قازىر قازاق قوعامىنىڭ الدىندا شيكىزاتقا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋدىڭ وتە ۇلكەن پروبلەماسى تۇر. جانە رەسپۋبليكامىزدىڭ اۋماعى ۇلانعايىر بولسا دا، بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ تەك 30 پايىز ءوڭىرى عانا ادام تۇرۋعا قولايلى بولىپ، قالعان 70 پايىز ءوڭىردىڭ ەكولوگيالىق اپات ايماعىنا اينالعاندىعىن وسى باستان ەسكەرۋگە ءتيىسپىز. بۇل ورايدا ءتۇرلى كەن ورىندارىنداعى شيكىزات وندىرەتىن شەتەلدىك ينۆەستورلار ءتۇپتىڭ تۇبىندە قازاقستان كليماتىنا وراسان زور ءوز زيانىن تيگىزەتىن تەحنوگەندىك زارداب تۋىنداتىپ وتىر. بۇنىڭ الدىن الۋدى قازاق ۇكىمەتى وسى باستان ويلاستىرۋى كەرەك.

ول ءۇشىن ەل ءىشىن جايلاعان اشىق جانە جاسىرىن جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسۋدىڭ ەكى فاكتورى الدىمىزدى كەس-كەستەيدى. ءبىرىنشى فاكتور – قازاق تىلدىلەر اراسىنداعى جۇمىسىزدىق، ەكىنشىسى – ورىس تىلدىلەر اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق. سوڭعىلارى رەسەي مەن دامىعان ەلدەرگە جۇمىس ىزدەپ كەتىپ، كوپ جاعدايدى ءوز جەكە باستىق پروبلەمالارىن شەشە الادى. ال، قازاق تىلدىلەردىڭ ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابۋىنا قاتىستى بۇلاي دەي المايمىز. قازاق بيلىگى ءالى كۇنگە جۇمىسسىزداردىڭ اتالعان ەتنيكالىق توبىنا قاتىستى تۋىنداعان الەۋمەتتىك جانە تىلدىك پروبلەمالارعا بايلانىستى ەشبىر ناقتى ءىس-ارەكەتكە بارماۋىن نەمەن تۇسىندىرەمىز. 

بار ماسەلە بۇل ورايدا ءبىلىم بەرۋگە كەلىپ تىرەلەدى. كەز كەلگەن وقۋشى نە دەنە، نە وي ەڭبەگىنە بەيىم بولىپ كەلەدى. دەنە ەڭبەگىنە بەيىمدەر سانى وتە كوپ تە، وي ەڭبەگىنە بەيىمدەر سانى تىم از. وسى دەنە ەڭبەگىنە بەيىمدەر ۇلتتىڭ ءتۇپ نەگىزىن قۇرايتىن، ۇلتتىق ەكونوميكالىق دامۋدى ورگە سۇيرەيتىن ءام باسەكەگە قابىلەتتى تەحنيكالىق ينتەللەكتۋالدار. 

باستاۋىش سىنىپتان كەيىن بالالار سانىنا وراي سىنىپقا ءبولۋ ەسكىرگەن ءبىلىم بەرۋ ءادىسى. ەل ىشىندە دۇربەلەڭ تۋماۋى ءۇشىن جانە انا تىلىمىزدە ءبىلىم بەرۋدىڭ باعىن اشۋ ءۇشىن ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم وشاقتارىن جايىنا قالدىرىپ، ۇلتتىق مەكتەپتى رەفورمالاۋعا باتىل قادام جاساۋعا ءتيىسپىز. 

ەگەر قازاق اۋىلىندا 10 بالا باستاۋىشتان كەيىن 5 سىنىپقا بارسا، بىرگە وقىتا سالۋشىلىق ءۇردىسى توقتاتىلۋعا ءتيىس. مەكتەپ سىنىپتارى بالا سانىنا قاراماي كاسىپتىك-تەحنيكالىق جانە ەكونوميكالىق-گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرەتىن سىنىپتارعا بولىنبەي ەش رەفورما ءوز جەمىسىن بەرمەيدى. دەنە ەڭبەگىنە بەيىم ءار بالاعا ۇلتتىق قوردان ارنايى ءبىلىم كاپيتالى جەكە ەسەپشوتىنا اۋدارىلىپ، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قاداعالاۋىمەن ءبىلىم الۋى باقىلانۋعا ءتيىس. 

