(جازۋشى ايان نىسانالينگە حات)

قادىرلى ايان اعا!

(جازۋشى ايان نىسانالينگە حات)

قادىرلى ايان اعا!

كەزىندە، جۇرتتان بۇرىن جاناشىرلىق تانىتىپ، ءوزىڭىز ەرەكشە قۇرمەت تۇتقان سازگەر-اقىنىڭىز  ءجۇسىپ قىدىروۆ جايلى بۇل حاتتى الدىمەن «ءجۇسىبىڭدى جاتسىنبا، جاڭاقورعان!» - دەگەن تاقىرىپپەن  اۋدان اكىمى اتىنا، سوڭىنان «قادىرىنە جەتتىك پە، پايعامبار اتتاس اقىننىڭ» دەگەن تاقىرىپپەن كەزىندە ءبىرىنىڭ كىتابىنا ءبىرى رەداكتور بولعان، تىرشىلىكتەرىندە ءبىر-بىرىنە ەتەنە جاقىن جۇرگەن جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى نۇرلان ءورازاليننىڭ اتىنا جازعىم كەلدى. سوڭىنان ويلانا كەلە ەكەۋىنەن دە باس تارتىپ، وسىدان 27 جىل بۇرىن «قازاق ادەبيەتى» (23.08.1985 ج) گازەتىنىڭ ىشكى ەكى بەتىن الىپ  «ءۇش ۇزىك» دەگەن تاقىرىپپەن ، 1984 جىلى قاتارىنان جارىق كورگەن م.ماقاتاەۆتىڭ «شولپان»، ج.ناجمەدەنوۆتىڭ «قىرىن - قيا» جانە ج.قىدىروۆتىڭ «سالتاناتىم، شەرۋىم» جىر جيناقتارى تۋرالى جاريالانعان  ماقالاڭىز ەسىمە ورالىپ، بۇگىندە ەل قۇرمەت تۇتاتىن، قالامى دۋالى ءسىزدىڭ اتىڭىزعا جازعاندى ماقۇل كوردىم. ءسىزدىڭ، بىرىنەن كەيىن ءبىرى ومىردەن وزعان قازاقتىڭ قادىرمەندى  وسى اقىندارى كىتابى جايلى  سۇڭعىلا تالداۋ جاساعان بۇل ماقالاڭىز دەر كەزىندە ايتىلعان ءوز قۇندىلىعىمەن، بۇگىندە مەنىڭ عانا ەمەس، تالاي قالامگەردىڭ ارحيۆتەرىندە ساقتالىپ تۇرعان بولار.  ماقالاڭىز  كەزىندە «مىڭنىڭ ايتپاعىن، ءبىردىڭ ايتار» قۇندىلىعىنا يەلىك ەتتى. ال قالامىڭىز دۋالى دەپ وتىرعانىم، وسى ماقالادا ەسىمدەرى ءسىزدىڭ ءادىل ساراپتاۋىڭىزبەن سول كەزدىڭ وزىندە ءادىل باعاعا يەلىك ەتكەن مۇقاعالي مەن جۇمەكەن وزدەرىنىڭ كوزدەرى تىرىسىندە كورمەگەن ماراپاتقا، سوڭعى جىلدارى ءبارىبىر  يەلىك ەتىپ، ۇكىمەتتىڭ مارقۇم اۆتورلارعا سىيلىق بەرىلمەيدى دەگەن قاۋلىلارىن بۇزىپ جارىپ مەملەكەتتىك سىيلىقتار الدى.  وتكەن جىلعى الماتى وبلىسىندا،  شالكودەدە  اقىن م.ماقاتاەۆتىڭ 80 جىلدىعى ءوز تۋعان جەرىندە رەسپۋبليكالىق دارەجەدە اتالىپ ءوتۋى، قازاق ادەبيەتى مەن قازاق قالامگەرلەرىنە سونى سەرپىن، جەر-جەردە ايتا جۇرەر جىلى لەپ الىپ كەلدى. ءوز جەرلەرىندە تۋىپ وسكەن اقىن-جازۋشىلارىن قۇرمەت تۇتار اكىم قارالارعا ۇلكەن باعدارلامالى ساباق بولدى...

ەندىگى اڭگىمە، ءوزىڭىز قۇرمەت تۇتقان ءۇشىنشى ۇزىگىڭىز ءارى سازگەر قازاقستان جازۋشىلارى وداعىنىڭ ءىلياس جانسۇگىروۆ اتىنداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى  ج. قىدىروۆقا كەلىپ تىرەلىپ تۇر.

ۋاقىت قانداي جىلدام ەدى. ساناپ وتىرسام، ءانى-مىنىمەن، كوزدى اشىپ جۇمعانشا، جيىرما توعىز  جىل وتە شىعىپتى... وسىدان جيىرما توعىز جىل بۇرىن  ءومىرىنىڭ سوڭعى ءۇش جىلىندا، بويىنا مىقتاپ دەندەپ ەنگەن سىرقاتىمەن الىسا ءجۇرىپ، ءور مىنەزدىلىكپەن ءتىپتى، قاھارماندىقپەن دەپ ايتسا دا بولادى، قازاق پوەەزياسىنا بۇرىنعى جازعان ون التى كىتابىنان الا بوتەن،  "مىڭ ءبىر كۇن"  اتتى تاماشا ليريكالىق ماحاببات كىتابى مەن "ۇكىلى دومبىرا" اتتى كۇيلەر جيناعىن تارتۋ ەتىپ،  ومىردەن وتەر الدىندا جابىق كونۆەرتتە  قالدىرعان    "اقىرعى ولەڭىندە":

سوقتى مينۋت اقىرعى،

شاقىردى بايعىز، شاقىردى

جۇرگەيسىڭدەر ەسكە الىپ

ماحاببات بولىپ لاۋلاعان

پايعامبار اتتاس اقىندى!- دەپ 46 جاسىندا قالىڭ وقىرمانىنىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ، ءوز  اماناتىن  تاستاپ كەتكەن، بەلگىلى اقىن-سازگەر ءجۇسىپ قىدىروۆتىڭ  75 جىلدىعى قازاق ەلىنىڭ، قازاق پوەزياسىنىڭ ەسىگىن ۇرىپ تۇر. بۇلاي دابىل قاعا اششىلاۋ ايتىپ وتىرعانىم  جۇسىپتىڭ وسىدان بەس جىل بۇرىن  70 جىلدىعى تۋعان ەلى سىر بويىندا دا، جازۋشىلاردىڭ قارا شاڭىراعى الماتىدا دا  اتالىپ وتپەدى. بۇل ءبىزدىڭ ەلدىگىمىزگە سىن ەمەس پە؟...

مەن ءجۇسىپتىڭ تىرشىلىكتەگى سوڭعى بەس جىلعى ومىرىندە جانىندا  بولدىم. وسى بەس جىل كولەمىندە ماڭگىلىك ءومىر ءۇشىن  كۇرەسكەن ەرلىگىن، جارىق دۇنيەنىڭ ءاربىر مينۋتىن ءتيىمدى پايدالانا بىلگەن جانكەشتى ەڭبەككەشتىگى مەن ماحاببات سەزىمىنە دەگەن ادالدىعىن سان رەت ءوز كوزىممەن كوردىم. سونىڭ جارقىن كورىنىسى - اقىننىڭ ادال سەزىمى،  جۇرەگىندەگى مولدىرەگەن سۇلۋ ماحابباتى، ونىڭ  پوەزيا مەن كۇيشىلىك ونەرىندە ماڭگىلىك دۇنيە بولىپ كورىنىس تاپتى. مۇنى اقىن تىرشىلىگىنىڭ تامىرىن ءدوپ باسا بىلگەن تۇماعاڭ، تۇمانباي مولداعاليەۆ اقىننىڭ ءوزى ومىردەن وتكەن سوڭ جارىق كورگەن "سۇيەمىن سەنى ءومىر!"- اتتى جيناعىنا جازعان  العى سوزىندە;  "بۇل كىتاپ - ماحاببات جىرى. ماحاببات جىرىن جازۋ ءۇشىن اقىن ءوزى عاشىق بولۋى كەرەك. ءوزىڭ عاشىق بولماي، ءبىر ساۋلەگە اسىق بولماي، باسقالاردىڭ كوڭىلىنە جول تاباتىن ولەڭ جازا المايسىڭ. اسىرەسە، ماحاببات جىرىن جازا المايسىڭ،"- دەسە، اقىن قادىر مىرزاليەۆ ءوزىنىڭ "ورالۋ" اتتى ماقالاسىندا "جازعىشتار كوپ بولعانمەن، اقىندار از. وتە از... ال سول ازدىڭ ىشىنە ءجۇسىپ قىدىروۆ كىرەدى. ول - اقىن. قالامداس قاتار قۇربىلارىنىڭ اراسىندا وقشاۋ تۇرعان دارىن"- دەپ سالماقتى باعاسىن بەردى.

ءوزىڭىز بىلەسىز، ءجۇسىپ نە ءبارى 46 جاس قانا جاسادى...

