قازاقتىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن قازاق جۋرناليسىنەن ارتىق ەشكىم ءدال بەرە المايدى
ايگۇل مۇراتقىزى، Caspionet ارناسىنىڭ ديرەكتورى:
- رەسمي تىلمەن ايتساق، «جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستاننىڭ» جاعىمدى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ جولىندا قازاق جۋرناليستيكاسى قىرۋار جۇمىس اتقارۋدا. مۇنى باتىل ايتۋعا بولادى. وسى باعىتتا، اسىرەسە ءسىز جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان ارنا اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا. قازاقتى الەمگە تانىتۋعا تالپىنىپ وتىرعان ارنانىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىكتەرى قالاي؟
- ءبىزدىڭ ارنامىز وسىدان جەتى جىل بۇرىن، دالىرەك ايتساق، 2002 جىلدىڭ 25 قازانىندا رەسمي تۇردە ءوز جۇمىسىن باستادى. بۇگىنگى زاماننىڭ ساپىرىلىسقان اقپارات كەڭىستىگىندە بەرىك ورىن العان Caspionet از عانا ۋاقىت ارالىعىندا ءوزىنىڭ قولتاڭباسىن ايقىنداپ ۇلگەردى دەسەك تە بولادى. نەگىزىنەن، وزگە مەملەكەتتەر الدىندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاعىمدى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ جولىندا ەڭبەك ەتەتىن ارنانىڭ اقپاراتتىق باعىتى ەڭ الدىمەن مەملەكەت مۇددەسى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. سوندىقتان دا اپتانىڭ تولىق جەتى كۇنى بويى ءۇش تىلدە - قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەيتىن بۇل تۇڭعىش قازاقستاندىق سپۋتنيكتىك تەلەجوبانىڭ ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان العاندا اتقارار جۇگى مەن قولعا العان ماقسات-مىندەتتەرى وراسان زور. ارناداعى مەملەكەتتىك قازاق ءتىلىنىڭ پايدالانۋ كورسەتكىشى تازا 50 پايىز، ال اعىلشىن، ورىس تىلدەرىنىڭ ۇلەسىندە 25 پايىزدان.
ايگۇل مۇراتقىزى، Caspionet ارناسىنىڭ ديرەكتورى:
- رەسمي تىلمەن ايتساق، «جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستاننىڭ» جاعىمدى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ جولىندا قازاق جۋرناليستيكاسى قىرۋار جۇمىس اتقارۋدا. مۇنى باتىل ايتۋعا بولادى. وسى باعىتتا، اسىرەسە ءسىز جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان ارنا اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا. قازاقتى الەمگە تانىتۋعا تالپىنىپ وتىرعان ارنانىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىكتەرى قالاي؟
- ءبىزدىڭ ارنامىز وسىدان جەتى جىل بۇرىن، دالىرەك ايتساق، 2002 جىلدىڭ 25 قازانىندا رەسمي تۇردە ءوز جۇمىسىن باستادى. بۇگىنگى زاماننىڭ ساپىرىلىسقان اقپارات كەڭىستىگىندە بەرىك ورىن العان Caspionet از عانا ۋاقىت ارالىعىندا ءوزىنىڭ قولتاڭباسىن ايقىنداپ ۇلگەردى دەسەك تە بولادى. نەگىزىنەن، وزگە مەملەكەتتەر الدىندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاعىمدى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ جولىندا ەڭبەك ەتەتىن ارنانىڭ اقپاراتتىق باعىتى ەڭ الدىمەن مەملەكەت مۇددەسى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. سوندىقتان دا اپتانىڭ تولىق جەتى كۇنى بويى ءۇش تىلدە - قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەيتىن بۇل تۇڭعىش قازاقستاندىق سپۋتنيكتىك تەلەجوبانىڭ ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان العاندا اتقارار جۇگى مەن قولعا العان ماقسات-مىندەتتەرى وراسان زور. ارناداعى مەملەكەتتىك قازاق ءتىلىنىڭ پايدالانۋ كورسەتكىشى تازا 50 پايىز، ال اعىلشىن، ورىس تىلدەرىنىڭ ۇلەسىندە 25 پايىزدان.
- ارنانىڭ تارالۋ اۋقىمى قانداي مەملەكەتتەردى قامتيدى؟ شامامەن قانشا كورەرمەندەرىڭىز بار؟
- قازىرگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ كورەرمەندەرىمىزدىڭ سانى ورتا ەسەپپەن العاندا 99 ميلليونعا جەتىپ وتىر. بۇل كورسەتكىش ءالى دە ءوسۋ ۇستىندە. ەلىمىزدىڭ باس تەلەارناسى سانالاتىن «حابار» اگەنتتىگىنىڭ قۇرامىنداعى ارنالار ىشىندەگى ەڭ جاسى بولىپ ەسەپتەلىنەتىن Caspionet سپۋتنيك ارقىلى ەۋروپا، تاياۋ شىعىس، كاۆكاز ءوڭىرى، ورتالىق ازيا، ورتالىق شىعىس ەلدەرى مەن افريكانىڭ سولتۇستىك اۋماعىندا قابىلدانادى. الداعى ۋاقىتتا مولدوۆا، ليتۆا سياقتى باسقا دا شەتەلدەرمەن قوسا، كاسپي اۋماعىن تۇگەل قامتىپ، قازىرگىدەن دە اۋقىمدى اقپاراتتىق قىزمەت كورسەتۋگە كۇش سالىپ جاتىرمىز. بۇعان قوسا سپۋتنيكتىك تاباقشالار ارقىلى تاراۋمەن قوسا، بىرتە-بىرتە قوسىمشا كابەلدىك جۇيەگە كوشۋ جوسپاردا بار. الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى ارنا كورەرمەندەرى قازاقستاننىڭ جانە شەتتەگى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى جونىندە دە بارىنشا تولىق، وبەكتيۆتى اقپارات الا الادى. ءبىزدىڭ تىلشىلەر دايىنداعان ماتەريالداردا ەلىمىزدە بولىپ جاتقان نەگىزگى ساياسي وقيعالار جونىندە، ەكونوميكا، عىلىم-ءبىلىم، سپورت جانە باسقا دا سالالارداعى جەتىستىكتەرىمىز جان-جاقتى ءسوز بولىپ، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني تىنىس-تىرشىلىگىنە دە قاتىستى جاڭالىقتار جايلى اقپارلار بەرىلۋدە. العاشقى كەزەڭدەردەن باستاپ-اق اقپاراتتىق باعىت ۇستانعان ارنامىزدىڭ 55 پايىزىن ءار جارتى ساعات سايىن 10 مينۋتتا بەرىلىپ تۇراتىن جاڭالىقتار توپتاماسى قۇرايدى. ءبىز ءوز ونىمىمىزبەن قاتار ارىپتەستىك باعدارلامالار اياسىندا الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى اقپاراتتىق اگەنتتىكتەرىنىڭ سوڭعى جاڭالىقتارىن دا ۇتىمدى پايدالانىپ كەلەمىز.
جۇمىس كۇندەرى ارنا باعدارلامالارى ءار ساعات سايىن جاڭا ءتىل ۇستانىمى بويىنشا ءوربىپ وتىرادى. ال دەمالىس كۇندەرى ەكى سا-عاتتىق تىلدىك اۋىسىم ءپرينتسيپىن ۇستانامىز. باعدارلامالار ىشىنە ساياسي، ىسكەرلىك، قارجىلىق، سپورتتىق جاڭالىقتار ەنىپ، دەرەكتى جانە كوركەم فيلمدەر، بالالارعا ارنالعان تۋىندىلار، تاريحي-ەتنوگرافيالىق باعىتتاعى حابارلار مەن تەاتر قويىلىمدارى، كلاسسيكالىق جانە فولكلورلىق اۋەندەر، ەسترادا مۋزىكاسى شەبەرلەرىنىڭ كونتسەرتتەرىمەن تولىقتىرىلادى. ارينە مۇنداعى باسىمدىقتى قازاق تىلىنە، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ونەرگە بەرەمىز.
- قازىرگى كورەرمەننىڭ تالعامى بولەك. سوندىقتان بولار، كەيبىرەۋلەر «مەملەكەتتىك ەلەكتروندىق اقپارات قۇرالدارى بۇگىنگى قوعامنىڭ تەك جاقسى جاقتارىن عانا كوگىلدىر ەكران الدىنا شىعارادى» دەگەن پىكىر قالىپتاستىرۋدا. ومىرىمىزدەگى وزگە دە پروبلەمالارعا مۇنداي ارنالاردان ورىن جوق پا؟
- رەتى كەلگەندە ماڭىزدى ساياسي-ەكونوميكالىق پروبلەمالاردى، ۇلتقا قاتىستى كەيبىر وزەكتى ماسەلەلەردى ءبىز ەشقاشان اينالىپ وتكەن ەمەسپىز. كەز كەلگەن مەملەكەت وزگەلەردىڭ الدىندا ابىرويلى بولىپ كورىنگىسى كەلەتىنى اقيقات. سوندىقتان ءبىز دە ءوز تاراپىمىزدان قازاقتىڭ بار كەمشىلىگىن ارشىپ الىپ، الەم جۇرتشىلىعى الدىندا ۇپاي جيناي المايمىز. قازاقتا «جاقسىلىعىن اسىرىپ، جاماندىعىن جاسىرىپ...» دەگەن ءسوز بار. ال بىزگە قاراتا «شىندىقتى ايتپايدى، انا جاعدايدى كورسەتپەيدى، مىنا جاعدايدى نازاردان تىس قالدىردى» دەگەن جەلسوزدەردى ءوز باسىم ورىنسىز ايىپتاۋ دەپ ەسەپتەيمىن. ساياسي-الەۋمەتتىك پروبلەمالارى جوق مەملەكەت بولمايدى، الايدا ءبىز تەك قانا ءپوزيتيۆتى دۇنيەلەرىمىزدى سىرتقا شىعارىپ، ناسيحاتتاۋ ارقىلى باسقالاردىڭ بىزبەن ساناسۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزامىز. ايدىڭ ارعى بەتىن قانشا جارنامالاساڭ دا ونى ەشكىم كورە المايدى. جاقسى نارسە عانا جاقسى پىكىر تۋدىراتىنىن ۇمىتپاعان دۇرىس.
- ايتپاقشى، انشەيىندە تەلەارنالارداعى جارنامالاردان مەزى بولىپ جۇرەتىن جۇرت Caspionet-تە نەگە كوز ۇيرەنگەن قىزىلدى-جاسىلدى جارناما جوق دەپ تاڭدانۋى مۇمكىن...
- ءبىز بارىنەن بۇرىن ءبىرىنشى اقشالاي پايدانى ويلاپ وتىرعان جوقپىز. ماقساتىمىز مۇلدە بولەك. ءبىز جاساعان جۇمىستىڭ مەملەكەتكە كەلەر پايداسى الگى جارناماڭنان تۇسەتىن پايداڭنان الدەقايدا ارتىعىراق. ال جوعارىداعى اڭگىمەگە قايتا ورالاتىن بولساق، قازىرگى كەزدە قوعامنىڭ كولەڭكەسىن عانا كورگىسى كەلەتىندەر ءۇشىن تاڭداۋ وتە جوعارى ەمەس پە؟ جاعىمسىز جاڭالىقتار مەن اتىس-شابىس، زورلىق-زومبىلىق تۋرالى جازىپ، كورسەتەتىن اقپارات قۇرالدارى ونسىز دا جەتىپ-ارتىلادى. تاڭداۋ ءوز ەركىڭىزدە. بۇل از دەسەڭىز، عالامتوردىڭ «عالاماتتارى» تاعى بار. ايتسە دە ءبىز باسقالارمەن باسەكەلەستىك جاعدايدا جۇمىس جۇرگىزە وتىرىپ، ميلليونداعان اۋديتوريانى جاۋلاپ وتىرمىز. ەندىگى كەزەكتە سول كورەرمەندەرىمىزدىڭ قاتارىنىڭ كوبەيۋىنە ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. سەبەبى سىرت كوزبەن قاراعاندا قازاقستان سىندى جاس مەملەكەتىمىز تۋرالى تولىققاندى تۇسىنىك ءالى دۇرىس قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق. دەگەنمەن العاشقى جىلدارداعىداي ەمەس، قازاق دەسە، قازاقستان دەسە ءوزىمىزدى وزگەلەرمەن تەڭ دارەجەدە قويا الاتىنداي حالگە جەتىپ قالدىق. بۇل ارينە، بىرىنشىدەن مەملەكەتىمىزدىڭ ۇتقىر ساياسي ۇستانىمىنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن. دەگەنمەن بۇل جولدا ەل جەتىستىكتەرىن الەمگە پاش ەتىپ جۇرگەن Caspionet ارناسىنىڭ دا ءوز ۇلەس-سالماعى بار دەپ ەسەپتەيمىن.
تۋعان ەلىمىزدى، تاماشا جەرىمىزدى العاش رەت كورگەن شەتەلدىكتەر بىزگە تاڭدانۋمەن بولادى. وتكەندە عانا اعىلشىن فۋتبوليستەرى كەلىپ تاڭ-تاماشا كۇي كەشىپ كەتتى. دەسەك تە شەتتەگىلەر بىزگە كەلمەي تۇرىپ تاڭعالاتىن بولسا، ۇلكەن جەتىستىك بولار ەدى. قاشانعى «ءبىز رەسەي مەن قىتايدىڭ ورتاسىنداعى پوستكەڭەستىك مەملەكەتپىز» دەپ ەجىكتەپ جۇرەمىز؟ قازاقستان - ەۋرازيا كىندىگى، وركەنيەتتەر توعىساتىن ورتالىق. وسى تۇرعىدان العاندا قازاقستان تۋرالى ناسيحات جۇمىستارى ءالى دە بولسا كۇش سالۋدى قاتتى قاجەت ەتەدى.
- شەتەلدەگى قازاق دياسپورالارىمەن بايلانىستارىڭىز بار ما؟
- ەل مۇددەسىن كوزدەگەن ماقساتتى جوبالارىمىزدى جانداندىرۋ جولىندا بىزدەر كوپتەگەن بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمدارمەن، ءتۇرلى قوعام، قاۋىمداستىقپەن تىعىز قارىم-قاتىناستامىز. مىسالى ءبىر عانا دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان ءىس-شارالارىمىز بارشىلىق. ءبىز ءوز جەرىمىزدەگى وتانداستارىمىزدىڭ جەمىستى جەڭىستەرى مەن جەتىستىكتەرىن عانا جىپكە تىزگەندەي جارقىراتىپ كورسەتە بەرمەي، شەتتە جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ دا بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى تۋرالى جاعىمدى ماتەريالدار بەرۋدى پارىزىمىز دەپ سانايمىز. وسىعان بايلانىستى ءبىز «اتامەكەن» اتتى ۇلكەن تەلەجوبانى ىسكە قوستىق. بۇل باعىتتا ارنايى ءتۇسىرۋ توبى جاساقتالىپ، شەتەلدەرگە ىسساپارلارعا شىعىپ ءجۇر. بۇگىندە رەداكتسيامىزعا جانە ەلەكتروندى سايتىمىزعا الەمنىڭ ءار بۇرىشىنان ءتۇرلى حاتتار مەن تىڭ ۇسىنىستار، شاقىرتۋلار كەلىپ جاتادى. اسىرەسە شەتەلدە تۇراتىن قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرى تۋعان تىلىمىزدەگى مادەني-تانىمدىق، كونتسەرتتىك، ويىن-ساۋىق باعدارلامالاردى كوپتەپ كورسەتسەڭىزدەر ەكەن دەپ سۇرايدى. وسى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرىپ بىزدەر كەستەمىزگە «حابار»، «ەلارنا» تەلەارناسىنىڭ ۇزدىك باعدارلامالارىن دا قوستىق. باياعىدا تىلگە قاتىستى «50 دە 50» زاڭدىلىعىن ورىندايتىن كەزدە كوپتەگەن تەلەارنالار بوس تۇرعان ۋاقىت كەڭىستىگىن ساپاسىز دۇنيەلەرمەن، جارىمجان اۋدارمالارمەن تولتىرۋعا ءماجبۇر بولدى. قازىر قۇدايعا شۇكىر، «مىنە!» دەپ كورسەتەتىن جەتىستىكتەرىمىز، ونەر تۋىندىلارى مەن جۇلدىزدارىمىز بارشىلىق.
- ءۇش تىلدە حابار تاراتۋدىڭ ءوز قيىندىقتارى بار ەكەنى بەلگىلى. ءتىل ماماندارىنان تاپشىلىق جوق شىعار؟
- ءبىز وسى ارنانى اشقان كەزدە باستاپقىدا تەلەۆيزيا تەحنيكاسىنىڭ ءتىلىن بىلەتىن ماماندارعا، رەجيسسەرلارعا، اۋدارماشىلارعا، بىرنەشە ءتىلدى بىردەي مەڭگەرگەن جۋرناليست-رەداكتورلارعا ءزارۋ ەدىك. مەنىڭشە، بارلىق جەردە سولاي بولعان. وسىنىڭ سالدارىنان العاشقى حابارلارىمىزدى امالسىز الدىمەن ورىس تىلىندە، سوسىن اعىلشىن تىلىندە، ەڭ سوڭىنان بارىپ قازاق تىلىندە جاساۋعا ءماجبۇر بولعان جايىمىز بار. قازىر كەرىسىنشە، ءوزىمىزدىڭ قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا مىقتى تەحنيكا ماماندارى مەن شەبەر جۋرناليستەر ءوسىپ كەلەدى. مىنە، سولار قازاق ەلىنىڭ جاڭالىقتارىنىڭ جارشىسى بولماق. مەملەكەتىمىزدىڭ ءوزى ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتىن ۇستانىپ وتىرعان تۇستا ءبىزدىڭ ارنا دا وسى ماقساتتا ناقتى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. بىراق اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا اتاپ وتكەنىمىزدەي، مۇنداعى باسىمدىق الدىمەن مەملەكەتتىك تىلگە بەرىلەدى.
تاعى ءبىر ايرىقشا اتاپ وتەتىن جاعداي، Caspionet-ءتى كۇندەلىكتى كورۋ ارقىلى ءتىل ۇيرەنۋگە دە بولادى. ارنا باسشىلىعىندا ءجۇرىپ ءوزىم ءمان بەرمەگەن مۇنداي قۇبىلىستى كەيبىر ارىپتەستەرىم اڭعارىپتى. قاراپايىم عانا مىسال كەلتىرە كەتەيىن: ارنادا الدىمەن قازاق تىلىندەگى جاڭالىقتار توپتاماسى نە بولماسا بەلگىلى ءبىر باعدارلاما كورسەتىلەدى، ارتىنشا وسىلاردىڭ ورىسشاسى، بۇدان سوڭ اعىلشىنشاسى بەرىلەدى. مۇنداي جاعداي كۇندە قايتالانا بەرگەننەن سوڭ كەيبىر سوزدەردىڭ اۋدارماسى مەن ءمان-ماعىناسىن تۇسىنە باستايسىڭ. ەگەر وسى ءۇش تىلدەگى حابارلاردى تۇراقتى تۇردە كورەتىن بولساڭىز، اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ بارىپ ورىسشانى ايتپاعاننىڭ وزىندە اعىلشىن تىلىندە ەركىن سويلەي الماساڭىز دا، ونى ءبىر كىسىدەي جەڭىل قابىلداپ، جاقسى تۇسىنەتىن بولاسىز. مەن مۇنى انشەيىن قىزىقتىرۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرعانىم جوق. ناقتى تاجىريبەدە شىن مانىندە سولاي. ءتىپتى كەيبىر ءتىل ۇيرەتۋشى رەپەتيتورلار دا ءوز شاكىرتتەرىنە وسى ارنانى كورۋگە كەڭەس بەرەدى ەكەن. اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋگە نەگىزدەلگەن ەلەكتروندى باعدارلامالار دا وسىنداي پرينتسيپپەن جۇمىس ىستەيدى ەمەس پە؟
- بۇگىن قازاقستاندىق جۋرناليستەر ءتول مەرەكەسىن اتاپ وتۋدە. جالپى، قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسى وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى اتقارا الىپ ءجۇر مە؟
