە ات باسىن بۇرعان جەسىر انا گۇلجان ماۋىتحانقىزىنىڭ 50 000 دوللارىن مايقاپشاعاي شەكاراسىنىڭ كەدەنشىلەرى بولماشى سىلتاۋمەن تاركىلەپ العاندا، وعىز دوعان قازاق ءتىلى ءۇشىن «Air-Astana»-مەن سوتتاسقاندا، سايراگۇل ساۋىتبايقىزىنىڭ سوتىندا «Abai.kz» بۇكىل قوعامدىق پىكىردىڭ كوشباسشىسى بولدى.

«جەبەۋ» بىرلەستىگى 2015 جىلى قوعامدىق ۇيىم رەتىندە قانداستار اتىنان، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ جالعاستى پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسۋىن قولداعان ءباسپاسوز ءماسليحاتىن، 2016 جىلى كوشى-قون زاڭىنىڭ تولىقتىرىلعان نۇسقاسى پارلامەنتكە تالقىعا تۇسكەندە ەكى انىقتامانى (كوشى-قون پاراعىنان شىعۋ، سوتتىلىعى تۋرالى) الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىن، 2017 جىلى 26 جەلتوقساندا «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ءۇش تاريحي كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەر ءباسپاسوز ءماسليحاتىن «Abai.kz» پورتالىمەن بىرلەسىپ وتكىزدىك. 2019 جىلى قىتاي شۇار-عى اۋىر ساياسي جاعدايعا بايلانىستى كوپتەگەن قانداستارىمىزدىڭ پاسپورت، كوشى-قون بيلەتى، ىقتيار حاتىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتىپ ازاماتتىق الا الماي قينالىپ قوعامدىق، الەۋمەتتىك ماسەلەگە اينالا باستاعاندا «Abai.kz» پورتالىمەن بىرلەسىپ ەل ۇكىمەتىنە، پارلامەنتىنە ۇڭدەۋ جاريالادىق. تاۋەلسىزدىكتىڭ ءۇشىنشى ون جىلدىعىندا ون بىرگە تولىپ مەرەيتويىن تويلاپ جاتقان «Abai.kz» ۇجىمىنا مىقتى دەنساۋلىق، ۇلكەن شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىز.

ءومارالى ادىلبەكۇلى.

«Abai.kz» پىكىرشىلەر مىنبەرى

Er Kokshe: 2019-04-17

«پىكىرلەردىڭ ارقاسىندا سايت كوتەرىلدى، سايتتىڭ ارقاسىندا كوممەنتاريلەر كوتەرىلدى».

سەكەن: 2019-04-17

«قۇرمەتتى سايت ۇجىمى، سەنىڭ عانا ەمەس، ءبارىمىزدىڭ دە تويىمىز قۇتتى بولسىن! مۇندا سەنى ماقتاۋشىلار كوپ، داتتاۋشىلار از - تۇسىنىكتى. باتىلسىڭ، ءالى دە باتىلدانا ءتۇس! اقيقاتتى ايتۋدان ارتىق ۇستانىم جوق. سەنىڭ وزگە سايتتاردان ارتىقشىلىعىڭ - شىندىقتى جاقتايتىنىڭ، قولدايتىنىڭ جانە، 1-كەزەكتە ايتارىم: پىكىر بىلدىرۋشىلەرگە جولىڭ اشىق، ءارتۇرلى اڭگىمەدەن سەسكەنبەيسىڭ. وزگە سايتتار بىزدەن قاشقاقتادى. پىكىر جازۋىمىزدى جۇمباقتاپ قويدى. كەيبىرى ءتىپتى اراب ارپىنە كوشىپ الدى، اعىلشىنشانىڭ الدىنا ءتۇسىپ العىسى كەلدى مە، دەمەۋشى پارتيا سولاي ەتۋگە بۇيرىق بەردى مە، وزدەرى بىلەدى. ولارعا ەلىكتەي كورمە، قادىرلى اباي پورتالى! (اتتارى اتالعان سايتتاردى قىزمەتتىك ەتيكاعا «وزگەلەر» دەدىك. وعان تۇسىنىستىكپەن قارارسىزدار-رەد.)

قاراپايىم قازاق: 2019-04-15

«كەيدە بۇل Abai.kz اتامىزدان كومەنتاريلار جوعالعان كەزدەر بولدى. دەگەنمەن بەتكە ۇستار قازاقتىڭ تاۋەلسىز ءبىر ەركىن اۋاسى بار جەر وسى Abai.kz.  وسىندا كىرسەڭ ءبىر دەموكراتيانىڭ سامالى ەسىپ ءبىر جاساپ قالامىز».