...ءجۇسىپتىڭ 60 جىلدىعى جاقىنداپ قالعان.   ءبىر كۇنى  تۇسىمدە ايان الدىم. ۇلكەن ءبىر كۇمبەز ىشىنە تەكشەلەپ جينالعان مۇردەلەر باس سۇيەكتەرى اراسىنان ءجۇسىپ ءوز باسىن كەۋدەسىمەن بىرگە كوتەرىپ;

- باقتىبايجان، مەن شولدەپ جاتىرمىن عوي، شولدەپ جاتىرمىن...- دەدى قينالا. ارۋاقتىڭ ءتىل قاتۋى دەگەن وسى بولار.  مەن ۇيقىمنان شوشىپ وياندىم.  تاڭ اتا قويماپتى. ءجۇسىپتىڭ الگى تۇسىمدە كورگەن بەينەسى كوز الدىمنان كەتەر ەمەس. "شولدەگەنى نەسى؟!.. "ارۋاق رازى بولماي، ءتىرىنىڭ تىرشىلىگى العا باسپايدى...". مەن بۇل قاعيدانى  تىرشىلىگىمدە ءوز باسىمنان سىناق رەتىندە وتكىزىپ، تولىق مويىنداعان جانمىن.

ەرتەڭىنە كەڭسايداعى مۇردەسىنە سوقتىم. كەنجە ۇلى سكلۋپتور  -  قايسار ءوز قيالىمەن اكەسىنىڭ باسىنا  دومبىرا ۇستاعان انانىڭ تەرەڭ تەبىرەنىستى بەينەسىن ءمۇسىن ەتىپ كوتەرگەن-ءدى. الدىمنان شىقتى. بىلگەن قۇرانىمدى باعىشتادىم. سوسىن تەرەڭ وي قۇشاعىندا كوپ وتىردىم...

جالپى، مىنا زاماندا، قانداي مىقتى ادام بولعانىمەن  ارتىندا ناقتىلى ىزدەۋشى بىرەۋى بولماسا ول ادامنىڭ  ەڭبەگى كوپ جاعدايدا  ەل نازارىننان تىس قالىپ قويا بەرەدى  مە دەپ ويلايمىن. اسىرەسە، بۇل جاعداي  ەلىمىز ەگەمەندىگىن  العان قازىرگى جاڭا تاريحي كەزەڭدە  انىق بايقالىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس.

ءجۇسىپتىڭ تىرىدەگى تىرشىلىگىندەي ومىردەن وتكەننەن كەيىنگى جولى دا ءارى اۋىر، ءارى جەڭىل بولۋدا. ونى اقىننىڭ ەسىمىن ەل جادىندا قالدىرۋ تۋرالى  ەلۋ، ەلۋ بەس جىلدىعى الدىندا ۇيىمداستىرىلعان جۇمىستار  كەزىندە انىق بايقاعانداي بولدىم.  كەزىندە  اۋىل تۇرعىندارى اتىنان ج.قىدىروۆتىڭ ەسىمىن ءوزى وقىعان «تالاپ» سوۆحوزى ورتالىعىنداعى وكتيابر ورتا مەكتەبىنە بەرۋ تۋرالى ۇكىمەتكە  جولداعان حاتىمىز، ەلگە قايتا ورالىپتى. وسى حاتقا قولداۋ كورسەتۋ تۋرالى سول كەزدەگى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى سامەت دالداباەۆقا  العاش سوققانىمدا، سالقىنداۋ قابىلدادى. مەنىڭ كوزىمشە اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قويانباي قالمىرزاەۆ دەگەن ازاماتقا تەلەفون شالىپ ەدى، ونىڭ جاۋابى، اۋىل ازاماتتارى اتىنان ۇيىمداستىرىپ، ۇكىمەتكە جازعان حاتىمىزعا وراي  سوۆحوز ورتالىعىندا وتكەن جيىندا ەلدىڭ ءبىر-ەكى شولاق بەلسەندى اقساقالى: «اقىندىعىندا داۋىمىز جوق، بىراق قاتىن تاستاپ، قاتىن العان، «تالاپ» سوۆحوزىنا ەشبىر كومەگى بولماعان اقىنعا مەكتەپ اتىن قالاي بەرەمىز؟! »- دەگەن پىكىر ايتىپتى. اۋىل ۇيعارىمى - وسى. وسىلاي توقتامعا دا كەلىپتى.  ءبارىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىپ وتىرمىن. حاتشى ماعان قارادى. مەن كۇلدىم.

- ايەل العانى ءۇشىن كۇستانالايتىن بولساق، اباي مەن پۋشكيننىڭ كۇنى قاراڭ بولدى عوي...- دەدىم.  مەنىڭ وسى ءسوزىم ەل اعاسىنا قامشى بولعان ءتارىزدى. سامەت اعامىز وسى كەزدەسۋدەن سوڭ جانىنا ءجۇسىپتىڭ باۋىرى سرايىل ىسكەندىروۆتى الىپ، اقىندى ەستە قالدىرۋ ماسەلەسىمەن تىكەلەي ءوزى اينالىستى. ازامات ەكەن.  1986 جىلى ءوزى باس بولىپ «تالاپ»  سوۆحوزى ورتالىعىندا اقىن تۆورچەستۆوسىنا ارنالعان ادەبي كەش وتكىزىپ، اقىنعا «رەنجۋلى» ەل اقساقالدارىنىڭ كوزدەرىن اشىپتى.   ارتىنشا ءجۇسىپتىڭ تاعى ءبىر ءىنىسى اقىن بايبوتا سەرىكباەۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن اقىن تۇمانباي مولداعاليەۆ باستاعان  ءبىر توپ بەلگىلى اقىن-جازۋشىلار قولداعان «ەر قاستەرلەۋ - ەلگە سىن» اتتى  اشىق حات (قازاق ادەبيەتى» گازەتى، 25.11.1991ج.) جاريالاندى. اشىق حات سول كەزدە قازاق سسر حالىق دەپۋتاتى، حالىق دەپۋتاتتارى قىزىلوردا وبلىستىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى سەيىلبەك شاۋحامانوۆتىڭ اتىنا  جازىلعان ەدى. وسىنداي جۇمىستاردىڭ ناتيجيەسىندە "تالاپ" سوۆحوزىنداعى وكتيابر ورتا مەكتەبى مەن قىزىلوردا قالاسىنداعى بۇرىنعى ىبىراي جاقاەۆ كوشەسىنىڭ اتى وزگەرتىلىپ اقىن-سازگەر ءجۇسىپ قىدىروۆ ەسىمى بەرىلگەن بولاتىن.

ءجۇسىپ اعامىز جاقسىلى-جاماندى ەكى جەڭگەمىزبەن ءومىر ءسۇردى عوي.  ۇلكەنى  قىمباتتان ءۇش ۇل، ەكى قىز، كىشىسى  اقجولتايدان ءبىر قىز ءسۇيدى. كەزىندە ەكى جەڭگەمە ەكى كۇنىمدى ارناپ، ارنايى ۇيلەرىنە سوقتىم. ۇلكەنى اقىن مۇراعاتى جايلى ماردىمدى ەشتەڭە ايتا قويمادى، ء"جۇسىپتىڭ ماعان قالدىرعانى، بەس بالاسى، تورتەۋىن ۇيلەندىردىم، كەنجەسى قايساردى تاربيەلەپ جاتىرمىن"- دەگەننەن ءارى اسپاسا، كىشى جەڭگەمىز اقجولتاي جارىق ساۋلە ءۇشىن كۇرەسىپ، ءتاتتى تىرشىلىككە ءشولى قانباي كەتكەن ءجۇسىپتىڭ كوزى تىرىسىندە بەس توم ەتىپ رەتتەپ قويىپ كەتكەن  داستاندارى مەن ولەڭدەرىن، 20 باسپا تاباق درامالىق شىعارمالارىن، 15 باسپا تاباق ادەبي سىن ماقالالارىن، 20 باسپا تاباق الەمدىك كلاسسيك اقىندار تۋىندىلارى اۋدارماسىن كورسەتتى. مۇنىمەن قابات 15 باسپا تاباق كورنەكتى قايراتكەرلەرمەن، اقىن-جازۋشىلارمەن جازىسقان حاتتارى توپتاستىرىلىپ، ءوزى شىعارعان 42 كۇيى مەن 3 ءانى تاسپاعا ءتۇسىرىلىپتى. ءجۇسىپ كۇي شىعارۋمەن بىرگە شەبەر ورىنداۋشى دا ەدى عوي، ءوزىنىڭ ورىنداۋىندا تاعى دا جيىرما شاقتى قازاق كۇيلەرى تاسپاعا جازىلىپ قالىپتى.   جارىق كورگەن ادەبي شىعارمالارى مەن قولجازبا تۇپنۇسقالارىن، فوتو-ارحيۆتەرىن كورسەتتى. مەن جەڭگەمىزدىڭ بۇل تىرلىكتەرىنە رازى بولدىم. كەزىندە وسى جەڭگەمىزدىڭ كەيبىر «ەركەلىكتەرىنە» اشۋ شاقىرعانىمدا، اعامىزدىڭ «ءاي، باقتىباي، سەن اقجولتاي جەڭگەڭنىڭ كەي مىنەزىنە رەنجىمە، ءتىپتى نازار دا اۋدارما. سىرقاتتانىپ جاتقان ماعان جاس بالاعا قاراعانداي قاراپ جۇرگەنىن كوزىڭ كورىپ ءجۇر عوي.  مەن ءۇشىن قازىر ونىڭ سول مىنەزدەرى مەن ءاربىر كوركەم ەركە قيمىلدارى سول قالپىندا ولەڭ بولىپ ءورىلىپ جاتىر. عۇمىرىم جەتەر بولسا وسى جەڭگەڭە مىڭ ءبىر ولەڭ ارناپ كەتسەم دەپ شامام كەلگەنشە تىربانىپ جاتقان جوقپىن با»- دەگەن يماني ءسوزى ەسىمە ورالدى. اقجولتاي جەڭگەمىز قازىر ءوز موينىنداعى جۇگىن جەڭىلدەتىپ ءجۇسىپتىڭ نەگىزگى دۇنيەلەرىن مەملەكەتتىك ارحيۆكە تاپسىرىپ ۇلگەرىپتى. سول ارحيۆتەردى جيناستىرۋ بارىسىندا   اقىننىڭ 1981 جىلى دىبىس جازۋ تاسپاسىنا ءوز اۋزىنان جازىپ قالدىرعان عۇمىرناماسى تابىلىپتى. مەن بىلەمىن، بۇل كەزدە ءجۇسىپ ابدەن قالجىراپ قولىنا قالام ۇستاۋدان قالعان بولاتىن. وسىنداي، ولىممەن ءومىردىڭ اراسىندا جانتالاسا جاتىپ اقىننىڭ ءوز عۇمىرناماسىن ءوز داۋىسىمەن ءوزى جازىپ قالدىرۋىنىڭ ءوزى اسقان ەرلىك قوي. اقىن-سازگەردىڭ: "...بۇل ءومىرباياندى ايتىپ شىعۋ، نە جازىپ شىعۋ - قيىننىڭ قيىنى. ءتىپتى، مىناۋ باتىس ەلدەرىندە، كاپيتاليستىك ەلدەردەگى ۇلكەن جازۋشىلاردىڭ عۇمىرناماسىن، ولاردىڭ ءومىربايانىن ارناۋلى ادامدار، سول جولدى قۋعان ادامدار زەرتتەپ، ءتۇزىپ شىعادى. ال ەندى ءوز باسىمداعى ءا دەگەننەن كورىپ- بىلگەنىم، تۇسىنگەن- سەزىنگەنىمنىڭ ءبارىن حاتقا ءتۇسىرۋ وتە قيىن. ونى- جىلداپ-ايلاپ زەردەڭە توقىلعاندى قايتادان شەشىپ، سونىڭ ءبارىن ۇلكەن ءبىر بيىكتەن اڭعارىپ، پايىمداۋ كەرەك بولادى. وعان جازۋشىنىڭ ءوزىنىڭ مۇرشاسى كەلە بەرمەۋى دە زاڭدى نارسە. كەلگەن كۇندە دە، ول كوپ ۋاقىتتى، كوپ ىزدەنىستى، ءوزىڭنىڭ وتكەن جولىڭا قايتادان ءبىر ۇلكەن ىجداعاتپەن، ۇلكەن زەرتتەۋشىنىڭ كوزىمەن قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل ورايدا مەنىڭ بۇل ماگنيتافون لەنتاسىنا جازىپ وتىرعان ءومىربايانىم - كوپ جەرىنەن جۇرت قويار تالاپقا، ءتىپتى ادەبي تالاپتىڭ وزىنە جاۋاپ بەرمەي جاتۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى ول - ەشقانداي قاعازعا جازىلماي، تىكەلەي اۋىزشا لەنتاعا ءتۇسىرىلىپ وتىرعان نارسە..." دەپ باستالاتىن بۇل عۇمىرناماسىن "عاشىق عۇمىر" دەگەن تاقىرىپپەن بارىس جىلى سىنشى ب.ساربالاۇلىنىڭ قولداۋىمەن "قازاق ەلى" گازەتىنىڭ ءۇش سانىنا، سوڭىنان «جۇلدىز» جۋرنالىنا سول قالپىندا جاريالادىق.

ارتىنا وسىنشالىقتى اسىل مۇرا، حالقىمىزعا كەلەلى رۋحاني قازىنا قالدىرعان  اقىن-سازگەردىڭ الپىس جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ ءۇشىن مەن ءوز تاراپىمنان ءبىر جيناعىن جاريالاپ، ءومىربايانى جايلى بەينەفيلم ءتۇسىرۋدى ماقسات تۇتتىم. بۇل ماقساتتىڭ سوڭعىسىنان گورى الدىڭعىسى اۋىرلاۋ بولدى. ويتكەنى،  كىتاپ شىعارۋدا بارلىق ماسەلە قارجىعا تىرەلەدى. ونداي قارجى ول كەزدە مەندە قايدان بولسىن. جازۋشىلار وداعىنان كومەك قولىن سوزۋىن سۇراعانمەن، ول كەزدە بۇل ۇيىمنىڭ دا جاعدايى شاتقاياقتاپ تۇرعان. دەگەنمەن،  "نۇرگرۋپپا" فيرماسىنىڭ قولداۋىمەن ءجۇسىپتىڭ "مىڭ ءبىر كۇن" ماحاببات كىتابى "شارتاراپ" باسپاسىنان مەنىڭ "اقىن رۋحىنا حات" اتتى العى سوزىممەن جارىق كوردى.  وسى كىتاپ 2000 دانامەن باسىلىپ شىققاننان سوڭ، الدىمەن ءجۇسىپتىڭ ءوزى تۋىپ وسكەن «تالاپ» كەڭشارىنداعى بۇگىندە ءوز اتىمەن اتالاتىن ورتا مەكتەپتە 60 جىلدىعى  اتالىپ  ءوتتى. بۇل مەرەكەگە سول كەزدەگى  جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى تەمىرحان مەدەتبەك، اقىننىڭ كەلىنشەگى اقجولتاي، بەلگىلى عالىمدار راحمانقۇل بەردىباي مەن قۇلبەك ەرگوبەك، اقىندار قومشاباي سۇيىنىشەۆ، تىنىشباي راحيموۆ، ادىربەك سوپىبەكوۆ سياقتى قازاقتىڭ تانىمالى جازۋشىلارى قاتىناسىپ، ەستەلىكتەر ايتىپ، جىرلارىن ارنادى، اقىننىڭ تۋعان ەلىن شاتتىققا كەنەلدىردى. كەشتە بۇلارمەن قاتار اقىننىڭ جەرلەستەرى مەن زامانداستارى، تۋىستارى مەن ەل اعالارى دا ءجۇسىپ تۋرالى جۇرەك جاردى جاراسىمدى لەبىزدەرىن ءبىلدىردى. مەيماندار مەن جەرلەستەرى ءجۇسىپ قىدىروۆ اتىنداعى مەكتەپكە ارنايى سىي-سياپات جاسادى. وسى كورىنىستەردىڭ ءبارى بەينەتاسپاعا ءتۇسىرىلدى.

الماتىعا كەلگەن سوڭ، الماتى مەن اۋىلدى قاۋىشتىرعان وسى ساپاردا تۇسىرىلگەن بەينەكورىنىستەرگە قوسا، بەلگىلى قالامگەرلەر قادىر ءمىرزاالى مەن زەينۋللا سەرىكقاليەۆتى  قاتىستىرا وتىرىپ «عاشىق عۇمىر» اتتى قىرىق مينۋتتىق بەينەفيلم دايىنداپ، «قازاقستان» تەلەارناسى ارقىلى ەفيردەن كورسەتتىك.

اقىن-سازگەر ج.قىدىروۆتىڭ الپىس جىلدىعىنا قازاقستان جازۋشىلارى وداعى ۇيىندە  نۇكتە قويىلدى. قارا شاڭىراقتا وتكەن سالتاناتتى جيىندى وداق توراعاسى نۇرلان ورازالين ءوز ەستەلىگىن ايتۋمەن باستادى. بەلگىلى سىنشى-عالىم قۇلبەك ەرگوبەك اقىن-سازگەردىڭ ءومىربايانى مەن تۆورچەستۆوسى تۋرالى جان-جاقتى قامتىعان جاراسىمدى بايانداما جاسادى.  جازۋشىلار ۇيىندە تۇڭعىش رەت سول كەزدەگى باس مۋفتي راتبەك نىسانبايۇلى اقىن-سازگەر رۋحىنا دۇعا باعىشتادى. كوز كورگەن اقىن جازۋشىلار ءجۇسىپ تۋرالى ەستەلىكتەر ايتتى.

كەزدەسۋدىڭ سوڭى اسقا ۇلاستى...

بۇل جايلاردى جازۋداعى باستى سەبەپ، ءجۇسىپتىڭ 60 جىلدىعىن جوعارى دارەجەدە وتكىزۋگە ات سالىسقان ازاماتتارعا كەش تە بولسا راحمەتىمىزدى ايتۋمەن بىرگە، بيىلعى ەسىك قاعىپ تۇرعان 75  جىلدىعىن دا اۋدان، وبلىس، رەسپۋبليكا كولەمىندە دۇركىرەتىپ اتاپ ءوتۋ ءۇشىن سىزگە حات ارناي وتىرىپ، مىندەتتى تۇردە اتاپ وتۋگە ءتيىس مادەني شاراعا قالامگەرلەر نازارىن اۋدارۋ بولىپ وتىر. ويتكەنى وسى جىلى وتۋگە ءتيىس بۇل ماسەلەگە مادەنيەت مينيسترلىگى، وبلىستىق، اۋداندىق اكىمشىلىك ءالى كۇنگە مويىن بۇرماي وتىر. باياعىداي مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاناتىن، قازىر  قارجىسى جوق جازۋشىلاردىڭ قارا شاڭىراعى - جازۋشىلار وداعى دا دارمەنسىز. اقىن مەرەيتويىنا نازار اۋدارىلسا،  بۇگىنگە دەيىن ناقتىلى  شارالارى بەلگىلەنىپ، ءىس-قيمىلى كوزگە شالىنىپ قالار ەدى عوي. بەلگىلەنگەن مەرەكەلىك داتانىڭ وتكىزىلەر كۇندەرىن بىلەر ەدىك. ونداي ەشتەڭە بايقالمايدى. جۇسىپكە بايلانىستى تىرشىلىك  60 جىلدىعى قارساڭىنداعى جاسالعان شارالاردان كەيىن سول كۇيى اياقسىز قالعان. نەسىن جاسىرامىز، ءجۇسىپ تۋىپ وسكەن جاڭاقورعان اۋدانى سول باياعى سامەت دالداباەۆتان كەيىن مادەنيەت پەن ونەرگە جاناشىرلىقپەن قارايتىن  ءبىرىنشى باسشىعا جارىماي-اق قويدى.  بۇل ءسوزدى جان-جاعىمىزداعى جۇرت جاساپ جاتقان تىرشىلىككە قاراپ، رەنجىگەننەن سوڭ امالسىز ايتىپ وتىرمىن. وتكەن جىلى مۇقاعالي تويىنا بايلانىستى اقىننىڭ اۋىلىندا ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت بولۋعا تۋرا كەلدى. اۋداندا مۇقاڭا ارنالعان بۇرىنعى  مۋزەي ءۇيى قايتا جاڭعىرتىلىپ، قانداي تاماشا سۇلۋ ەتىپ كوتەرىلدى. الىستان مەن مۇندالاپ تۇر. اۋىلداعى ەسكەرتكىشى  الماتىداعى ەسكەرتكىشىنەن كەم ەمەس. بارىنەن بۇرىن اقىن اتىنداعى مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى مەن وقىتۋشىلارى عانا ەمسە، اۋىل تۇرعىندارى تۇتاس اقىن ولەڭىن جاتقا سوعىپ، جەرلەستەرىنىڭ قانشالىقتى مەرەيىن كوتەرىپ جاتقانىن كورگەندە اۋەسىڭ كەتەدى ەكەن. ءدال وسىنداي ءداستۇر شىعىستا، جازۋشى ورالحان بوكەەۆ اۋىلىندا دا قالىپتاسقان. جىل سايىنعى وتكىزىلەتىن رەسپۋبليكالىق ورالحان وقۋى ءداستۇرلى بايقاۋىنىڭ ەپيتسەنترى -ورالحاننىڭ تۋعان اۋدانى بولىپ كەلەدى. سەمەيدەگى اباي اۋدانىنا بارساڭ دا، اۋداندا جاسالىپ جاتقان شارالاردى زەردەڭە توقىپ، وزىڭنەن-ءوزىڭ ابايتانۋشى بولىپ شىعا كەلگەندەي اسەردە قالاسىڭ. وسىلاردىڭ اسەرى مە، وتكەن جىلى قاراعاندىدا اقىن قاسىم امانجولوۆتىڭ 100 جىلدىعى ەل ەسىندە قالارداي ۇلكەن ابىرويمەن ءوتتى. ۇيىمداستىرۋشىلارعا راحمەت.