- بىزدەر نە نارسەنى بولسا دا سالىستىرىپ قاراۋعا قۇمارمىز. بەلگىلى ءبىر دارەجەدە بۇل دۇرىس تا شىعار، بىراق ءار زاتتى ءوز اتىمەن اتاعانىمىز دۇرىس. ال قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسىنا قاتىستى ايتار بولسام، سوڭعى كەزدەردە بۇل سالادا ىلگەرىلەۋ باسىم. مەن امەريكا مەن ەۋروپانىڭ جۋرناليستەرى مەن ءبىزدىڭ ارىپتەستەردى سالىستىرعىم كەلمەيدى. ءبىز ءارتۇرلىمىز. ولارمەن ورتاقتاساتىنداي تىلدەرىمىز دە بولەك. شەتەلدەگىلەر عانا شەتتەرىنەن مىقتى، ءبارى ءبىلىمدى دەگەن بوس ءسوز. مەن قىزمەت بابىمەن شەتتە كوپ جۇرەم. ارينە بىزگە ءالى دە كوپ تاجىريبە جيناقتاۋ كەرەك. بىزدە شىعارماشىلىق سالاداعى ماماندار جەتكىلىكتى دە تەحنيكا تەتىگىن ءىلىپ اكەتەتىندەر از. وكىنىشكە قاراي، جۋرناليستيكاعا جاڭا كەلىپ جاتقان بۇگىنگى جاستاردىڭ كوبى گازەت-جۋرنال وقىمايدى، تەلەديداردان جاڭالىقتار قارامايدى. باسقا-باسقا، جۋرناليست بولعىسى كەلەتىن ادام ءومىر بويى وقىپ، ىزدەنىپ ءجۇرۋى كەرەك. ايتسە دە بۇگىنگى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ اياقالىسى جامان ەمەس. البەتتە، وزگەلەردىڭ ءبىز تۋرالى تۇسىنىك-پايىمى دۇرىس بولعانى ابزال. قالاي بولعان كۇندە دە قازاق تۋرالى قازاقتىڭ ءوزى ايتقانى قۇندىراق ءارى نانىمدى بولماي ما؟ بۇل رەتتە ايتىپ وتەر تاعى ءبىر ماسەلە، قازاقتىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن، ونىڭ ۇلتتىق بولمىس-ءبىتىمىن قازاقتىڭ وزىنەن اسىپ، قازاق جۋرناليسىنەن ارتىق ەشكىم تاپ باسىپ، ءدال بەرە المايدى. بايقاساڭىزدار، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارى قازاق جۋرناليستيكاسى ءالسىز ەدى. اسىرەسە ۇلتتىق ماسەلەلەرگە كەلگەندە جۇمعان اۋىزدارىن اشا المايتىن. «ءتورتىنشى بيلىك» دەپ ايدار تاققان جۋرناليستيكانىڭ جالاۋى بۇگىنگى دەموكراتيالىق قوعامدا ەركىن جەلبىرەي باستادى. كەيبىرەۋلەر «ءسوز بوستاندىعى جوق» دەپ قانشا قىنجىلعانىمەن، ءبىزدىڭ قوعامدا وي ەركىندىگى جوق دەي المايمىز. ءاربىر وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ءارتۇرلى پرينتسيپ ۇستانعانىمەن، ولاردىڭ تۇپكى مىندەتتەرى مەملەكەت مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋ بولىپ تابىلادى.
- ءسىز ماسكەۋ قالاسىندا دۇنيەگە كەلىپسىز. قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقىپ، حالىقارالىق بيزنەس اكادەمياسىندا «جالپى جانە ستراتەگيالىق مەنەدجمەنت» ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم تولىقتىردىڭىز. تاعى دا وقۋىڭىزدى جالعاستىرۋ ويىڭىزدا بار ما؟
- وقۋ-ءبىلىم ادامعا ەشقاشان ارتىقتىق ەتپەيدى. ازىرگە وسى ۋاقىتقا دەيىن العان ءبىلىمىم مەن تاجىريبەمدى قىزمەت بابىندا جۇزەگە اسىرۋعا كۇش سالسام دەيمىن. جالپى، ءجۋرناليستىڭ ءار كۇنى تاجىريبە، ءار ءساتى سىناققا تولى. ءبىزدىڭ كاسىپ بوساڭدىقتى، ەركەلىكتى كوتەرمەيدى.
- ءسىزدىڭ الاشوردانىڭ بەلدى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى، قازاقتان شىققان تۇڭعىش ادۆوكات رايىمجان مارسەكوۆتىڭ ۇرپاعى ەكەنىڭىزدى كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ەستۋىمىزشە، ءسىز وسىنداي قايراتكەر تۇلعا تۋرالى دەرەكتەر جيناپ، ارنايى كىتاپ شىعارۋدى قولعا الىپ ءجۇر ەكەنسىز...
- كوپشىلىگىمىز الاشوردا دەگەندە ونشاقتى فاميليانى مۇدىرمەي ءتىزىپ ايتىپ بەرە الامىز. الايدا رايىمجان مارسەكوۆ سىندى ۇلتى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، جانىن قيعان تاريحي تۇلعالار تۋرالى كوپ بىلە بەرمەيمىز. الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ءالى دە قانشاماسى زەرتتەپ-زەردەلەۋدى قاجەت ەتەدى. اتامىزدىڭ كەزىندە جازىپ قالدىرعان ەڭبەكتەرىن پاراقتاپ قاراپ وتىرىپ قاتتى قايران قالدىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن ماڭىزىن جويماعان ءار ءسوزىنىڭ زىلدەي سالماعى بار. قانداي يگىلىك بولسا دا، قانداي جاقسىلىق بولسا دا قازاققا بولسىن دەيتىن سول كەزدەگى زيالىلاردىڭ ايتقاندارىن اينا-قاتەسىز، سول كۇيىندە بۇگىنگى قوعامعا دا ايتۋعا بولادى. ءبىراز تاريحشى، قالامگەر اعالارىمىزدىڭ بۇل كىسى جونىندە قازاق تىلىندە جازىلعان از-كەم زەرتتەۋلەرى بار ەكەن. قازىر سولاردى تولىقتىرىپ، باس-اياعىن قۇراستىرىپ قازاقشاعا قوسىمشا ورىس تىلىندە دە كىتاپ ەتىپ باستىرماقپىن. مۇنداعى ماقسات- وسىنداي قايراتكەرلەر تۋرالى وزگەلەر دە وقىپ-ءبىلسىن دەگەن نيەت. رايىمجان مارسەكوۆ جۋرناليست رەتىندە دە وتكىر پىكىرلەر ايتىپ، «سارىارقا» گازەتىن شىعارۋعا تىكەلەي اتسالىسقان. مۇنىمەن قاتار ول كىسىنىڭ وتكىر ماقالالارى «ايقاپ»، «قازاق» باسىلىمدارىندا دا جاريالانىپ تۇرعان. وزىق بىلىمگە ۇمتىلىپ، سانكت-پەتەربۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىندە وقىعان. كەيىن ەلگە كەلىپ ءبىراز جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان تۇستا قۋعىن كورىپ، قىتايعا كەتىپ قالعان. ءوز زامانىندا بەلگىلى سەبەپتەرمەن شەتەل اسقان ازاماتتاردىڭ ءومىر جولدارى تولىق زەرتتەلىنبەگەندىگىنىڭ ءبىر سەبەبى - ولارعا قاتىستى ءبىزدىڭ مۇراعاتتارداعى مالىمەتتەردىڭ جۇتاڭدىعى.
جالپى الاش قايراتكەرلەرى تۋرالى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ تاريحشى مامانداردىڭ عانا ءىسى دەپ قاراۋعا بولمايدى. وسى ماقساتقا جۋرناليستەر قاۋىمى دا ءبىر كىسىدەي جۇمىلۋى ءتيىس.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
ءبىر مىسال
كەزىندە قازاقستانعا ريم پاپاسىنىڭ كەلۋىن بۇكىل الەمنىڭ تەلەارنالارى كورسەتتى. ەرتەسىندە ۇيدە وتىرىپ سپۋتنيك ارقىلى بەرىلەتىن شەتەل ارنالارى بۇل جاڭالىقتى قالاي تارقاتادى ەكەن دەپ ادەيى زەر سالا باستادىم. سوندا بىرقاتار ەلدىڭ ارنالارى ءبىزدىڭ ەل تۋرالى مۇلدەم تەرىس پىكىردە ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىم. ءوزىم اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەننەن كەيىن شەتەلدىكتەردىڭ نە ايتىپ وتىرعاندىقتارىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. كەيبىرەۋلەرى ءبىزدى ءتىپتى اۋعانستان، تۇرىكمەنستان، تاجىكستان سىندى ەلدەرمەن قاتار قويىپ، قازاقتار ءالى كوشىپ-قونىپ، ەسەك ارباعا ءمىنىپ، قىشلاقتا تۇرادى دەگەن دە پىكىرلەر ايتقان. شەتتەگىلەردىڭ تۇسىنىگىندە «ستان» دەگەن جالعاۋى بار ەلدەر دامىماي قالعانداردىڭ قاتارىندا بولسا كەرەك. ءبىزدىڭ ارنا وسىنداي كەرەعار پىكىرلەردى تۇبەگەيلى وزگەرتۋدە ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ كەلەدى. ءدال قازىرگى جاعداي مۇلدە باسقاشا. قازاقستان وتە قىسقا مەرزىم ىشىندە ءوزىن ايگىلەپ، الەمدىك ارەنادان ايتۋلى ورنىن بەلگىلەي ءبىلدى. وسىنىڭ ءبارى، قايتالاپ ايتار بولسام، ءوز جەتىستىكتەرىمىزدى وزگەگە پاش ەتە بىلگەنىمىزدە.
سۇحباتتاسقان المات مۇراتۇلى
«الاش ايناسى» گازەتى 27 ماۋسىم 2009 جىل
