باتالوۆتىڭ ۋادەسى. ۇيعىر اۋدانىن كىمدەر باسقاردى؟
ءۇش كۇن بۇرىن الماتى وبلىسىنىڭ ۇيعىر اۋدانىندا بولعان شەتىن وقيعا قوعامدا قىزۋ تالقى تۋدىردى. الىگە دەيىن الەۋمەتتىك جەلىدەگى اڭگىمە اۋدان اتاۋى توڭىرەگىندە جالعاسۋدا. جەلىدەگى جۇرت تا، جەرگىلىكتى جۇرت تا اۋدان اتاۋىن قازاقشالاۋدى قولداپ سويلەۋدە. جەرگىلىكتى جۇرت دەگەندەگىمىز - قازاقتار. ايتپەسە، اۋداندى ارالاپ، اقپارات جاساعان كوپ باق-تى قاراپ وتىرىپ، وندا سويلەگەن جەرگىلىكتى ۇيعىر ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنىڭ اۋزىنان اۋدان اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ەكى اۋىز ءسوز ەستي العان جوقپىز. سوندىقتان، بۇل تالاپ – قازاقتىڭ عانا تالابى بولىپ وتىر. ال، قوشىنا حالىق (ۇيعىرلار) اۋداننىڭ دا، اۋىلدىڭ دا اتاۋىن وزگەرتۋدىڭ قاجەتى جوق دەگەندى ايتىپتى.
ەتنيكالىق قۇرام جانە كوشە اتاۋلارى
ەندى قاراڭىز، 2020 جىلعى ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ دەرەگى. اۋداندا 62 732 تۇرعىن بولسا، سونىڭ: 36 700-ءى ۇيعىرلار، 24 700-ءى قازاقتار ەكەن. قالعاندارى وزگە ەتنوس وكىلدەرى. ودان قالسا، اۋدان ورتالىعى شونجىدا 62 كوشە بولسا، ونىڭ 35-ىنە ۇيعىر ازاماتتارىنىڭ ەسىمى بەرىلگەن ەكەن. ولاردىڭ اراسىندا قاراپايىم مەكتەپ باسقارعان ازاماتتار دا بار كورىنەدى. بۇل «31 ارنانىڭ» اقپاراتى.
داۋ باسى: جولعا تالاس
ەندى كەرى شەگىنىس جاسايىق. جانجال نەدەن باستالدى؟ 16 ماۋسىمدا شونجى اۋىلىندا ەكى كولىك ءبىر-بىرىنە جول بەرمەي، اياعى كيكىلجىڭ تۋعان. ەكى كولىكتە ون ادام وتىرىپتى. ارتى توبەلەسكە ۇلاسىپ، بەس ادام پىشاق جاراقاتىن العان. توبەلەس شونجى اۋىلىنىڭ شانحاي شاعىن اۋدانى مەن باحار اۋىلى جاستارى اراسىندا بولعان. اۋداندىق اۋرۋحاناعا تۇسكەن ەكى ازاماتقا وتا جاسالعان.
قازىر اتالعان وقيعا بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپتى. بۇل تۋرالى كەشە وبلىس اكىمدىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى عالىمۇرات جۇكەل ايتتى.
«قىلمىستىق كودەكستىڭ 293-باپ 3-تارماق ەكىنشى ءبولىمى («بۇزاقىلىق») بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. وسى باپ بويىنشا سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ امالدارى جۇرگىزىلىپ جاتىر»،- دەدى ول.