وسىنداي يگى ءداستۇردى اقىن-سازگەر ءجۇسىپ قىدىروۆتىڭ 75 جىلدىعىنا بايلانىستى قىزىلوردالىقتار دا نەگە قولعا الىپ جالعاستىرماسقا؟

ءجۇسىپ تۋىپ وسكەن جاڭاقورعان اۋدانى ءورىسى مالعا، سىر بويى دانگە تولى. شىعىسىندا شالقياداي كەنىشى، باتىسىندا قازاقستانداعى ەڭ باي ۋران قورى ساقتالعان «حوراسان» سياقتى بايلىعى تاسىپ شالقىعان قازىناسى مول اۋدان. اۋداندا مادەني شارانىڭ نە ءبىر تۇرلەرىن دۇرىلدەتىپ وتكىزۋگە نەگىز بار. قۇدايدىڭ قازىناسى جەتەدى، بىراق باردى ۇقساتاتىن كوكىرەگى وياۋ باسشىعا زار. ايتپەسە، قىزىلورداداعى ج.قىدىروۆ داڭعىلى مەن جاڭاقورعان اۋدانى ورتالىعىنا الدە قاشان اقىننىڭ ءمۇسىنىن ورناتاتىن ۋاقىت بولدى عوي. بىراق وبلىس باسشىلارى مۇنداي كەسەك دۇنيەنى قولعا الماق تۇگىلى، ءوز اتىمەن اتالاتىن مەكتەپكە اقىننىڭ ءبيۋستىن قويۋعا دا شامالارى كەلمەپتى.

مەن وتكەن جىلى وسى مەكتەپتە بولىپ قايتتىم. اقىن اتىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارى مەن مۇعالىمدەرىنىڭ ادەبيەتكە دەگەن ىقىلاستارىن كورگەندە ىشتەي ەگىلىپ قايتتىم. ەسىل مەكتەپتىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتكەن. ۇيات...

ايان اعا!

مەن سىزگە بۇل حاتتى نەگە جازىپ وتىرمىن. جۇسىپكە بايلانىستى بۇگىنگى مەن ايتىپ وتىرعان ماسەلەنى، ءسىز وسىدان 29 جىل بۇرىن جازعان سول «ءۇش ۇزىك» اتتى ماقالاڭىزدا مەنەن بۇرىن كوتەرگەن بولاتىنسىز. ءجۇسىپتىڭ قازاق ادەبيەتىندە ويىپ العان ورىنىن كورسەتىپ بەرۋ مەن قاتار وعان لايىقتى نازار اۋدارۋدى ەلدەن بۇرىن كورەگەندىكپەن ەسكەركەن دە بولاتىنسىز. مەنىكى سول ويدى جاڭعىرتۋ، قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلى ج.قىدىروۆتىڭ 75 جىلدىعىن لايىقتى اتاپ وتۋگە قالامگەرلەردىڭ نازارىن اۋدارۋ. يا،قالامگەرلەردىڭ. وسى ءبىزدىڭ قالامگەرلەر كەيىنگى جىلدارى ءوز سالماقتارىن وزدەرى جەڭىلدەتىپ ءجۇر. سودان وزدەرىن دە، وتكەندەرىن دە ۇلىقتاتا الماۋدا. كەشەگى مۇقاڭدار مەن سابەڭدەردىڭ ءىزباسارلارى اعالارى جەتكەن سالماق بەدەلدى كوتەرۋگە وزدەرى كۇش سالۋلارى كەرەك. مەن سىزگە ءجۇسىپتى عانا ايتىپ وتىرمىن، سوڭعى ونجىلدىقتا ءجۇسىپ سياقتى قانشاما قادىرمەندى اقىن جازۋشىلارىمىزدىڭ تۋعان كۇندەرى وسىنداي قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالار زاماندا اتاۋسىز ءوتتى. بۇل ورايدا مادەنيەت مينيسترلىگى، وبلىستىق  اكىمدىكتەر وزدىگىنشە ءبىلىپ جۇمىس جاساۋدان قالعان. زيالى دەگەن اقىن جازۋشىلارىمىز ءوز بەدەلدەرىمەن وسىنداي قوماقتى دا سالماقتى جۇمىسقا زەر سالۋدىڭ  ورىنىنا قارا باستارىنىڭ شارۋاسىن كۇيتتەگەنگە ءماز. ايتپەسە، اتاعىن اتان تۇيە تارتا الماس، جاسى ۇلكە زيالى جازۋشىلار وسىنداي ەلدىك مادەني ماسەلەگە باس كوز بولىپ جاتسا، وسىنداي شىرىل جازىلار ما ەدى.

ءسىز نە دەيسىز، ايان اعا.  ءۇشىنشى ۇزىگىڭىزگە ءۇن قوسىڭىز؟..

سالەممەن، قالامداس ءىنىڭىز باقتىباي اينابەكوۆ

«اباي-اقپارات»