اسپان: 2019-04-15

«Abai.kz پورتالىن ءبىرىنشى اشىپ قارايمىن، ىزدەيمىن، اشىلماسا ءبىر قىمباتىمدى جوعالتقانداي سەزىنەمىن. تاقىرىپقا بايلانىستى پىكىرگە قاتىسۋشىلاردىڭ پىكىرى، اقىل ويىندى دامىتادى. پورتال قازاقتىڭ اقىلشىسى، حابارشىسى، سۇيەنىشى. جەتىستىكتەرمەن كەم كەتىگىمىزدى جالتاقتاماي جازادى. تاقىرىپشى، پىكىرشى، اقىلشى اعا، ىنىلەرىمىزگە، اپا-قارىنداستارىمىزعا راحمەت!»

مۇرات قويشىبايۇلى: 2019-04-16

«قادىرمەندى Abai.kz پورتالىنىڭ قىزمەتكەرلەرى! مەرەيتويلارىڭىزبەن قۇتتىقتايمىن. ەلىمىزدە دەموكراتيالىق ۇردىستەردى تەرەڭدەتۋدە، جاستاردى وتانسۇيگىشتىك رۋقتا تاربيلەۋدە، انا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەپ، مارتەبەسىن ارتتىرۋدا، حالقىمىزدىڭ ءىس جۇزىندە رۋحاني جاڭعىرۋىندا اتقارىلاتىن جۇمىستار ۇشان تەڭىز دەپ ويلايمىن. تىلەك رەتىندە سۇرايتىنىم جاريالانعان ماقالالارعا بۇركەنشىك اتپەن پىكىر جازۋدى توقتاتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇل جاۋاپكەرشىلىكتى تومەندەتىپ، كەيبىر «سىنشىلاردىڭ» مۇلدە ساۋاتسىز جازىپ، ويىنا كەلگەنىڭ كوكي بەرۋىنە قولايلى».

كوكجەندەت: 2019-04-16

«جاراتۋشى ءناسىپ ەتىپ، قولىما سمارتفون تيگىزىپ ينتەرنەتكە كىرەتىن شاما بەرگەلى وسى سايتقا كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن قارا دوماداقتىڭ ءبىرىمىز... ۇلتىمىزعا كايىرلى ەڭبەكتەرىڭىز وركەندەي بەرسىن..».

ءۇنسىز قازاق: 2019-04-16

«Abai.kz مەرەيتويلارىڭمەن! وڭدى سولىن تانىپ قالعان، وتاۋ بۇزاتىن ون جاسقا كەلىپ جاتىر ەكەنسىڭدەر. قىز-جىگىتتەردىڭ وتكىر-وتكىر سىندارى شىققاندا «پا، شىركىن!» دەپ تاڭداي قاعىپ، سۇيسىنەتىن جالعىزىمىز دا، سوسىن ءبىزدىڭ جۇمساق ديۆاندا جاتىپ الىپ، «باتىرلانىپ» جازعان تەنتەك پىكىرلەرىمىزدى قاعىپ تاستاعاندا «قارعايتىن جالماۋىزىمىز» دا وزدەرىڭسىڭدەر! «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەگەن اتامىز قازاق. تەك قانا العا! باياعىدا ورىستار رەۆوليۋتسيا جاساعاندا ولاردىڭ «يسكرا» [ۇشقىن] دەگەن گازەتى بولعان. سولاردىڭ ۇرانى «ۇشقىننان جالىن لاۋلايدى» بولاتىن. قازاقستاننىڭ «ۇشقىنى» سەندەر بولىڭدار!»

رۋزا: 2019-04-15

«قۇتتى بولسىن! ۇلتىم، مەملەكەتىم دەگەن ءور، رۋحتى جاستار! ايماقتاعى تىلدىك ماسەلەلەرگە نازار اۋدارتىپ، كەرەك بولسا ءبىر مەنىڭ وزىمە قانشا قورعان بولدىڭىزدار! وقىرماندارىڭىز كوبەيگەننىڭ ۇستىنە كوبەيە بەرسىن!»

Anti – colorados: 2019-04-15

«وششىم، 10 جاسار ءجاسوسپىرىم (abai.kz) 30 جاستاعى وردا بۇزارلارمەن (بيلىك) 10 جىلدان بەرى كۇرەسىپ كەلەدى. جەڭىس تىلەيمىن! پورتال جۋرناليستەرى (نۇرگەلدى، كۋانىش، نۇربيكە، ت.ب.) قالامدارىڭ ۇشتالا بەرسىن، شابىتىڭىز شارىقتاي بەرسىن!»

شاميل: 2019-04-15

«Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى جۇمىس باستاعان 2009 جىلدان بەرى بايلانىسىپ كەلەمىن. تالاي تولعاعى پىسكەن قوعامىمىزداعى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، حالىقتىڭ، اسىرەسە، ۇلتىمىزدىڭ جاناشىرى بولا ءبىلدى. مۇندا داۋرەن قۋاتتىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز ەكەنىن كوپشىلىك وقىرمان وتە جاقسى بىلەدى... Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ 10 جىلدىق مەرەيجاسى قۇتتى بولسىن! الداعى ۋاقىتتا دا وسى باعىتىنان اينىماي، ينتەرنەت سايت اقپارات پورتالدارىنىڭ كوشباسشىسى بولا بەرسىن!»

Abai.kz