باتالوۆتىڭ ۋادەسى. اۋدان اتاۋىن وزگەرتۋ ماسەلەسى
ال 17 ماۋسىم كۇنى شونجىعا شۇعىل تۇردە وبلىسى اكىمى اماندىق باتالوۆ مىرزا بارىپ، اۋىل اقساقالدارىمەن كەزدەسۋ وتكىزگەن. ول كەزدەسۋدىڭ شاعىن بەينە جازباسى الەۋمەتتىك جەلىگە تارادى. كەزدەسۋدە اۋىل تۇرعىندارى اماندىق عابباسۇلىنا اۋدان اتاۋىن وزگەرتۋدى تالاپ قىلىپ قويعان. تۇرعىنداردىڭ تالابىن تىڭداعان وبلىس اكىمى ەلدىڭ امانات ءسوزىن اقورداعا جەتكىزۋگە ۋادە بەرگەن. وسىدان كەيىن-اق، باق: «باتالوۆ اۋدان اتاۋىن وزگەرتۋگە ۋادە بەردى»، دەپ اقپارات تاراتا باستادى. مىنە قاراڭىز:
Sn.kz: باتالوۆ ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋگە ۋادە بەردى
Taldykorgan-online.kz: باتالوۆ ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋگە ۋادە بەردى (ۆيدەو)
Newsroom.kz: باتالوۆ ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋگە ۋادە بەردى (ۆيدەو)
ال، باتالوۆ نە دەپ ۋادە بەردى؟ ءوز ءسوزى:
«قانداي ماسەلە كوتەرىلدى دەسەم، بارلىعى نەگىزىگەن جاڭاعى توبەلەس ەمەس، اۋداننىڭ اتىن ايتادى. ءبىر ماسەلە، وسى جەردە. سونىڭ بارلىعىنىڭ سالدارى. سودان شىققان جاعداي. سوندىقتان، وسىنىڭ بارلىعىن اناۋ استاناعا جەتكىزەمىن. ايتامىن. مىنە، ەرتەڭ ايتامىن. سوسىن، قازىر كىشكەنە دۇرىستالىپ السىن. ءبىز دە استاناعا بارماۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. كوروناۆيرۋس كوپ. بۇرىن مەن ءار جولى نۇر-سۇلتانعا بارعاندا، ەلباسىنا، پرەزيدەنتكە، پرەمەر-مينيسترگە، مينيسترلەرگە كىرەمىن. ماسەلەلەردى شەشىپ ءجۇرمىن عوي. قازىر جاعداي ءبىر بولعاندا مەن ءوزىم ارنايى جازىلىپ، مەملەكەت باسشىسىنا كىرىپ، مىنا جاعدايلاردىڭ بارلىعىن ايتىپ بەرەمىن دەپ، مەن سىزدەرگە ۋادە، مىنە بەرىپ وتىرمىن»، - دەپتى اماندىق باتالوۆ.
;feature=emb_titleاماندىق عابباسۇلىنىڭ بەرگەن ۋادەسى وسى. اۋىلداعى اعايىننىڭ امانات سالەمىن استاناعا، اقورداعا جەتكىزەتىنىن ايتىپتى. سونىمەن، بار ماسەلە اۋدان اتاۋىنا تىرەلىپ تۇر ما؟ شىنتۋايتىندا سولاي. الماتى وبلىسىنىڭ ۇيعىر اۋدانىندا بۇعان دەيىن دە ءبىردى-ەكىلى كيكىلجىڭ بولعان. مىسالى، شونجى، شەلەك، مالىبايداعى قازاق-ۇيعىر «قاقتىعىستارى» تۋرالى سول كەزدە باق جازدى، تاراتتى. تۇرمىستىق سيپاتتاعى كيكىلجىڭنەن باستالعان وسى وقيعالاردىڭ بارلىعىنىڭ دەرلىك سوڭى اۋدان اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى تالاپپەن اياقتالىپ جاتتى. بۇل جولى دا سولاي بولدى. ول تۋرالى «مىنبەر» سايتى ەگجەي-تەگجەيلى جازىپتى. قايتالاپ جاتپايىق. تەك توقتالا كەتەتىن ءبىر ماسەلە – ۇيعىر اۋدانىنىڭ باسشىلارىندا قازاقتان باسشى جوق كورىنەدى. «مىنبەر» سولاي دەپتى. شونجى اۋىلىنىڭ تۇرعىنى قايرات الديبەكوۆ دەگەن ازامات سويدەپتى.
جەلىدەگى تاعى ءبىر دەرەك: اۋداننىڭ نەگىزى 1935 جىلى قالانسا، شونجى اۋىلى اۋدان ورتالىعى بولىپ 1945 جىلى اۋىستىرىلعان. اۋدانعا جالعىز قازاق – سەمباي تەمىرحانوۆ اۋپارتكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان ەكەن. شىنىمەن سولاي ما؟
ۇيعىر اۋدانىن كىمدەر باسقاردى؟
ءبىز 1999 جىلدان بەرگىسىن عانا تابا الدىق. Wikipedia-داعى دەرەك:
1999 جىل ناۋرىز – 2007 جىل مامىر ارالىعىندا توحتاسۋنوۆ ۆلاديمير يمتاحۋنوۆيچ دەگەن ادام اكىم بولىپتى. ۇيعىر اۋدانىنىڭ كەتمەن دەگەن اۋىلىندا تۋعان ۆلاديمير توحتاسۋنوۆ 1999 جىلعا دەيىن (1988-1999 جىلدار ارالىعىندا) «الماتىوبلجىلۋكوممۋنەنەرگو-نىڭ» باس ديرەكتورى بولعان ەكەن.
2007 جىل مامىر – 2014 جىل قاراشا ارالىعىندا وماروۆ كويۋمچان اۆانوۆيچ دەگەن ادام اۋداندى باسقارعان. بۇل كىسى دە شونجىنىڭ ءوز تۋماسى. ۇيعىر اۋدانىندا جەر ينسپەكتورى، سوسىن اكىمنىڭ ورىنباسارى بولعان.
2014 جىل قاراشا – 2017 جىل قىركۇيەك ارالىعى توحتاسۋنوۆ اليمجان يمتاحۋنوۆيچ دەگەن ادام اكىم بولىپتى. ينجينەر-مەحانيك، كيبەرنەتيكا مامانى. ەكونوميكا بويىنشا عىلىم دوكتورى. سىرتى ىستەر مينيسترلىگىندە، تايلاندتاعى ەلشىلىكتە قىزمەتتە بولعان. ۇلتتىق بانكتە ىشكى اۋديت دپەرتامەنتىندە ورىنباسار بولعان. ءسويتىپ ءجۇرىپ ۇيعىر اۋدانىنا اكىم بولىپ تاعايىندالعان.
2017 جىلى قولاستىنداعى قىزمەتكەرلەرگە دورەكىلىك جاساپ، قىزمەتتىك ەتيكانى ساقتاماعانى ءۇشىن قىزمەتىنەن الىنعان ەكەن.
ءسويتىپ ونىڭ ورنىنا 2017 جىلدىڭ قاراشاسىندا نۋراحۋنوۆ شۋحرات تۋرداحۋنوۆيچ تاعايىندالىپتى. شۋحرات تۋرداحۋنوۆيچ قازىرگى كۇنگە دەيىن سول اۋداندى باسقارىپ كەلەدى.
1999 جىلدان كۇنى بۇگىنگە دەيىن اۋدانعا كىمدەر باسشىلىق جاساعانى تۋرالى اقپارات ينتەرنەتتەگى اشىق دەرەككوزدەرىندە بار ەكەن. ال 1999 جىلعا دەيىنگىلەرىن ىزدەپ تابا المادىق. شىنىمەن، اۋدان تاريحىندا جالعىز – سەمباي تەمىرحانوۆتان باسقا قازاق اكىم بولماعان با؟ بۇل سۇراققا ۇيعىر اۋدانى اكىمدىگى جاۋاپ بەرەر دەگەن ۇمىتتەمىز. ەگەر راس بولسا، اۋدانعا نەگە قازاق نەمەسە ۇيعىردان وزگە ۇلت وكىلدەرى اكىم بولمايدى؟ بۇل دا كوپتىڭ كوكەيىندەگى كوپ ساۋالدىڭ ءبىرى.
ءتۇيىن. اۋىل جاستارىنىڭ اراسىنداعى جانجالدان باستالعان داۋدىڭ اياعى جىلدار بويى قوردالانىپ جاتقان اۋدان اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى تالاپپەن اياقتالعانىن جوعارىدا ايتتىق. وبلىس اكىمى اۋىلداعىلاردىڭ اماناتىن استاناعا جەتكىزۋگە ۋادە بەرىپتى. «كۇتىڭدەر»، - دەيدى.
ءشارىپحان قايسار
Abai.kz