جانە مۇعالىم ىزدەپ، كادر دايارلاپ اۋرە بولماي بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە ساي ءبىلىم بەرەتىن بەلگىلى ءبىر سالانىڭ ماماندارىنىڭ قاتىسۋىمەن تەحنيكالىق ونلاين ساباقتار وتكىزۋ كەڭ جولعا قويىلىپ، ءتۇرلى تەحنيكالىق ءبىلىم الۋعا سەپتىگى بار ساباقتار توپتاماسىنىڭ كومپاكتى ديسكىلەرى جەرگىلىكتى وڭىرلەرگە تاراتىلىپ بەرىلەتىن بولسا، جۇرگىزىلەتىن رەفورماعا اتا-انالار دا قۇلىقتى بولادى. 

قازاق مەكتەبىندە فيزيكا، حيميا جانە ماتەماتيكا تەرەڭدەتىلىپ وقىلماي، كەرەكسىز پاندەرگە بولىنگەن ساباق ۋاقىتى ازايماي ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ەش ىلگەرلەۋگە قول جەتكىزە المايمىز. 

بۇل ءۇشىن گۋمانيتارلىق باعىتتا ءبىلىم بەرىپ، ەلىمىزدەگى بولاشاق تەحنيكالىق كادرلاردى ديپلومدى سەندەلبايلارعا اينالدىرۋشى جوو 95 پايىزىن جابۋعا قول جەتكىزۋگە باعىت ۇستانساق كوپ نارسە ۇتامىز. بىزگە بيىلىككە تاۋەلسىز، ءوز ەڭبەگىمەن قازاقتى وزگەگە تانىتتا الاتىن ۇرپاق كەرەك. ونى تاربيلەۋ تەحنيكالىق ۇلت بولىپ قالىپتاسۋعا باعىت ۇستانۋدان تۇرادى. كسرو كەزىندە مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ تەك 17 پايىزى عانا جوو، تەحنيكۋمدار مەن ۋچيليششەلەرگە تۇسەتىن. قازىر 90 پايىز مەكتەپ تۇلەكتەرى بولشاعىنا كەرەكسىز جوو مەن كوللەدجدەرگە ءتۇسىپ، بىتىرگەن سوڭ اكە-شەشەسىنە جۇمىسقا ورنالاسۋ ءۇشىن تامىر-تانىس ىزدەتەدى. ەشقايسى بىردەن ءوز بيزنەسىن اشۋدى، ءومىرىن جاقسارتۋدى قالامايدى. باسقا ۇلت وكىلدەرى ءبارىن كەرىسىنشە جاساپ، اۋەلى بيزنەسىن دوڭگەلەتىپ، ودان كەيىن وزىنە كەرەك ديپلومدى ءبىر كۇن ساباققا بارماي ساتىپ الا سالادى. بۇل – ءومىر شىندىعى. 

مەكتەپتە جانە جوو ماقساتسىز ءبىلىم بەرۋ ەل دامۋىن كەرى كەتىرىپ وتىر. ءارى ءبىر كۇن جوو پارتاسىندا وتىرماي، اقشانى تانىسىنىڭ  قولىنا ۇستاتىپ ديپلوم الىپ شىعۋشىلاردىڭ بارلىعى ەشكىمگە تاڭسىق ەمەس. شەتەلدىك ءتۇرلى تەحنيكالىق ءبىلىم وشاقتارىنىڭ فيليلالدارىن اشۋ جانە جۇمىسسىز جاستاردى جۇمىسشى ماماندىقتارى بويىنشا وزگە دامىعان ەلدەرگە وقۋعا جىبەردى جولعا قويماساق، باسقانى ايتاعاندا كورشى وزبەكستاننان دا كوش كەيىن قالامىز. ەلگە كەلگەن سوڭ ولارعا جەكەشوتىنداعى ءبىلىم كاپيتالى ارقىلى ءوز بيزنەسىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە ءتيىسپىز. 

ەلىمىزدە تەحنيكالىق قازاق ءتىلدى ءبىلىم وشاقتارىنىڭ سانى ارتپاي، مەكتەپتە فيزيكا، حيميا جانە ماتەماتيكا تەرەڭدەتىلىپ وقىتىلماي،  ءبىز ءوز جەرىمىزدە وتىرىپ، وزگەگە قۇل بولامىز. ۇرپاعىمىز جاتقا جاۋتاڭكوز بولماۋى ءۇشىن ويلانايىق، اعايىن!

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz